dosyayı indir
advertisement
BALIM SULTAN Gülağ Öz Bektaşiliğin ikinci piri olarak kabul edilen Balım Sultan, bugünkü Bektaşiliğin edep ve erkanını kuran, Bektaşilik yolunu çizen, pir olarak gösterilmektedir. 1501 tarihinde 11. Bayazıt tarafından Hacı Bektaş postnişinliğine getirilmiş olup, o zamana kadar Bektaşilikte etkileri, bulunan Kalenderilik, Babailik, Haydarilik, Hurufilik gibi etkileri Bektaşiliğe özgü kurallara çevirmesi ile ünlenmiştir. Bugün Anadolu Alevilerinde Balım Sultan ismi hemen hemen her kişi tarafından bilinmektedir. Ancak onun adının ötesinde, yaşamı, etkileri, kaynakları, nerede ne zaman doğduğu konusunda aydınlatıcı bilgiler bulunmamaktadır. Hacı Bektaş’tan sonra pir postuna İdris Hoca’nın oğlu Hızır Balı geçmiştir. Ondan sonra Resul Balı, Yusuf Balı, ardından da oğlu Balım Sultan posta oturmuştur. Balım Sultan evlenmemiş (mücerret) olduğundan Hacı Bektaş postunda babadan oğula geçme şansı olmamış, ancak Kalender Çelebi bu postun sahibi olmuştur. Kalender Çelebi, Balım Sultan’ın kardeşi olup, Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmaya öncülük yapmış, halkın isteklerine kulak vererek, Anadolu’da en büyük başkaldırılardan birisinin liderliğinden kaçamamıştır. Kanuni Sultan Süleyman ayaklanmayı bastırmak için Macaristan seferini yarıda kesip Anadolu’ya dönmüştür. Bu ayaklanmada Kalender Çelebi öldürülmüş olup, çevresinde bulunan halifelen sürgüne gönderilmiştir. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba ünvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur. Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır. Hatta bugün Hacı Bektaş’da Çelebiler adıyla bilinen Ulusoylar kendilerinin Hacı Bektaş’ın bel evladı olduklarını söylerken, Dedebabalar ise Hacı Bektaş’ın bel evladı yerine yol evladının olduğunu söylemekteler. Hacı Bektaş yolunun, yani Bektaşiliğin Yol evladı aracılığıyla yürüdüğünü söylemekteler. “Nitekim Hacı Bektaş Veli’nin evlenmemiş olduğu iddiası, Dede-Baba ve Mücerred Dervişlik, onun ölümünden 36 yıl sonra Kalender Çelebi isyanmın ~getirdiği kargaşa içinde ortaya atılmış ve Balım Sultan ‘in ünlü kişiliğine bağlanmak istenmiştir. Alevi Bektaşilerce ciddiye alınmayan ve benimsenmeyen Dede-Babalık ve Mücerred Dervişlik, Balım Sultan’ın sağlığında kesinlikle yoktur. İlk Dede-Baba olan Sersem Ali, Balım Sultan ‘in ölümünden 36 yıl sonra Istanbul’dan gönderilmiştir.” Ulusoy’un bu görüşlerinin aksine son Dedebaba olan Bedri Noyan ise Hacı Bektaş’ın evlenmemiş olduğunu, neslinin olmadığından posta yakınlarından İdris Hoca’nın oğlu Hızır Bali’nın geçtiğini, sırasıyla Resul Balı, Yusuf Balı, Mürsel Balı ve oğlu Balım Sultan’ın postnişin olduğunu. Balım Sultan’ın ölümünün ardından çocuklarının bulunmadığını, Kalender Çelebi’yle birlikte bu neslin post ilişkisinin bittiğini, artık Dedebabalık makamının devrede olduğunu söylemektedir.2 Balım Sultan’ın Bektaşi postnişini olduktan sonra merkezi otoritesi güçlü bir dergah oluşturduğu, bu dergahın kuvvetli gelirlerle güçlendiği, Anadolu’da yeterince zaviyeler ve tekkelerin açıldığı, buralara Tekkelerde yetişen dedelerin ve dervişlerin atandığı ve bu durumun kesintisiz devam ettiği bir gerçektir. Sersem Ali, Dede Baba’nın postnişinliğe atanması bu merkezi sistemi değiştirmemiş, aksine bu yolda kesintisiz devam edilmiştir. Ta ki İİ. Mahmut’un Bektaşi dergahlarını kapatıp, dedeleri ve dedebabaları sürgün edip, yerlerine Nakşi Şeyhlerini tayin edinceye kadar sürmüştür. Burada ikili bir durum yaratıp bu kurumu karalamak ne dedelere, ne de dedebabalara yaramaktadır. Amaç, bu yolun değişmeden kesintisiz ve Anadolu bağlantılı