kalıtım ile ilgili kavramlar

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
KALITIM İLE İLGİLİ
KAVRAMLAR
1
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Kalıtım : Bir canlının sahip olduğu özelliklerin nesilden nesile
aktarılması olayına “kalıtım” denir.
Genetik: Canlı soyları arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya
çıkmasını sağlayan kalıtsal karakterlerin nesilden nesile nasıl
aktarıldığını inceleyen bilim dalına “genetik”( kalıtım bilimi) denir.
2
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Kalıtsal Özellik (Kalıtsal Karakter): Bir bireyin nesilden nesile aktarılan
özelliklerine denir. Bu özellikler genlerin kontrolündedir.
Göz rengi, saç rengi, saç şekli, ten rengi, kan grubu, dil yuvarlama,
kulak memesinin yapışık veya ayrık oluşu, tavşan dudaklı olma,
renk körlüğü, hemofili…
3
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Gen: Bir canlının kalıtsal özelliklerini
taşıyan kromozom bölgelerine gen denir.
Homolog kromozom: Biri anneden biri
babadan gelen şekil ve yapı bakımından
birbirine benzeyen kromozomlardır.
Allel gen: Homolog kromozomların
karşılıklı bölgelerinde bulunan ve aynı
karakter üzerine etki eden gen çiftleridir.
Anneden
Babadan
A
A
I. karakter
B
b
II. karakter
Homolog Kromozonlar
4
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Genotip: Canlıların kalıtsal özelliklerini
belirleyen gen yapısına genotip denir.
(AA, Aa, aa...)
GENOTİP
FENOTİP
KK
Fenotip: Canlının genetik yapısına ve
çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan
dış görünüşüne fenotip denir. (mavi gözlü,
kıvırcık saçlı, sarı tohumlu bezelye…)
Kahverengi Göz
Kk
Kahverengi Göz
kk
Mavi Göz
5
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Baskın Gen ( Dominant gen): Allel genlerden fenotipte etkisini her zaman belli
eden genlere denir. Büyük harfle gösterilir. (A, B gibi)
Çekinik Gen (Resesif Gen) : Baskın genle birlikte bulunduğu zaman kendi
özelliğini gösteremeyen genlere denir. Küçük harfle gösterilir (a, b gibi)
!
Baskın bir karakterin ortaya çıkabilmesi için gen çiftlerinden birinin
büyük olması yeterlidir. (AA, Aa gibi)
Çekinik bir karakterin açığa çıkabilmesi için gen çiftlerinden her ikisinin
küçük olması gerekir. (aa, bb gibi)
Fenotip
Fenotip
Genotip= BB veya Bb
Genotip= bb
Baskın=B
Çekinik=b
6
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Örnek: Sarı tohum geni, yeşil tohum genine baskındır.
Sarı (baskın): S
Yeşil (çekinik): s
Genotip
Fenotip
SS
Sarı tohumlu
Ss
Sarı tohumlu
ss
Yeşil tohumlu
7
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Arı Döl (Saf döl = homozigot): Bir karakter üzerine etki eden
gen çiftinin (allel genlerin) birbirinin aynı olmasıdır. (AA, aa, BB gibi)
Melez Döl (Heterozigot): Bir karakter üzerine etki eden gen
çiftinin (allel genlerin) birbirinden farklı olmasıdır. (Aa, Bb gibi)
Arı Döl
Arı döl baskın
Arı döl çekinik
Melez Döl
Melez döl (baskın)
8
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
9
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Örnek:
A: uzun boy
a: kısa boy
Genotip
Fenotip
AA
arı döl baskın
uzun boylu
Aa
melez döl baskın
uzun boylu
aa
arı döl çekinik
kısa boylu
10
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Anne ve babamıza baktığımızda bazı özeliklerimizin benzediğini görür
ancak tamamen onlara benzemediğimizi de fark ederiz.
“Neden anne ve babamıza tıpatıp benzemiyoruz? ”
sorusu yıllarca bilim insanlarını araştırmaya iten bir soru olmuştur.
Bu soruya yanıt arayandan biri de MENDEL’dir.
11
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Gregor Johann Mendel’in
çalışmaları genetiğin
temelidir. Kalıtsal
özelliklerin yeni kuşaklara
geçiş kurallarını ilk defa
Mendel’in deneyleri
belirlemiştir. Bu nedenle
Mendel genetiğin babası
olarak sayılmaktadır.
Mendel deneylerini
yaparken bezelye bitkisini
kullanmıştır.
12
FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM
Mendel’in bezelyeyi seçmesinin nedenleri:
• Yetiştirilmesinin kolay olması
• Kısa zamanda ürün verip büyümesi
• Çok farklı karakterlerinin olması (tohum şekli,
tohum rengi, gövde uzunluğu, çiçek rengi…)
• Bezelye çiçeğinin yapısının dışarıdan tozlaşmaya
uygun olmaması
• Taç yaprakları deneysel amaçlı kesilince yapay
tozlaşma yapılabilmesi
13