Kranial sinirler-uzun

KRANİAL SİNİRLER
Beyinden ayrılan ve kafa iskeletindeki deliklerden geçen 12 çift kranial sinir
bulunmaktadır. Bu sinirlerden on bir tanesi baş ve boyunda dağılır biri ise hem
baş ve boyunda, hem bütün göğüs organlarında ve hem de karın organlarının
büyük çoğunluğunda dağılır. Kranial sinirler önden arkaya doğru numaralanarak
sıralanırlar.
I. N. olfactorius (sensitif)
II. N. opcicus (sensitif)
III. N. oculomotorius (karışık)
IV. N. trochlearis (motor)
V. N. trigeminus (karışık)
VI. N. abducens (motor)
XII.
VII. N. facialis (karışık)
VIII. N. vestibulocochlearis (sensitif)
IX. N. glossopharyngeus (karışık)
X. N. vagus (karışık)
XI. N. accessorius (motor)
N. hypoglossus (motor)
Kranial sinirlerden n. olfactorius, n. opticus ve n. vestibulocochlearis tamamen
duyu (sensitif); n.oculomotorius, n. trigeminus, n. facialis, n. glossopharyngeus
ve n. vagus hem sensitif hem de motor (somotomotor ve visceromotor); n.
trochlearis, n. abducens, n. accessorius ve n. hypoglossus tamamen motor lifler
ihtiva eder.
Kranial sinirlerin motor ve efferent parçaları beyin içerisinde yerleşen sinir
hücre gruplarındaki noronların aksonlarıdır. Kranial sinirlerin esas motor
hücreleri impluslarını tractus corticonuclearis vasıtasıyla kortical
merkezlerden alırlar. Bu traktuslar gyrus preentralis’in alt parçasında bulunan
piramidal hücrelerden ve gyrus postcentralis’in bitişik parçasından köken
alırlar.
Duyu veya afferent olan kranial sinirler beyin dışında yerleşmiş olan
nöronlardan başlarlar. Bu nöronların merkezi uzantıları (aksonları) beyine girer
ve terminal hücre gruplarını (nucleus) meydana getirmek üzere biraraya gelen
nöronlar etrafında sınlanırlar. Beyin korteksi ile indirekt olarak bağlanmadan
önce çapraz yapan fibrilleri oluştururlar. Bu karmaşık ve kompleks yollar
prensipte farklı değildirler.
Çoğu kranial sinirlerin aksonları intrauterin hayatın 14. haftasında miyelin kılıf
almaya başlarlar. n. trigeminus’un sensitif lifleri ile n. vestibulocochlearis’in
cochlear bölümü ve hatta n. opticus’un lifleri 22. haftaya kadar miyelin kılıf
almazlar
N. olfactorius (I)
N. olfactorius, koku alma siniridir ve sadece sensitif liflerden oluşur. Bu sinirin
birinci neuronu burun mukozasında bulunan regio olfactoriadaki bipolar
ganglion hücreleridir. Bipolar ganglion hücrelerinin periferik uzantıları burun
mukozası yüzeyinde serbest tüycükler ile sonlanır; santral uzantıları (axonlar)
n.olfactorius’u oluşturur. Myelinsiz olan 15-30 lif grubu halinde ethmoid
kemiğin lamina cribrosa’sından geçen n.olfactorius fossa cranii anterior’a gelir.
Buradan duramater’i delerek bulbus olfactorius içerisine girer ve mitral
hücrelerin etrafında sonlanır.
Koku duyusunun kaybına anosmia denir. Anosmia gençlerde daha çok kafa
travmalarında, erişkinlerde ise genellikle viral enfeksiyonlara bağlı olarak
meydana gelir.
N. olfactorius’un devamı olan bulbus olfactorius, tr. Olfactorius, area olfactoria
ve koku merkezleri koku alma yollarında incelenecektir.
N. opticus (II)
N.opticus, görme siniridir ve sadece afferent liflerden meydana gelir.
N.opticus’un fibrilleri retina’nın gaglion tabakasında bulunan multipolar
ganglion hücrelerinin aksonlarıdır (santral uzantılarıdır). Miyelinli olan bu
fibriller discus nervi optici’de bir birlerine yaklaşırlar ve göz küresinden
çıkarlar. Burası göz merkezinde 3-4 mm iç taraftadır. N. opticus olarak içe
arkaya doğru ileler. N.opticus ortalama 4 cm uzunluğundadır. Canalis opticus
yoluyla cavitas orbitadan ayrılır ve ciasma opticum’u oluşturmak için karşı
tarafın n. opticus’u ile birleşir. N.opticus beyin zarlarının devamı olan üç kılıf ile
sarılmıştır. Retinanın temporal bölümünden gelen lifler dış yanda, nsal
yarımından gelenler n. opticus’un iç yan bölümünde seyrederler. Liflerin
%53,4’ü chiasma opticum’da çaprazlaşırlar.
