Chapter 1 - Reocities
advertisement
MİKRO-İKTİSAT Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 1 Tartışılacak Konular Tekelci Rekabet Oligopol Fiyat Rekabeti Rekabete karşı Birleşme: Mahkum Açmazı EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 2 Tartışılacak Konular Mahkum Açmazının Oligopol Fiyatlaması Açısından Önemi Kartel EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 3 Tekelci Rekabet Tekelci rekabet piyasaları tam rekabet piyasalarına şu iki açıdan benzerler: (1) piyasada çok sayıda firma vardır ve (2) piyasaya girişin önünde engeller yoktur. Fakat tam rekabet piyasasından farklılaştırılmış ürün üretilmesi bakımından ayrılır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 4 Tekelci Rekabet Özellikleri 1) Çok sayıda firma 2) Serbest giriş-çıkış 3) Farklılaştırılmış Ürün (kalite, görünüm veya marka aşinalığı bakımından farklı), fakat hala ürün ikame edilebilir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 5 Tekelci Rekabet Firmaların tekel gücü büyük ölçüde firmanın ürününü rakip firmalarınkinden farklılaştırma derecesine bağlıdır. Ürün farklılaştırması arttıkça malın talep esnekliği düşecek ve fiyat yükselecektir. Tekelci rekabete örnek piyasalar: Diş macunu Sabun ve deterjan sanayi EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 6 Tekelci Rekabet Tekelci Rekabet Piyasasını Yaratan Özellikler Tekelci Rekabetin 2 Çarpıcı Özelliği Vardır: Firmalar farklılaştırılmış fakat ikamesi yüksek ürünler satarak rekabet eder (talebin çapraz esnekliği oldukça yüksek fakat sonsuz değil) Piyasaya giriş-çıkış serbesttir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 7 Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet Piyasasındaki Firmanın Dengesi $/Q Kısa Dönem $/Q MC Uzun Dönem MC AC AC PSR PLR DSR DLR MRSR QSR Miktar MRLR QLR Miktar Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet Piyasasındaki Firmanın Dengesi Gözlemler (Kısa-Dönem) Tekelde olduğu gibi tekelci rekabette firma negatif eğimli talep eğrileriyle çalışırlar. (mal farklılaştırmasından dolayı) İkameden dolayı talep oldukça esnektir MR < P MR = MC iken karlar maksimum olur. P>AC olduğu için kar pozitiftir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 9 Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet Piyasasındaki Firmanın Dengesi Ancak Uzun Dönemde: Pozitif kar yeni firmaları çeker, giriş engeli olmadığı için yeni firmalar endüstriye girer. Eski firmaların talebi DLR’ye düşer. Firmanın çıktı ve fiyat düzeyi düşer Uzun dönemde AC eğrisi Talebe teğet olacağı için (P = AC), firmanın ekonomik karı sıfır olacaktır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 10 Tam Rekabet ve Tekelci Rekabet Piyasasının Karşılaştırılması Tekelci Rekabet Tam Rekabet $/Q $/Q MC Net Kayıp Deadweight loss AC MC AC P PC D = MR DLR MRLR QC Miktar QMC Miktar Tekelci Rekabet Tekelci Rekabet ve İktisadi Etkinlik Tekelci Rekabetin olduğu bir endüstride etkinsizliğin iki kaynağı vardır: 1. Tekel gücü (farklılaştırmadan kaynaklanan) tam rekabetten daha yüksek bir fiyata neden olmakta (P>MC). Fiyat MC = D, noktasına düşürülecek olursa tüketici rantı sarı renkli üçgen kadar artacaktır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 12 Tekelci Rekabet 2) Tekelci rekabette firmalar eksik kapasite ile çalışır ve çıktı AC’nin minimum noktasına denk düşen çıktı düzeyinin altındadır Bu iki etkinsizlik kaynağı tüketicilerin refahını düşürmesine rağmen, farklılaştırılmış ürün yelpazesinin sağladığı kazançlar bu kayıpları kolayca telafi edebilir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 13 Oligopol Oligopolcü piyasalarda çok az sayıda firma birbiriyle rekabet etmektedir. Yeni firmaların piyasaya girmesi de kısıtlanmıştır Özellikleri Az sayıda firma Ürün farklılaştırması olabilir veya olmayabilir Giriş engellerinden dolayı firmalar uzun dönemde önemli karlar elde ederler. