Word`e Aktar - Dr. Savan Günay

ÇOCUKLARDA GENİZ ETİ VE SORUNLAR
Açıklama: Geniz eti (Adenoid) ve bademcik (Tonsil) ile birlikte her çocuk ve erişkinde normal
olarak bulunan ve bağışıklık sisteminin lenfoid hücrelerden oluşan elemanlarıdır.
Kategori: Köşe Yazıları
Eklenme Tarihi: 23 Aralık 2014
Geçerli Tarih: 19 Temmuz 2017, 01:40
Site: Dr. Savan Günay - Resmi Web Sitesi
URL: http://www.savangunay.com/haber_detay.asp?haberID=110
GENİZ ETİ VE BADEMCİK NEDİR Geniz eti (Adenoid) ve bademcik (Tonsil) ile birlikte her
çocuk ve erişkinde normal olarak bulunan ve bağışıklık sisteminin lenfoid hücrelerden oluşan
elemanlarıdır. Bu lenfoid organlar aslında dil kökü, boğaz (farinks) tabanı ve boğazın yan
duvarlarında bulunan ve Waldeyere Halkası olarak adlandırılan bir lenfoid organ grubunun en
büyük elemanlarıdır. Çocukların boyu, organları büyüdüğü gibi bunlarda yaşla büyürler. Bu
organların ana görevi vücuda burun ve ağzı yolu ile giren yabancı madde ve enfeksiyon etkenlerine
karşı ilk savunmayı yapmaktır. Yani bağışıklık sisteminde çok önemli görevi olan yapılardır. Her
nekadar geleneksel olarak tıp pratiğinde birlikte anılsalar da ayrı değerlendirilmesi gereken
organlardır. Bu bölümde tıbbi terim olarak “adenoid” olarak geniz etininin çocuklardaki durumu,
görevleri, hastalıkları ve aileler için ana öneme sahip ameliyat edilme nedenleri anlatılacaktır. Geniz
Etinin Nerede Bulunur ve Görevi Nedir ? Geniz eti (adenoidler) ağzımızı açtığımızda dilimizin
arkasında görünen boğaz arka duvarının (farenks) burun boşluğunun en arkası ile birleşim
yerin(nazo-farenks) tavanında bulunur. Yani bu alan burundan giren nefesin boğaza ve oradan da
havayolu başlangıcına geçtiği ana boğazdır. Bu bölgedeki daralma burundan nefes almayı zorlaştırır
ve gece solunumumuzu özellikle olmak üzere zorlaştırır. Geniz eti bağışıklık sisteminin lenfoid bir
organıdır. Vücutta bir çok yerde bulunan (boyun, koltuk altı…) lenf bezi gibi bir lenf bezidir. Bu
doku hem vücüdun antikor üretimine katkı sağlar, hem de burundan gelen mikropların süzülmesini
sağlarlar. Vücudun dış yüzeyindeki bu ilk bağışıklık sistemi görevine “mukozal bağışıklık yanıtı”
denir. Bu nedenle boğaz ve burun iltihapları sırasında görevlerini yerine getirmek için büyürler.