N. opticus ile ilgili daha fazla bilgi görme yollarında verilecektir.
N. oculomotorius (III)
Üçüncü kafa çifti olan bu sinir, motor ve parasempatik lifler taşır. Motor lifleri
m. rectus lateralis ( N. VI ) ve m. obliquus superior’un ( N. IV ) haricinde
gözün diğer dış kaslarının innervasyonunu sağlar; parasempatik lifleri pupillanın
daralmasında ve akkomodasyonda önemli görev alan m. ciliaris ve m. sphincter
pupilla’ yı innerve eder.
N. oculomotorius’un motor başlangıç çekirdeği ( nucleus nervi oculomotorii)
mesencephalon’ da colliculus superior hizasında aquaductus mesencephali’ nin (
sylvius kanalı ) önünde ve orta çizgiye yakın olarak bulunur.
Nucleus oculomotorius’daki parasempatik liflerin başlangıç çekirdeğide
mesencephalon’da motor çekirdeğin hemen arka iç tarafında yer alır. Aynı
zamanda Edinger- Westphal adı ile de bilinen bu çekirdeklerin preganglioner
parasempatik lifleri motor lifler ile birlikte ganglion ciliare’ye kadar gelir. Daha
sonra postganglioner lifler halinde sclera’ dan geçerek bulbus oculi’ ye girer.
Mesencephalon’da bulunan motor ve parasempatik nukleusların lifleri ile
birlikte sulcus nervi oculomotori adı verilen oluktan geçerek mesencephalon’ u
terkeder. Bundan sonra; A. cerebri posterior ve a. cerebelli superior arasında
yoluna devam ederler. Processus clinoideus posterior hizasında dura mater’i
delerek sinus cavernosus içine girer ve sinusun dış duvarını iç yüzünde öne
doğru ilerler. Fissura orbitalis superior’dan geçerek orbita boşluğuna girer. Bu
sırada n. trochlaris (N. IV) , n. ophtalmicus, n. abducens ( N. VI) ve a. carotis
interna ile yakından komşuluktadır. Bazen fissura orbitalis superior’u geçerken,
bazen de orbita boşluğu içerisine girdikten sonra üst ve alt olmak üzere iki dala
ayrılır. Orbita içerisine girerken zinn halkası’ından geçer. Orbita içerisinde a.
ophtalmica ve n. opticus ile komşuluk durumundadır.
Ramus superior m. levator palpebrae superioris ve m. rectus superior’ uinnerve
eder. Ramus inferior ise m. rectus medialis ve m. obliquus inferior’u innerve
eden motor dallar ile parasempatik lifleri ihtiva eder.
Parasempatik lifler ramus inferior’ dan ayrılarak ganglion ciliare’ ye ulaşır. Bu
ganglionda sinaps yaptıktan sonra postganglioner lifler olarak yollarına devam
ederler ve n. ciliaris breves’ ler içinde göz küresine uzanırlar. Burada m.
sphincre pupilla ve m. ciliaris’i innerve etmek üzere dağılırlar.
N. oculomotorius’ un motor ve parasempatik çekirdekleri bulundukları yer
bakımından bir çok önemli oluşum ve bazı kranial sinirlerin çekirdekleri ile
komşudur. Sinir liflerinin seyri sırasında da n. trochlearis, n. abducens, n.
opticus, a.ophtalmica ve n. ophtalmicus, sinus cavernosus, a. carotis interna ile
yakın komşuluktadır. Bundan dolayı bu yapılar etrafındaki patolojik
hadiselerden, hadisenin durumuna göre değişik oranlarda etkilenebilirler.
N. trochlearis (IV)
Gözün dış kaslarında sadece m. obliquus superior’ un motor innervasyonunu
sağlayan lifler taşır. N. trochlearis’ in başlangıç çekirdrği mesencephalon’ da
aquaductus cerebri’ nin etrafında önde yerleşmiştir (şekil 7). Colliculus inferior
seviyesinde n. oculomotorius’un çekirdeğinin altında bulunur. Başlangıç
nöronlarını fibrilleri (aksonları) çekirdekten çıktıktan sonra arkaya doğru geçer,
mesencephalon’un arka bölümüne vardığında karşı tarafın nukleusundan gelen
fibrillerle velum medullare superior’da çaprazlaşır. Mesencephalon’un arka
yüzeyinden çıkan bu ince sinir crus cerebri’ yi dolanarak öne doğru geçer. Basis
crani’ye gelince sinus cavernosus’ a girer. Bu sinusun dış duvarını iç yüzünde
ilerler. Fissura orbitalis superior’ u zinn halkası dışında geçerek orbitaya girer.
