YARDIMCI SOLUNUM YÖNTEMLERİNDE HEMŞİRE BAKIMI Prof.Dr.Betül ACUNAŞ Trakya Ü Tıp Fakültesi Yenidoğan BD GİRİŞ Yardımcı solunum yöntemi uygulanan yenidoğanların hemşire bakımı ve izleminin kalitesi yöntemlerin etkinliğini artırma ile morbidite ve mortalitenin azaltılmasında en önemli faktörlerdir. Yardımcı Solunum Yöntemi Uygulanan Yenidoğanda Genel Bakım Planı Değerlendirme: Yeterli spontan solunum var mı? Uygulanan desteğin etkisi nasıl? Uygulanan desteğin işleyişi nasıl? Hasta konforu ve ağrı durumu nasıl? Ailenin durumu nasıl? Girişimler: Genel bakımın sağlanması: - Isı/sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması - İnfeksiyon kontrolu - Beslenme Hava yolunun idame ettirilmesi Hastalık durumuna göre gelişimsel destek (doğru pozisyon vb) Farmakolojik ve non-farmakolojik yöntemlerle hasta konforunun sağlanması Duygusal destek Hava yolunun idame ettirilmesi Hava yollarının güvenliği Hava yollarını nemlendirme ve ısıtma Postüral drenaj Göğüs fizyoterapisi Endotrakeal aspirasyon Hava yollarının güvenliği Entübasyon öncesi Malzemenin hazırlanması: ET tüp, laringoskop Balon-maske, oksijen malzemesi Aspirasyon malzemesi ET tüpü sabitleyecek malzeme Tüp boyutu Entübasyon sonrası ET tüpün yerinde tutulması 2.5 3.0 3.5 4.0 mm mm mm mm ET tüp yerleşiminin kontrolü Tüpün işaretlenmesi, sabitlenmesi Tüpün kısaltılması PBV Ağırlık Gestasyon < 1000 g < 28 hf. 1000-2000 g 28-34 hf. 2000-3000 g 34-38 hf. > 3000 g > 38 hf. Yardımcının rolü Trakeaya bas Tüpü ver Başı stabilize et Tüpün yerini kontrol et Kalp atımını izle Oksijen ver Balon ver Aspire et Kateter, vs.vs.vs Uygulamanın komplikasyonları Hipoksi Bradikardi / apne Pnömotoraks Çevre dokularda kontüzyon-yırtık Özofagus ya da trakea perforasyonu Enfeksiyon Hipoksiyi azaltan önlemler Serbest akış oksijen vermek 20 saniyeyi aşmamak Girişim öncesi ve sonrası yeterli PBV yapmak Hava yollarının güvenliği ET tüp yerleşiminin kontrolü İlk doğrulama -Solunum sesleri -Göğüs ve abdomenin gözlenmesi Doğru yerleşim -Bilateral solunum sesleri alınır -Solunum sesleri eşittir -Her ventilasyon ile göğüs hafif yükselir -Mideye hava girişi duyulmaz -Gastrik distansiyon olmaz Kesin saptama Üst dudak hizasındaki cm işareti ET tüpün sabitlenmesi Bebeğin ağırlığı + 6 cm 4 kg 3 kg 2 kg 1 kg <750 g = 10 cm = 9 cm = 8 cm = 7 cm = 6 cm Tüpün 4 cm’ye kısaltılması Bakım veren ekibin önemli sorumluluklarından birisi ETT’nin yerinden çıkmasını önlemektir. Çıkarsa: Akut hipoksi, bradikardi, trakea ve larinkste zedelenme Nedenleri: -Entübasyon süresinin uzaması, -Ajitasyon, endotrakeal aspirasyon, -Ağırlık artışı, -Hastanın başının bir tarafa dönmesi, -Göğüs fizyoterapisi, -Flasterlerin yerinden ayrılması Önlem Bantla birlikte yapışmayı artırıcı ajanlar (benzoin tentürü-pektin) Tüpü banda dikmek ETT’nin kaymasını önlemek için plastik veya metal engel kullanmak (Bone vs) En iyi tespit eden yöntemle ilgili çalışma yok ETT’nin ağzın ortası yerine bir kenara tespit edilmesi tüpün damağa yapacağı basıyı azaltır Hava yollarını nemlendirme ve ısıtma Entübasyon ile üst hava yolunun inhale edilen havayı nemlendirme, ısıtma ve filtre etme fonksiyonu atlanmış