karizmatik liderlik

KARİZMATİK LİDERLİK
Karizma Kavramı
Weber’in Karizmatik Liderlik Kavramı
Örgütsel Liderlikte Karizma Anlayışı
Karizmatik Liderlik Yaklaşımları
 Hause’un Karizmatik Liderlik Yaklaşımı
 Bass’ın Karizmatik Liderlik Yaklaşımı
 Conger ve Kanongo’nun Karizmaya Atıf Kuramı
 Shamir’in Karizmatik Liderliğe Benlik Kavramı Kuramı
 Karizmaya Psikoanalitik Yaklaşım
 Karizmaya Sosyal Sirayet (Bulaşma) Yaklaşımı
 Karizmatik Liderlik Yaklaşımlarının Benzer ve Farklı yanları
 Karizmatik Liderlik Yaklaşımlarının Kısıtları
KARİZMA KAVRAMI
Siyaset bilimi ve sosyolojide karizma kişisel yetenek ve özellikleri ile
izleyenlerini derin ve olağanüstü bir şekilde etkileyen liderleri tarif etmek için
kullanılır.
Takipçileri karizmatik lideri insanüstü bir varlık olarak algılar ve onun
misyonuna ve yönlendirmesine sorgulamadan , isteyerek, gönülden, bilişsel bir
bağ ile bağlanırlar.
WEBER’İN KARİZMATİK LİDER MODELİNİN UNSURLARI
 Olağanüstü nitelikleri olan bir kişi,
 Liderin ortaya çıktığı bir kriz durumu,
 Bu krizi çözmede liderin radikal bir yola başvurması,
 İzleyicilerin liderle birlikte olağanüstü bir güce ulaştıklarına inanarak,
olağandışı bir kimse olarak gördükleri bu lidere bağlanmaları,
 Liderin üstünlüğünün ve yüceliğinin tekrarlanan başarılarla teyid
edilmesi.
Çeşitli yazarların bakış açılarına göre farklılaşmakla birlikte, bugün üzerinde
hemen hemen mutabık olunan tanıma göre Karizma, “bir grubun (izleyicilerin)
algılarının ve atıflarının,
 Liderin nitelik ve davranışları tarafından,
 Liderliğin yer aldığı durum yada koşullar tarafından ve
 İzleyicilerin gereksinimleri tarafından
etkilenmesinin sonucu elde edilen ve izleyicileri, liderin kendisi için
harekete geçirtebilen bir güç” olarak tanımlanabilir.
1
HAUSE’UN KARİZMATİK LİDERLİK YAKLAŞIMI
1977 yılında Robert Hause tarafından geliştirilmiştir. Karizmanın formal
örgütlerde nasıl ele alınabileceğine yönelik en önemli çalışmalardan biridir.
Karizmatik liderlerin karakteristikleri, davranışsal yönelimleri ve durumsal
faktörler hakkında test edilebilir bir dizi hipotezden oluşmaktadır.
HAUSE’UN MODELİNİN YÖNELİMİ
Hause’a göre, “karizmatik liderler, kendi kişiliklerinin gücüyle izleyicileri
üzerinde derin ve olağanüstü etki yaratmaya muktedir olan kişilerdir.
”Hause, karizmatik liderlerin diğer insanlardan hangi yönleri ile
farklılaştıklarını, nasıl davrandıklarını ve ortaya çıkmalarını kolaylaştıran
koşulların neler olduğunu tesbite yönelmiştir.
HAUSE’UN MODELİNDE LİDERİN ÖZELLİKLERİ
 Yüksek bir özgüvene sahip olma
 Yüksek bir etkileme ve baskın olma ihtiyacı
 Kendi inançlarının ahlaki yönden doğru olduğuna güçlü bir şekilde ikna
etme.
HAUSE’A GÖRE LİDERİN DAVRANIŞSAL YÖNELİMİ
 İdeolojik hedefler belirleme ve açıklama
 İzleyicilerle yüksek beklentilerle iletişimde bulunma İzleyicilere model
olma
 Güdüleri canlandırma
HAUSE’UN YAKLAŞIMINDA LİDERİN ORTAYA ÇIKMASINI
KOLAYLAŞTIRICI KOŞULLAR
 Kriz ve kaoslu durumlar,
 İzleyicilerin görevlerinin ideoloji ile bağlantılandırılması.
2
BASS’IN KARİZMATİK LİDERLİKYAKLAŞIMI
Bass, Hause’un kuramına bazı ilaveler yapmış ve kuramı özellikle işletme
liderlerini içerecek şekilde genişletmiştir(Chrysler’den Lee Iacocca gibi).
