hücre bölünmesi

HÜCRE BÖLÜNMESİ
Organizmayı oluşturan hücreler bölünerek sayılarını artırırlar.Her dokudaki hücrelerin
bölünme potansiyelleri birbirinden farklıdır.Kemik iliği, epitel hücreleri , epidermis gibi
dokulara ait hücrelerin bölünme potansiyelleri yüksektir. Fakat sinir hücreleri, retina
hücreleri, kıkırdak hücreleri gibi özelleşmiş bazı hücreler bölünme yeteneklerini kaybederler.
Büyüme gelişme, yıpranan dokuların onarımı, ölen hücrelerin yenilenmesi gibi
biyolojik olaylar hücre bölünmesiyle gerçekleşir. Bölünme ile meydana gelen yeni hücreler
sitoplazma miktarı ve çekirdek büyüklüğü fazla değildir.Hücreler gerekli büyümeyi
gerçekleştirdikten sonra bölünebilir.
Hücrelerde büyüme hem hacimce ,hem de yüzeyce gerçekleşir.Fakat hücre de yüzeyce
büyüme hacimce büyümeden daha az gerçekleşir. Bu durumda hücre zarı sitoplazmanın
ihtiyacı olan gaz alış verişi,artık maddelerin atılması gibi metabolik olayları karşılayamaz
hale gelir.
Hücre sitoplazması miktarı çekirdeğin kontrolü altındadır.Çekirdek hücrenin hacmini
belli ölçüde kontrol edebilir.Sitoplazma miktarı üst sınıra ulaşınca hücre bölünür.Hücrede
bölünme organizmanın kontolünden çıkarsa kanser hücreleri meydana gelir.
Hücrelerde mitoz ve mayoz olmak üzere iki çeşit bölünme vardır.
1. MİTOZ BÖLÜNME
Mitoz bölünme tek hücreli canlılardan çok hücreli
canlılara kadar tüm canlılarda görülen sadece çoğalma
amaçlı bir bölünme şeklidir.Mitoz bölünmede ana
hücrenin kalıtım materyali ilk önce iki katına çıkar daha
sonra yavru hücrelere eşit miktarda aktarılır.
Hücre bölünmesi çekirdek bölünmesi ( karyokinez )
ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) olmak üzere iki
kısıma ayrılır.
Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi
geçirir.Buna
interfaz
denir.İnterfazda
şu
hazırlık
aşamaları görülür :
• Kromatin kendini eşleyerek DNA miktarını iki katına
çıkartır.
• Sentriyoller( sentrozom ) kendini eşler.
• Bölünmede gereksinim arttığı için ATP ve protein
sentezi üst seviyededir.
Hazırlık aşamasını profaz, metafaz, anafaz ve telofaz
safhaları takip eder.( İPMAT )
 Profaz : Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozom
halini alır. Kromozomların eşlenmesi sonucunda kardeş
kromatitler meydana gelir.Kromatitler birbirine
sentromerlerinden bağlıdır.İğ iplikleri oluşur.Çekirdek zarı ve
çekirdekçik kaybolur.
 Metafaz : Kardeş kromatitler ekvator düzlemine dizilir.
En belirgin şeklini alır.
 Anafaz : Kardeş kromatitler birbirinden ayrılır.Kutuplara
doğru çekilir.
 Telofaz : Kromozomlar incelerek kromatin iplik haline
dönüşür.Hücre interfazdaki haline döner. İğ iplikleri
kaybolur.Son olarak sitokinez ( sitoplazma bölünmesi )
gerçekleşir.
Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde
farklı gerçekleşir.Hayvan hücrelerinde boğumlanma şeklinde
bitki hücrelerinde ise ara plak oluşarak gerçekleşir.
NOT : Mitoz bölünme ile hücre sayısı artarken kromozom
sayısı sabit kalır.
Amitoz Bölünme : Bazı basit tek hücreli canlılarda
gerçekleşen bölünme şeklidir. Bu bölünmede çekirdek ve
sitoplazma boğumlanarak ikiye ayrılır.Mitoz bölünmedeki
safhalar görülmez
2. MAYOZ BÖLÜNME
Mayoz bölünme kromozom sayısını yarıya indiren,
üreme hücresi (gamet) oluşturan özel bir bölünme
şeklidir.Üreme hücresi oluşturan ana hücreler 2n (diploit)
kromozomludur.Mayoz bölünme ile n (haploit) kromozomlu
gametler meydana gelir.Gametler döllenme ile tekrar
diploit hale geçer. Böylelikle kromozom sayısı sabit kalır.Tür
nesli devam eder.
Mayoz bölünme mayoz I ve mayoz II olmak üzere
iki kısımda gerçekleşir.
İnterfaz : Mitoz bölünmedeki gibidir.DNA kendini
eşler.Protein ve ATP sentezi artar.
MAYOZ I
 Profaz-I : Kromozomlar kısalıp kalınlaşır, anne ve
babadan gelen homolog kromozomlar yanyana gelir(
Tetrat adı verilen kromozom çifti oluşur.Tetrat sayısı
kromozom
sayısının
yarısı
kadardır.)
Homolog
kromozomlar bir araya geldiklerinde sarmal yapı
oluştururlar.Buna
“sinaps”
denir.Sinaps
sırasında
kromozomlar arasında parça değişimi olur.Bu olaya”
krossing over “denir.Bu sayede aynı tür içinde çeşitlilik
artar.
İğ iplikleri oluşur.Çekirdek zarı ve çekirdekçik
kaybolur.
Metafaz-I : Tetratlar ekvator düzlemine dizilir.Homolog
kromozomlar iğ ipliklerine bağlanır.
 Anafaz-I : Homolog
ayrılarak kutuplara çekilir.
kromozomlar
birbirinden
 Telofaz-I : Çekirdek zarı tekrar meydana gelir.
Sitoplazma ikiye ayrılır.
MAYOZ II
 Profaz-II : İğ iplikleri oluşur.Profaz I göre oldukça
kısa sürer.Bazı türlerde bu aşama görülmez.
 Metafaz-II : Kromatitler ekvator düzlemine dizilir.
 Anafaz-II : Kromatitler birbirinden ayrılır.
 Telofaz-II : Kutuplara çekilen kromozomların
etrafında çekidek zarı tekrar oluşur.Ve sitoplazma
bölünmesi gerçekleşir.
NOT : Mayoz bölünme ile diploit (2n) kromozomlu bir
hücreden haploit (n) yapıda 4 tane farklı üreme hücresi
meydana gelir.
Bitki ve Hayvan
Hücresinde sitokinez