Microsoft PowerPoint - 5A--Magmatik Kaya\347lar
advertisement
KAYAÇLAR MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR • Ergimiş halde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun yerkabuğunun derinliklerinde ya da yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Magmanın soğuması ve katılaşması derinlerde yavaş yavaş olduğu zaman tam kristalli kayaçlar • Soğuma ve katılaşma yeryüzünde veya yeryüzünde hızlı oluştuğunda camsı-kristalli kayaçlar • Yeryüzüne yakın derinliklerde oluştuğunda da küçük kristalli kayaçlar oluşur. MAGMATİK KAYAÇLAR Hızlı soğuma Yavaş soğuma İnce taneli doku İri taneli doku Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KAYAÇLAR MAGMATİK KAYAÇLAR MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR • Oluşum derinliklerine göre magmatik kayaçlar – Derinlik (plutonik) – Yarı derinlik (damar) ve – Yüzey (volkanik) • Kayaçları olmak üzere üç gruba ayrılır. Q MAGMATİK KAYAÇLAR Kuvarzolit 90 Magmatik kayaçların sınıflanması Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 90 Kuvarsça zengin Granitoid 60 i Fe ldsp ar G Alk al 20 20 Kuvars Monzonit Kuvars Siyenit 5 Siyenit 10 A lit Alkali Fs. Siyenit na Alkali Fs. Kuvars siyenit Granodiyorit Granit To ran it 60 (Foid)-içeren Siyenit 35 Monzonit (Foid)-içeren Monzonit Kuvars Monzodiyorit 65 Monzodiyorit (Foid)-içeren Monzodiyorit 10 en S iy (Foid) Monzodiyorit it Faneritik magmatik kayaçların sınıflaması (IUGS). 60 (Fo id) G i d) (Foid) Monzosiyenit abr o (Fo (Foid)-içeren Alkali Fs. Siyenit 60 (Foid)olit F Qtz. Diyorit/ Qtz. Gabro 5 Diyorit/Gabro/ 90 Anortozit P 10 (Foid)-içeren Diyorit/Gabro MAGMATİK KAYAÇLAR Plagioclase Plajioklas Faneritik kayaçların sınıflaması . (a)Gabroyik kayaçlar . (b) Ultramafik kayaçlar (IUGS). Anorthosite Anortozit 90 Ga G abbr boro itte toolli okct TTrro Olivine Olivin gabbro gabro Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Olivin Dunit 90 Pyroxene Piroksen Ha rz Plagioclase-bearing ultramafic rocks Plajioklas içeren ultramafik kyç kyçlar Olivine Olivin (b) (a) herzolit lit hr bu rjit We Peridotit 40 Piroksenit Olivin Websterit Ortopiroksenit Ortopiroksenit 10 (b) 10 Ortopiroksen Websterit Klinopiroksenit Klinopiroksen Q MAGMATİK KAYAÇLAR Volkanik kayaçların sınıflanması (IUGS). 60 Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN 60 Rhyolite Riyolit Dacite Dasit 20 Trachyte Trakit Latite Latit 35 A 10 Foid içeren andezit/bazalt 20 Foid içeren trakit (foid)-bearing Trachyte Andezit/ Bazalt Andesite/Basalt 65 (foid)-bearing Latite (foid)-bearing Andesite/Basalt 10 Foid içeren latit Phonolite Fonolit Tephrite Tefrit 60 60 Foidit (Foid)ites F P MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Phonolite Fonolit 13 TephriTefriphonolite Fonolit Na2O +K2Wt.% O % de O+K2O Na2ağırlık 11 9 PhonoFonotephrite Tefrit (Foid)ite Foidit Trakit Trachyte TrachyTrachydacite Traki Trakidasit andesite Andezit Rhyolite Riyolit Basaltic Bazaltik trachyandezit Tefrit Tephrite andesite bazanit TrachyBasanite Traki 7 basalt bazalt 5 3 Bazalt Basalt PikroPicrobazalt basalt 1 37 41 ULTRABASIC ULTRABAZİK 45 45 49 BASIC BAZİK Dacite Dasit Basaltic Bazaltik Andesite andezit 53 Andesite Andezit 57 61 52 INTERMEDIATE ORTAÇ 65 63 69 73 ACIDIC ASİDİK wt%% SiO SiO de2 ağırlık 2 Volkanik kayaçların toplam alkaliler ve silise göre sınıflaması (Le Bas ve diğ.,. 