Karizmatik liderler, kendilerine yönelik heyecanlı tepkileri canlandırmak
suretiyle izleyicilerinin tutum ve davranış değişimini teşvik ederler
Karizmatik liderlerin izleyicilerinin gözünde olduğundan fazla görülmeleri,
kendilerini izleyicilerince özdeşleştirilecek yararlı hedefler haline getirir ve
izleyicilerde bazı heyecanların yaratılmasında katalizör görevi görür.
Normların ve grup fantazilerinin izleyiciler arasında paylaşılması karizmatik
liderlerin ortaya çıkmasını kolaylaştırır ve bu liderlerin başarılı olmasını
kolaylaştırır.
CONGER VE KANONGO’NUN KARİZMAYA ATIF KURAMI
Conger ve Kanongo, 1987 ve 1988 yılında, karizmanın atıfsal bir fenomen
olduğu varsayımına dayanan ve liderlik tarzının örgütlerde nasıl ortaya çıktığını
açıklamaya yönelen karizmatik liderlik kuramını geliştirmişlerdir.
Conger ve Kanongo’ya göre karizma, belirli bir kişiye(lidere), örgütte çalışan
bireyler tarafından yapılan bir atıftır.
Kuram, karizmatik liderliğe atıfta bulunulmasını sağlayacak muhtemel davranış
tarzlarının ortaya konulmasına yönelmektedir.
KARİZMAYA ATIF KURAMINA GÖRE LİDERİN ÖZELLİKLERİ
 Kişisel risk üstlenme
 Kendini kurban etme
 Savunulan vizyona ulaşabilmek için yüksek maliyetlere katlanma
 Güven uyandırma
KARİZMAYA ATIF KURAMINDA LİDERİN DAVRANIŞSAL
YÖNELİMİ
 Vizyon belirleme
 Geleneksel Olmayan Yöntemleri Kullanma Kişisel Güç kullanma ve İkna
Etme Kişisel Özdeşleşme Sağlama
 İçselleştirme
3
KARİZMATİK VE KARİZMATİK OLMAYAN LİDERLERİN
DAVRANIŞ TARZLARI
KARİZMATİK OLMAYAN
KARİZMATİK LİDER
İLİŞKİ
LİDER
STATÜKO
(VAR OLAN DURUM)
Statüko ile uyum içindedir ve
statükoyu sürdürmeye çalışır.
Statükoya karşıdır ve statükoyu
değiştirmeye çalışır.
GELEÇEKTEKİ AMAÇ
Amaçlar statükodan farklı
değildir
Statükodan oldukça farklı bir
vizyona sahiptir.
BEĞENİLME
Ortak anlayış içerisinde hareket
etme lideri beğenilir kılar.
Ortak anlayış ve vizyon lideri
kendisi ile özdeşleşmeye ve taklit
etmeye değer bir kahraman kılar
UZMANLIK
Mevcut durum içinde eldeki
araçları kullanarak amaçlara
ulaşmayı bilir.
Mevcut durum ötesine geçmede
alışılmamış yolları kullanmayı
bilir.
DAVRANIŞ
Geleneksel, mevcut normlara
uygun
Geleneksel olmayan, mevcut
normlara ters.
ÇEVREYE DUYARLILIK
Statükoyu devam ettirmek için
çevreye karşı çok az duyarlı.
Statükoyu değiştirmek için
çevreye karşı fazlaca duyarlı
SÖYLEM
Amaç ve motivasyonun çok zayıf
ifade edilmesi.
Geleceğe dair vizyonun ve
motivasyonun güçlü bir şekilde
dile getirilmesi.
GÜÇ TABANI
Makamdan aldığı ve ödül verme,
uzmanlık vb. dayanan şahsi güç.
LİDER – İZLEYİCİ İLİŞKİSİ
Egalitariyen ,uzlaşma arayan
yönlendirici. İnsanları kendi
fikirlerini benimseye zorlar.
Liderlerin uzmanlığına, saygı
duyulan bir kahraman olduğu
ilişkin hayranlığa dayanan şahsi
güç.
Elitist, girişimci, örnek.
Desteklediği radikal değişimi
paylaşmaları için insanları
dönüştürür.
KARİZMAYA ATIF KURAMINDA LİDERİN ORTAYA ÇIKMASINI
KOLAYLAŞTIRICI KOŞULLAR
Değişimi zorunlu kılan bir kriz durumunun mevcudiyeti gerekebilir.