Orbitada dışa doğru ilerleyerek m. obliquus superior’a motor dallar vererek
sonlanır.
Bu sinirin felcinde hastalar aşağıya ve içe bakışta diplopia (çift görme)’den
şikayet ederler ve merdiven inmede büyük güçlük çekerler.
N. trochlearis mesencephalon’ da basis crani’ de ve orbita da n. oculomotorius
gibi bir çok önemli sinir, arter ve oluşumlar ile komşudur.
N. trigeminus (V)
N. trigeminus kranial sinirlerin en genişidir. Başın büyük bölümünün duyusunu
aldığı gibi çiğneme kaslarının tümünü ve bir kaçın motor innervasyonunu
sağlayan bir siniridir. Böylece sensitif ve motor lifler taşır.
N. trigeminus pons’tan çıktıktan sonra ganglion trigeminale’yi (ganglion
semilunare veya Gasseri) oluşturur. Bu ganglion os temporale’deki pars
petrsa’nın üst ön yüzünde bulunan impressio trigemini (cavum Meckelii) adı
verilen bir çukurlukta bulunur. Burada dura mater’in iki yaprağı arasına
yerleşmiştir. Ağrı, ısı, temas ve basınç duyuları ggl. semilunare’de bulunan
ganglion hücreleri tarafından alınır. Bu hücrelerin santral uzantıları ise n.
trigeminus’un büyük duyu kökünü oluşturur. Ggl.trigeminale burada ön üst, ön
orta, ön alta doğru olmak üzere üç ana dala ayrılır. Bunlar n. ophthalmicus,
n.maxillaris ve n. mandibularis’dir. N. trigeminus’un motor nükleusu ponsta
bulunur, aksonları n. trigeminus’un duyu fibrilleri ile birlikte ilerler ve n.
mandibularis ile devam eder.
A.
N. ophthalmicus
Ggl. Trigeminale’nin ön üst kenarının en ön kısmından ayrılır. Sadece sensitif
lifler taşır. Sinus cavernosus’un dış yan duvarında öne doğru ilerler ve fissura
orbitalis superior yoluyla orbita boşluğuna girer. Bazen orbita boşluğuna
girmeden ve bazen de boşluğa girdikten sonra, n.frontalis, n.nasociliaris ve n.
lacrimalis adı ile bilinen üç önemli dala ayrılır.
N. ophtalmicus’dan ayrılan bir kısım sensitif lifler n. oculomotorius, n.
trochlealis ve n. abducens ile seyreder ve bu sinirlerin dağıldığı yapılardan
duyuyu nakleder.
a)
N. frontalis:
N. ophthlmicus’un en kalın dalıdır. Orbita tavanının hemen altında ve m. levator
palpebrae superioris’in üstünde olmak üzere öne doğru uzanır. Sinirin uç dallrı,
orbitanın üst kenarında görülen incissura frontalis’ten geçer ve frontal bölgeye
gelir. N. frontalis gidişi sırasında bazı dallar verir. Uç dalı ise n. supraorbitalis
diye adlandırılır.
N. supraorbitalis :Üst göz kapağı derisi, ve conjunctiva ve parietal kemiğe kadar
uzanan deri bölümünü innerve eder. Bazen bu sinirden ayrıln ince lifler sinus
frontalis’i de innerve eder.
N. supratrochlearis ince bir dal olup alın derisi, burun kökü, üst göz kapağı
derisi, angulus oculi medialis’in üzerindeki deri ve conjunctiva’yı innerve eder.
b)
N. lacrimalis:
N. ophthlmicus’un en ince dalıdır. Orbita içerisinde m. rectus lateralis’in
üstünde öne doğru devam ederek gl. lacrimalis’e gelir. Gl. lacrimalis’e gelirken
ganglion pterygopalatinum’dan ramus zygomaticotemporalis aracılığı ile taşınan
postganglioner parasempatik lifleri alır ve gl. lacrimalis’e götürür. Bu sinir
septum orbitale’yi delerek göz kapaklarının dış parçasında deride ve
conjunctiva’da sensitif lifler vererek sonlanır.
c)
N. nasosiliaris:
N. nasosiliaris orbita içeisinde m. rectus superior’un altında ilerleyerek gözün iç
köşesine kadar gelir.
