xvıı. yüzyılda osmanlı devleti`nin genel durumu

XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
XVII.BAŞLARINDA ASYA VE AVRUPA
a) Asya
•
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin doğudaki sınır komşusu olan İran’da Safevi Türk Devleti hâkim
durumdaydı. Kanuni döneminde yapılan Amasya Antlaşması ile doğuda bir süreliğine sükûnet sağlanmışsa da
XVII. yüzyılda sınır anlaşmazlıkları yüzünden uzun yıllar sürecek savaşlar yeniden başladı.
•
XVII. yüzyılda Orta Asya’da yaşayan Türkler arasında ise siyasi birlik yoktu. Altın Orda Devleti’nin
yıkılmasından sonra birçok devlet ve hanlık ortaya çıktı.(Hive Hanlığı ,Hokant Hanlığı,Kırgızlar)
•
Hindistan’da kurulmuş olan Babür Devleti ise Hindistan ve Orta Asya’nın bir kısmına hâkimdi. 1628-1658
Şah Cihan döneminde ise yapılan kültürel çalışmalarla Türk kültürü Hindistan’da gelişme imkânı buldu. Babür
Şah, yazmış olduğu “Babürname” adlı kitabında yaşadığı olayları, gezip gördüğü yerleri, bu bölgede yaşayan
insanların gelenek ve göreneklerini Türkçe olarak anlatmıştır. Şah Cihan’ın, ölen karısı adına Agra şehrinde
yaptırdığı Tac Mahal, günümüzde dünyanın yedi harikasından biri olarak gösterilmektedir.
•
Karadeniz’in kuzeyinde ise Altın Orda Devleti’nin yıkılmasından sonra güneye doğru inmeye başlayan
Rusya, siyasi birliğini tamamlayarak yayılmacı bir politika izlemeye başladı
b)Avrupa







XVI. yüzyılda skolastik düşüncenin etkisinden kurtulan Avrupa, Rönesans ve Reform hareketleri sonucunda her
alanda ilerledi. Bu ilerleme XVII. yüzyılda da devam etti.
Coğrafi keşiflerle ekonomik yönden zenginleşen Avrupa ülkeleri arasında sömürgecilik yarışı başladı.
Osmanlı denetimindeki İpek ve Baharat yollarına alternatif yeni ticaret yolları arama ve bu yolları kendi
denetimi altında tutarak önemli ticari kazançlar elde etme yarışına girdiler.
Uzak Doğu, Hindistan ile Atlas Okyanusu’nun kıyı limanları bu dönemde Avrupalıların yeni paylaşım bölgeleri
oldu.
Ekonomik rekabet, Avrupa devletleri arasında savaşlara yol açtı.
Mezhep kavgaları yüzünden başlayan Otuz Yıl Savaşları (1618-1648) birçok devletin zayıflamasına neden
oldu. Almanya ve İspanya bu savaşlarda yıpranırken Fransa güçlendi.
Hollanda, İspanya’dan ayrılarak bağımsız hâle geldi. Coğrafi keşiflerin etkisiyle zenginleşen İngiltere, Fransa,
İspanya, Portekiz gibi ülkeler arasında sömürgecilik rekabeti hız kazandı. Bu rekabette bir süre sonra İngiltere
ön plana çıkmaya başladı
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU

Kanuni döneminde Osmanlı Devleti, sınırlarını oldukça genişleterek dünya gücü hâline gelmişti. Bu durum
II. Selim ve III. Murat dönemlerinde de devam etti.

Ancak Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda batıda Avusturya, doğuda İran ile yapılan savaşlar devleti
yıprattı. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde meydana gelen aksamalar şöyle sıralanabilir.
1. Ekber ve Erşet Sisteminin Merkezî Yönetime Etkileri
 Ahmet döneminde Osmanlı veraset sisteminde değişikliğe gidildi. Ekber ve erşet sistemine geçilerek en
büyük ve akıllı olan şehzadenin tahta çıkması kararlaştırıldı. Böylece taht kavgaları önlenmek
istenmiştir.



XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
Ekber ve erşet sistemi ile şehzadelerin sancağa çıkma usulüne son verilerek şehzadelerin merkezde yani
sarayda eğitim almaları kararlaştırıldı. (Kafes Usulü )
Sarayda eğitim alan şehzadeler halkı tanımadan ve deneyim kazanmadan tahta geçmişlerdir. Bu yüzden
padişah olduklarında otoriteyi tam olarak kuramamışlardır.
2. Yeniçeri Ocağı ve Tımar Sisteminin Bozulmasının Osmanlı Devleti’ne Etkileri






XVII. yüzyıl Kapıkulu askerlerinin özellikle de yeniçerilerin sık sık isyan ettikleri bir dönem oldu.
XVII. yüzyılda başıboş kimselerin Yeniçeri Ocağına alınması, Kapıkulu teşkilatının bozulmasına neden
oldu. Bu durumun sonucu olarak disiplin kalmadı.
Askerlik dışında başka işlerle uğraştılar. Cülus bahşişi alabilmek için padişahları tahtan indirmeye,
işlerine gelmeyen devlet adamlarını görevden almaya, savaşlara gitmemek için türlü bahaneler ileri
sürmeye başladılar.
“Ocak devlet içindir “anlayışı yerini “Devlet ocak içindir” anlayışı yaygınlaştı.
Tımar dağıtımında yapılan haksızlıklar sonucu eyalet askerleri eski güçlerini kaybettiler.
Donanmanın da ihmal edilmesi yüzünden denizcilik alanında gerilemeler başladı. Yeniçeri Ocağı ve
tımar sisteminin bozulması Osmanlı Devleti’nde iç isyanların başlamasında en önemli faktör oldu.
3. Osmanlı-Avusturya Savaşları
Neden
öldürülmesi

Avusturya tarafından, Osmanlı Devleti egemenliğindeki Bosna beylerbeyininin


Avusturya’nın ödemesi gereken vergiyi ödememesi
III. Mehmet döneminde Estergon ve Vişegrad kalelerinin Avusturya’nın eline geçmesi
Sonuç




Osmanlı kuvvetlerinin başarısız sonuçlar alması üzerine III. Mehmet sefere çıktı.
Eğri Kalesi alındı. Haçova Savaşında Avusturya mağlup edildi (1596).
Kanije ve Estergon Kaleleri fethedildi.
İki taraf arasındaki savaşlar Zitvatorok Antlaşması ile sona erdi (1606).
Zitvatorok Antlaşması’na göre :
a) Savaşlar sırasında alınan Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlıda kaldı.
b) Avusturya’nın her yıl Osmanlı Devleti’ne ödemek zorunda olduğu yıllık vergi kaldırıldı. Ancak
Avusturya savaş tazminatı ödedi.
c) Avusturya arşidükü, protokol bakımından Osmanlı padişahına denk sayıldı
NOT:
 Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı Devletini Avusturya üzerindeki üstünlüğü sona erdi.
 Savaşta elde edilen başarı diplomatik alan taşınamamasının temel sebebi Osmanlının içeride Celali
İsyanları ile dışarıda ise İran savaşlarıdır.
Osmanlı – İran Savaşları
Kanuni döneminde 1555’te İran ile yapılan Amasya Antlaşması 1577 tarihine kadar yürürlükte kaldı. III. Murat
döneminde Osmanlı-İran ilişkileri yeniden bozuldu.
Bu dönemde yapılan savaşlar şu anlaşmalarla sonuçlandı
Neden
 İran’daki taht kavgalarından Osmanlı Devleti’nin faydalanmak istemesi (1577).
Sonuç
Ferhat Paşa Antlaşması (1590 )
 Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Osmanlı Devleti doğuda en geniş
sınırlarına ulaştı
Neden
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
 İran’ın Osmanlı-Avusturya savaşları ve Celali isyanlarının oluşturduğu karışıklıktan yararlanarak
kaybettiği toprakları geri almak istemesi (1603).
Sonuç
Nasuh Paşa Antlaşması (1612)








