insülinler - Diyabette Yenilikler
advertisement
Diyabet Eğitimi-3 İnsülinler ve kan şekerinin düzenlenmesi Doç. Dr. Alev ÖZÖN HÜTF Çocuk Endokrinoloji Ünitesi İnsülin nedir? İnsülin, pankreasın beta hücrelerinden salgılanan ve kan şekerini düzenleyen protein yapıda bir hormondur. Pankreastan insülin salınımı Glükoz İnsülin Kan şekerini etkileyen faktörler Gıdalar İnsülin Stres ve stres hormonları (glukagon, adrenalin) Aktivite-egzersiz Hastalıklar İlaçlar Kan şekeri İnsülinin etkileri Dolaşımdaki şekerin (glükoz) hücre içine girmesini sağlar Glükozun karaciğerde depolanmasını sağlar Kullanılmayan şekerin yağ dokusunda depolanmasını sağlar Protein yapımını uyarır İnsülin etkileri Beyin Karbohidrat Glükoz Karaciğer Barsak İnsülin Glikojen Kas İnsülin etkileri Diyabetli olmayan kişide İnsülin Açlık Glükoz (şeker) İnsülin İnsülin Oksijen Enerji CO2 Su Karaciğerde Yağ asitleri Keton Diyabetlide Karaciğerde Yağ asitleri Keton İnsülin Diyabeli olmayanda Zaman Kahvaltı Glükoz Kahvaltı Öğle yemeği Öğle yemeği Akşam yemeği Akşam yemeği Gece ara Gece ara Zaman İnsülin Diyabetli Kahvaltı Öğle yemeği Akşam Gece ara yemeği Zaman Glükoz Kahvaltı Öğle yemeği Akşam Gece ara yemeği Zaman Gıdalar ve kan şekeri Yavaş emilim Gıdaların yapısı (parça büyüklüğü) Baklagiller Yavaş emilim Meyve püresi Meyve Pizza Pilav Posa içeriği Meyve suyu Hızlı emilim Patates Hızlı emilim Gıdalar ve kan şekeri Mide boşalması Yağ ve posa geciktirir Sıvı gıdalar çabuk, katı gıdalar daha yavaş Aşırı soğuk-sıcak yavaşlatır Kan şekeri (hipoglisemi hızlandırırhiperglisemi yavaşlatır) İnsülin düzeyi (yüksekse yavaşlatır) Egzersiz İnsan insülinleri Regüler NPH (Actrapid®, Humulin® R) (Insulatard®, Humulin® N) Karışım insülinler (NPH-Regüler) (Mixtard® 30 HM, Humulin® M 70/30, Humulin® M 80/20) NPH: Nötral Protamin Hagedorn İnsülin analogları İnsülin lispro (Humalog®) İnsülin aspart (NovoRapid®) İnsülin glarjin (Lantus®) Detemir insülin (Levemir®) İnsülinlerin Özellikleri Etkinin başlaması: İnsülinin kan dolaşımına geçip şeker düşürücü etkisinin ortaya çıkması Doruk (zirve, pik) etki: Kan şekerini düşürücü etkinin doruğa çıktığı zaman Etki süresi: Kan şekerini düşürücü etkinin devam ettiği süre Etkilerine göre insülinler Hızlı etkili Kısa etkili Orta etkili Uzun etkili Etkilerine göre insülinler Hızlı etkili İnsulin aspart, Lispro insülin Novorapid®, Humalog® Kısa etkili Regüler insülin (kristalize) Actrapid®, Humulin® R Hızlı etkili (analog) insülinler Analog insülinler Berrak Kısa etkili Etkisi dk başlar 1. st doruğa çıkar 3-4 saat sürer (doza bağlı) 5-15 Novorapid Humalog Hızlı etkili insülinlerin profili Yemekten hemen önce enjekte edilmelidir Yemeğin gecikmesi hipoglisemiye yol açar Yemekten hemen sonra kullanılabilir Hipoglisemi riski düşüktür İkinci doz için en az 2 saat geçmelidir Novorapid® Humalog® SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE Kısa etkili (regüler) insülin Etkisi 30 dk başlar 2-3. st doruğa çıkar 3-6 saat sürer (doza bağlı) Actrapid® Humulin® R SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE Kısa etkili (regüler) insülin Yemekten 30 dk önce enjekte edilir Tokluk KŞ yüksekliğini kontrol edemeyebilir Bir kez daha insülin yapmadan önce 5 saat geçmesi gerekir Actrapid® ve Humulin® R Zaman Serum serbest insülin derişimi İnsülin Hızlı etkili insülin ile Kısa etkili insülin ile Glükoz Zaman Zaman Etkilerine göre insülinler Hızlı etkili Kısa etkili Orta etkili Uzun etkili Orta etkili insülinlerin profili Etkisi st başlar 4-10. st doruğa çıkar 12-18 st sürer (doza bağlı) 2-4 Insulatard® Humulin® N SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE SABAH Orta etkili (NPH) insülin Bazal insülin gereksinimini karşılamak için kullanılır Doruk yaptığı için ara öğün alınmalıdır İkinci doz için 12 saat geçmesi gerekir Insulatard® ve Humulin® N Uzun etkili insülin Lantus® Etkisi Levemir ® Etkisi st başlar 2-4 st başlar Doruk yapmaz Doruk yapmaz 20-24 st sürer (doza bağlı) 12-24 st sürer 2-4 Diğer insülinlerle karıştırılmamalıdırlar!!! Bazal insülin gereksinimini karşılamak için kullanılır SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE SABAH Uzun etkili insülin Doruk yapmaması avantaj yaratır Gece hipoglisemilerinden kaçınılabilir Günde bir ya da iki doz kullanılır!!! Lantus® Levemir® Zaman (s) Glükoz tüketim hızı İnsülin enjeksiyonu İnsülin, deri altındaki yağ dokusuna şırınga edilir. Enjeksiyon için uygun iğne ya da uç kullanılmalıdır Deri Derialtı yağ Damarlar Kas dokusu Enjeksiyon bölgeleri a. Göbek çukuruna 2-3 cm mesafeden başlanarak karın çevresine b. Uylukların ön-dış yüzüne, kemik çıkıntılardan ve dizden uzağa c. Kolların dış-arka yüzüne d. Kalçaların dış-üst kısmı İnsülin emilimini etkileyen faktörler Enjeksiyon yeri Enjeksiyon derinliği (uygun uç kullanılmaması) İnsülin tipi İnsülin dozu Enjeksiyon aleti (şırınga, kalem) Deri ısısı (sauna, sıcak banyo emilimi artırır) Egzersiz (emilimi artırır) Emilim hızı Karın Kollar Bacaklar Kalça Uygulama Regüler NPH Glükoz İnsülin SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE Uygulama Novorapid® / Humalog® Lantus® / Levemir® Glükoz İnsülin SABAH ÖĞLE AKŞAM GECE Fizyolojik insülin sekresyonu ve insülin pompa tedavisi Plazma insulin Kahvaltı Öğlen Akşam yemek Yemek Bolus Bolus Bolus Bazal infüzyon 4:00 8:00 12:00 16:00 Zaman 20:00 24:00 4:00 8:00 İnsülin yapmadan önce.... Kan şekerim kaç? Ne yiyeceğim? KHO miktarı İçeriği (yağ, posa) Yemekten sonra ne yapacağım? Egzersiz, okul, dinlenme Geçen sefer (benzer durumda) ne olmuştu?