Gerçek anlamda bir krizin olmadığı durumlarda da lider, mevcut koşullardan
tatminsizlik duygusu yaratabilir ve devamında ümit verici bir gelecek vaadeden
bir vizyonu geliştirebilir.
Yada mevcut olmayan bir krizi kendi doğurabilir ve geleneksel iş görme yöntemlerini
gözden düşürebilir.
SHAMİR’İN KARİZMATİK LİDERLİĞE BENLİK KAVRAMI
KURAMI( SELF-CONCEPT THEORY)
Shamir,Hause ve Arthur’la birlikte, karizmatik liderlik kuramlarının çoğunun,
karizmatik liderlerin izleyicilerini nasıl derinden etkileyebildiği ve onları, örgüt
çıkarlarını kendi çıkarlarından üstün kılmaya nasıl motive edebildiği gibi
4
süreçlere tatminkar bir açıklama getiremediği gerekçesiyle yeni bir liderlik
kuramı geliştirmiştir.
Kuram, Hause’un karizmatik liderlik kuramının üzerine inşa edilmiştir.Ancak
onda yer almayan pek çok motivasyonel süreci de içermektedir.
SHAMİR’İN BENLİK KURAMI
Kuramda ağırlık verilen motivasyonel süreçler şu varsayımlara dayanmaktadır:
İnsan davranışı pragmatik ve amaç yönelimli olduğu kadar,aynı zamanda bireyin
duygularının, değerlerinin ve benlik kavramının da ifadesidir.
İnsanlar esasen kendi benlik kavramlarının çeşitli bileşenleri arasındaki
tutarlılığı sürdürmeye ve yine kendi davranışları ile benlik kavramları arasındaki
tutarlılığı korumaya motive olmuşlardır.
Bir kişinin benlik kavramı, sahip olduğu değerlerin ve sosyal kimliklerinin
bileşimidir. Sözkonusu sosyal kimlikler bir hiyerarşi içinde organize edilmiştir
ve belirli bir kimliğin ön plana çıkması, kişinin bu kimlikle ilişkili başarım
fırsatlarının peşinde koşmasına neden olacaktır.
Shamir, Bass ve Arthur’un (1993) yukarıdaki varsayımları karizmatik liderin
benlik üzerindeki etkisiyle insanları motive ettiğine ilişkin teorilerini
şekillendirmede temel olarak alırlar.
Teori 4 ana unsurdan oluşmaktadır:
 Lider davranışları

Lider davranışlarının izleyicilerin benliği üzerindeki etkisi
 Liderin izleyicilerin davranışları üzerinde daha ileri aşamalardaki etkisi
 Liderin karizmatik etkilerini ortaya koyan motivasyon süreçleri.
BENLİK KAVRAMI KURAMINA GÖRE LİDERİN DAVRANIŞSAL
YÖNELİMİ
Kuram, daha önce açıklanan kuramlardaki davranışları içermekle birlikte; aynı
zamanda bu davranışların güdüsel süreçleri nasıl harekete geçireceği ile
ilgilenirler. Karizmatik liderler;
 Özel değerlere ağırlık veren ve izleyicilerin kendi deneyimlerini
yorumlamasına yardımcı olacak cazip bir vizyon oluştururlar.
 İzleyicilerine yüksek başarım hedefi koyarlar ve onlara duyduğu güveni
ifade ederek, onların özsaygısını, özdeğerini ve öz faydasını arttırırlar.
 Geçmiş olaylarla ilgili hikayeler,semboller ve sloganlar kullanarak,
izleyicilerin sosyal özdeşleşmesini ve toplu öz faydasını arttırırlar
 İzleyicilere yeni değerleri sembolize etmek için rol modelleştirme
yaklaşımını kullanırlar.
 Kendilerini feda etmeye hazırdırlar.
5
Benlik Kuramına Göre Liderin Etkileme Süreci
Kişisel Özdeşleşme :
Liderin kişisel özdeşleşme gerçekleştirdiği izleyiciler daha ziyade öz
saygınlığı,öz kimliği zayıf olan ve otorite figürlerine bağımlı olma
ihtiyacıyüksek kişilerdir.Kişisel özdeşleşme sonucu bu kişiler ,liderin
benimsediği vizyon,strateji ve tutumdan ziyade ,liderin şahsına sadık hale
gelirler.
