temel tüketici hakları

TEMELTÜKETİCİHAKLARI
Ekonomik ve sosyal yaşamda kullanılan dar anlamda tüketici tanımı şöyledir"Tüketici ekonomik,sosyal ve kültürel
ihtiyaçlarınıkarşılayabilmekiçinnihaibirmalvehizmetisatınalıpnihaiolarakkullananyadakendikendineüretip
kendisikullananvehiçbirmübadeleyesokmayanherikisi,kurumveailedir."
Diğer bir tanıma göre ise"Esas olarak tüketicilik, tüketicilerin ekonomik refahını ve politik gücünü artırmayı
amaçlayanfarklıvegelişensosyalbirharekettir"denilmektedir.
Birtoplumdatümbireylernihaitüketicidir.Aslındatüketicininhemenhemennüfusuntamamınıkapsayanbirkavram
olarak ortaya çıktığı görülür. Bu bakımdan aslında tüketicinin korunması demek bir ülkede yaşayan insanların
korunmasıdemektir.Gerekliteratürde,gerekAvrupaBirliğibelgelerinde,gerekseBirleşmişMilletlerGenelKurulunda
kabul edilen tüketici hakları, Uluslararası Tüketici Birliği Örgütü tarafından zaman içerisinde geliştirilmiştir. Bu
konudakiçalışmalardikkatealınmaksuretiyleUluslararasıTüketiciBirlikleriÖrgütü-dahasonrakiadıylaUluslararası
Tüketiciler Örgütü - tarafından deklare edilmiş ve genel kabul görmüş, evrensel nitelikte sekiz tüketici hakkı
mevcuttur.
Tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını korumak, aydınlatmak, eğitmek, zararlarını tazmin etmek,
çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemleri almak ve tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini
özendirmek ve bu konudaki politikalarının oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmek amacıyla
çıkarılan"4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun"08.03.1995 tarih ve 22221 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanmıştır.Kanun08Eylül1995tarihindeyürürlüğegirmiştir.
BukanunileUluslararasıTüketiciBirlikleriÖrgütütarafındanilanedilensekiztemelhakTürktüketicisinedetanınmış
oldu.Bunagöretüketicininsekiztemelhakkınısöylesıralayabiliriz.
A. TemelİhtiyaçlarınKarşılanmasıHakkı;
İnsanın,insanolmasındankaynaklananvehayatınısürdürebilmesiiçingerekenasgariihtiyaçlarıişaretedenbuhakşu
kavramlarıiçerir;
-Gıdamaddesitüketebilme,
-Giyinmevekuşanma,
-Barınma(konuthakkı),
-Temelsağlıkkoşulilehizmetlerindenyararlanabilmehakkı.
B. GüvenlikveGüvenduymaHakkı;
Yinebirincitemelhaklabağlantılıolarakveihtiyaçlarhiyerarşisininaltkademesindeyeralandiğerbirunsurda
"güveniçerisindehayatısürdürme"isteğidir.Güvenlikvegüvenduymahakkı,butemelgerçeğeişaretetmekteve
günümüzhayatşartlarınaparalelolarakşuunsurlarıiçinealmaktadır.
Hayatıidamevegenelsağlığınıkorumabakımındantehlikelivezararlıetkilertaşıyanyadasonradanolabilecek;
-Herçeşitmalvemamule,
-Tümhizmetlere,
-Herölçekteimalat,üretim,süreç,yöntemveprosedürlerine,
-Aracıvesatıcıişletmelerinveherhükmün,potansiyelve/veyafiilitehlikeyesebepolabilecekicraatilerisklerinekarşı
korunmahakkınıiadeeder.
Buhaklailgiliolarakortayaçıkanvazgeçilemezbirunsurdastandartlarvestandardizasyonkonusudur.Buyönüyle,
standartlarvestandartlaştırmakonuları,tüketicihaklarımevzuununayrılmazveönemlibirparçasıdır.
C. BilgiEdinmeHakkı;
-Satınalınabilirmalvehizmetlerhakkındabilgisahibikılınma,
-Yanıltıcı,yanlışveeksikreklamuygulamalarınakarşıkorunma,
-Pazarlamakarmasınındiğertümunsurlarında(ambalaj,etiket,promosyonlar,vb)yanıltıcı,eksikveyanlışanlayışile
uygulamalarıönleme,amaçlarınauygun,düzelticiveengelleyicitedbirlerle,tüketicininbilgiedinmehakkıtesis
edilmeyeçalışılmaktadır.