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 14 Oligopol Örnekler Otomotiv Demir-Çelik Alüminyum Petro-Kimya Ürünleri Elektrikli Araçlar Bilgisayarlar EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 15 Oligopol Giriş Engelleri: Doğal Giriş Engelleri: EKO208: Mikroiktisat II Ölçek ekonomileri (Scale economies) Patentler (Patents) Teknoloji (Technology) İsim Kullanma, Marka Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 16 Oligopol Bunlara ek olarak endüstrinin içindeki firmalar girişi engelleyecek stratejik kararlar uygulayabilirler. Stratejik Uygulamalar EKO208: Mikroiktisat II Piyasayı mala boğmak Gerekli bir girdiyi kontrol etmek Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 17 Oligopol Oligopol bir firmayı yönetmek zordur çünkü fiyatlandırma, çıktı, reklam ve yatırım kararları önemli stratejik mülahazaları gerektirir. Oligopolcü bir firmanın yöneticileri kendilerini rakip firmaların yerine koyarak ne yapacaklarını tahmin ederek karar vermek zorundadırlar (stratejik kararlar ve rakiplerin tepkileri) EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 18 Oligopol Oligopolcü Bir Piyasada Denge Tam rekabet, tekel ve tekelci rekabette üretici, çıktı ve fiyat kararları verirken rakiplerin davranışlarını dikkate almak zorunda değildir. Oligopolde ise, üreticiler fiyat ve üretim miktarı kararlarını verirken rakiplerinin vereceği tepkileri hesaba katmak zorundadırlar. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 19 Oligopol Bu mantık bize oligopol piyasasında dengeyi belirlemek için bir zemin sağlamaktadır. Dengenin Tanımı: EKO208: Mikroiktisat II Firmalar yapabileceklerinin en iyisini yapar; çıktı ve fiyatlarını değiştirmeleri için herhangi bir neden yoktur Tüm firmalar rakiplerinin davranışlarını hesaba katarak karar vereceğini bilir. Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 20 Oligopol Nash Dengesi Rakibin uyguladığı karar veri iken her firma yapabileceğinin en iyisini yapar. Kavram ilk olarak 1951 yılında matematikçi John Nash tarafından ortaya atılmıştır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 21 Oligopol Cournot Modeli Düopol: İki firma birbiriyle rekabet etmektedirler Her bir firma homojen bir ürün üretmekte ve piyasa talep eğrisini bilmektedir. Diğer firmanın üretim düzeyinin sabit olacağı varsayılmaktadır Her bir firma üretim düzeyini belirlerken karşı tarafı (rakibi) dikkate almak zorundadır EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 22 1. Firmanın Üretim Düzeyi Kararı 1. Firma, 2. firmanın hiç üretim yapmayacağını düşünürse, talep eğrisi, D1(0) olur, aynı zamanda D1(0) bu piyasa talep eğrisidir. P1 1. Firma, 2. firmanın 50 birim üreteceğini düşünürse, 1. firmanın talep eğrisi aynı miktarda (50) sola kayacaktır. MR1(0) D1(75) 1. Firma, 2. firmanın 75 birim üreteceğini düşünürse, 1. firmanın talep eğrisi bu miktarda sola kayar. MR1(75) MC1 MR1(50) 12.5 25 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 D1(50) 50 Tekelci Rekabet ve Oligopol 2. Firma 100 birim üretirse, 1. Firma kaç birim üretir? Q1 Slide 23 Oligopol (Oligopoly) Cournot Modelinin temel özelliği karşı firmanın üretim düzeyini değiştirmeyeceğini kabul etmesi ve buna dayanarak kendisinin ne kadar üreteceğine karar vermesidir. Tepki eğrisi (Reaction Curve) Bir firmanın (1. Firma) karlarını maksimize eden çıktı düzeyleri, 2. firmanın beklenen üretim düzeylerinin azalan bir fonksiyonudur. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 24 Tepki Eğrileri ve Cournot Dengesi 1. Firmanın tepki eğrisi, 2. firmanın ne kadar üreteceğini tahmin ederek kendisinin üreteceği miktarları gösterir. Q1 100 75 2. Firmanın Tepki Eğrisi Q*2(Q2) 50 x 25 Cournot dengesinde, her firma rakibinin ne kadar üretim yapacağını doğru olarak tahmin ettiğini varsaymaktadır. Cournot Dengesi 1. Firmanın Tepki Eğrisi Q*1(Q2) 25 EKO208: Mikroiktisat II 2. Firmanın tepki eğrisi, 1. firmanın ne kadar üreteceğini tahmin ederek kendisinin üreteceği miktarları gösterir. Ders 9 x 50 Tekelci Rekabet ve Oligopol x 75 x 100 Q2 Slide 25 Oligopol (Oligopoly) Böylece denge çıktı düzeyleri iki tepki eğrisinin kesiştiği noktada elde edilir. Örnek: Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesine Örnek: Düopol (Duopoly) Piyasa talebi P = 30 - Q burada Q = Q1 + Q2 EKO208: Mikroiktisat II MC1 = MC2 = 0 Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 26 Oligopol (Oligopoly) Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesine Örnek 1. Firmanın Tepki Eğrisi Toplam Hasila, R1 PQ1 (30 Q)Q1 30Q1 (Q1 Q2 )Q1 30Q1 Q12 Q2Q1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 27 Oligopol (Oligopoly) Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesine Örnek MR1 R1 Q1 30 2Q1 Q2 MR1 0 MC1 1. Firmanin Tepki Egrisi Q1 15 1 2 Q2 2. Firmanin Tepki Egrisi Q2 15 1 2 Q1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 28 Oligopol (Oligopoly) Doğrusal Talep Eğrisi Cournot Dengesi: RQ1 RQ2 Q 2 15 1 2(15 1 2Q1) Q 2 Q1 10 Q Q1 Q2 20 P 30 Q 10 TR - TC 10 * 20 - 0 200 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 29 Düopol Örneği Q1 30 2. Firmanın Tepki Eğrisi Talep eğrisi P = 30 - Q ve her iki firmanın marjinal maliyeti sıfır ise. Cournot Dengesi 15 10 1. Firmanın Tepki Eğrisi 10 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 15 Tekelci Rekabet ve Oligopol 30 Q2 Slide 30 Oligopol (Oligopoly) Bu iki firma birleşme kararı alırsa ne olur? Birleşme durumunda kar maksimizasyonu 2 R PQ (30 Q)Q 30Q Q MR R Q 30 2Q Q 15 ve MR MC iken MR 0 TR - TC PQ - 0 15 *15 - 0 225 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 31 Cournot Modeli Üzerine Bir Not: Ne yazık ki, Cournot modeli bize uyum sürecinin dinamiğine ilişkin herhangi bir şey söylemez. Gerçekte, uyum sürecinde modelin en önemli varsayımı olan (firma rakip firmanın üretimini sabit kabul etmesi) çoğu kez yerine gelmemektedir. Böylece denge konusuna odaklanıyoruz. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 32 Oligopol (Oligopoly) Birleşme Durumunda Kar Maksimizasyonu Sözleşme Eğrisi Q1 + Q2 = 15 Sözleşme eğrisi birleşme durumunda karları maksimize eden tüm Q1 ve Q2 bileşimlerini verir. Q1 = Q2 = 7.5 EKO208: Mikroiktisat II Cournot dengesine göre daha az çıktı ve daha çok kar ile sonuçlanmaktadır. (önceki örneği hatırlayalım) Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 33 Düopol (Duopoly) Örneği Q1 30 2. Firmanın Tepki Eğrisi Firma için, birleşme diğer Stratejilerden daha iyi sonuç verir Rekabetçi denge (P = MC; kar = 0) 15 Cournot Dengesi Birleşme Dengesi 10 7.5 2. Firmanın Tepki Eğrisi Sözleşme Eğrisi 7.5 10 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 15 Tekelci Rekabet ve Oligopol 30 Q2 Slide 34 İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli Varsayımlar (Assumptions) Bir (dominant) firma çıktı düzeyini önce belirleyebilir MC = 0 Piyasa talebi P = 30 - Q burada Q = toplam çıktı 1. firma çıktı düzeyini önce belirlemiş olsun ve 2. firma daha sonra çıktı kararını versin. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 35 İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli Cournot modeli iki firmanın çıktı kararlarını aynı anda verdiğini varsaymaktadır. Eğer firmalardan biri kararını önce verirse ne olur? 1. Firma 2. firmanın tepki eğrisini dikkate almalıdır 2. Firma 1. firmanın çıktısını veri olarak almaktadır ve kendi çıktı düzeyini : Q2 = 15 - 1/2Q1 tepki eğrisi çerçevesinde belirlemektedir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 36 İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli 1. Firma Q1 düzeyini öyle bir noktada belirleyecek ki: MR MC MC 0 sonuc olarak MR 0 R1 PQ1 30Q1 - Q12 - Q2 Q1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 37 İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli Q2 yerine 2. firmanın tepki eğrisini yazarsak: R1 30Q1 Q12 Q1 (15 1 2Q1 ) 15Q1 1 2 Q 2 1 MR1 R1 Q1 15 Q1 MR 0 : Q1 15 ve Q2 7.5 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 38 İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli Sonuç 1. firmanın çıktısı, 2. firmanın çıktısından iki kat daha fazladır. 1. firmanın karıda, 2. firmanın firmanın iki katıdır İlk hareket edenin avantajı nerden gelmektedir? EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 39 Hangi model (Cournot’mu Stackelberg’mi) daha uygundur? Endüstri birbirine benzer firmalardan oluşuyorsa (hiçbirinin önemli bir işletme avantajı veya lider olma durumu yoksa), Cournot modeli daha uygun olacaktır. Fakat büyük bir firma endüstride yeni ürün sürme veya fiyat belirleme konusunda öne çıkıyorsa, Stackelberg modeli daha gerçekçi olacaktır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 40 Stackelberg modelinin ilk hareket edene ilişkin tahminleri, değişken miktar değil fiyat olduğunda mı gerçekleşir? Yanıt: hayır. Çünkü ilk hareket eden firma diğer firmaya küçükte olsa fiyat kırma ve piyasanın daha büyük payını ele geçirme fırsatı verir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 41 Fiyat Rekabeti ve Bertrand Modeli Oligopolde rekabet çıktı yerine fiyat konusunda ortaya çıkabilir. Bertrand Modeli, homojen ürünlerin üretildiği oligopol bir piyasada fiyat rekabetini göstermek için kullanılır. Bertrand modeli Cournot modeline benzer, sadece düopolcü aynı anda miktar yerine fiyatı seçer. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 42 Bir Örnek: Homojen bir ürün üreten iki firma olduğunu varsayalım. Yine, sabit maliyetlerin sıfır olduğunu ancak her iki firma için marjinal maliyetin (MC) 3 $ olduğunu kabul edelim. Bu düopol piyasasında fiyat şu fonksiyona göre belirlenmektedir; P=30-Q (bu piyasada Q=q1+q2). Her bir firmanın çıktı ve karını hesaplayınız: A. Cournot modeli B. Bertrand modeli EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 43 Cournot Modeli (A): MR1 R1 Q1 30 2Q1 Q2 MR1 $3 MC1 1. Firma Tepki Egrisi Q1 13.5 1 2 Q2 2. Firma Tepki Egrisi Q2 13.5 1 2 Q1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 44 Cournot dengesi : RQ1 RQ 2 Q 2 13.5 1 2(13.5 1 2Q 2) Q 2 Q1 9 Q Q1 Q2 9 9 18 P 30 Q 12 PQ TC 12 * 18 18 * $3 162 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 45 Bertrand Modeli(B): Bertrand Modelinde firmaların (miktar değil) fiyat rekabetine girdiklerini varsaymaktayız. Tüketiciler en-düşük fiyata satan firmadan satın almayı tercih etmektedirler. Fiyat düşürmeye eğilimi ağır basacağı için Nash dengesi P=MC olan rekabetçi denge olacaktır, Yani: EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 46 B Kısmı Nash dengesi: P = MC; P1 = P2 = $3 P=30-Q 3=30-Q Q = 27; Q1 & Q2 = 13 =TR-TC=PQ-TC=3*27-3*27=0 Bertrand modeli stratejik olan değişkenin (fiyat veya miktar) önemini göstermektedir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 47 Fiyat Rekabeti Bertrand Modeli Bertrand modeli pek çok yönden eleştirilmektedir: 1) firmalar homojen ürün üretiyorsa, fiyat değil miktar belirleyerek rekabet etmeleri daha doğaldır. 