İçselleştirme:
Karizmatik liderler bazen izleyicilerine yeni değerleri benimseterek
etkilemeye çalışsalar da,genel olarak başvurdukları etkileme yöntemi
izleyicilerin mevcut değerlerini belirginleştirme ve bunların görev hedefleriyle
bağlantılandırılmasıdır.
Sosyal Özdeşleşme:
Karizmatik liderler ;izleyicilerinin benlik kavramları ile grubun kimliği ve
paylaşılmış değerleri arasında bir bağlantı kurarak sosyal özdeşleşmeyi
arttırırlar.Yüksek düzeyli bir sosyal özdeşleşme ise bireyci bir anlayıştan çok
,toplumsal bir anlayışa sahip olacaktır.
Öz Fayda( Kendine Güven):
Karizmatik liderler toplu öz faydayı arttırarak ,izleyicilerini ortak misyonun
başarılmasında diğer grup üyeleri ile iş birliğine daha istekli hale getirir.Bunu
sağlamak için de ,bireysel ve toplu çabaları başarıya ulaştıracağına ilişkin
beklentiyi yükseltir.
BENLİK KURAMINA GÖRE LİDERİN ORTAYA ÇIKMASINI
KOLAYLAŞTIRAN KOŞULLAR
İzleyiciler, kendi özdeğerlerini ve ve kimliklerini paylaşıyor olarak algıladıkları
liderleri aktif biçimde seçmektedirler.
İşin yapılandırılmadığı, başarım hedeflerinin detaylı biçimde belirlenmediği ve
açıkça ölçülmediği, ve bu hedeflere ulaştıracak stratejilerin açık olmadığı
durumlarda karizmatik liderlerin ortaya çıkması daha muhtemeldir.
Kriz ve kaos durumları
KARİZMAYA PSİKOANALİTİK YAKLAŞIM
Bazı yazar ve kuramcılar, Freud’un lider-izleyici gibi terimleri zikretmeksizin
karizmatik lider-izleyici ilişkisine özellikle dikkati çektiğini vurgulamışlardır.
Daha sonra Kets de Vreis, Lindholm, Abse ve Ullman, Downton gibi yazarlar,
Freud’cu kavramlardan yararlanarak karizmanın psikolojik boyutlarını
açıklamaya çalışmışlardır
6
KARİZMAYA PSİKOANALİTİK YAKLAŞIMIN YÖNELİMİ
Yaklaşım,
Liderden çok izleyicilerin pozisyonuna ağırlık verir,
İnsanüstü bir kahraman olarak ilahlaştırılan bazı karizmatik liderlerin normal
dışı etkilerini açıklamaya çalışır.
Psikoanalitik açıklamaya göre, karizmatik bağlanma, izleyicilerin kişiliğindeki
gerilimlerden kaynaklanan karşılıklı bir psikolojik değişimin gelişmesi olarak
görülür.Yani kişinin kendisini bir lider ile özdeşleştirmesi ve eleştirel
kapasitesini azaltması gibi durumlar doğrudan kişinin benliğinin kaygı,
suçluluk,güvensizlik, aşağılık duygusu gibi çelişkili duygular üreten içsel
çatışmalara çözüm arama girişimi ile ilgilidir.
PSİKOANALİK YAKLAŞIMA TEMEL OLUŞTURAN PSİKODİNAMİK
SÜREÇLER
 Yansıtma
 Yer Değiştirme
 Geçmişe Dönüş
PSİKOANALİTİK YAKLAŞIMA GÖRE LİDERİN ORTAYA
ÇIKMASINI KOLAYLAŞTIRICI KOŞULLAR
 Yetersizlik, korku, suçluluk,ve soğukluk duygularını yoğun biçimde
yaşayan,
 Liderin duygusal ve ussal açıdan cazip görülen inanç ve fantazilerini
paylaşan insanların olduğu ortamlarda liderin ortaya çıkması daha
kolaydır.
SOSYAL SİRAYETİN, KARİZMAYA UYGULANMASI
Sosyal sirayet yada bulaşma, heyecanların yada davranışsal tepkilerin bir grup
insan arasında eşanlı olarak (kendiliğinden) yayılmasıdır.
Meindl, pek çok insanın benlik kavramlarında kahramanca bir sosyal
kimliklerinin bulunduğunu öne sürmektedir.Bu kişiler kendilerini kurban etmeye
ve ekstra çaba harcamaya istekli olmalarına rağmen sosyal kimlikleri daha göze
çarpıcı diğer kimliklerin gölgesinde kalacak şekilde bastırılmıştır.