D. SeçmeHakkı;
Demokrasilerlesiyasalyetkiyikullanacakmercileriözgüriradeleriileseçenvatandaşların(tüketicilerin)aynımantık
doğrultusunda,istekveihtiyaçlarınıkarşılayacakmamulvehizmetlerideseçmehakkıbulunmalıdır.Bununiçinde,
kendisinealternatifmamulvehizmetlersunulmalı;kısıtlısayıda,yadaalternatifsizbırakılmamalıdır.Zatenserbest
piyasaekonomisinintemelmantığıdaalternatifmalvehizmetleryoluylarekabetingeliştirilebilmesidir.
Tüketicinintemelhaklarıarasındayeralanseçmehakkınınkapsamında;
Rekabetçifiyatlarvekarşılaştırılabilirdiğernitelikleresahip,çokçeşitlimamulvehizmetintüketiciyesunulması,
-Çokçeşitlilik(alternatif)sözkonusuolmasadahil,belirlisahalardakabuledilebilirfiyat,tatminkarkaliteveservis
garantisininsağlanmasıunsurlarısözkonusuedilmektedir.
E. TemsilEdilme(SesiniDuyurma)Hakkı;
Temelbirhakolarak;tüketicinin(sesiniduyurma)temsiledilmekapsamında;
-Siyasiotoritenin,sosyo-ekonomikpolitikalarınıoluşturmasındadikkatealınmak,etkiliolmak.
-Kamukuruluşlarındatemsiledilmek,
-İşletmelerveonlarışemsiyelerialtındatoplayankurumlardaçıkarlarıtemsiletmek,gerektiğindemüdahilolabilmek,
-İşletmelerindeğişikaktivitelerinde(tüketicipanelinden,yeniürüngeliştirmeyekadar….)roloynamakgörüşveistek
bildirmekgibiaktiviteleryeralmaktadır.
F. TazminEdilmeHakkı;
Tüketicilerintemelhaklarıarasında,görülenzararve/veyaihmalkarşılığındatazminatahakkazanmagüvencesininde
bulunmasıhukukmantığınıngereğidir.Temelde,tüketicinin"haklı"taleplerinin,firmalarvediğerkuruluşlarnezdinde
takibegeçilebilmesivedikkatealınmasıolarakbelirtilebilecekbuyaklaşımçerçevesinde;
-Kusurlumallarıngerialınmasındakolaylık,
-Kusurluhizmetlerinyenidengörülmesiimkânlarınınvarolması,
-Kusurlumallarıngerialınması(değiştirilmesi)mümkündeğilse,bedelininiadesininsağlanması,
-Hukukitemelleredayanılarak,tazminat-zarar-ziyanbedeliödenmesihakkınındüzenlenmesi,
-Resmikuruluşlara,hukukivemoraldesteğininsağlanmasıunsurlarıyeralmaktadır.
Gelişmişülkelerde,"tazminedilmehakkı"ilebağlantılıolarakgenişçerçeveliyasaldüzenlemelerevekurumlaşmaya
gidildiğigörülmektedir.
G. EğitilmeHakkı;
Hemenheralandagelişmekaydedilmesinintemelunsuruolarak"eğitim"konusugösterilmiştir.Çağdaşdünyanın
temelindeeğitimyeralmaktadır.Tüketicigibikapsamlıbirkonununda,eğitimçerçevesindenayrıelealınması
düşünülemez.
Tüketicinineğitilmehakkı,sorumluvebilinçlitüketiciolmayolunda;
-Herseviyedekieğitimöğretimkurumlarında;okullardabilgilendirmeveeğitilme,
-Bunlardışındakalankuruluşlardavesosyalorganizasyonlarçerçevesindeaydınlatılmaveeğitilme,
-Televizyon,sinemavbgörselyayınaraçlarıvebasın-yayınaracılığıylailgilikonulardakamununbilgilendirilmesive
aydınlatılmasıhususlarınıkapsamaktadır.
H. SağlıklıBirÇevreyeSahipOlmaHakkı;
Sağlıklıbirçevreyesahipolmahakkıçerçevesinde;
-Yaşadığımızhayatınkalitesiniarttıracakfizikselveçevreyesahipolma,
-Çevreseltehlikelerdenkorunma,
-Bugünkünesilleriçinolduğukadar,gelecekkuşaklariçindegeçerlisayılabilecekçevreyikorumavekollamahakkını
muhafazahususlarıbelirtilmektedir.