olmaktadır. Verilecek O2 ve hava ısıtılıp, nemlendirilmezse Sekresyonların tıkaç oluşturması-Atelektazi Refleks bronkokonstriksiyon-Solunum sıkıntsında artış Nemlendirme Hava yolu mukozasının nekrozu Isıtma Silier epiteliyal fonksiyonlarda bozulma Filtrasyon ŞART! Hipotermi Hava yollarını nemlendirme ve ısıtma Hedef: Ventilatör devresinde yoğunlaşma (kondansasyon) oluşturmadan mutlak nem oluşturulması (%70 nem 37 C) Ventilatör devresinden geçen havanın ısısını ölçüp ayarlayan sistem (heated-wire system) önerilmekte -Isı 36-37 C’de tutulmalı (termde 32-33 C) -Ventilatör devresinin inspirasyon bölümünde bir parça görülebilir nem olmalı Solunum devresinin inspiratuar kolunun içine konan bu sistem ile oldukça uzun bir telden geçen elektrik akımı ile ısıtılması tüpün içindeki yoğunlaşmaları belirgin azaltır. Nemlendiricilerin bebek düzeyinin altına yerleştirilmesi emniyet için gerekli Solunum devresinin içinde yoğunlaşan su damlalarının ventilatörün içine kaçması aleti bozabileceğinden ekspiratuar kol üzerine “su tuzakları” takılmalıdır. Endotrakeal aspirasyon için hastanın solunum devresi çıkarıldığında nemlendirici suyu aşırı ısıtır- devre yeniden bağlanırken nemlendiricinin ısısına DİKKAT! Aşırı nemlendirme-su intoksikasyonu Hava yolu direncinde ve ölü hacimde artış Postüral drenaj Amaç bebeğe değişik pozisyonlar vererek küçük bronşlardaki Sağ üst lob ön segment drenajı sekresyonların büyük bronşlara “akmasını” sağlamaktır. Bu akımı sağlayan yer çekimi ve Sağ üst lob arka segment drenaj hava akımıdır. ETT’si ve göğüs tüpü olanlarda uygulanması zor. Postural drenajın etkili olması için perküsyon ve vibrasyon uygulanır Sağ üst lob apikal segment drenajı Üst lobun arka segmentinin drenajı Üst lobun apikal segmentinin drenajı Alt lobun üst segmentinin drenajı Alt lobun arka bazal segmentinin drenajı Üst lobun ön segmentinin drenajı Sağ orta lobun drenajı Alt lobun lateral bazal segmentinin drenajı Alt lobun ön bazal segmentinin drenajı Göğüs fizyoterapisi 1979’da Finer ve Boyd, profilaktik pozisyon verme (sağ üst lobun drenajını sağlayan) perküsyon ve aspirasyonu içeren göğüs fizyoterapi uygulamasının ekstübasyon sonrası atelektazi insidansını önemli derecede azalttığını bildirdiler. Bu tarihten sonra YYBÜ’lerinin çoğunda (%40) periekstübasyon göğüs fizyoterapisi uygulanmaya başlandı. Göğüs fizyoterapisi Avantajları Sekresyonların çıkarılmasını kolaylaştırma AC hacmini ve oksijenizasyonu iyileştirme Dezavantajları Hipoksemi Kosta kırıkları IVH ve ensefaloklastik porensefali Göğüs Fizyoterapisi gereksinimi olduğunu düşündüren belirti ve bulgular Solunum seslerinde azalma/eşit alınmaması Orta derecede kaba rallerin olması Öksürük:yetersiz ve/veya sesli olması Balgam hacmi artması ve/veya koyu balgam Kan gazlarında kötüleşme AC grafisinde kollaps veya konsolidasyon Göğüs fizyoterapisi sırasında dikkat edilmesi gereken durumlar Solunum sayısı/derinliği, apne Solunum sıkıntısı Kalp hızı/ritmi Kan basıncı Renk, aktivite/biliç durumu Hava yolu açıklığı Aspirasyon Perküsyon Tüm elle (parmaklar, tenar ve hipotenar kenarlar değecek şekilde,avuç içi kubbe şeklinde) 3-5 parmakla, hafif el bileği