1986) 77 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Lapili (2 -64mm) Kül (< 2 mm) Glass Cam Tüf Lapilitaşı Lapili Tüf 30 30 Vitric Vitrik Tuff tüf Lapili -Tüf Breşi 70 Crystal Kristal Tuff tüf Lithic Litik Tuff tüf Piroklastik Breş veya Aglomera Crystals Kristal Rock Fragments Kayaç parçaları (a) Figure 2-5. Piroklastik kayaçların sınıflaması. a. Malzeme tipine göre. (Pettijohn, 1975) b. Malzeme boyutuna göre. (Fisher, 1966) Blok ve bombalar (> 64 mm) (b) 70 MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Mafik mineraller Olivin Feldispat mineralleri Ca plajioklas Piroksen Ca/Na Amfibol Na Biyotit plajioklas Ortoklas Muskovit Bowen’in Reaksiyon serileri Kuvars MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik kayaçların kimyasal sınıflaması: (SiO2) içeriğine 66% + SiO2 ASİDİK 52 - 66% ORTAÇ 44 - 52% BAZİK < 44% ULTRABAZİK Şeklindedir Felsik-Açık renkli Ortaç Renk-Bileşim Mafik-koyu renkli MAGMATİK KAYAÇLAR Soğuma tarihçesi/doku Yavaş soğuyan İri taneli Gabro Hızlı soğuyan İnce taneli Bazalt Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Çok hızlı soğuyan Camsı dokulu volkan cürufu Diyorit Andezit-porfiritik Granit Riyolit Pomza Obsidiyen MAGMATİK KAYAÇLAR Levha tektoniği ve magmatizma Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR KITA Sıcak nokta Mafik Bazalt vb Riyolit vb Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN OKYANUS HAVZASI Diverjan Levha sınırı VOLKANİK YAY Konverjan Levha sınırı andezit vb deniz sv. yastıksı bazaltlar Hendek FELSİK mgm kyçlar mafik mgm. kyç ba Çeşitli granit Siyenit, monzonit Granodiyorit vb Sıcak manto Magması sorgucu za da lm ULTRA MAFİK (Üst mantonun magmatik kayaçları) Peridotit, dunit vb. ltga ab br o atm az on u Kısmi Ergime fraksiyonel artıklar dunit Peridotit MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik aktivitenin tektonik konumu LEVHA DALMA-BATMASI AYRILAN LEVHA SINIRI SICAK NOKTA Okyanus ortası sırt Volkanik ada-dizisi Okyanusal Ada yayı Dalma-batma zonu Okyanusal litosfer LEVHA DALMA-BATMASI Kıtasal Volkanik-yay Üst mantonun Kısmi ergimesi Yükselen mgm Manto sorgucu Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime 1- Mafikten ortaca putonizma 2-Mafiktan ortaca volknaizma 3- Bazaltik volkanizma 4- Mafik-silisik plutonizma Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Volcanic ada-yayı, Endonezya LEVHA DALMA-BATMASI AYRILAN LEVHA SINIRI SICAK NOKTA Okyanus ortası sırt Volkanik ada-dizisi Okyanusal Ada yayı Dalma-batma zonu Okyanusal litosfer LEVHA DALMA-BATMASI Kıtasal Volkanik-yay Üst mantonun Kısmi ergimesi Yükselen mgm Manto sorgucu Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime 1- Mafikten ortaca putonizma 2-Mafiktan ortaca volknaizma 3- Bazaltik volkanizma 4- Mafik-silisik plutonizma Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Okyanusal sıcak-nokta Havai LEVHA DALMA-BATMASI AYRILAN LEVHA SINIRI SICAK NOKTA Okyanus ortası sırt Volkanik ada-dizisi Okyanusal Ada yayı Dalma-batma zonu Okyanusal litosfer LEVHA DALMA-BATMASI Kıtasal Volkanik-yay Üst mantonun Kısmi ergimesi Yükselen mgm Manto sorgucu Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime 1- Mafikten ortaca putonizma 2-Mafiktan ortaca volknaizma 3- Bazaltik volkanizma 4- Mafik-silisik plutonizma Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kıtasal volkanik yay K. Kaskadlar LEVHA DALMA-BATMASI AYRILAN LEVHA SINIRI SICAK NOKTA Okyanus ortası sırt Volkanik ada-dizisi Okyanusal Ada yayı Dalma-batma zonu Okyanusal litosfer LEVHA DALMA-BATMASI Kıtasal Volkanik-yay Üst mantonun Kısmi ergimesi Yükselen mgm Manto sorgucu Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime 1- Mafikten ortaca putonizma 2-Mafiktan ortaca volknaizma 3- Bazaltik volkanizma 4- Mafik-silisik plutonizma Dalan levha üzerindeki manto Kamasında kısmi ergime MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN El örneklerinin tanımlanması • Felsik = feldispat + feldispatoid + silis • Mafik= Magnezyum + ferrik mineraller (olivin-piroksen vb.) • Mafik mineral oranı • % 0-33 Lökokratik • %33-66 Mezokratik • %67-100 Melanokratik MAGMATİK KAYAÇLAR • • • • • Jeokimyasal terim Asit Ortaç Bazik Ultrabazik SiO2 içeriği >65 52-65 45-52 <45 Renk indisi 5-25 25-55 55-85 85-100 Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Arazi tanımı Lökokratik veya felsik Mezokratik Melanokratik veya mafik Ultramafik • Bu adlandırmada taze yüzey incelenmelidir • Fakat ayrışmış yüzeyde fikir verebilir • Eğer magmatik kayaç ince taneli ve felsik