B. N. maxillaris:
Ganglion trigeminale’nin ön orta kısmından çıkar ve sadece sensitif lifler taşır.
Sinus cavernosus’un yan duvarında ilerleyerek foramen rotundum yoluyla
cavum crani’yi terkeder ve fossa pterygopalatina’ya gelir. Kafatası içerisinde
dura mater’i innerve eden ramus meningicus’u verdikten sonra fossa
pterygopalatina’da nn. pterygopalatini, nn. alveolares superiores, n.
zygomaticus ve n. infraorbitalis dallarını verir.
Bu sinirin dalları burun kanatları, üst dudak, yanak ve alt göz kapağı derisini;
sinus maxillaris, damak ve concha’lar olmak üzere burun boşluğu mukozasını ve
üst çene dişleri, diş eti, sert ve yumuşak damağı innerve eder.
a)
Nn. pterygopalatini:
N. maxillaris’ten 2-3 dal halinde ayrılıp fossa pterygopalatina içindeki ggl.
pterygopalatinum ile birleşir. Bu gangliondan sempatik ve parasempatik lifleri
de alarak rr. nasales ve nn. pterygopalatini dallarına ayrılır.
Rami nasales (posteriores): Burun boşluğunun arka kısmı (regio olfactoria
hariç), meatus nasi medius ve meatus nasi superior’un mukozasını innerve eder.
Farinksin pars nasalis bölümüne ve sinus sphenoidalis’e ince dallar verir. Bir
dalı da canalis incisivi’den geçer ve karşı taraftan gelen aynı dal ile birleşerek
damak mukozasının ön bölümünü innerve eder.
Nn. palatini: Çoğunlukla 3-4 dal halinde bulunur. Kanin dişlere kadar sert
damak mukozasını, tonsilla palatina etrafını ve yumuşak damak mukozası ile
concha nasalis inferior, sinus maxillaris, meatus nasi medius ve meatus nasi
inferior bölümlerinin mukozasını innerve eder.
b) Nn. alveolares superiores:
Bu sinir n. infraorbitalis fossa pterygopalatinum ile foramen infraorbitale
arasında kemik yapı içerisinde bulunduğu esnada ayrılır. Posterior, medius ve
anterior olmak üzere üç önemli dala ayrılır.
R. alveolaris superior posterior: Diğer iki daldan gelen liflerle plexus dentalis
superior’u oluşturduktan sonra üst çene dişlerine, diş etine ve sinus maxillaris
mukozasına sensitif lifler verir.
R. alveolaris superior medius, sinus maxillaris mukozasının sensitif
innervasyonunu sağlar.
R. alveolaris superior anterior, kanin dişler ile kesici dişleri innerve eder.
c) N. infraorbitalis
N. maxillaris’in devamıdır, canalis isnfraorbitalis ve foramne infraorbitale’den
geçtikten sonra alt göz kapağı, burun yan yüzleri ve üst dudakları örten deride
dağılır.
d)
N. zygomaticus:
Fissura orbitalisinferior’dan geçerek orbita boşluğuna gelir. Orbitanın dış
duvarında öne doğru ilerler. Bu bölgede bir dal vasıtasıyla n. lacrimalis’e
ganglion pyterygopalatinum’dan gelen parasempatik (sekretör) lifleri verir. N.
zygomaticus’un n. zygomaticotemporalis ve r. Zygomaticofacialis olmak üzere
iki önemli dalı vardır. Bu dallar temporal bölgenin ön kısmı derisinde, yanağın
üst kısmı derisi ve anguli oculi lateralis derisinde dağılır.
C- N. mandibularis
N. trigeminus’un en kalın dalıdır. Ganglion trigeminale’nin arka lat kısmından
çıkar. Sensitif ve motor lifler ihtiva eder. Bu sinir cavum carnii’yi foramne ovale
yoluyla terk eder ve ramus meningicus’u verdikten sonra fossa infratemporalis’e
doğru ilerler. Bu arada ganglion oticum’un altında ön ve arka olmak üzere iki uç
dala ayrılır.
aÖn Dal ( N. masticatorius): Büyük çoğunlukla motor ve az
miktarda da sensitif liflerden oluşur. Motor lifler genellikle çiğneme kaslarına
gittiği için n. masticatorius adı da verilir.
Motor dalları:
1. N. massetericus (incisura mandibularis yoluyla) m. masseter’e dağılır.
2.