yürütülmesidir. Balım Sultan’ı Mürsel Balı’nın oğlu olarak gösteren kayıtların yanında onun Dimetoke’deki Seyit Ali Sultan (Kızıl Deli)’nin tekkesinde yetiştiği, ardından da Anadolu’ya pir dergahına gelerek postnişin olduğunu, bununla birlikte Balım Sultan’ın Sırp ve Macar asilzadesi olduğu, Macaristan seferi sırasında getirilen esirlerle birlikte Anadolu’ya getirildiği belirtilmektedir. “İstanbul ‘a getirildiği ve hüsnü cemaline meclup ve meftun olan 11. Bayazıt tarafından bir müddet sarayda alıkonulduktan sonra, terbiye edilmek üzere Demetokadaki Seyit Ali Sultan Dergahına gönderildiği...”3 Daha başka bilgiler de vardır. “Macar asilzadelerinden olan Hersekli Zade Gedik Ahmet Paşa’nın oğlu” olduğunu bildirmektedir.4 Alevi-Bektaşi düşüncesinde “Piri Sanı” ünvanıyla onurlandırılmış, Alevi düşüncesinin edep-erkanını ortaya koyarak, Bektaşiliği disipline etmiştir. Yukarıdan aşağıya hiyerarşik bir düzen kurmuş, Anadolu bağlantısını sürdürmüş, Dergahın devlet ve dünya kamuoyunda itibarını güçlendirmiştir. Balım Sultan’ın yapmış olduğu yeni reformlar halk tarafından tutulmuş, desteklenmiştir. BALLM SULTAN’DAN ŞİİRLER BİZ URUM ABDALLARİYİZ Biz Urum abdallarıyız Maksudumuz yardır bizim Geçtik ziynet kabasından Gencinemiz erdir bizim Daim kılarız biz zarı Harc eyleriz elde varı Dost yoluna verdik seri Münkirimiz hordur bizim Aşk bülbülüyüz öteriz Rüh-ı Hak’ka yüz tutarız Ma’na gevherin satarız Müşterimiz vardır bizim İstivayı gözler gözüm Seb’ulmasını’dir yüzüm Enelhak’kı söyler sözüm Mi’racımız dardır bizim Haber aldık Muhaınmed’den Geçmeyiz züt ıı sıfattan Balım nihaıı söyler zattan İrşadımız sırdır bizim HAKİKAİTEN BİZE HABER VER İMDİ Evvel baştan Muhammede salavat Arif isen bu münayı ver imdi Şeriattir tarikattir marifet Hakikatten bize haber ver imdi Yahşilerle konuş yaramazdan kaç Marifetin varsa gel gevherin saç Al bu dört kilidi dört kapuyu aç Ev içinden bize haber ver imdi Dikensiz develik nereden bitti Bu dört kilid anın dibinde bitti O ne nesne idi cihanı yuttu Cihanı yutaııdan haber ver imdi Şah-ı Merdan gibi ere tapının Kim idi bekçisi o dört yapunun Muhammed bekçisi o dört kapunun Ev içinden bize haber ver imdi Balım çoklar ile Konuk Defteri edübdür Bu yola erkana emek verübdür Gidin görün pirim nerde durııbdur Pir durduğu yerden haber ver imdi ALİ’Yİ SEVERSEN DEĞME YARAMA Benim sevdiceğim Ali’dir Ali Ali’yi sevenler olmaz mı Veli Pirimin elinden içmişim dolu Ali’yi seversen değme yarama Hak’kı bilmez ile eyleme pazar Bir munafık bin ehl-i iman bozar Mürşidler olmasa yaralar azar Pirimi seversen değme yarama Mü’min müslim bir araya gelince Pirlerin elinden dolu alınca Günah savab hep anda sorulunca Şah’ı sever isen değme yarama Benim yaralarım bağlıdır bağlı Aşık-ı sadıkın çiğeri dağlı Balim Sultan Mürsel Baba’nın oğlu Ali’yi seversen değme yasama PİR BALIM SULTAN Aşk ile uyandım aradım dermaıı Bu derde dermanım Pir Balım Sultan Gece gündüz yandım, ta bulam derman Derdime dermanım Pir Balım Sultan Tabibe varmayan cahildir nadaıı Başına hazırdır kılıcı uyan Tabib oldu bana ol şahı merdan Kurban tenim, canım Pir Balım Sultan Kabim rüşen oldu nur ile doldu Tenim uryan oldu hayatı buldu Dil cihan perdesi ondan ref-oldu Gönlümün ziyasi Pir Balım Sultan Muharrem Mahzun pire dayandı Çerağımız Kırkbudak’tan uyandı Kırklar meydanında gülbenk çalındı Hayır Himmet verdi Pir Balım Sultan Notlar : 1 ULUSOY,A. Celaleuin; ilacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektaşi Yolu, s.75. 2 NOYAN, Bedri; Bekıaşilik Alevilik Nedir? s. 22,23. 3 OYTAN, M. Teyfik; Bektaşiliğin İçyüzü, s.28. 4 Büyük Osmanlı Tarihi, s.155