Ferhat Paşa Antlaşması ile İran’dan alınan yerler geri verildi. İran Osmanlı Devleti’ne yılda 200 deve
yükü ipek vermeyi kabul etti.
Neden:
İran’ın Nasuh Paşa Antlaşması’nın şartlarını yerine getirmemesi ve Osmanlı topraklarına saldırması
(1617).
Sonuç:
Serav Antlaşması (1618)
Nasuh Paşa Antlaşması koşulları geçerli olacak, İran’ın ödemesi gereken 200 deve yükü ipek yarıya
düşürülecekti
Neden:
İran’ın Osmanlı-Avusturya savaşları ve Celali isyanlarını fırsat bilip Bağdat’ı ele geçirmesi (1624 )
Sonuç
Kasrışirin Antlaşması (1639)
Bağdat ve civarı Osmanlıda, Revan ve Azerbaycan İran’da kaldı. Zağros Dağları sınır kabul edildi.
Bugünkü İran sınırı çizilmiş oldu
NOT: XVII. yüzyılda Avusturya ve İran ile uzun yıllar süren savaşlar Osmanlı Devleti’nde idarî, mali ve
askerî alanda bozulmalara neden oldu. Bu savaşlar yüzünden ;
Ekonomi zayıfladı.
Bu durum halkın tepkisine ve çeşitli isyanların çıkmasına yol açtı.
Tımarlı sipahilerin uzun süre cephelerde kalması, üretimin denetlenememesine, vergilerin
toplanamamasına ve otorite boşluğuna neden oldu.
4. İç İsyanlar
XVII. yüzyılda çıkan isyanlar Osmanlı Devleti için büyük tehlikeler oluşturdu.
Nedenler:





Bu dönemdeki padişah ve devlet adamları yeteri kadar bilgi ve tecrübeye sahip olmaması
Devletin önemli görevlerine rüşvet ve torpille adam alınması
Tımar sistemine bağlı olarak tarımsal üretim düştü, köylü geçim sıkıntısı çekmesi.
Avusturya ve İran’la yapılan savaşlar yüzünden güvenlik bozuldu ve çiftçi toprağını terk etmek istemesi
Yeniçeri Ocağı’nın bozulması
İSTANBUL İSYANLARI
Yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu isyanlara bazen ilmiye sınıfı bazen halk da
katılmıştır.
İstanbul isyanlarının çıkmasında
• Devşirme sisteminin bozulması, Yeniçeri Ocağına asker alımında ocağın kurallarına uyulmaması
• Yeniçeri ulufelerinin zamanında ödenmemesi veya maaşların değeri düşük akçe ile ödenmesi
• Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen bazı devlet adamlarının yeniçerileri kendi çıkarları
doğrultusunda kullanmak istemeleri
• Yeniçerilerin, çıkarlarına ters düşen padişah, sadrazam ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak
istemeleri
• Bu dönemde çocuk yaşta denebilecek tecrübesiz şehzadelerin tahta çıkması
• Merkezî otoritenin bozulması
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
İlk isyan II. Mehmet’in 12 yaşında tahta çıkmasını fırsat bilen yeniçeriler tarafından çıkarılmıştı. XVII. yüzyılda
ise III. Murat, II. Osman(Genç) IV. Murat ve IV. Mehmet dönemlerinde büyük isyanlar çıktı. Bunlarda en
önemlisi II. Osman’ın öldürülmesi ile sonuçlanan isyandır (1622).
IV. Mehmet döneminde ise sarayı basan yeniçeriler otuz kadar devlet adamını Sultan Ahmet Meydanı’ndaki
çınar ağaçlarına astılar. Bu olay Osmanlı tarihine “Vakayıvakvakiye” (Çınar Vakası) olarak tarihe geçti (1656).
İstanbul isyanları sonucunda,
 Devlet otoritesi sarsıldı
 İstanbul’da asayiş ve güven bozuldu
 Yeniçerilerin yönetim üzerindeki etkinliği arttı.
CELALİ İSYANLARI
Yavuz Sultan Selim döneminde Yozgat’ta Bozoklu Celal adında bir sipahi ayaklanma çıkarmıştı.
İsyan bastırılmış ancak bundan sonra Anadolu’da çıkan isyanlara genel olarak Celali denmiştir.
Celali isyanların çıkmasında;
• Tımar sisteminin bozulması ve iltizamın yaygınlaşması,
• Avusturya ve İran’la yapılan savaşların uzun sürmesi yüzünden savaştan kaçan askerlerin
tımarlarına dönmeyerek Anadolu’da eşkıyalığa başlamaları,
• Ekonominin bozulması ve halktan yeni vergilerin alınması,
•Tarımsal faaliyetlerin azalması, işsizliğin artması ve halkın geçim sıkıntısı çekmesi,
• Merkezî yönetimin bozulması ve eyaletlere gönderilen bazı yöneticilerin baskı ve zulümle halkı yönetmesi
Celali isyanlarının en önemlileri XVII. yüzyılda Karayazıcı Deli Hasan, Canbolatoğlu, Tavil Ahmet ve
Kalenderoğlu tarafından çıkarıldı.
Devlet isyanları baskı ve şiddet yoluyla bastırmaya çalışmıştır.
Celali isyanları sonucunda;
 Anadolu’da can ve mal güvenliği kayboldu,
 Tarımsal üretim düştü ve işsizlik çoğaldı.
 Halkın devlete olan güveni sarsıldı,
 Köyden kente göçler arttı,
 Vergilerin düzenli toplanmaması yüzünden maliye iyice bozuldu.
EYALET İSYANLARI
XVII. yüzyılda Eflak - Boğdan, Erdel, Kırım, Yemen, Bağdat gibi eyaletlerde çıkan isyanlardır.
Bu isyanları bazı Avrupalı devletlerde destekleyerek Osmanlı Devleti’ni zayıf düşürmek istediler. Bu yüzden
Osmanlı Devleti ile Avrupalı devletler zaman zaman karşı karşıya geldi.