N. pyterygoideus lateralis, n. pytergoideus medialis aynı
isimlerdeki kas ile m. tensor veli palatini ve m. tensor tympani’ye de dallar verir.
3.
N. temporalis profundi m temporalis’e dapılan dallar verir.
4.
N. buccalis, n. masticatorius’un tek sensitif dalıdır. Yanak
derisine ve ikinci küçük azıya kadar olan diş etine sensitif lifler verir.
bArka Dal
Bu sinirin büyük kısmı sensitif, küçük bir bölümü ise motor liflerden meydana
gelir. Arka dala ait motor lifleri n. mylohyoideus adını alır ve m. mylohyoideus
ile m. digastricus’a ( venter anterior) gider.
Arka dal n. lingualis, n. alveolaris inferior, ve n. auriculatemporalis olamk üzere
üç dal verir.
1. N. lingualis: Sadece sensitif lifler taşır. N. alveolaris inferior’un önünden
aşağı doğru seyreder sonra gl. sublingualis’in iç yüzüne gelir. Burada ductus
sublingualis’i alttan çaprazladıktan sonra ağız mukozasında dağılmak üzere N.
sublingualis’i verir. Dilin içinde yoluna devam eder ve dil sırtında sulcus
terminalis’in önünde kalan kısmının sensitif innervasyonunu sağlamak üzere
dallara ayrılır.
N. lingualis, m.pterygoideus medialis ve lateralis arasından geçtiği sırada n.
facialis’in bir dalı olan chorda typani ile birleşir. Chorda typani içerisinde hem
ganglion submandibulareye gidecek olan praeganglioner parasempatik lifler ve
hemde dilden tat duyusunu nakleden afferent lifler bulunur.
-N. lingualis’in bazı önemli dalları vardırki bu dallara :
-Ağız boşluğunun arka kısmına, yutak mukozasına ve tonsilla palatina civarına
uzanır.
-Gl. sublingualis’e sekretör liflerle, ağız tabanı mukozasının sensitif
innervasyonunu sağlayan dallar verir.
-N. hypoglossus ile ilişki sağlayan ince uzantılar verir.
-Chorda tympani ile irtibat sağlayan uzantılar verir.
2. N. alveolaris inferior (mandibula): Motor ve sensitif lifler ihtive eder. Bu
sinir m. pterygoideus medialis ile m. pterygoideus lateralis arasında for.
Mandibula’ya kadar ilerler. For. mandibula’ya girmeden önce motor dallarını
verir. Motor dal m. digastricus’ un ön karnını ve m. hyloideus’u innerve eder.
For. mandibula’ya girerek canalis mandibula içinde ilerleyen kısım, plexus
dentalis’i oluşturur. Bu pleksustan çıkan dallar aynı tarafın dişlerinde ve diş
etinde dağılırlar.
N. alveolaris inferior’un devamıfor. Mentale’ den çıkarak n. mentalis adını alır.
N. mentalis alt çene derisinde dağılan sensitif dallar verir.
For. mandibula hizasında n. alveolaris inferior’a yapılan bir enjeksiyon ile alt
çenenin yarısı uyuşturulabilir. Ancak kesici dişler karşı taraf sinirlerinden de
dallar aldıkları için hassasiyetini tamamen kaybetmez.
3. N. auriculotemporalis sensitif lifler taşır, for. ovale’nin hemen altında n.
mandibularis’in arka kökünden ayrılır. Genellikle iki dal halinde devam eder.
Çene ekleminin arkasından geçerek, mandibulanın boynunun lateralinden
dolanıp, gl. parotis’in üst kısmından kulağın önlerine kadar gelir. Bu sırada
tympan zarının dış yüzünde dağılan n. meatus acusticus externi’ yi verir. Uzun
ve dolambaçlı bir yol üzerinden gelen sekretör lifleri gl. parotis’e verdikten
sonra a. temporalis superficialis’ e eşlik ederek ince dallarına ayrılır.
Bu dallardan rami communicantes gl. parotis içinde n. facialis’e uzanarak ilşki
sağlayan dallardır. Bu dalcıkalr ggl. Oticum üzerinden gelen parasempatik lifleri
gl. parotis’e getirir.daha sonra temporal bölge ve kulak kepçesinde dağılan
sensitif dallar verir.