hareketi (60 kez/dak) Biberon emziği veya küçük hava maskesi ile (1-2 dak) > 1500 gr; >2 hafta bebeklere Apne,bradikardi, aritmi Persistan pulmoner hipertansiyon Deri altı amfizemi Tansiyon pnömotoraks-göğüs tüpü varsa UYGULANMAZ Vibrasyon Parmak uçları uygun yere yerleşik olarak vibrasyon hareketi Ucuna yumuşak bez sarılı Elektrikli diş fırçası veya küçük masaj vibratörleri Ekspiriyuma denk düşürmeye çalışmalı Ekstübasyon sonrası göğüs fizyoterapisinin atelektaziyi engellememekte Reentübasyon gereksinimini azaltmakta (1-2 saatte bir GF) Pretermlerde rutin önerilmez J Pediatr 2003 GF vs Pozisyon ve aspirasyon Postekstübasyon kollapsı azaltmaz Ancak reentübasyonda azalma Kısa-uzun dönem prognoz ve yan etkilerle ilgili veri yetersiz Klinik pratiğe koymak için yeterli veri yok Cochrane Library 2004 Pozisyon Prone (yüzükoyun) vs Supine (sırtüstü) Supinde desatürasyon daha sık Pronda venti parametreleri daha hızlı düşülür Reentübasyon daha nadir (%4 vs %33) J Pediatr 2003 10 çalışma-164 bebek Prone-supine-lateral sağ sol Prone pozisyonda oksijenizasyonda düzelme Cochrane Library 2004 Endotrakeal aspirasyon Ne sıklıkta? Preoksijenizasyonun rolü? Ne kadar derinliğe kadar? Kapalı vs açık ETT tekniği? SF uygulaması? Aspirasyonun yan etkileri Aspirasyonun yan etkileri Hastanın yanlışlıkla ekstübasyonu Apne, aritmi, hipotansiyon Kardiak arrest Katatere bağlı bronkospazm Mukozalarda zedelenme Pnömoni, atelektazi ET tüp 8 saatten daha sık aralıklarla yapılan aspirasyon nazokomiyal enfeksiyon, ventilatör-kaynaklı pnömoni,reentübasyon sıklığı, hospitalizasyon, mekanik ventilasyon süresini artırmakta ET tüp Etkili, güvenli aspirasyon: -İki kişi -Steril eldiven, asepsi kurallarına dikkat -Tüp çapına uygun katater -İçeri sokulacak mesafe:burun-kulak;burunklavikula uzaklığı -Kataterin steril serumla ıslatılması-geçiş kolay -Katater yumuşak hareketlerle hafif bir engelle karşılaşıncaya kadar (karina) ilerletilip, 0.5-1 cm geri çekilmeli (katater tüpün ucunu aşmamalı) -İlerleme mesafesi not edilmeli -Negatif-basınç (60-100 mmHg) katateri ilerletirken değil, geri çekilirken rotasyon hareketi yaparken uygulanmalı Katater (FG) Entübe hastada tüpün iç çapı (mm) 2.5 3.0-3.5 4.0-4.5 Entübe edilmemiş hastada Preterm Term 5 6 8 8 10 Sekresyonlar çok koyu ise ETT için 0.2-0.5 ml SF damlatılabilir, sonra 3-5 kez balonla ventilasyon ardından aspirasyon SF ile yumuşamıyorsa 1:4 oranında NaHCO3:SF solüsyonu kullanılabilir Aspirasyon süresi 5-10 saniye Bronşial aspirasyonda baş sağa veya sola çevrilerek ters taraf ana bronşuna ilerler Aspirasyon öncesi, sırasında veya sonrasında hipoksiyi önlemek için FiO2’yi 0.10 artırma “Kapalı vs Açık aspirasyon sistemi”: -Endotrakeal aspirasyon -Reentübasyon -Neonatal mortalite -Mekanik ventilasyon süresi -Hastanede kalım süresi -Nazokomiyal enfeksiyon DAHA AZ -BPD daha az şiddetli VENTİLATÖRDEKİ BEBEĞİN İZLEMİ İNVAZİF YÖNTEMLER Kan gazı değerlendirmesi -Umbilikal arteryel kataterizasyon -Periferik arteryel kateterizasyon -Aralıklı arter ponksiyonu -Kapiller örnekleme NON-İNVAZİF YÖNTEMLER Nabız oksimetresi Transkutanöz izlem Tidal sonu CO2 izlemi Kan gazı izlem