08.11.2014 1 OCAK 1.HAFTA KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

08.11.2014
MENDEL GENETİĞİNİN GENİŞLETİLMESİ
OCAK 1.HAFTA
KALITIM VE BİYOLOJİK
ÇEŞİTLİLİK
•
20. yüzyılda genetikçilerin yaptığı çalışmalar, kalıtım ilkelerinin
Mendel'in tarif ettiğinden çok daha karmaşık olduğunu ortaya
koymuştur. Mendel'in bezelyelerde incelediği yedi karakter ayrı
kromozomlar üzerinde (bağımsız gen) olup, karakteri ortaya çıkaran
genlerden biri diğerine tam baskındır. Fakat bu durum tüm kalıtsal
karakterler için aynı değildir.Farklı karakterlere ait genler aynı
kromozom üzerinde bulunabildiği gibi (bağlı gen),bir karaktere etki
eden iki alel gen arasında tam baskınlık durumu da görülmeyebilir.
Bu bölümde Mendel genetiğini genişleterek, Mendel tarafından
açıklanamayan eksik baskınlık,eş baskınlık ve çok alellik gibi
durumları inceleyeceğiz.
Eksik Baskınlık
•
Kırmızı ve beyaz aslanağzı
bitkileri birbirleri ile
çaprazlandığında F1 melezleri
Pembe olur.Eksik baskınlıkta
dominantlık , resesiflik görülmez
ve karakterlerin fenotip oranlarıyla
genotip oranları birbirine eşittir.F2
dölünde her iki genotip ve fenotip
oranı 1:2:1 dir.Pembe bitkiler
tarafından oluşturulan gametlere
kırmızı ve beyaz çiçek allellerinin
dağılımı , çiçek renginden sorumlu
allellerin kalıtsal özelliklerini
melezlerde korunduğunu yani
kalıtımın tam olduğunu doğrular.
Kodominans
Eğer tek bir özelliğin iki alleli farklı ve saptanabilir iki gen ürünü oluşturuyorsa eksik
baskınlıktan yada baskınlık/çekiniklik durumundan farklı bir durum ortaya çıkar. Bir
heterozigotta her iki allelin ifadesi belirgin olarak görülürse bu şeklide kalıtım
kodominans(eş-baskın) olarak ifade edilir.
Örneğin MN kan gruplarında ,M ve N genleri 4.kromozom üzerinde bulunurlar.
Genotip Fenotip
MM
M
MN
MN
NN
N
MN kan grubuna sahip bireylerde M ve N genlerinin ikisi de eş baskındır ve fenotipte
kendilerini belli ederler.Her iki gen ürünü de fenotipte saptanabilir. Oysa eksik
baskınlıkta fenotipte kendini belli etme yoktur.Pembe renkli aslanağzı bitkilerinde
kırmız ve beyaz renk genleri kendilerini belli etmezler.
•
Örnek 1: Endülüs tavuklarında siyah tüy allel geni ile (A)
beyaz tür allel geni (B) birbirine eksik baskındır.Bu
bakımdan heterozigot genotipler gri-mavi tüylüdür. Buna
göre gri-mavi bir tavukla siyah bir horozun
çaprazlanmasından siyah tüylü civciv oluşma olasılığı nedir
?
a) ½
b) ¼
c) 1/8
d) ¾
e) 1/16
Çoklu Alleller
•
İnsanlarda A,B,AB ve O kan
grupları çeşitleri vardır.Burda bir
genin üç alleli bulunur.Bunlar A , B
ve İ genleridir.A ile B birbirine eş
baskın fakat İ üzerine
dominantdırlar
1
08.11.2014
Rh faktörü
•
Rh pozitif bireylerin alyuvarında Rh proteini sentezlenir, antikor ise
oluşmaz. Pozitifliği sağlayan gen negatifliği sağlayan gen üzerine
dominantdır.
•
•
Rh insanların genotipleri = Rr ya da RR dir
Rh insanların genotipi ise= rr dir
•
Rh uyuşmazlığı(Eritroblastosis fetalis):Anne Rh baba ise Rh olduğu
zaman ikinci ve sonraki Rh çocuklarda Rh uyuşmazlığı
görülür.Gelişmelerini tamamlayamadan doğabilirler.
Örnek 2: A türünde bir karakter , üç farklı allel gen tarafından
kalıtlanmaktadır.Bu türde bu karakter bakımından genotipi farklı kaç
çeşit birey oluşabilir ?
•
•
Bu genler A ,B ve C olarak kabul edilirse
AA, AB,AC,BB,BC,CC 6 farklı genotip çeşidi ortaya çıkabilir.
Pleitropi
Mendel kalıtımında her bir gen
sadece bir fenotipik karakteri
etkiler.Genlerin birçoğu çoklu
fenotipik etkiler oluşturur.Bir genin
bir canlıyı birçok yol ile
etkileyebilme yeteneğine pleitropi
denir.Örneğin insanlarda orakhücreli anemi oluşumundan
sorumlu pleitropik alleller birçok
etkinin ortaya çıkmasını sağlar.
2