minerallerce zenginse ayrışma yüzeyi açık kahverengi- beyaz arasında değişir • Eğer mafik minerallercfe zenginse ayrışma rengi orta-koyu kahverengi arasında değişir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik kayaçların dokusu ve tane büyüklüğü • • İnce taneli • Orta taneli • İri taneli Tane boyu < 1 mm 1-5 mm > 5 mm Çok az kristal sınırı göz veya lupla görülür Bir çok kristal sınırı lupla görülür Çıplak gözle görülür • Orta ve iri taneli kayaçlar tanımlanırken tane şekli ve kristallerin birbirleriyle olan ilişkisi dikkatlice incelenmelidir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kristal şekillerine göre tanımlama • Kullanılan • Öhedral • (öz şekilli) Sinonim İdyomorfik Sinonim Otomorfik • Subhedral Hibidyomorfik Hibotomorfik Kristal birkaç özgün yüzeyle çevrili • (Yarı öz şekilli) • Anhedral Allotriyomorfik Ksenomorfik • (özşekilsiz) • İdeal durumlarda, iri taneli kayaçlarda tane şekli oldukça belirgin ise, bu durumda kayacın tüm tane şekli dokusu belirlenir Kristal özgün yüzeylerle çevrili Kristal özgün yüzeylerden yoksun MAGMATİK KAYAÇLAR Figure 3-7.Öhedral piroksen Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR • Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Terim • Öhedral taneli Sinonim Panidyomorfik taneli Kristallerin çoğu • Subhedral taneli Hibidyomorfik taneli Kristallerin çoğu öhedral ve üniform büyüklükte subhedral ve üniform büyüklükte • Anhedral taneli Allotriyomorfik taneli Kristallerin çoğu anhedral ve üniform büyüklükte MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik kayaçların dokusu 1. Faneritik (iri taneli) Magma 2. Afanitik (ince taneli) 3. Camsı 4. Piroklastik Lav MAGMATİK KAYAÇLAR Afanitik doku – Hızlı soğuma küçük kristaller Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Faneritik doku – Yavaş soğuma Büyük kristal Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Silisli Kimyasal bileşim Faneritik doku Granit Afanitik doku Riyolit MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ortaç Kimyasal bileşim Faneritik doku Diyorit Afanitik doku Andezit MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Bazik Kimyasal bileşim Faneritik doku Gabro Afanitik doku Bazalt MAGMATİK KAYAÇLAR Faneritik Porfiritik-faneritik Zeminde fenokristaller Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Afanitik Porfiritik-afanitik Zeminde fenokristaller Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Karadağ metamagmatitleri-Karadağ-Konya MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karadağ metamagmatitleri-Sızma/Konya Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Karadağ metamagmatitleri-Meydanköy-Konya MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Camsı doku - Çok hızlı soğuma - Kristal yapısı yok Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Piroklastik doku Kül düşmesi Kül akması MAGMATİK KAYAÇLAR • Magmatik kayaçlarda gözelenen minerallerin – Renk – Klivaj – Sertlik – Parlaklık – Şekil vb. gibi – Özellikleri kaydedilmelidir Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik kayaçlarda • En çok gözlenen mineraller – Kuvars, alkali feldispat, plajioklas, nefelin, muskovit Olivin, piroksen, amfibol, biyotit, turmalin • Sık görülen aksesuar mineraller – Apatit, sfen, granat, lösit, hematit, manyetit, ilmenit, monazit • İkincil mineraller – Kalsit, zeolit, kil grubu, epidot, klorit, pirit MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Arazi örneklerinde inklüzyonlar • Magmanın yükselmesi ve yerleşmesi esnasında yan kayaçlardan, bölgedeki kayaçlardan ve magma çatısından magma içine parçalar karışır. • Bu kayaç parçaları, katılaşan magmatik kayaç içinde yabancı parçalar olarak kalır • Bunlara ksenolit veya anklav adı verilir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • İki ana tipi vardır – 1-Metasedimanter dokulu: magma içine çevre kayaçlardan karışmıştır – 2-Magmatik kökenli: Aynı magmadan kaynaklanmış ve daha önce