2) Firmalar fiyatı belirleseler ve aynı fiyatı uygulasalar bile firmaların piyasa paylarına ilişkin hiçbir bilgi vermemektedir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 48 Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürün Olması Durumunda Fiyat Rekabeti: Oligopol piyasalar çoğu kez farklılaştırılmış ürünlere sahiptir. Piyasa payları bu durumda sadece fiyatlarca değil, dizayn, performans ve dayanıklılık faklılıklarınca belirlenir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 49 Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler Benzer biçimde Nash Dengesi firmaların tepki eğrilerinin kesiştiği noktada gerçekleşir. Varsayımlar Düopol FC = $20 VC = 0 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 50 Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler 1. Firma Talebi Q1 = 12 - 2P1 + P2 2. Firma Talebi Q2 = 12 - 2P1 + P1 P1 ve P2 ; 1. ve 2. firmanın fiyatları EKO208: Mikroiktisat II Q1 ve Q2 firmaların satış miktarları Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 51 Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler Fiyatlar ve Çıktının Belirlenmesi Aynı anda fiyatlar belirleniyor 1. Firma : 1 P1Q1 $20 P1 (12 2 P1 P2 ) 20 12 P1 - 2 P P1 P2 20 2 1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 52 Fiyat Rekabeti Farklılaştırılmış Ürünler 1. Firma: P2 sabit kabul edilirse: 1. Firma Kar Max. Fiyat 1 P1 12 4 P1 P2 0 1. Firma Tepki Egrisi P1 3 1 4 P2 2. Firma Tepki Egrisi P2 3 1 4 P1 ve P1 P 2 4, q1 q 2 8 1 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol 12 Slide 53 Fiyatlarda Nash Dengesi P1 2. Firmanın Tepki Eğrisi Birlikte Hareket Ederlerse Denge $6 $4 1. Firmanın Tepki Eğrisi Nash Dengesi $4 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol $6 P2 Slide 54 Fiyatlarda Nash Dengesi Firmalar fiyatlarını bağımsız olarak belirlemek yerine, anlaşma yoluna giderek aynı fiyatı belirleyecek olurlarsa, daha yüksek bir fiyat ve daha az arz miktarını tercih edeceklerini kolayca görebiliriz. T= 1+ 2=(12P-2P2+P2)+(12P-2P2+P2)-2*20= =(24P-4P2+2P2)-40=24P-2P2-40 t 0 24 4P 0 P 6 Q1 Q2 6 P 1 2 36 20 16 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 55 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Firmalar neden tekel gibi hareket ederek ortak karlarını maksimize edecek bir fiyat belirlemezler? Çünkü 1) Kartel oluşturmak güçtür (firmalar anlaşmaya uymayabilir), ve 2) anti-tröst ve kartel yasalarına aykırıdır. Bu gibi durumlarda Oyun teorisi optimum stratejiyi verebilir EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 56 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Verilenler: FC $20 ve VC $0 1. Firma Talebi : Q 12 2 P1 P2 2. Firma Talebi : Q 12 2 P2 P1 $12 P $6 $16 Nash Dengesi : P $4 Anlasma : EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 57 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Olası Fiyatlandırma Sonuçları: Firma 1 : P $6 Firma 2 : P $6 $16 P $6 P $4 2 P2Q2 20 ( 4)12 ( 2)( 4) 6 20 $20 1 P1Q1 20 (6)12 ( 2)( 6) 4 20 $4 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 58 Fiyatlandırma Oyunu: Firma 2 Dominant strateji Fiyat $4 Fiyat $4 Fiyat $6 $12, $12 $20, $4 $4, $20 $16, $16 Firma 1 Firma $6 EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 59 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Bu iki firma işbirliği içermeyen bir oyun oynamaktadır. Her bir firma bağımsız olarak diğerinin