Türk Basın Dilinde Cinsiyetçilik: Üçüncü Sayfa Haberleri Üzerine bir

Türk Basın Dilinde
Cinsiyetçilik: Üçüncü Sayfa
Haberleri Üzerine bir
İnceleme
Derya Duman
8. Uluslararası Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu
14-16 Mayıs 2008
İzmir
Cinsiyetçilik-Nedir?
Sözlük tanımları:
 Özellikle kadınlara karşı gerçekleştirilen cinsiyet
temelli haksız davranış (Oxford Dictionary)
 Bir cinsiyetin diğeri kadar iyi, akıllı, vb olmadığını
iddia eden, ve özellikle de kadınların erkekler
tarafından haksızlığa maruz kalmalarına neden olan
inanç (Longman Dictionary of the English Language
and Culture)
 Cinsiyetten yola çıkarak toplumsal rollerin
kalıplaşmasını destekleyen davranış, koşul ve
yaklaşımlar (American Heritage Dictionary of the
English Language)
Cinsiyetçilik
Sosyal psikolojide cinsiyet rollerinin cinsler
arasında dağılımı biyolojik cinsiyetten
neredeyse tamamen bağımsız bir
şekilde gerçekleşir. Aile ve medya bu
rollerin katı bir şekilde cinslere
yüklenmesinde iki önemli kurum olarak
ortaya çıkmaktadır.
Cinsiyetçilik-Neden?


Toplumsal cinsiyet rolleri ve cinslere
atfedilen stereotipler, toplumun kadın ve
erkeklerden farklı beklentilerinin
oluşmasına neden olur.
Bu stereotipler, kadın ve erkeklere ilişkin
önyargılara bağlıdır.
Cinsiyetçilik-Nasıl?

Cinsiyetçilik kadınlara karşı düşmanca
bir tavır sergilenerek açık bir şekilde
yapılabildiği gibi, daha olumlu bir
görünüm altında gizlice de uygulanabilir.
Kadınlara ilişkin stereotipler
(Feldman 1997)


Mesleki stereotipler: öğretmen,
hemşire, terzi, temizlikçi, sekreter…
Karaktere ilişkin stereotipler: Ilımlı,
şefkatli, çekici, zarif, yardımsever,
korkak, zayıf, bağımlı, duygusal,
itaatkar…
Dil ve cinsiyetçilik/Dille
cinsiyetçilik
Eleştirel Dilbilimin cinsiyetçi dille
mücadelesi (Wareing 1999):
 Dilde simetri/asimetri: Miss/Mrs-Mr;
boy/girl; chairman, spokesman…
 Erkeğin norm, kadının norm dışı olduğu
dil kullanımları: a woman surgeon.
 Kadını aşağılayıcı dil: bachelor/spinster
Dil ve cinsiyetçilik/Dille
cinsiyetçilik
Eleştirel Söylem Çözümlemesinin
cinsiyetçi söylemle mücadelesi
 Tabloid gazetelerde (Clark 1992)
 Hükümetlerin toplumsal cinsiyet
politikalarında (Lazar 2000)
 Kadın ve genç kız dergilerinde (Machin
ve Thornborrow 2003; Osterman ve
Keller-Cohen 1998)
Amaç



Türk basınında üçüncü sayfa haberi olarak
nitelenen haberlerde kadın ve erkekler
bağlamında asimetrik bir dil kullanımı olup
olmadığını saptamak,
Bu asimetrik dil kullanımlarının cinsiyetçi
çıkarımlar taşıyıp taşımadığını belirlemek, ve
Basın dilinde cinsiyetçiliğin hangi dil
kullanımlarıyla gerçekleştirildiğini saptamak.
Yöntem
Eleştirel Söylem Çözümlemesinde
kullanılan yöntemlerin bazıları
kullanılmıştır. Bunlar:
 Adlandırma stratejilerinin incelenmesi
(Wodak 2000, van Leeuwen 1996)
 Geçişliliğin incelenmesi (Halliday 1985,
van Leeuwen 1995)
Yöntem