katılaşmış parçalardır. Bunalara Otolit adı da verilir • Granit, granodiyorit ve gabrolarda yaygın olarak bulunur • Ksenolitlerin renk, doku, mineral içeriği ve sınırları ana kayaçtan ayrı olarak tanımlanmalıdır • Ayrıca çalışmanın amacına göre yönelimleri ölçülebilir, cinsleri tanımlanır ve oranları belirlenebilir Granit-Aksaray MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Sokulum kayaçlarının genel sınırları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Düz, pürüzlü ve bloksu dokanaklar magmanın, magmatik kayaçlardan daha soğuk olan gevrek davranışlı yan kayaçların boşluklarına sokulum yaptığını belirtir • Tabuler sokulmda iki dokanak birbirleriyle uyuşacak şekilli olabilir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Sinüzoidal ve lob şekilli dokanaklar ise yan-kayaçların sıcak olduğunun ve magmanın yerleşimi esnasında plastik deformasyona uğradığını gösterir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Geçişli dokanaklar ise, dokanaklarda pişmenin olmadığını ve magmanın yerleşimi esansında yan-kayaçların göreli olarak yüksek sıcaklığa sahip bir ortamda bulunduğunu gösterir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Magmatik kayaçların yaş ilişkileri doğrudan veya dolaylı olarak belirlenebilir • Genellikle genç sokulumlar yaşlı kayaçlarda kontak metamorfizması oluşturabilir • Ksenolitlerin varlığı ile • İntrüzyonların bölgesel ölçekli fay, çatlak ve kıvrım sistemleri ile olan ilişkilerinden de sokulum yaşını belirlemek olasıdır • Çevre kayaç ile magmatik kayaçlar benzer yapıları içeriyorsa, sokulumun tektonik aktiviteden önce, daha basit yapılar içeriyorsa sonra yerleşmiştir. MAGMATİK KAYAÇLAR Magmatik kayaçlardaki birincil yapılar • • • • Düzlemsel ve çizgisel akıntı izleri Halatsı ve yastıksı yapı Soğuma çatlakları Gaz boşlukları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Gaz boşlukları Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Karacadağ bazaltı-Siverek/Şanlıurfa Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Akıntı yapıları *3 Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yastık lavlar Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Ulukışla/Niğde Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Yukarı doğru yükselen magmatik kütleler katılaşmaları esnasında uğradıkları basınç nedeniyle bir iç yapı kazanırlar. Plutonların iç yapılarını oluşturan bu unsurlara tektonik unsurlar denir. İkiye ayrılırlar • Akıntı unsurları • Kırık sistemler, MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • 1. Akıntı unsurları – Magmatik kayaçlar oluşumları esnasında belirli evrelerden geçerler. Oluşum esnasında bazı kristaller önce oluşur. Diğerleri ise sıvı halde bulunabilirler. Sıvı halde olanlar serbestçe hareket edebildiklerinden katı kristallerle beraber taşınırlar. Bu akma esnasında katı olanlar uzun eksenleri boyunca bir çizgi şeklinde dizilirler. Bunlara çizgisel akıntı unsurları denir. Feldispat gibi yassı kristallerin geniş yüzeylerinin birbirine paralel olacak şekilde dizilmeleri veya koyu-açık renkli minerallerin mercek ve düzenli şekilde dizilmeleri sonucuda düzlemsel akıntı unsurları oluşur MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Akma bantlaşması-magmatik laminasyon • Magmanın kısmi olarak kristallendiği ve hem eriyik hem de kristal içerdiği durumlarda gelişebilir • Akma bantlaşması magmanın akışı esnasında belirli düzlemler boyunca boşlukların gelişimi ile de oluşabilir • Daha önce kristallenmiş minerallerin daha az viskoz lav içinde paralel dizilimi de akma bantlaşması oluşturabilir • Granitik kayaçlarda megakrist olarak adlandırılan düzgün şekilli büyük feldispat kristallerinin intrüzyonun kontağına yakınkesimlerde paralel dizilimi böyle bir akış yapısı oluşturabilir • Bu tip intrüzyonlarda paralel dizilmiş feldispat mostarları ayrıntılı olarak incelenmelidir ve bu doku metamorfizma/deformasyon sonucu oluşan doku ile karıştırılmamalıdır MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Bir plutonda Dokanak boyunca farklı hareketlerden kaynaklanan bantlşma , (Lahee, 1961), MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Magma akışı ile ilgili olmayan diğer bir magmatik bantlaşma özellikle gabrolarda izlenir • Magmatik laminasyon adı verilen bu dokuda koyu renkli ve açık renkli seviyeler birbiriyle ardalanır • Bu bantlaşma kristallenme esnasındaki yoğunluk farkından dolayı gelişebilir MAGMATİK KAYAÇLAR bantlaşma Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • 2. Kırılma unsurları – Hemen her plutonda düzenli bir şekilde gelişmiş kırık sistemleri görülür. Bunlar değişik yönlü çatlak, damar ve faylardır. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Magmatik kayaçlardaki kırıklar – Soğuma esnasında – Yerleşim sonrası tektonik gerilmelerle – Üstteki yükün kalkmasıyla oluşan genişleme Sonucu gelişebilir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Soğuma esansında gelişen çatlaklardan magmatik kayacın şekli belirlenebilir. • Yerleşim sonrası gelişen tektonik çatlaklar, çevredeki kayaçlarda da devam eder ve bunlarla uyumluluk sunar. • Arazi çalışmları sonucunda kırıkların – Yönelimi – Ortalama gelişim aralıkları – Ve varsa fayların özellikleri belirlenmelidir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Kırık sistemleri akıntı unsurlarına bağlı olarak dört gruba ayrılırlar • 1. Boyuna kırıklar: – Çizgisel akıntı unsurlarına paralel olan kırıklardır. • 2. Enine kırıklar – Çizgisel akıntı unsurlarına dik gelişen kırıklardır • 3. Diyagonal kırıklar – Akıntı unsurlarını aykırı olarak kesen kırıklardır • 4. yatık kırıklar – Plutonun yüzeyine ve akış düzlemine paralel olan kırıklardır. Özellikle granit gibi kayaçlar bu kırıklar boyunca küp şeklinde MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Enine çatlak Boyuna çatlak MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Volkanik kayaçlarda çatlaklılık • Bazaltlarda genellikle 3-7 yüzeyli kolonsu çatlaklılık izlenir. • Bu çatlaklar lav akımının alt ve üst soğuma yüzeylerine dik • gelişir MAGMATİK KAYAÇLAR Kolonsu çatlaklar Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Bazalt akışı esnasında gelişen kolonsu çatlakların şematik kesiti Vesicular Gözenekli Flow Top Üst kesim Upper Üst kolonsu Colonnade kesim Entablature Kolon pervazı bölümü Alt kolonsu Lower Colonnade kesim 10 0 Approx. Ölçek vertical Metre scale in meters Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Bazalt-Beşiri/Batman Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Bazalt-Beşiri/Batman MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Ortaç ve asidik bileşimli kayaçlardaki çatlaklılık levhamsı veya dilim şeklindedir. • Andezitlerde alt kesimlerde sık aralıklı ve tabana paralel çatlaklar, üste doğru akış yönünde bükülür ve dikleşir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Damar ve dokanaklar • Damarlar levha veta tabuler şekillidir • Hem magmatik kayaçlarda hem yan kayaçlarda bulunabilirler – Hidrotermal orijinli damarlar genellikle beyaz renklidir ve kalsit ile kuvarsla dolgulanmıştır – Genişlikleri birkaç mm ile birkaç metre arasında değişebilir. – Eğer damarın yerleşimi esnasında ana magmati kayaç soğuksa, damar düzgün şekilli ve keskin dokanaklı – Sıcak ve yeni kristallenmişse düzensiz şekilli ve geçişli bir dokanağa sahip olacaktır. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Hidrotermal damarların konumlarının ölçülmesi ve yanal devamlılıklarının incelenmesi ile bölgesel gerilmelerle ilgili veriler elde edilebilir. • Genellikle damarlar karmaşık olabilirler ve damar duvardan merkeze doğru sıralı olarak gelişmiş birden fazla mineral içerebilir. • Böyle damarların taslak çizimleri yapılmalıdır. • Yine anakayacın damar sınırında özellikleri kaydedilerek ayrışmanın olup olmadığı belirlenmelidir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Sıcak magma soğuk yan kayaçla yanyana geldiğinde sınırda ince taneli bir soğuma zonu oluşur.,Bu soğuma zonunun genişliği yan kayaçla magma arasındaki sıcaklık farkına, magma cinsine ve derinliğine bağlıdır. • Magma sıcak yan kayaçla dokanak yaptığında dokanakta çok az soğuma olacak ve dokanak plastik deformasyona uğrayabilir. • Bu durumda geçişli bir dokanak oluşur. • Termal olarak başkalaşıma uğrayan yan kayaçların sınırları belirgin olmayabilir. • Bu şartlarda kontağın her iki yanındaki kayaçlar kristallidir. • Bu durumda dokanak tane boyutu, renk ve mineral farklılığıyla ayrılabilir. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN • Yan kayaç oldukça soğuk olursa, sınır genellikle soğuma zonu içerir ve yan kayaç dokanak metamorfizmasına uğrar • Bir dokanak tanımlandığında, dokanak tümüyle takip edilmeli, yönelimi ölçülmeli, dokanağın özelliği tanaımlanmalı, kayaç tipleri ve damarlar belirlenmelidir. • Aynı şekilde dokanakta kontak metamorfizmasının olup olmadığı ve magmatik kayaç içinde yan kayaçlara ait kapanımların (ksenolit) bulunup bulunmadığı belirlenmelidir MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magmatik farklılaşma Magma bileşiminde oluşan değişiklikler •Asimilasyon •Magma karışması •Bölümsel kristalleşme •Farklı kaynaklar MAGMATİK KAYAÇLAR Asimilasyon Magma karışması Bölümsel kristalleşme Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Farklı Kaynaklar MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ergimiş materyal tipleri • 1. Magma – Yeryüzeyinin altında ergimiş materyal 2. Lav – Yeryüzeyinin üzerindeki materyal MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Magma Viskozitesi • Viskozite – Akmaya karşı direnç • Bal – Yüksek viskozite • Su – düşük viskoziter Silis kapsamı arttıkça viskozite artar MAGMATİK KAYAÇLAR Magma dokusu a. İskeletsel olivin b. Kırlangıç kuyruğu plajioklas-trakit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Magma dokusu A-Bileşimsel olarak zonlanmış hornblend fenokristi (1 mm) b. Karlsbad ikizli zonlu plajioklas (0.3 mm). Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ofitik doku: Tek bir piroksen bir çok iyi gelişmiş plajioklas lataları (1 mm). MAGMATİK KAYAÇLAR A-Granofirik kuvars-alkali feldispat (granite-1mm). B. Grafik doku: kuvars-feldispat Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ortopiroksenle kılıflanmış olivin (bazaltik andezit- genişlil 5 mm) MAGMATİK KAYAÇLAR Sieve dokusu (andezit- genişlik 1 mm) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Kemirilmiş olivin fenokristi (genişlik 0.3 mm) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN A-Trakitik doku (g. 1 mm) b. Pilotaksitik doku (bazaltik andeziti g. 7mm) MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Akma bantlaşması-bazalt B-Tane içi doku (intergranular) bazalt-g. 1 mm MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN a. Karlsbad ikizlenmesi –ortoklas (granit- g.1mm) b. Albit ikizlenmesi-riyolit (g.1 mm) MAGMATİK KAYAÇLAR Tartan ikizlenmesi-mikroklin Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Polisentetik deformasyon ikizlenmesi –plajioklas (gabro- g. 1 mm) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR a. Hornblend tarafından yerdeğiştirilmiş piroksen (g 1 mm) Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Pyx b. Klorit tarafından yerdeğiştirilmiş biyotit (tonalit- g.0.3 mm) Hbl Chl Bt MAGMATİK KAYAÇLAR Plajioklas içinde mirmekit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN MAGMATİK KAYAÇLAR Büyük granit batolitlerinin yerleşimi Problem: Sokulum nedeniyle Oluşmuş büyük yerdeğiştirmelerin olmaması Çözümler: Granitleşme = Sıcak sıvılarla Yerinde alterasyon Fakat pişmiş zonlar İntruzyonla yerleşmiş Granit batolitlerini Gösterir Batolit Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Stoping mekanizmasıyla batolit yerleşimi MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Diğer mekanizmalar: Asimilasyon Injeksiyon/deformasyon Stoping