alacağı tavrı da dikkate alarak kendi yararını maksimize etmeye çalışır. Soru: neden her iki firma daha yüksek kar getirmesine rağmen 6 $ yerine 4$ fiyatını seçmektedir? Çünkü birbirlerine güvenmiyorlar, biri fiyatları düşürerek piyasada aslan payını alabilir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 60 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı İki firma kendi aralarında yaptırımı olan bir sözleşme imzalamadıkları sürece dominant stratejiyi seçeceklerdir. Oyun Teorisinde Mahkum Açmazı olarak bilinen örnek oligopolcü firmaların karşılaştığı problemi çok iyi açıklamaktadır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 61 Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı Senaryo İki şüpheli birlikte cinayet işlemekle suçlanmaktadır. İki şüpheli ayrı hücrelerde tutulmaktadır ve kendi aralarında iletişim yoktur. Her birine ayrı ayrı suçlarını itiraf etmeleri istenmektedir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 62 Mahkum Açmazı: Kazanç-Kayıp Matrisi Mahkum B Dominant Strateji Öterse Mahkum A Susarsa EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Öterse -5, -5 Susarsa -1, -10 Ötmeyi Tercih Edermisiniz? -10, -1 Tekelci Rekabet ve Oligopol -2, -2 Slide 63 * Her biri kendisi konuşmazsa kendisinden yararlanılmasından çekinmektedir. * Sonuç olarak, her ikisi ötecek ve herbiri 5 yıl hapis yatacaktır. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 64 Kazanç-Kayıp Matrisi Sonuçlar: Oligopol Piyasalarında 1) Anlaşma daha yüksek karlara yol açar. 2) Açık ve zımni anlaşma olasıdır 3) Bir kez anlaşma olunca, fiyatları düşürüp karını arttırma motifi önemli hale gelir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 65 Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama Oligopolcü Davranışlarına İlişkin Bazı Gözlemler 1) Bazı oligopol piyasalarında, zaman içinde tahmin edilebilir bir fiyatlandırma ortamı oluşabilir ve arzulanan birlikte hareket söz konusu olabilir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 66 Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama Oligopolcü Davranışlar 2) Diğer bazı oligopol piyasalarında ise, firmalar aşırı kavgacı olabilir ve birlikte hareket mümkün olmayabilir. EKO208: Mikroiktisat II Firmalar fiyat değişimlerinde gönülsüzdür çünkü rakip benzer biçimde tepki verir. Bu durumda fiyatlar oldukça katı olur. Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 67 Fiyat Katılığı ve Dirsekli Talep Eğrisi Örtük olarak birlikte hareket kırılgan olduğu için oligopolcü firmalar maliyetler veya talepte değişme olsa bile istikrarlı bir ortamı arzu ederler. Mahkum Açmazı (Prisoners’ Dilemma) oligopol piyasalarda fiyat katılığı yaratır. Fiyat katılığı dirsekli talep eğrisinin temelini oluşturur. Her firma fiyatı cari fiyatın (P*) üzerine çıkaracak olursa, hiçbir rakip fiyatını yükseltmeyeceği için piyasa payının büyük bölümünü kaybedecektir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 68 Dirsekli Talep (Kinked Demand) Eğrisi Fiyat Üretici fiyatı yükseltecek olursa, rakibi onu takip etmez ve talep daha esnek hale gelir. Üretici fiyatı indirirse, rakibi onu takip eder ve talep daha katı hale gelir. D Miktar EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol MR Slide 69 Dirsekli Talep Eğrisi Fiyat Marjinal maliyet, marjinal hasıla eğrisinin dikey bölgesinde olduğu sürece, fiyat ve çıktı sabit kalacaktır. MC’ P* MC D Miktar Q* EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol MR Slide 70 Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Dirsekli Talep eğrisi modeli firmaların P* fiyatına nasıl ulaştıklarına ilişkin bir açıklama