Elektronik Yayıncılık ve Bilimsel İletişim: Teknoloji, Ekonomi ve
advertisement
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Elektronik Yayıncılık Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü [email protected] http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Plan Tanım Tarihçe Elektronik yayın türleri Elektronik yayıncılık ve bilimsel iletişimle ilgili genel sorunlar Yönelimler: Yeni Olanaklar, Yeni Fırsatlar, Yeni Sorunlar Y.T. Türkiye’de Elektronik Yayıncılık Sonuç “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Tanım Y.T. “Belgeleri” elektronik ortamlar (CD-ROM’lar, optik diskler, vb. gibi) ve/ya da ağlar (Internet) aracılığıyla erişilebilir hale getirmek Abonelerin çoğuna elektronik ortamda dağıtılan/erişime açılan derlenmiş makaleler paketi Tam metin yayınların bilgisayar depolama ortamları ve/ya da iletişim ağları aracılığıyla dağıtımı ve arşivlenmesi. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Kısa Tarihçe Y.T. 1964: ilk e-posta iletisi (MIT veya Cambridge Ünv.) ’70’ler: E-postanın üniversitede yaygınlaşması 1983: Paralel yayıncılık (ACS) 1989: “soğuk füzyon” skandalı 1992: Araştırmacıların sadece %7’si ağları bilgi sağlamak ya da yayın yapmak amacıyla kullanıyor Elektronik dergi sayısı 1991’de 110, 1997’de 3.400 (1000’i hakemli) “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-Yayın Türleri E-dergiler Aslı basılı ama elektronik olarak da yayımlanan dergiler (“paralel yayıncılık”) Aslı elektronik ama az miktarda da basılı yayımlananlar Sadece elektronik dergiler E-bültenler, e-magazinler Web sayfaları Önbası arşivleri Tartışma listeleri/haber öbekleri arşivleri ... Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Yönelimler Hızlı bilgi artışı Dergi fiyatlarındaki artış – (Tetrahedron Letters: 1974 = $200, 1997 = $7176) – 1989/90’da ARL kütüphaneleri dergi abonelikleri için 250 MUSD harcamış Depolama maliyeti ($24-$41/yıl) “Canlı” dokümanlar (hipermedya) Internet’te herkes çokluortam (multimedia: radyoTV + kitap-dergi) yayıncılık yapma olanağına sahip Erişim kolaylığı Siber yayıncılık (e-dergi, e-kitap, “süper kitap”) Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Basılı Kaynakların Artış Hızı (1453-1993) 1,000,000,000 100,000,000 10,000,000 1,000,000 100,000 10,000 1,000 100 10 1973 1933 1893 1853 1813 1773 1733 1693 1653 1613 1573 1533 1493 Y.T. 1453 1 “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-yayıncılık Niçin Çekici”? Üretim Dağıtım Paralel yayıncılık (farklı pazarlar) “İstek üzerine” yayıncılık Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-Yayınlarla İlgili Sorunlar I Resmiyet/Kalıcılık (ciddi bilim için uygun olup olmaması, “suya yazı yazmak”, “duvar yazısı”, “yayın” tanımı, kritik yoğunluk oluşması) Kalitenin garanti edilmesi (hakemlik kurumu, akademik yükselmeler, prestij vd.) Sınırlı Bilgi/bilgisayar/ağ okur-yazarlığı Yayıncılar müşterilerini sadece teknoloji sahibi kişilerle/ülkelerle sınırlamak konusunda isteksiz Paralel yayıncılık Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-Yayınlarla İlgili Sorunlar II Güvenlik sorunları – gerçeğe uygunluk, bütünlük, tutarlılık Dizinleme ve erişim sorunları Teknolojik sorunlar Ekonomik sorunlar Arşivleme sorunları Telif hakkı sorunları Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-Yayınlarla İlgili Sorunlar III Formatlama sorunları – Belge format türleri HTML, SGML, XML, ASCII, TIFF, GIF, PNG, ODA, RTF, TeX, CGM) – Sayfa tanımlama formatları PDF, PS, vd. – Sayfa düzeni ve içerik formatları ODA, RTF, LaTeX, SGML, XML, TEI, HTML vd – Grafiklerin