yöntemlerinin karşılaştırılması Yöntem Avantajları Dezavantajları Umbilikal arter kateteri Sürekli, güvenilir kan gazı izlemi Genellikle kolay yerleştirilebilir Sıvı ve ilaçlar verilebilir Sürekli kan basıncı izlenebilir Komplikasyon riski yüksek %10-15 katater takılamaz Periferik arter kateteri Sürekli kan gazı izlenebilir Sürekli kan basıncı izlenebilir Komplikasyon riski var %25 kateter takılamaz Sıvı-ilaç verilemez Aralıklı arter ponksiyonu Kateter takılamadığı durumda kullanılabilir Komplikasyon riski var Hasta uygun değilse yanlış sonuç verebilir. Kapiller örnekleme Kolay uygulanır Düşük komplikasyon riski Kronik hastalar için uygun pH ve PCO2 ile ilgili iyi bilgi Hasta uygun değilse yanlış sonuç verebilir. PO2 bilgisi uygun değil Dolaşım iyi değilse doğru sonuç vermez. Transkütanöz izlem İnvazif değil BPD’li hastalarda PO2 ve PCO2’nin sürekli izlemini olanaklı kılar Pahalı Dolaşım iyi değilse doğru sonuç vermez. Elektrod yerinde yanık tehlikesi Nabız-oksimetresi İnvazif değil O2’nin sürekli izlemi yapılabilir Yanıklara yol açmaz Hareket artefaktı Hipotansif ve ödemli hastalarda doğru sonuç vermez Tidal sonu CO2 izlemi İnvazif değil Tidal sonu CO2 izlemi sürekli yapılabilir. Entübasyonun başarısını gösterir. Geniş hacimle ventile edilen hastalarda uygun Ölü boşluğu artırır Sadece belirgin akciğer hastalarında daha iyi sonuç verir İzlem Yönteminin Seçimi Durumu stabil olmayan, solunum sıkıntısı olan özellikle <1250 gr’ın bebeklere arteryel katater Durumu stabilleşen hastalarda katater 5-7 gün sonunda çekilebilir, Stabil olmayan ağır ve <1000 gr hastalarda 2 haftaya kadar yerinde bırakılabilir. Arteryel katateri olmayanlar nabız-oksimetresi ile izlenebilir. Durumları stabil olan ventilatördeki bebeklere günde 1 kez ; durumu stabil değilse günde 2-3 kez kapiller kan gazı bakılabilir. Kritik vakalarda arteryel katater yoksa venöz kandan kan gazı bakılabilir. Ventilatördeki bebeğin aniden kötüleşmesi YYBÜ’lerinde ventilatördeki bebekler birçok nedene bağlı olarak (ventilatörün bozulması, ETT’nin çıkması, tıkanması, hava kaçağı vs.) aniden kötüleşebilirler. Bu değişikliği genellikle hemşire farkeder, bu nedenle hazırlıklı olunmalı. Hemen manuel ventilasyon, FiO2 1.0 yapılmalı düzelme varsa tüp uygun yerde, tıkalı değil Solunum seslerinde azalma, gastrik distansiyon ETT çıkmış, özofagusa girmiş AC seslerinde azalma, göğüs fazla kalkmıyorsa tüp tıkalı-SF ile yıka, aspirasyon tüpü çıkar Siyanoz,bradikardi,hipotansiyon, solunum seslerinde azalma, kalp seslerinin yer değiştirmesi,göğüs kafesinin kabarması Tansiyon pnömotoraks Göğüs tüpü Ekstübasyon işlemi ve izlem 4 st öncesi beslenme durdurulur/ mide boşaltılır ETT,ağız ve burun aspire edilir ETT çekilirken 20 cm H2O ve %100 O2 ile ventile <1000gr: Nazal CPAP 6cmH2O >1000 gr: Head-box + Nazal kanül O2 Postekstübasyon AKG, AC grafisi, yakın klinik izlem ETT uç kültürü Ağlama sesi duyulana kadar beslenme yok (8 saat) Gerekli durumda göğüs fizyoterapisi YARDIMCI SOLUNUM YÖNTEMLERİ Hood (Head-Box) ile O2 desteği Nazal kanüla ile O2 desteği Nazal sürekli pozitif havayolu basıncı (CPAP) Zaman döngülü, basınç limitli ventilasyon Hasta