Bulgular nicelik bakımından
değerlendirilmemiş, veriler sadece nitel
bağlamda yorumlanmıştır.
Gazete haberlerinin bir veritabanı
kullanılarak incelenmelerinin yanında
tümdengelim de benimsenerek söyleme
ilişkin sezgisel bilgiler bulgulara dahil
edilmiştir.
Veritabanı

Çalışmanın veritabanını üçüncü sayfa
haberi olarak tanımlanan kaza, cinayet,
vb haberler oluşturmuş, ve Akşam,
Güneş, Hürriyet, Milliyet, Posta, Sabah,
Tercüman ve Vatan gazetelerinde Eylül
2007-Mart 2007 tarihleri arasında
yayınlanmış yaklaşık 200 adet 3. sayfa
haberi derlenmiştir.
Çözümleme ve Bulgular
Adlandırma
Erkek olmanın normal, kadın olmanın
‘norm dışı’ olduğu dil kullanımları:
 Kurdukları 305 paravan şirket üzerinden sahte
fatura ve karşılıksız çek vererek piyasayı
dolandıran 5'i kadın 46 kişilik çete 'Kurtkapanı'
operasyonu ile İstanbul’da çökertildi.
Adlandırma


4 ay önce İstanbul'a gelen Türk dostu Japon
kadın yazar Sachiko Shibusawa, iki
kapkaççının saldırısına uğradı.
10 kişinin gözaltına alındığı operasyonda
kadın muhtar çıkarıldığı savcılık tarafından
tutuklanma talebiyle sevk edildiği mahkeme
tarafından serbest bırakıldı.
Adlandırma

Endüstri Meslek Lisesi öğrencisi O.G.
(16), küfreden kadın öğretmen Ö.C.’yi
(34) cep telefonu kamerasıyla
görüntüleyip bunları kendi internet
sitesinde yayımlayınca, okuldan atıldı.
Adlandırma

Ümraniye'de, internet üzerinde
arkadaşlık sitelerinden tanıştığı
kadınlarla buluşup, kadınları sarhoş
ederek çantalarından aldığı banka
kartlarındaki paraları çektiği iddia edilen
şahıs yakalandı.
Adlandırma
Fiziksel adlandırma
 Güzel mühendisten 18 aydır haber yok.
Bilgisayar mühendisi V., 18 ay önce çıktığı
evine geri dönmedi.
 Güzel mühendis L. niçin intihar etti? İzmir'in
Bornova İlçesi'nde bir tekstil atölyesinde
mühendis olarak çalışan kadın, evinde girdiği
bunalım sonucu çok miktarda hap içerek
intihar etti.
Adlandırma
Medeni duruma gönderim yapma:
 Yapılan otopside hiç evlenmeyen kadının
tecavüze uğrayıp, boğularak
öldürüldüğü bulguları elde edilirken,
evde parmak izi alan polis, cinayeti 24
yıl önce ‘cebren ırza geçmek’ suçundan
sabıka kaydı olan N.U.’nun işlediğini
belirledi.
Adlandırma
Akrabalık bağına gönderim yapma:
 Şirinevler’de babasına ait bir beyaz eşya dükkanında
çalışan Behçet Buran ve eşi Vildan (23) işe gitmek
için motosikletleriyle yola çıktı.
 Kayseri'nin Tomarza ilçesinde, Osman Topuz 62) ve
eşi Selvinaz Topuz (59) kömür sobasından sızan
karbonmonoksit gazından zehirlenerek hayatlarını
kaybetti.
 Bilecik'in Bozüyük ilçesi Çarşı Mahallesi'nde yaşayan
Yaşar Bacel (31), eşi Zübeyde (29), çocukları
Ramazan (10) ve Abdulbaki Bacel (7) fenalaştı.
Geçişlilik
Halliday’in (1985) ‘geçişlilik’ modeline göre
kadın ve erkeklerin birlikte gerçekleştirdikleri
süreçlerde, erkeğin ‘kılıcı’, kadının ‘etkilenen’
olarak temsil edilmesi:
 Uluslararası bir nakliyat firmasında TIR şoförü
olarak çalışan ve yeni yıl için İtalya'dan
İzmir'e gelen Hakan Kiraz (40), eşi Ebru (33)
ile 2 ve 8 yaşlarındaki kızlarını alarak yılbaşı
gecesi annesi Müyesser Kiraz ve kız kardeşi
Hale Kiraz'ın birlikte yaşadığı Güzelyalı'daki
eve gitti.
Geçişlilik