N. abducens (VI)
N. abducens gözün dış kaslarından m. rectus lateralis’in motor innervasyonunu
sağlayan küçük bir sinirdir. Başlangıç motor nukleusus fossa rhomboidea’ nın
üst parçasının altında pons’ta bulunur. Bu çekirdekten başlayan lifler (aksonlar)
öne doğru uzanırlar ve pons’un alt kenarı ile pyramis (medulla oblongata)
arasındaki oluktan (sulcus pontobulbaris) orta çigi yakınlarında neurax’tan dışarı
çıkarlar. Daha sonra intra kranial olarak öne doğru uzanır ve clivus üzerine
kadar gelir. Bundan sonra sinu cavernosus üzerinden a. carotis interna ile komşu
olarak geçer ve fissura orbitalis superior yolu ile orbitaya gelir. N. abducens,
sinus cavernosus içindeyken plexus cavernosus’tan sempatik lifler ile n.
ophtalmicus’tan sensitif lifler alır. Orbita içinde m. rectus lateralis’in medial
yüzünde bu kasa motor dallar vererek sonlanır.
N. abducens’in nukleusu her iki beyin hemisferinden afferen kortikonuklear
lifler alır. Coliculus superior’dan tr. Tectobulbaris’i alır. III. , IV. ve XI. kranial
sinirlerin nukleuslarını birbirine bağlayan fasciculus longitudinalis medialis’den
de lifler alır. Fasciculus longitudinalis medialis vasıtasıyla iki gözün düzenli ve
maksada uygun hareketleri sağlanmış olur.
N. facialis (VII)
Kranial sinirlerin yedincisi olan n. facialis motor, sensitif ve parasempatik
liflerden meydana gelmiştir. N. facialis, n.vestibulocochlearis’in iç yanında
sulcus pontobuolbaris’den nevrax’ı terkeder ve birlikte meatus acusticus
internus’a girerek ilerler. Meatus acusticus internus’ta fundus’a gelince n.
vestibulocochlearis’den ayrılarak canalis facialis’e girer. Birinci dirsekte n.
facialis ve n. intermedius’da birbirinden ayrılır. N. facialis for.
stylomastoideum’dan geçtikten sonra os temporale’ye geçerek gl. parotis içine
girer. Canalis facialis (fallop kanalı) orta kulakta cavum tympani’ye doğru
eminentia canalis nervi facialis adı verilen ince kemik lamelden bir kabartı
yapar. Bu parçanın orta kulak iltihabında ve ameliyetlarında dikkat edilmesi ve
korunması gerekir.
N. facialis’in motor çekirdeği fossa rhomboidea’nın üst kısmında, colliculus
facialis’in hemen altında, pons’da bulunur. Bu çekirdekten çıkan sinir lifleri
oliva’nın üst ve biraz dış yanında sulcus pontobulbaris’den çıkar. N. facialis’in
diğer lifleri ile birlikte gl. parotis’e kadar gelir ve burada plexus parotideus’u
meydana getirir. Pleksusdan çıkan lifler yüzün mimik kaslarına,kulak kaslarına,
m.stapedius’a, m.digastricus’un arka karnına ve m.stylohyoideus’a motor dallar
verir.
N. facialis’in parasempatik çekirdeği, pons’ta motor çekirdeğin
posterolateralinde yerleşmiştir. Bu çekirdekler nuc. Salivatorius superior ve nuc.
Lacrimalis (solitari) olarak belirtilir. Bu çekirdeklerden çıkan parasempatik lifler
önce intermedius içinde ve daha sonra chorda tympani içinde en sonda n.
lingualis içinde ilerlemek suretiyle gl. sublingualis ve gl. submandibularis’e
gelir. Bu bezlere sekretor lifler verir.
N. facialis’in sensitif lifleri canalis facialis’in birinci ve ikinci parçalarının
yapmış olduğu dirsekte bulunan ggl. Geniculi’deki ganglion hücrelerinden gelir.
Ggl.geniculi’deki bu hücrelein dentritleri evvela n. facialis içinde daha sonrada
chordo tympani içinde ilerleyerek dile gelir. Aksonları ise n. intermedius
adındaki siniri yaparak n. facialis ile birlikte pons’a gelir.
N. facialis canalis facialis içinde ve dışında birçok dallar verir. Ayrıca dilin 2/3
ön ve yanlarını innerve eder ve sensitif lifleride taşır.
Kanal içindeki dalları
-N. petrosus major
-N. petrosus minor
-N. stapedius
-N. chorda tympani
Kanal dışındaki dalları
-N. auricularis posterior
-R. Digastricus (arka karnına giden)
Plexus parotideus’tan çıkan dallar
-Rr. temporales
-Rr. zygomatici
-Rr. buccales
-R. marginalis mandibula
-R. colli
N. vestibulocochlearis (statoacusticus) (VIII)
Bu sinir işitme ile ilgili pars cochlearis ve vücut dengesi ile ilgili pars
vestibularis’den teşekkül eder. Sadec sensitif (afferent) lifler ihtiva eder. Cavum
carnii içerisinde çıkmayan tek sinirdir. İşitme ve denge duyusunu nakleder.