tetiklemeli ventilasyon Yüksek frekanslı ventilasyon YARDIMCI SOLUNUM YÖNTEMLERİ Hood ile O2 desteği: FiO2>0.25 ise hood ile O2 desteği. O2 konsantrasyonu bebeğin ağzının yakınına yerleştirilen bir analizör ile sürekli izlenmeli, nemlendirilmeli Nazal Kanül: KAH’lı hastalarda sık kullanılır. Özel çift kanül sistemi veya 8FG’lik beslenme kataterinin bir burun deliğinden 2-3 cm içeri sokulması ile uygulanır. Hood’a göre hasta mobilitesi daha fazla. DİKKAT!: Subkütan amfizem, gastrik rüptürpnömoperitoneum CPAP UYGULAMASI Spontan solunumu olan hastaların hava yollarına sürekli pozitif-basınçlı hava uygulanmasıdır. Nazal Nazofarengeal Endotrakeal Yüz maskesi ile Head Box ile Nazal-Tek -Binazal (Argyle, Hudson, INCA prong- kısa binazal pronglar-Infant Flow veya Aladdin Gen.) Nazofarengeal Nazal kanül (3mm dış çapakım hızı 2.5L/dk) Basınç ÜretmeTeknikleri: Ekspiratuar akım valvi (ventilatörlerdeki) Sualtı tüpü “Bubble”CPAP Benveniste cihazı (nazal pronglara bağlı gaz jet cihazı) Infant Flow Driver (IFD)manometreli akım kaynağıburun düzeyinde “Jeneratör ile basınç sağlanmakta, akım ile ayarlama yapılmaktaspesifik dizayn NAZAL PRONG BOYUTLARI < 700 gr No: 0 700-1500 gr No: 1 1500-2500 gr No: 2 2500-3000 gr No:3 > 3500 gr No: 4 NAZOFARENGEAL CPAP AĞIRLIK KULLANILACAK TÜP (mm) BURUNDAN İÇERİ SOKULACAK KISIM < 1500 gr 2.5 4.0 cm 1500-2000 gr 3.0 4.5 cm > 2000 gr 3.5 5.0 cm NAZAL CPAP Avantajları Dezavantajları Kolaydır,uzun süre uygulanabilir Ağız emniyet sübabı yerine geçer. ETT’ün komplikasyonları yoktur. Sık temizlenmesi gerekir. Yerleştirilmesi güçtür. Ağızdan kaçak olabilir. PEEP değişkendir. Ağlarken basınç düşer. Yüksek akım gerektirir. <1250 gr çok etkili değil. Burunda travma olabilir. Solunum işini artırabilir. Yüksek nemlendirme gerekir. NCPAP NCPAP: -Prematürelerde Ekstübasyon sonrası -Şiddetli prematüre apnesinde -Doğumdan hemen sonra RDS’de entübasyon ve ventilasyona alternatif olarak RDS’de IPPV sonrası NCPAP’e ekstübasyonda: Kısa binazal pronglar tek nazal veya nazofarengeal pronglara göre re-entübasyonu önlemede daha etkili Doğumdan sonra primer NCPAP uygulamasında: Kısa binazal pronglar nazofarengeal pronglara göre daha düşük O2 ve solunum hızı gereksinimi sağlamakta (Cochrane Database 2002). NIPPV & NCPAP NIPPV: Asenkron torakoabdominal hareketler Tidal ve dakika volümü İnspiratuar efor Prematüre apnesinde: NIPPV apne frekanslarını azaltmada NCPAP’a göre daha etkin. Güvenliği? Gastrointestinal perforasyon? NSIPPV? ( Cochrane Database 2001) Ekstübasyon sonrası: NIPPV ekstübasyon başarısızlığını azaltmada NCPAP’e göre daha etkin. GİS perforasyonu yok! (Cochrane Database 2002) NIPPV’de binazofarengeal 2,5 cm.lik pronglar uygulanırsa KAH göstergeleri azalmakta (Pediatrics 2003) Hasta Tetiklemeli Ventilasyon: Ventilatörle uyumlu solunumsedasyona ihtiyaç yok Yüksek Frekanslı Ventilasyon: -Solunum ve kalp seslerinin dinlenmesi ancak makineden ayrıldığında olası -Göğüs titreşimlerinin takibi -Kapalı sistem aspirasyonu -Destabilize olduğu için tartılmamalı GELİŞİMSEL BAKIM Bebeğin stresini azaltacak düzenlemeler Dış ortamdaki gürültü ve ışığı azaltmak, Hemşirelik aktivitelerinin