OTONOM SİNİR SİSTEMİ

OTONOM SİNİR SİSTEMİ
Dr. Sinan CANAN
[email protected]
Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme
•  Kontrol ettiği bileşenler:
•  Düz kas ve kalp kası
•  Bezler ve yağ doku
•  Zıt çalışan dallar
•  Parasempatik
•  Dinlen ve beslen; Kestir ve sindir "
•  Vücudu “yenileyen” sistem
•  Sempatik
•  Savaş veya kaç!"
•  Enerji gerektiren faaliyetler
Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme
Otonom Kontrol Merkezleri
•  Hipotalamus
•  Su dengesi
•  Sıcaklık
•  Açlık
•  Pons
•  Soluma
•  Kalp
•  Damar çapı
•  Medulla
•  Soluma merkezleri
Otonom Yollar: Bedende İletişim
•  Homeostatik yanıtların koordinasyonu
•  Otonom
•  Endokrin
•  Davranışsal
•  “Tonik” düzenleme
•  Zıt kontroller
•  Reseptörlerce yönlendirilen yanıtlar
Otonom Yollar: Bedende İletişim
Otonom Yollar: İki Götürücü Hücre
•  M.S.S. → Preganglionik hücre → ganglion → postganglionik
hücre → hedef doku
Sempatik-Parasempatik
Yolların Karşılaştırması
Nörotransmitterler!
Reseptörler!
Parasempatik Sistem: Genel Yapı
Parasempatik Sistemin Etkileri
•  Daraltma (kasılma) etkisi
•  Pupilla (göz bebeği)
•  Bronşioller (akciğerdeki hava yolları)
•  Kalbi yavaşlatır
•  Uyardıkları
•  Sindirim sistemi
•  İnsülin salgısı
•  İdrar yapımı-atımı
•  Ereksiyon
Parasempatik Sistemin Etkileri
•  Kısa sürelidir (ACh yıkımı)
•  Paradoksal Korku Tepkisi
•  Aşırı korku-endişe durumunda;
•  Parasempatik sistemin anormal
aktivasyonu
•  Vazovagal senkop
•  İdrar çıkarma ve dışkılama
kontrolünün kaybı
Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”
Sempatik Sistem: Anatomik Özellikler
Sempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri
•  Gözbebeğinde genişleme (pupillar dilatasyon)
•  Mukuslu tükrük salgısı (salivasyon) ↑
•  Kalp atımında ve vurum hacminde ↑
•  Genişletici etki:
•  Kan damarları
•  Bronşioller
•  Katekolamin salgısı ↑
•  Yağ yıkımı ↑
•  Ejekülasyon (boşalma)
Sempatik Sistemin Duraklatıcı Etkileri
•  Sempatik sistemin baskıladığı işlevler
•  Sindirim sistemi
•  Pankreas salgıları
•  İdrar çıkarma
Sadece Sempatik Uyarım Alanlar:
•  Adrenal medulla – salgı artışı
•  Kıl kökü kasları (arrector pili) - kasılma
•  Ter bezleri – salgı artışı
•  Böbrekler – Renin salgısı
•  Yağ doku - Yağ asidi salınması
•  Bir çok kan damarı - daralma
Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler:
•  Göz (pupilla)
•  Tükrük bezleri
•  Kalp
•  Dolaşım sistemi
•  Sindirim sistemi
•  Sfinkterler, faaliyet düzeyi, salgı bezleri,
Karaciğer
•  İdrar kesesi
•  Sfinkterler ve kasılma
Otonom Sinirlerin Sinapsları
•  Varikositler
•  Sinaptik aralık yok
•  Etki:
•  Geniş bir alanda
•  Yavaş
•  Uzun süreli
Sempatik Sistemin Etkileri – Epinefrin
Sentezi:
Tirozin → DOPA → Dopamin → Norepinefrin →
Epinefrin (adrenal medullada)
Yıkımı:
•  MAO (monoamin oksidaz)
•  COMT (katekol-o-metil transferaz)
•  Etkisi birkaç saniye sürer
•  ACh’in etkisi: 20 milisaniye!
Norepinefrin Sentezi ve Döngüsü
Sempatik Sistemin Etkileri – E ve NE
•  Adrenalin (epinefrin, E)
•  Kalp aktivitesini artırma
•  Metabolizmayı artırma
•  Bronşiollerde genişleme
•  Noradrenalin (norepinefrin, NE)
•  Damarların daraltılması
•  Kan basıncının artırılması
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Adrenerjik Reseptörlerin Sınıflandırılması
O.S.S. RESEPTÖRLERİ – Toplu Bakış
Alıcı
(reseptör)
Adrenerjik
Yeri
Yanıt
Mekanizma
α1
Yaygın
Uyarıcı
H.İ. Ca2+ 
α2
Sempatik-parasempatik
uçlar
Duraklatıcı
cAMP 
β1
Kalp, böbrek, Karaciğer,
yağ doku
Uyarıcı
Enzim aktivasyonu
β2
Kalp, iskelet kası, ince
barsak ve akciğer
damarları
Duraklatıcı,
gevşetici
Enzim aktivasyonu
Kolinerjik
Nikotinik
Ganglionlar, s.k.k.