getirmediği için eleştirilmiştir Fiyat Sinyali ve Fiyat Liderliği Bir firma diğer firmaların kendisini takip edeceklerini umarak fiyat artışı yapacağını açıklarsa bu bir tür zımni anlaşmadır EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 71 Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Fiyat Sinyalleri ve Fiyat Liderliği Fiyat Liderliği Maliyet ve talep şartları değiştikçe anlaşma problemli hale gelir. Lider yada dominant firmanın fiyata ilişkin sinyal vermesi bir tür zımni anlaşmadır ve bu anlaşmada çıkan sorunları çözmeye ilişkin bir girişimdir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 72 Mahkum Açmazının Oligopolde Fiyatlandırmaya Etkileri Lider Firma Modeli Bazı oligopolcü piyasalarda, büyük bir firma toplam satışların önemli bir kısmını yapar, geriye kalan firmalar piyasanın geri kalan kısmının tedarikini sağlar. Büyük firma daha sonra lider (dominant) firma gibi hareket ederek, kendi karını maksimize edecek biçimde fiyatları belirler. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 73 Dominant Firmanın Fiyatı Belirlemesi Fiyat SF D Dominant firmanın talep eğrisi, Piyasa talebi (D) ve diğer firmaların arz eğrisi (SF) arasındaki farktır. P1 MCD P* DD P2 QF QD EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 QT Tekelci Rekabet ve Oligopol MRD Bu fiyatta, küçük firmalar QF kadar satış yaparken, lider firma QD kadar satar, toplam satış QT kadardır. Miktar Slide 74 Kartel (Cartel) Kartelde fiyatlandırma dominant firma modeli kullanılarak analiz edilebilir. Özellikleri 1) Fiyat ve miktarı belirleyen açık bir anlaşma vardır. 2) Tüm firmaları kapsamayabilir, yine bazıları uymama yoluna (cheat) gidebilir. EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 75 Kartel 3) Çoğu kez Uluslararasıdır Başarılı Kartel Örnekleri EKO208: Mikroiktisat II OPEC Uluslar arası Boksit Birliği Avrupa Cıva Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Başarısız Kartel Örnekleri Bakır Kalay Kahve Çay Kakao Slide 76 Kartel 4) Başarılı Olma Şartları Alternatifin kıyasıya rekabet olması hile yapmayı engeller Tekel gücü Potansiyeli—esnek olmayan talep EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Talep katı ve MC’nin çok üstündeyse Kartele üye olmayanların arz eğrisi esnek olmadığı zaman. Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 77 OPEC Petrol Karteli TD Fiyat SC ve SC TD dünya petrol talebini (toplam) rekabetçi arzı göstermektedir. OPEC’in Talebi ikisi arasındaki farktır OPEC’in karlarını maksimize eden miktar, MR=MC noktasında belirlenir Bu noktada OPEC ülkeleri P* fiyatını Uygular. P* DOPEC MCOPEC MROPEC QOPEC EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Miktar Slide 78 Karteller OPEC Kartelinin Özellikleri Çok Düşük MC Dünya Talebi TD esnek değil OPEC-dışı ülkelerin arzı katı DOPEC oldukça katı EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 79 OPEC Petrol Karteli TD Fiyat SC Kartel yokken fiyat: •Rekabetçi fiyat (PC), DOPEC = MCOPEC noktasında P* DOPEC MCOPEC Pc MROPEC QC EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 QOPEC Tekelci Rekabet ve Oligopol QT Miktar Slide 80 CIPEC Bakır Karteli Fiyat •TD ve SC oldukça esnek •DCIPEC esnek •CIPEC tekel gücü düşük •P* fiyatı PC’ye oldukça yakın TD SC MCCIPEC DCIPEC P* PC MRCIPEC QCIPEC EKO208: Mikroiktisat II Ders 9 QC Tekelci Rekabet ve Oligopol QT Miktar Slide 81 Karteller Gözlemler Başarılı Olmak İçin: EKO208: Mikroiktisat II Toplam talep oldukça esnek olmalıdır. Ya kartel Dünya arzının tamamına yakın bir bölümünü kontrol etmeli yada kartel dışında kalanların arzı esnek olmamalıdır. Ders 9 Tekelci Rekabet ve Oligopol Slide 82