biraraya toplanması, Minimal elleme ve daha uzun dinlenme periodları İntrauterin yaşamda hissi uyandıracak şekilde pozisyon verme, sarmalama Aileleri bebeklerinin gereksinimlerine uygun bakımın verilmesinde görev almaları için cesaretlendirmek (Als 1986) Bireyselleştirilmiş, aile merkezli gelişimsel bakım (NIDCAP) Büyüme, beslenme, yardımlı solunum ve oksijen desteği, hastanede yatış süresi ve maliyetleri gibi erken dönem yararlar Özellikle dil gelişimi, aile ve arkadaşlarla ilişkilerde daha başarılı ve daha az davranış sorunu yaşayan bireyler Cochrane Database Syst Rev. 2003. Developmental care for promoting development and preventing morbidity in preterm infants. Uzamış mekanik ventilasyon sırasında kullanılabilecek ağrıyı önleme yöntemleri Yakın zamanda yapılmış olan 2 çalışma sürekli morfin infüzyonu 7 gün boyunca veya daha kısa (klinik olarak ihtiyaç olduğu sürece) kullanılmış: morfinin belirgin analjezik etkisi görülmemiştir ve morfin ağır intraventriküler kanama, periventriküler lökomalazi veya ölümü etkilememiş sürekli morfin infüzyonu 14 gün boyunca kullanılmış: morfinin ağrı skorlarını az derecede azalttığı ancak kötü nörolojik prognozu etkilemediği görülmüş Uzamış mekanik ventilasyon sırasında kullanılabilecek ağrıyı önleme yöntemleri Başka bir çalışmada ise morfin kullanımının mekanik ventilasyon süresini uzattığı görülmüş Preterm yenidoğanlarda sürekli fentanil infüzyonu ventilatör ayarlarında artışa yol açmış Kronik ventilasyon alan preterm yenidoğanlarda sürekli opioid infüzyonunun solunum sistemine olan yan etkileri ile ilgili endişeler ve uzun süreli yararlarının olmaması nedenleriyle kullanımları önerilememekte Uzamış mekanik ventilasyon sırasında kullanılabilecek ağrıyı önleme yöntemleri Midazolam mekanik ventilasyondaki preterm yenidoğanlarda sedatif olarak kullanılmakta Yapılmış olan çalışmalar sonucunda yararının gösterilmemiş olması ve kötü nörolojik sonuç riskini arttırdığı endişesi nedenleriyle midazolam kullanımının tavsiyesi mümkün değildir. Ventilatördeki preterm yenidoğanlarda endotrakeal aspirasyon sırasında oluşan ağrının önlenmesi için ketamin hidroklorid ile çalışmalar yapılmış Sonuçta ketamin hidrokloridin ağrı skorlarını az ölçüde azalttığı ve fizyolojik ağrı cevapları üstünde etkisi olmadığı gösterilmiştir. Prevention and Management of Pain in the Neonate: An Update American Academy of Pediatrics Pediatrics Volume 118, Number 5, November 2006 Uygulamalar Sırasında Ağrının Azaltılması Yenidoğan bakım yönetmelikleri hastalara uygulanacak ağrılı girişimlerin mümkün olan en az sayıda olması gerektiği prensibini benimsemiş olmalı Rutin minör işlemler için: -Oral sukroz/glukoz -Farmakolojik olmayan ağrı azaltma yöntemleri -Emzik emzirme, -Kanguru bakımı, -Kol ve bacakların fleksiyona getirilmesi -Kundaklama, gelişimsel bakım SONUÇ Yardımcı solunum yöntemi uygulanan yenidoğanlarda bakım ile ilgili karşılaştırmalı, randomize kontrollu çalışmaların yetersizliği göze çarpmakta. Çoğu uygulama klinik deneyimlere-az vakalı çalışmalara dayanmakta. Bakımda ana amacın bebeğe minimum dokunmak ellemek ve maksimum gözlemlemek olduğu UNUTULMAMALI TEŞEKKÜRLER