Uyarıcı
Na+ kanallarını
açarak
Muskarinik
Parasempatik ve
kolinerjik sempatik uçlar
Değişken
Enzim
aktivasyonu [K+]
Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler
Genel olarak;
•  β1: Uyarıcı
•  β2: Duraklatıcı-gevşetici
En yaygın β reseptörü
•  β3: Lipolitik (yağ dokuda)
•  α1: Uyarıcı
En yaygın α reseptörü
•  α2: Duraklatıcı
Otonom Reseptör Mekanizmaları:
β1 Adrenerjik Reseptörler – Uyarıcı Etki
HEDEF HÜCRE
Otonom Reseptör Mekanizmaları:
α2 Adrenerjik Reseptörler - Baskılama
HEDEF HÜCRE
Otonom Reseptör Mekanizmaları:
Muskarinik ACh Reseptörleri
HEDEF HÜCRE
Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion
Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion
•  Sempatik uyarım sonucu:
•  Kana katekolamin salınması
•  Epinefrin (adrenalin) %80
•  Norepinefrin (noradrenalin) %20
•  Dopamin (eser miktarda)
•  Hedef:
•  Tüm vücutta çok sayıda hedef
•  Uzak hedefler; 10 kat daha uzun süreli etki
Kolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlar
•  Parasempatolitik
•  Atropin (“atropa belladonna” bitkisinden)
•  Muskarinik antagonist
•  Kullanıldığı yerler
•  Pupilla genişletme
•  Mukoza kurutma
•  Sinir gazı panzehiri
Eferent Yollara Genel Bakış:
Somatik ve Otonom Kontrol
REFLEKSLER ve
HAREKETLERİN
KONTROLÜ
Dr. Sinan CANAN
[email protected]
Sinirsel Refleksler: Genel Bakış
•  Refleks yayı (arkı)
•  Uyaran
•  Duyu reseptörü
•  Duyu nöronu (getirici; aferent)
•  M.S.S.’nde işleme
•  Motor (götürücü; eferent) nöron
•  İcra organı (hedef; efektör)
•  Cevap (hareket)
•  MSS’ne geri-bildirim
Sinirsel Refleksler: Genel Bakış
Refleks yayı (arkı)
Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması
•  İcracı (efektör) bölümlere göre;
•  Somatik (istemli)
•  Otonom (istemsiz)
•  İşlemeyi yapan bölgelere göre;
•  Omurilik refleksleri
•  Beyin (serebral) refleksler
•  Yolda görevli nöronlar açısından;
•  Tek sinapslı (monosinaptik)
•  Çok sinapslı (polisinaptik)
Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması
Otonom Refleksler: viseral refleksler
•  İç organların çalışmasının düzenlenmesi…
•  Omurilik ve alt beyin bölümlerinde işlenir.
•  Hormonlar ve “ritmik odaklar”ca denetlenir.
Otonom Refleksler: viseral refleksler
İskelet Kası Refleks Duyu Reseptörleri:
“Proprioseptörler”
•  Kas İğcikleri
•  Kaslarda “intrafuzal” lifler
•  Gerilmeyi algılarlar
•  Golgi tendon organı
•  Tendonlara yakın konumdadır
•  Kasa uygulanan kuvveti algılar
•  Eklem reseptörleri
•  Basıncı hissederler
•  Pozisyon algısı
İskelet Kası Duyu Reseptörleri:
Durum Algılayıcıları (Proprioseptörler)
Kas İğcikleri: Yapısı ve Çalışma Mekanizması
•  Kasın gerginliği (tonusu)
•  Kasın boyundaki değişim ve bu değişimin hızı
•  Gerim refleksi
Kas İğciği ve Golgi Tendon Organı Refleksleri
Diz Çekme Refleksi:
Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri
•  Kasın tendonuna vurulması → refleks kasılma
•  “Zıt” kaslar durdurulur (resiprokal inhibisyon).
Diz (Patella) Refleksi:
Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri
Miyotatik Refleks:
Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri
Bükme (fleksiyon) Refleksi:
Ağrılı Uyarandan Kaçınma
•  Ağrılı bir uyaran
•  Ağrı reseptörleri (nosiseptörler)
•  Omurilikte bir dizi sinaps
•  Ağrılı uyarandan “çekilerek” uzaklaşma
•  Beyine giden sinyal (ağrı hissi)
Bükme (fleksiyon) Refleksi:
Ağrılı Uyarandan Kaçınma
Çapraz Ekstensöz Refleksi: Denge Sağlama
•  Ekstensörler uyarılır
•  Fleksörler baskılanır
•  Vücut dengede tutulur
Reflekslerin Kontrolü
Jendrassik manevrası
Spinal Reflekslerin Üst Merkezlerce Kontrolü
İstemli Hareket: Bilinçli
•  Beyin kabuğu (korteks) en tepedeki birleştirme
merkezidir.
•  Dış uyarım olmaksızın iş yapabilir
•  Kısmen istemsizleşebilir: “Kas Belleği”
İstemli Hareket: Bilinçli
Ritmik Hareketler
•  Korteks tarafından başlatılır
•  “Merkezi Kalıp Üreteçleri”
•  Omurilikte
•  Hareketin sürdürülmesi
•  Refleks ve istemli hareketlerin birleştirilmesi
Ritmik Hareketler
İleri-besleme: Postür Refleksleri
•  Vücut hareketi beklentisi
•  Denge değişikliğine karşı refleks düzenlemeler
•  Vücudu tehdite karşı hazılama
•  Geri-bildirimle birleştirilir
Bitti…
Günün Sözü
Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım.
Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek...
(Erasmus)