Eyüp Terzi, kayınpederinin karşı
çıkmasına rağmen eşi ve çocuklarını
İstanbul'a götürdü.
Nikah salonunda yaşanan kısa
arbedenin ardından eski nişanlısını
alarak salondan çıkan genç, kendisini
bekleyen arabaya binerek kaçtı.
Sonuç


Türk basın dilinde kadın ve erkeklerin
tanımlanmasında yer yer kadınların aleyhine
gelişen cinsiyetçi bir dil kullanımı olabildiği
görülmüştür. Bunlar aslında gündelik dil
pratiğine de köklü bir şekilde yerleşmiş
kullanımlardır.
Cinsiyetçi olarak tanımlanabilecek bu
kullanımların sosyal psikolojideki toplumsal
cinsiyet çalışmalarıyla örtüştüğü
anlaşılmaktadır.
Sonuç


Böyle kullanımların gerçekleşme sıklığının
gazetelerde anlamlı farklılıklar sergilemediği,
‘fikir gazetesi’ çizgisinde sayılabilen
gazetelerle, tabloid gazeteler arasında büyük
bir fark olmadığı anlaşılmıştır.
Bu çalışmada yerli basında rastlanan cinsiyetçi
dil kullanımlarının, diğer ülkelerde
gerçekleştirilen çalışmalarla birçok yönden
benzeştiği görülmüştür. Bu da kültürler arası
cinsiyete ilişkin bakış açılarının evrensel bazı
ortak noktalar içerdiği anlamına gelebilir.
Sonuç ve bazı öneriler


Cinsiyetçilik barındıran dil
kullanımlarının bir anda ortadan
kalkması çok gerçekçi bir hedef
olmayabilir. Ancak,
Eleştirel bir dil farkındalığının
geliştirilmesi orta ve yükseköğrenim,
özellikle de iletişim fakülteleri için çok
önemli görünmektedir.
Kaynakça











Clark, Kate (1992) “The linguistics of blame: Representations of women in The Sun’s
reporting of crimes of sexual violence” Michael Toolan (editör) Language, Text and Context:
Essays in Stylistics. London, New York: Routledge
Feldman, R.S. (1997) Social Psychology. New Jersey: Prentice Hall
Fowler, Roger (1991) Language in the news discourse and Ideology in the Press. London:
Routledge
Halliday, M.A.K. (1985) An Introduction to Functional Grammar. London: Arnold
Kress, G. Ve Hodge, R. (1981) Language as Ideology. London: Routledge and Kegan Paul
Simpson, Paul (1993) Language, Ideology and Point of View. London: Routledge
Van Leeuwen, Theo (1995) “Representing Social Action”, Discourse and Society, 6(1): 81106
Van Leeuwen, Theo (1996) “The Representation of Social Actors” in Caldas-Coulthard, C.R.
and Coulthard, M. (eds). Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis.
London: Sage Publications
Wareing, Shân (1999) “Introduction” in Thomas and Wareing (edts) Language, Society and
Power. London: Routledge
Wodak, Ruth (ed.) (1997) Gender and Discourse. London: Sage Publications
Wodak, Ruth(2000) Discourse and Discrimination: Rhetorics of Racism and Antisemitism.
Florence: Routledge
Teşekkürler!