Ayrıca bu doku konuşma için gerekli olan ağız içi ortamın kapalı tutulması için yardımcı olur. Hatta
bazen yarık damaklı çocuklarda bu kapanmada yedek organ rolü oynarlar. Bu çocukların bazen
dikkatsizce geniz eti alınırsa konuşmaları bozulabilir. Geniz Eti Neden Büyür ? Yukarıda da
bahsedildiği gibi geniz eti boğaz ve burun enfeksiyonları karşı koruyucu rol oynar. Ancak bu
enfeksiyonlar sırasında kapasitesini arttırmak için büyüler. Ayrıca yaşla birlikte diğer organlar gibi
normal bir büyüme kapasitesi de vardır. Bu büyüme ile 3 yaşın sonunda en büyük haline gelir. Ama
6 yaşından sonra da küçülmeye başlar. Genelde 12 yaşında erişkin şekli ve boyutunu alır. Ancak sık
üst solunum yolu enfeksiyonunun olması, sık ve gereksiz kullanılan antibiyotiklerle boğaz-burun
dokusunun bakterilerden uzak tutulup, virüslerle baş başa kalması ve genetik olarak anne-babadan
kalan bir yatkınlık varsa bu dokular daha da büyür. Bağışıklık sistemi hastalıkları (mesela IgA
Eksikiliği..vs) yada çocuğun alerjik olması bu büyümeyi daha da arttırır. Gastroözafageal reflüsü
(reflü hastalığı) olan çocukların da geniz eti büyüklüğü olabilir. Çok çok nadiren geniz eti lenfoma
gibi kanser durumlarında da büyüyebilir. Geniz Eti Büyüklüğü Bulguları Nelerdir ? 1. Yüzde Şekil
Bozukluğu: Geniz etinin normalden fazla büyümesi burundan boğaza ve oradan da soluk borusuna
hava geçişinin zorlanmasına neden olur. Bu burundan nefes alma esnasında daha zorlanarak havanın
burun hava sütunundan geçirilmesini gerektirir. Bu ise burun içinde daha fazla negatif basıncın
oluşmasına neden olur. Bu artan sürekli negatif basınç çocuğun yumuşak damağının ağızdan burun
tabanına doğru çökmesi, damağın kubbeleşmesi ve burun boşluğunun daha da daralmasına neden
olur. Bu değişme yüzün daralması, üst diş kavsinin yaylanması ve çocuğun burundan alamadığı
nefesi ağızdan almak istemsi nedeniyle sürekli açık tutma zorunluluğu nedeniyle tipik bir yüz
görünümğ oluşmasına neden olur. Buna “adenoid yüz görünümü” (adenoid facies) denir. 2. Sık Orta
Kulak İltihabı: Geniz etinin hemen iki yanında kulaktan buruna gelen öztaki borusu vardır.
Büyümesi bu borunun tıkanmasına neden olur. Orta kulak sıvısı tıkanıklık nedeniyle boşalamaz ve
ortak kulağın oksijenlenmesi bozulur. Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan çocuklarda sık orta
kulak iltihapları olur. 3. Konuşma Bozukluğu: Geniz etinin büyümesi nedeniyle burundan solunum
daha da bozulması ve ağı ziçin ahav dinamikleir bozulduğu için konuşma bozuklukları ve sürekli
burundan konuşma şekli (nazone konuşma) olur. 4. Horlama ve Ağzı Açık Uyuma: Geniz etinin
büyümesi ve burnun tıkanması gece uyku esnasında sounumu dah ada zorlaştır. Çünki uyuyan
çocuğun damak kasları gevşeyeceği için ağızdan solunum yapmak zorlaşır. Ama burun damak
kaslarının tamamen uyku esnasında gevşemesi nedeniyle burun yolu tamamen tıkanır. Ağızdan
başka solunum yapacak yer kalmaz. Bu nedenle solunum merkezi vücudu zorla ağızdan solunum
yapmaya zorlar. Bunu yapabilmek için solunum kasları daha da çok çalışır. Bunun sonucunda
ağızdan solunum zorla da olsa sağlanır ama bu gürültülü olur. Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan
çocuklar horlar ve ağızları açık uyumak zorunda kalırlar. 5. Uykuda Terleme: Ağızdan solunum
yapmak için çok fazla kas aktivitesi gerektirdiği için metabolizmaları artar. Bu vücut ısılarının
artmasına neden olur. Vücut ısı dengesini terlyerek sağlar. Bu nedenle geniz eti büyüklüğü olan
çocukların uykularının ilk 1-2 saatinde çok aşırı terlerler. Annelerin bazen tek şikayetleri budur. 6.
