DEVRE TEOREMLERİ 1 Thevenin Teoremi • İki uçlu lineer bir devre bir gerilim kaynağı “Vth” ile buna seri bağlı bir direnç “Rth” ile gösterilebilir. Burada Vth gerilim kaynağı iki uçlu devrenin açık devre gerilimi, Rth direnci ise bağımsız kaynaklar devre dışı bırakıldığı zamanki eşdeğer direnç değeridir. 2 (a) orjinal devre, (b) Thevenin eşdeğer devresi c d 3 Thevenin Teoremi Rth direnç değeri bulunurken iki durum göz önüne alınır: • Durum 1 Eğer devre (ağ) bağımlı kaynak içermiyorsa, tüm bağımsız kaynaklar devre dışı bırakılır ve çıkışın sol tarafında kalan eşdeğer direnç hesaplanır. • Durum 2 Eğer devrede bağımlı kaynaklar varsa eşdeğer direnç Rth iki yol ile hesaplanır: 4 Thevenin Teoremi • Durum 2 Eğer devrede bağımlı kaynaklar varsa eşdeğer direnç Rth iki yol ile hesaplanır: 1. Devredeki tüm bağımsız kaynaklar devre dışı bırakıldıktan sonra, a ve b uçlarına v0 değerlikli bir gerilim uygulanır ve kaynaktan çekilen i0 akımı belirlenir (veya tam tersi). Buradan Rth= v0/ i0 hesaplanır. 5 Thevenin Teoremi 2. Devrenin açık devre gerilimi Voc ile kısa devre akımı Isc hesaplanır ve buradan Rth=Voc/Isc değeri bulunur. Original + Voc Circuit Original Isc Circuit Rth=Voc/Isc - 6 ÖRNEK AŞAĞIDAKİ DEVRENİN THEVENİN EŞDEĞERİNİN BULUNMASI KCL @V1 : V1 VP V1 V1 2VX V1 VP 0 1k 2k 1k Bağımlı değişkenin Tanımı: 4 V1 VP , 7 VX VP V1 3 VX VP 7 VP VP 2VX VX IP 2k 1k 1k IP VP RTH 15VP 14k VP 14 k I P 15 IP 7 Norton Teoremi • İki uçlu lineer bir devre bir akım kaynağı “IN” ile buna seri bağlı bir direnç “RN” ile gösterilebilir. Burada IN akım kaynağı iki uçlu devrenin kısa devre akımı, RN direnci ise bağımsız kaynaklar devre dışı bırakıldığı zamanki eşdeğer direnç değeridir. 8 (a) Orjinal devre, (b) Norton eşdeğeri N (c) d 9 ÖRNEK: Norton eşdeğer devresini elde edin Doğru Akım (DC) Devere Analizi, H. S. SELEK, Seçkin Yayıncılık, sayfa 135 10 DEVRE ELEMANLARININ AKTİF / PASİF ÇALIŞMALARI Ohm Kanunu notasyonu göz önüne alındığında, • akım yüksek olduğu düşünülen potansiyelden düşük olan potansiyele akar • yandaki şekilde V1 yüksek, V2 düşük olduğu düşünülen V1 potansiyeldir • bu durumda güç ifadesi P=VxI I R şeklinde tanımlanırsa P>0 direnç gibi devrede enerji tüketen PASİF elemanı P<0 direnç gibi devrede enerji tüketen AKTİF elemanı V2 tanımlar •Bu kaynaklar dahil tüm elemanlar için geçerlidir. Yani direnç elemanı yerine bağımsız akım/gerilim kaynağı olsa 11 da bu durum değişmez. Maksimum Güç Transferi Orjinal ağın yerine Thevenin eşdeğerinin yerleştirilmesi ile elde edilen devrede yüke (LOAD) aktarılan güç: VTh p i RL ( ) 2 RL RTh RL 2 LN I + V a RL b 12 Yüke aktarılan güç RL nin bir fonksiyonudur ve: dp 2 RTh RL TTh 0 3 dRL RTh RL bu esitlik sadece RL RTh icin saglanıa ve VTh2 p 4 RTh ÖDEV: Bu şartın böyle olduğunu lütfen ispat edin ve VTh=No+5V, RTh=No+5k için MATLAB de soldaki eğriyi elde edin d2p 0 2 dRL 13 Tellegen Theorem • Toplu parametreli bir devrede b adet dal varsa, bunların üzerindeki gerilim ve akım değerleri sırasıyla uk ve ik olarak tanımlandığında ve pasif işaret gösterimi kullanıldığında b u k 1 i 0 k k eşitliği elde edilir. 14 Inference of Tellegen Theorem • If two lumped circuits N and N̂ have the same topological graph with b branches, and the voltage, current of each branch apply passive sign convention, then we have not only b u i k 1 k k b uˆ iˆ 0 k 1 b but also uˆ i k 1 k k k k 0 0 b u iˆ k 1 k k 0 15 Example N is a network including resistors only. When R2 2, V1 6V , We can get I1 2 A, V2 2V ; When R2 4, V1 10V , We can get I1 3 A, find out V2 then. I1 N V1 According to the Tellegen Theorem I2 R2 + V2 - b V I V I k 3 k k k 3 k k b k 3 k 3 V1 I1 V2 I 2 Vk I k 0 ; V1I1 V2I 2 VkI k 0 and Vk I k RI k I k RI k I k VkI k b b V1 I1 V2 I 2 V1I1 V2I 2 V2 2 6 (3) 2 10 (2) V2 4 2 V2 4V 16 Reciprocity Theorem R1 4V Vs 2 R2 6 R3 3 1 I2 A 3 I2 I2 R1 R2 2 6 R3 3 Vs 4V 1 I2 A 3 17 Reciprocity Theorem (only applicable to reciprocity networks) • Case 1 The current in any branch of a network, due to a single voltage source E anywhere else in the network, will equal the current through the branch in which the source was originally located if the source is placed in the branch in which the current I was originally measured. N Vs I2 if Vs Vs' then I1' I 2 actually exists : I1' N I1' I 2 Vs' Vs V s' 18 Reciprocity Theorem (only applicable to reciprocity networks) Case 2 Is N if + Is Is ' then V 1' V 2 V2 - actually exists : + N V 1' V 2 Is ' Is Is' V1' - 19 Reciprocity Theorem (only applicable to reciprocity networks) Case 3 N + if V2 - Vs Vs Is ' then I1' V 2 actually exists : I1' N I1' V 2 Is ' Vs Is' 20 Source Transfer • Voltage source transfer R2 R4 R1 Vs R2 R4 Vs R5 R1 R5 R3 Vs R3 An isolate voltage source can then be transferred to a voltage source in series with a resistor. 21 Source Transfer • Current source transfer R2 R3 C R2 C R3 Is Is Is B R1 A R4 B R1 A R4 Examples 22