Eyalet isyanlarının çıkmasında
Merkezi otoritenin zayıflaması
Bağlı beyliklerin ve yönetimlerin Osmanlı yönetiminden ayrılmak istemeleri
İsyanların tamamı bastırıldı. Ancak devlet bazı tavizler vermek zorunda kaldı. Bu yüzden bazı eyaletler yarı
bağımsız hâle geldi.
5. Avrupa’da Meydana Gelen Gelişmelerin Osmanlı Devleti’ne Etkileri


Rönesans hareketleri sonucunda, Avrupa’da bilim ve teknik alanında önemli gelişmeler
sağlandı. Osmanlı Devleti Avrupa’daki bilimsel ve teknik gelişmelere uzak kaldığı için bilim,
teknik ve ekonomi alanlarında Avrupa’nın gerisinde kaldı.
Avrupalılar keşfettikleri bölgelerden bol miktarda altın ve gümüşü Avrupa’ya taşıdılar. Böylece
Avrupa ekonomik yönden güçlendi.

XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
Coğrafi keşifler Avrupalıların yeni yollar bulmalarına ve zenginleşmelerine yol açarken
Osmanlı Devleti’nin ekonomisini olumsuz yönde etkiledi. kurdular. Coğrafi keşifler sonucunda
İngiltere, Fransa, İspanya ve Portekiz gibi ülkeler denizcilik alanında önemli gelişmeler gösterdiler.
 Avrupalılar merkantilist ekonomik anlayışla sömürgelerinden elde ettikleri ham madde ve
değerli madenleri ülkelerine getirdiler. Merkantilizme göre bir ülke ne kadar çok değerli
madene ve paraya sahipse o kadar zengin sayılıyordu.
 Osmanlı Devleti, her ne kadar deniz ticaretini canlı tutmak ve ekonomik kayba uğramamak için
Avrupalı devletlere kapitülasyonlar verdiyse de bu işe yaramadı. Kapitülasyonlar yüzünden
Avrupalı devletlerin, Osmanlı Devleti üzerindeki etkinlikleri arttı. Düşük gümrük vergileri
yüzünden Avrupa malları Osmanlı pazarlarına hâkim oldu.
 Osmanlı Devleti Akdeniz limanlarını yeniden canlandırmak amacıyla bazı Avrupaülkelerine
ticari imtiyazlar vermek zorunda kaldı.
 Kanuni döneminde Fransızlara tanınan (her iki hükümdarın sağlığı süresince geçerli olan)
kapitülasyonlar, II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet dönemlerinde de devam ettirildi. Hatta bu
ayrıcalıklar 1740 yılında sürekli hâle getirildi.
 III. Murat, 1579 tarihinde üç İngiliz tüccarına, Osmanlı topraklarında ticaret yapma hakkı
tanıdı. Daha sonra Kraliçe I. Elizabeth, III. Murat’a gönderdiği mektupta diğer İngiliz
tüccarlarına da ticaret hakkı verilmesini istedi. 1580’de İngilizlere de kapitülasyonlar verildi.
 Aynı dönemde bu ayrıcalıklar Hollanda’ya da verildi. Osmanlı Devleti, Avrupalı devletler
arasındaki ekonomik rekabetten faydalanamadı.