Büyüme Hormonu Salgı Bozukluğu: Geniz eti büyüklüğü olan çocuklar ağızdan solunum yapmak
için çok fazla kas aktivitesi gerektirdiği için derin uykuya dalmalarını solunum merkezi önler. Yani
bir yönüyle yarı uyanık kalırlar. Bu ise derin uykuda salınan büyüme hormonunun tam
salınmamasına ve çocuğun büyümesinin önlenmesine neden olur. 7. Ruhsal Bozukluk ve Okul
Başarı Düşüklüğü: Geniz eti büyüklüğü olan çocukların derin uykuya dalamaması nedeniyle uykuda
tam dinlemezler. Gündüzleri yorgun, hırçın, keyifsiz ve dikkatsiz olurlar. Bu nedenle okul ve oyun
başarıları düşer. Mental performansları düşer. Geniz eti büyüklüğü eğer belli bir üst sınırı daha da
aşmışsa bu çocukların ağızdan solunumları da bir süre sonra imkansız hala gelir. Çünki aşırı kas
aktivitesi için gerekli uyanıklık hali de yetersiz hale gelir. Çünki organizma uyumak için üstün
haldedir. Bu bir süre sonra geçici olarak kas aktivitesinin durması ile sonuçlanır. Çünki nefes almak
yeterli olmadığı için kanda artan karbondioksit ve azalan oksijen bir süre sonra solunum merkezinin
duyarlılığını azaltır. Bu solunum durması sonucu geniz eti büyüklüğü olan çocuklardaki en tehlikeli
durum olan “uykuda solunum durmaları = Uyku apnesi” gelişir. Bu çocuğun hayatiını tehdit
edebilir. Geniz eti büyüklüğü çocuklarda gece boyunca sürekli kanda artan karbondioksit ve azalan
oksijen nedeniyle, kalp atımlarının artması ve basınçlarının yükselmesine neden olabilir. Bu
istenmeyen bir durumdur. Ancak bunun önemli olup olmadığı henüz bilinmemektedir. Geniz Eti Ne
Zaman Ameliyat Edilmelidir ? Geniz eti büyüklüğü olan çocuklar diğer çocukluk çağı
hastalıklarında olduğu gibi önce bir çocuk alerji ve solunum uzmanı tarafından görülmelidir. Her
zaman olduğu gibi genel tıp pratiğinde bu ihmal edilmekte bu çocuklar KBB uzmanı
meslektaşlarımızca görülmekte, ameliyat olmaların akara verilmekte ve izlenmektedir. Bu nedenle
bir çok çocuğun gereksiz yere geniz eti alınmakta, bu çocukların geniz eti büyüklükleri tekrar nüks
etmekte ve sorunları geçici olarak azalsa da büyüyerek devam etmektedir. Çünki çocukların
temeldeki sorunlarını (alerji, bağışıklık eksikiği, sık antibiyotik kullanma, adenoidit vs) çözmeden
ameliyat edilmektedir. Şahsen pratik hayatımda hasta bazında düşünülmemiş ve itina ile
gerekliliğine karar verilememiş çocukların geniz eti ameliyatlarının kabaca % 70’ nin gereksiz
yapıldığına şahit oluyorum. Geniz eti ameliyatı şu 3 durumda yapılmalıdır; 1. Uyku apnesi olan
çocuklarda 2. Sık orta kulak iltihabı geçiren çocuklar 3. Geniz eti dokusunda hastalık olduğu
durumlarda. Geniz Etinin Büyümesinin Engellenmesi için Neler Yapılabilir ? Geniz eti büyüklüğü
beyaz tenli, beslenmesi normal, hatta toplu ve obez çocuklarda daha sık görülür. Özellikle bu
gruplarda olmak üzere sık ve gereksiz antibiyotik kullanımı engellenmelidir. Maalesef ki
çocuklarımızın tüm yakınlarında antibiyotikler sorumsuzca kullanılmaktadır. Kullanılan her gereksiz
antibiyotik bağışıklık sistemi elemanlarının gelişimi ve normal aktivitesi için hınbıl hale gelmesine
neden olacaktır. Bu arada geniz eti de bir lenfoid organ olarak normal fonksiyonlarının daha da
büyüyerek gerçekleştirecektir. Eğer çocuğun alerjik bir duyarlılığı varsa bu önce tedavi edilmelidir.
Geniz eti büyüklüğü düşünülen çocuklarda olası anlamlı yada değişken olabilecek bağışıklık sistemi
eksiklikleri araştırılmalı ve tedavi edilmelidir. Geniz eti büyüklüğü düşünülen çocuklarda ameliyat
olmadan önce tıbbı tedavi ile küçültücü yönetmeler (burun hijyeni, nazal fizyolojinin oluşturulması,
nazal steroid gibi ilaçlar…vs) çocuk alerji yada solunum uzmanlarınca uygulanmalıdır. Eğer tedavi
sonrası hala gereklilik devam ediyorsa çocuk bazında düşünülerek karar verilmelidir. Bu şekilde
çocuk içn yapılacak iyi bir koruyucu önlem planı, tıbbı tedavi ile izlem bir çok çocuğungereksiz
geniz ameliyatı olmasını engelleyebilmektedir.