N. cochlea ( n. acusticus) ganglion spira’lede bulunan bipolar hücrelerin santral
uzantılarının bir araya gelmesi ile oluşur. Periferik uzantıları ductus cochlearis
içerisinde ki corti organına gelir. İşitme duyusunu alır.
N. vestibuli ( N. statıcus) ise ganglion vestibuli de bulunan bipolar hücrelerin
santral uzantılarının birleşmesi ile meydana gelir. Periferik uzantıları ise
sacculus, utriculus ve ampulla semicircularis’de bulunan neuroepitel tipteki
hücrelerin etrafında dağılarak denge duyusunu alırlar.
Bu iki sinir meatus acusticus internus’da cavum cranii’ye girer ve sulcus
pontobulbaris’in yan kısmında pons’ katılır. Pons’dan parçası işitme ve denge
yollarında anlatılacaktır.
N. glossopharyngeus (IX)
Motor, parasempatik, sensitif ce tad duyusunu nakleden sinir lifleri taşır.
Motor lifleri, bulbus’da nücleus ambiguus’un üst kısmındaki nucleus originis n.
glossopharyngisi’de bulunan neuronlardan başlar. Bu sinir lifleri sulcus
posterolateralis’in en üst kısmından bulbus’u terk eder ve foramen jugulare’ye
girer.
Motor lifleri farinks kaslarından: M. constrictor pharyngis medius ve m.
stylopharyngeus’a gider.
Parasempatik liflerin başlangıç nucleusu (nuc. originis n.glossopharyngici- nuc.
oiginis salivatorius) bulbus’ta bulunur. Motor lifleri ile parasempatik lifler
bulbustan birlikte çıkarlar.
Parasempatik lifler yanak, tükrük bezleri, ve gl.parotis’e gider.
N. glossopharyngeus’un sensitif liflerinin başlangıç çekirdeği foramen
jugulare’de bulunan ganglion superioris ile daha aşağıdaki fossula petrosa
içerisinde bulunan ganglion inferioris’de bulunurlar. Bu çekirdeklerin santral
uzantıları bulbus’a gelir. Periferik uzantıları ise dilin sulcus terminalis arkasında
bulunan kısmına ( en arka kısmı hariç) ve pharynksin arka yan duvarı
mukozasına gider. Bu bölgenin sensitif innervasyonunu sağlarlar.
Tad duyusunun birinci neuronlarıda ganglion superioris ve ganglion
inferioris’de bulnur.
Bu neuronların periferik uzantıları pailla
circumvallata’lardan acı ve papilla foliata’lardan aldığı ekşi tad dusunun alır ve
santral uzantıları ile tr.solitarius’a iletirler.
Motor, parasempatik, sensitif ve tad duyusunu nakleden sinir liflerine sahip olan
n. glossopharyngeus foramen jugulare’den cavum cranii’yi terk eder. Biri
foramen jugulare içinde (ganglion superioris) ve diğeri foramen jugulare dışında
( ganglion inferioris) olmak üzere iki ganglionu vardır. Daha aşağıda a. carotis
interna v. jugularis interna, n. vagus, n. accessorius, n. hypoglossus, sempatik
sistemin boyun parçası ve lympha ganglionları ile komşuluk yaparak aşağı iç
yana doğru ilerler. Dil kökün egeldiğinde dallarına ayrılır.
1.
N. tympanicus: Gl. parotis, kulak zarının iç yüzü, tuba
auditiva ve celluae mastoidea’da dağılır.
2.
R. stylopharyngeus, aynı isimli kasa gider.
3.
Rr. pharyngei, n. vagus’un daları ile plexus
pharyngeus’u oluşturur.
4.
Rr. tonsillaris: pleus tonsillares’i meydana getirir.
5.
Rr. linguales: papilla foliata ve papilla vallata ile 1/3
dil arkasına dağılır.
6.
R.sinus caroticus, sinus caroticus ve glomus
caroticum’a dağılır.
N. vagus (X)
Bu sinir, motor, parasempatik ( visceromotor) ve sensitif lifler taşır. N. vagus
baş, boyun , göğüs ve karın içinde ki bir çok organları innerve eder.
Motor liflerin başlangıç çekirdeği bulbus’ta nuc. ambıguus’un orta kısmında ki
nuc. originis n. vagi’dir. aksonları sulcus posterolateralis’de n. glossopharyngeus
ile n. acccessorius arasında bulbus’u terk eder.