İnsanlar, kahramanca sosyal kimliklerini harekete geçirebilecek bir ideolojinin
yada liderin beklentisi içindedirler.Dolayısıyla insanlar kriz ve diğer kaoslu
durumlarda ortaya çıkan lidere veya liderin sembolize ettiği davaya bağlı olarak
heyecanlarını ve davranışsal eğilimlerini harekete geçirebilirler.
7
SOSYAL SİRAYETİ KOLAYLAŞTIRICI KOŞULLAR
 Sosyal sirayet yaklaşımına göre lidere karizma atfedilmesi, izleyicilerin
davranışlarındaki değişimin aklileştirilmesi ve açıklanması yönündeki
zihinsel sürecin bir sonucudur.
 Lidere atfedilen nitelikler, lider ile doğrudan temas içinde bulunmayan
kişiler arasında dolaşan şaiya ve rivayetlerle aşırı mübalağalı hale
gelebilir.
KARİZMATİK LİDERLİK YAKLAŞIMLARININ BENZER YÖNLERİ
 Tüm karizmatik liderlik kuramlarında, liderin etkileme ve yönetsel
davranışlarının, yada geleneksel yol ve yöntemlerin ötesine taşan
tarzlarının izleyicilerince olağanüstü kişi olarak algılanma olasılığını
artıracağı kabul edilmiştir.
 Tüm yaklaşımlar- her ne kadar gereklilik koşulu olmasa da- örgütün stres,
değişim, kriz yada kaos yaşamasının, karizmatik liderin ortaya çıkışını
kolaylaştıracağı hususunda birleşmektedir
KARİZMATİK LİDERLİK YAKLAŞIMLARININ
FARKLILAŞTIKLARI HUSUSLAR
 Lidere kayıtsız, şartsız bağlılık ve itaat konusunda ve Karizmatik liderin
davranışının tanımında farklılıklar ortaya çıkmaktadır.








KARİZMATİK LİDERLİĞİN KISITLARI
Lider sonrasının belirsizliği
Gerçekçi olmayan beklentiler
Karşılıklı bağlılık
Liderle ters düşmeme isteği
Karizmatik liderin olağanüstü etkilerinin devam edeceği beklentisi
İhanete uğramış olma duygusu
Liderin altındaki yönetim kademelerinin etkisizleşmesi
Liderin herşeye yetişemeyeceği
OLUMSUZ KARİZMATİK LİDERLERİN BASKIN ÖZELLİK VE
DAVRANIŞLARI
 İdeallerden çok, kendilerine sadakate önem verirler.
 Etkilemeye yönelik olarak vizyonun ve değerlerin içselleştirilmesinden
çok, kişisel özdeşleşmeye önem verirler.
 İdeolojik cazibeyi kişisel güç kazanma aracı olarak kullanırlar.
 Kişisel güç yönelimlerinin bir sonucu olarak, izleyicilerini kendilerine
bağımlı ve zayıf kılıp, baskı altına almaya çalışırlar.
 Kararların tümünü kendileri verirler.
8
 İzleyicilerine son derece sınırlı bilgiler aktarırlar ve bilgiyi genelde kendi
“yanılmazlık” “Hata yapmazlık” imajlarını sürdürmek amacıyla
kullanırlar.
 Ödül ve cezaları izleyicilerini kontrol altına almak için kullanırlar
 Bu tür liderlerin büyük bir kısmı, aşırı ölçüde narsisttir ve kendilerinin
izleyicileri için bir lütuf olduğuna inanırlar.
OLUMSUZ KARİZMATİK LİDERLERİN ÖRGÜTLERİNDEKİ
MUHTEMEL SORUNLAR
 Bireylerarası ilişkilerin yetersiz kalması
 Geleneksel yolların dışına taşan atılgan davranışların yaratbileceği
sorunlar
 İstisnai Kişi olarak yaratılan imajın doğurabileceği sorunlar
 Yönetsel uygulamada yetersizlik
 Aşırı özgüvenin yaratabileceği olumsuz sonuçlar
 Karizmanın geleceğin planlamasında yetersiz kalma sorunu
KAYNAKÇA:
Cevat CELEP ,ANKARA. MART- 2004( DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK)
Turan AYTAÇ,Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi-AĞUSTOS-EYLÜL 2003 SAYI 42-43
Tanil KILINÇ,LİDERLİKTE DURUMSALLİGİN ÖTESİ- I.Ü. ISLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ, C:24, S:2, 1995
9