ŞARBON Şarbon, keçi, koyun, sığır, beygir gibi hayvanlar arasında salgınlar yaparak çok sayıda hayvanın ölümüne sebep olan, hayvan ürün ve atıklarıyla insanlara bulaşarak hastalandıran ve öldürebilen bir zoonozdur. Etkeni: Bacillus antracistır. Sporlu şekli dış şartlara dayanıklıdır, toprakta 40 yıl yaşayabilir. Vejetatif (sporsuz) şekli çevre şartlarına dayanıksızdır. Basil zorunlu aerop, ekzotoksinleri vardır. MUSTAFA KURBAN • Ayrıca basillerin biyolojik savaş aracı olarak kullanılabilmesi hastalığın önemini artırmaktadır. • 2001 yılında basillerin mektupla birçok kişi ve kuruluşa gönderilmesi sonucu bütün dünyada paniğe yol açmıştır. • Kuluçka süresi 2-7 gün, genellikle 4 gündür. Bulaşma Yolları • Hasta hayvanlara ait et, deri, kemik, yün, kıl, kan, dışkı ve bunlarla kirlenen eşyalarla insanın deri, sindirim ve solunum yolları ile bulaşır. • Vektörlerle de mekanik olarak bulaşabilir. • Bulaştığı doku ve sistemde hastalık oluşturur. • Yara bulunduğu sürece bulaştırıcılık devam eder. • Spor şekilleri dış ortamda yıllarca yaşar. • Şarbon yaş, cins ve ırk ayrımı gözetmez, deri işçisi, çoban, hamal ve hayvan ürünleriyle uğraşanlara kolay bulaşır. Yazın kolay yayılır. Hastalık Belirtiler • Şarbon etkeni en çok deri olmak üzere akciğerde, gastroentestinal sistemde, menenjlerde ve farenkste yerleşebilir. Menengial ve akciğer şarbonunda ölüm oranı yüksektir. • Şarbonun yerleştiği doku ve sisteme göre farklı belirtileri vardır, bu sebeple hastalık belirtilerini hastalığın klinik şekillerinde açıklanacaktır. • Deri şarbonu:Hastalığın % 95'i deride görülür. • En fazla el, yüz ve bacaklarda yerleşir. • Basillerin girdiği yerde kaşınma, yanma ve pire ısırığı gibi makül oluşur. Sonra 2-3 gün içinde papül ve vezikül sonra yara hâline gelir. • Yara üzerinde siyah kabuk (kara kabuk) oluşur. • Genel belirtiler: kırgınlık, hâlsizlik, baş ve karın ağrısı, ateş görülür. • Siyah kabuk 2-3 hafta sonra iz bırakarak düşer. • Şarbon bazen göğüs, göz kapakları, ağız ve dilde de yerleşir. • Önce basmakla iz bırakmayan küçük ağrısız vezikül oluşur. Sonra "ödema maligna" denen şarbon ödemi meydana gelir. Bu ödem gırtlakta yerleşirse hastayı asfiksiden öldürebilir. • Akciğer şarbonu: Şarbon basili solunum yolundan alınırsa, 1-5 günlük kuluçka devresinden sonra ateş, yorgunluk,bitkinlik, öksürük, balgam çıkarma, göğüs ve adale ağrıları gibi belirtiler görülür. • Çoğu zaman soğuk algınlığı veya ÜSYE sanılır. Sonra hasta birden toksik tabloya girer, solunum güçlüğü ve siyanoz görülür, nabız ve solunum sayısı artar, öksürük ile kanlı balgam çıkar. • Plevrada sıvı toplanır, çoğu zaman şarbon teşhisi konmadan hasta şoka girerek 24 saat içinde ölür. • Akciğer şarbonunda ölüm oranı yüksektir. • Barsak şarbonu (intestinal şarbon): Çok ender görülen şarbon şeklidir. • İyi pişmemiş hayvan eti yemekle ve şarbon basili ile kirlenmiş diğer gıdalarla sindirim yolu ile bulaşır. • Belirtileri; bulantı, kusma, iştahsızlık, karın ağrısı ve kanlı ishal vardır. • Ateş yükselir, genel durum hızla bozulur, kan basıncı düşer, toksemi, kollaps ve şok sonucu hasta ölebilir. Teşhis • Hastanın mesleği, hayvanlarda şarbon salgını, ağrısız kaşıntılı makül, papül, vezikül, siyah kabuk teşhiste önemli belirtilerdir. • Bu belirtiler ve lâboratuvar tahlilleri ve kanda antikor varsa kesin teşhis konur. • Yara materyali, dışkı veya balgam kültürü ile etken görülür. • Deri şarbonu, streptokok ve stafilokok deri enfeksiyonları, veba ve tularemi ile, akciğer şarbonu; pnömonilerle, bağırsak şarbonu; apandisit ve enteritlerle karıştırılabilir. Bakımı ve Tedavisi • Deri şarbonunda cerrahî müdahâle, basilin deride yayılarak ödemin genişlemesine sebep olur. • Yara, tahriş edilmeden antiseptiklerle (%01 rivanol) veya pomadlarla pansuman yapılır. • Hafif vakalarda bu bakım yeterlidir. • Yüksek dozda penisilin, tetrasiklin, eritromisin veya kloramfenikol grubu ilâçlarla tedavi edilir. • Şarbon sepsisi söz konusu ise şarbon serumu da verilir. • Semptomatik tedavi yapılır. • Hastanın yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanır. Barsak şarbonunda sıvı diyet uygulanır. Korunma • Hastalar tecrit edilerek tedaviye alınır. • Hastaların atıkları ve pansuman malzemeleri yakılır veya dezenfekte edilir. • Hastalığın kaynağı bulunmaya çalışılır, • Bildirimi hemen yapılır. • Hastalık çıkan ev halkı ile hastalanıp ölen hayvanın etini yiyenler kontrolden geçirilir. • Vektörlerle bulaşma engellenmeye çalışılır. • Hastanın kullandığı eşyalar ve odası dezenfekte edilir. • Hayvanlarda hastalık bulunmuşsa veterinerle iş birliği ile hasta hayvan ve atıkları yakılır veya derin çukura sönmemiş kireçle kapatılır. • Hayvanların etlerinin satılması ve leşlerinin açıkta bırakılması kesinlikle önlenir. • Ölü hayvan yiyen kuşlarla şarbon uzaklara taşınabilir. • Yüksek risk altındaki veteriner, kasap, çoban ve deri işçileri aşılanabilir. • Rutin aşılama, pratikte yapılmamaktadır. • Şüpheli durumlarda, risk altındaki kişilerin eldiven, çizme ve maske giymeleri sağlanır, • Topluma sağlık eğitimi yapılır. Komplikasyonları • • • • • Kalp yetmezliği, gastrointestinal kanama, şarbon menenjiti, septisemi ve komadır. Şarbon 1. hafta(ödem) Şarbon ödemi Şarbon ödemi 3 Şarbon 2. hafta(karakabuk) Şarbonda karakabuk