Motor lifler: Palatum molle kaslarına
Pharynx ve larynx kaslarına
1/3 üst çizgili özefagus kaslarına gider.
Parasempatik liflerin başlangıç hücreleri bulbus’un arka yüzündeki ala sinerea
(fovea inferior) hizasında nuc. originis dorsalis visceromotorius n. vagi’dedir.
Aksonları ise motor lifler ile birlikte bulbus’tan çıkar.
Parasempatik lifleri ( Şekil ):
Göğüs ve karın içi organlarının parasempatik innervasynunu sağlar.
Sensitif liflerin başlangıç çekirdekleri for. jugulare içindeki ggl. Jugulare ile for.
jugulare’nin biraz altındaki ggl. Nodosum adındaki iki ganglionda bulunur.
Santral uzantıları bulbus’a gelirken periferik uzantıları n. vagus’un dağıldığı
alan dağılır.
Böylece motor, parasempatik ve sensitif liflere sahip olan n. vagus,
n.glossopharyngeus ile beraber aynı komşuluklarla for. jugulare’den geçerek
fossa crani’yi terkeder. Aynı komşuluklarla aşağıya doğru seyreder. Daha sonra
boyun damar sinir paketi içinde (a. carotis communis, v. jugularis interne ve n.
vagus) göğüs içine girer. Boyun ve göğüsdeki yapılara dallar verdikten sonra
özefagusun önünde ve arkasında (ön vagus-sol vagus, arka vagus- sol vagus)
abdomene gider. Karında da karaciğer, dalak, pankreas, mide ince bağırsaklar,
böbrekler, gl. suprarenalis, kalın bağırsaklarında fleksura coli sinistra’sına kadar
olan bölümünün parasempatik innervasyonunu sağlamak üzere dallar verir.
N. accessorius (XI)
Motor liflerden teşekkül eder. Motor çekirdeği bulbus’ta olivanın 1/3 alt kısmı
ile medulla spinalis’in 4.-5. servikal segmentleri hizasına kadar devam eden nuc.
originis n.accessori’den çıkar. N.vagus’un alt kısmında bulbus’dan ayrılır. For.
jugulare’ den geçerek r. medialis ve r. lateralisolmak üzere iki kola ayrılır.
Ra. Medialis (r. internus): N. vagus’un ggl. Jugulare ile ggl. Nodosum
arasındaki parçası ile birleşir. Bu lifler pars myencephalica’ya ait liflerdir. Bu
sinir farinks, larinks ve yumuşak damak kaslarınıa motor dallar verir.
Rr. lateralis (r. externus): Pars spinalis’e ait sinir liflerinden teşekkül etmiştir.
IX. ve X. Sinirler ile komşu olarak aşağıya doğru iner. Burada m.
sternocloidomastoideus’un derin yüzünden kasa girer ve bu kasa dallar verir.
Daha sonra fossa paraclavicularis’e geldiğinde m. trapezius’a motor dallar verir.
N. hypoglossus (XII)
Bu sinir sadece motor liflere sahiptir. Motor liflerin başlangıç çekirdekleri
bulbus’daki nuc. originis nervi hypoglossi’dedir. 8-15 lif halinde oliva ile
pyramis arasındaki sulcus anterolateralis’den bulbus’u terkeder. 8-15 sinir lifi
birleşerek cavum crani’den canalis nervi hypoglossi yoluyle çıkar. Daha sonra
spatium parapharyngeum’un retrostyloid bölümüne gelir. Bu bölümde a. carotis
interna, v. jugularis interna, n. vagus, n. glossopharyngeus, ggl. Cervicale
superior ve lympha ganglionları ile komşudur. Regio suprahyoidea’ya gelir.
Bu sinirden ayrılan dallar dil kaslarına ve hyoid altı kaslara giderler.
Yan dalları:
a-Ramus meningicus’un (sensitif)anastomotik dal olduğu söylenmektedir.
b-Ramus descendens nervi hypoglossi: Bu dal plexus cervicalis ile birleşerek
ansa cervicalis’i oluşturur ve hyoid altı kaslarını innerve eder.
M. omohyoideus
M. sternohyoideus
M. sternothyroideus
M. thyroideus
c-Ramus linguales dil kaslarına gider:
Ekstrinsik kaslar: M.hyoglossus, m. styloglossus, m. genioglossus, m.
palatoglossus
İntrinsik kaslar: M. longitudinalis superior linguae, m. longitudinalis inferior
linguae, m. transversus linguae, m. vertcalis linguae.