depolanması CGM – Hareketli görüntüler JPEG, MPEG, vd. – Üç boyutlu veriler Y.T. VRML “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Standartlaşma Sorunları – “Metadata” DOI, URI, URL, URN, URC, Dublin Core Metadata ögeleri – Bibliyografik tanımlama ISBN, SICI, USBC, MARC, SISAC – Ağ üzerindeki kaynakların tanımlanması TEI, MARC, ROADS – Arama ve erişim Z39.50 – Belge sağlama hizmetleri ISO 10160/1 ILL protokolü – Rehber hizmetleri Y.T. WHOIS++, finger, SOLO “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Ekonomik Sorunlar Ekonomik modeller Bilgi “tecrübi bir meta” E-yayınların ilk kopya giderleri daha yüksek Ekstra maliyetler (ağ, sunucu, arşivleme, vs.) Fiyatlandırma zorluğu Satılan ilk kopya = Satılan son kopya?? Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Teknolojik Sorunlar Bilgi teknolojisi - İçerik bütünleşmesi “Her teknoloji hem bir külfet hem de nimet” Potansiyel pazarın teknoloji sahibi kişi ve kuruluşlarla kısıtlanmak istenmemesi Teknolojinin içerikle birlikte satılması (“bohçalama”) Gelişen depolama, erişim, dizinleme, gösterim ve basım teknolojileri “Bilgi üretmek ve yaymak için kullanılan teknoloji; bu bilgiyi bulmak, süzmek, düzenlemek ve özetlemek için bir yöntem yoksa yararsızdır.” Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Güvenlik Sorunları kopyalamak ve yayın üzerinde değişiklik yapmak kolay (aidiyet, korsan yayıncılık) bütünlük, otantiklik bilimsel iletişimin kalitesi güvenlik önlemleri (sayısal filigranlar, sayısal mühürler, kriptoloji, vs.) Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Telif Hakları ve Arşivleme Sorunları Telif hakları – yasal ve örgütsel sorunlar – telif haklarının yönetimi Koruma ve Arşivleme – – – – Y.T. Kim sorumlu? Arşivleme = Kopyalama; Arşivleme = Erişim? Geçici-kalıcı arşivleme Teknolojinin yenilenmesi “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-yayıncılık ve Türkiye I Yılda Y.T. yaklaşık 10.000 çeşit kitap basılıyor 3500 civarında süreli yayın Günlük tirajı 10.000’in üzerinde 30 gazete Paralel yayıncılık yapan birkaç gazete ve dergi var 1997’de KB’den CD yayıncılığı için alınan bandrol sayısı 277.050 (12 yayınevi 97 CD) 1996’da toplam 25 film çekilmiş Audioteks yapımevi sayısı 175 Videotekst ve teletekst hizmetleri yok (gibi) “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara E-yayıncılık ve Türkiye II 1200 radyo istasyonu Sayısal radyo yayıncılığı henüz yok Yılda 140.000 saat TV yayını Alan adı alan kuruluş sayısı 5000 civarında 100.000 civarında Internet kullanıcısı Paralı bilgi sunan Web siteleri çok az Internet aracılığıyla erişilebilen veri bankası sayısı kısıtlı (toplam bilgi miktarı 1TB) Y.T. Kaynak: Türkiye İçerik Üretimi Çalışması (Çalışma Belgesi). T.C. Ulaştırma Bakanlığı, Ankara, Ocak 1998. (http://www.tuena.tubitak.gov.tr/ “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Örnekler Gazete, radyo ve TV sayfalarından örnekler eklenecek Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Sonuç Gündemimizde e-yayıncılık pek yok – Sadece paralel yayıncılık – Internet üzerinden erişilebilir bilgi az – Birkaç kitabevinin “Internet şubesi” var Teknoloji henüz yeterince yaygın değil Bilgi/bilgisayar/ağ “okur yazarlığı” sınırlı Ancak hazırlıklı olmalıyız: Internet TV hem teknolojinin yaygınlaşmasını hem de ağ okur yazarlık oranını hızla artıracak Y.T. “Elektronik Kütüphanecilik Semineri” 4-8 Eylül 2000, Ankara Elektronik Yayıncılık Yaşar Tonta H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü [email protected] http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html Y.T.
