Dilin İşlevleri ve Özellikleri

Dilin İşlevleri ve Özellikleri
İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan, kendine özgü yasaları olan ve bu yasalar çerçevesinde
gelişen, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış, seslerden örülmüş anlaşma sistemine dil denir.
Dilin başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir:
 Dil, seslerden oluşmuş bir anlaşma sistemidir.
 Dil, gelişmiş bir iletişim aracıdır.
 Dil, düşünce ve zekanın bir göstergesidir.
 Dil, sosyal ve canlı bir varlıktır.
 Dil birliği, bir milleti oluşturan özelliklerin başında gelir.
 Dil, milleti meydana getiren bireyler arasında ortak duygu ve düşünceler oluşturur.
 Bir milletin dili;onun tarihi,dini ve kültürüyle iç içedir






Dilin İletişim öğeleri şunlardır:
Kaynak (Gönderici): Duygu, düşünce ve isteğin aktarılmasında sözü söyleyen kişi ya da
topluluk.
Alıcı: İletilen sözü alan kişi ya da topluluk.
İleti (Mesaj): Gönderici ile alıcı arasında aktarılmakta olan duygu, düşünce ya da istek.
Kanal: Gönderici ile alıcı arasındaki iletinin gönderilme şekli (sözlü - yazılı).
Dönüt: iletiye verilen her türlü yanıt, geri bildirim.
Bağlam: İletişimin gerçekleştiği ortam.
DİLİN İŞLEVLERİ
1. GÖNDERGESEL İŞLEV: Bir ileti dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenerek
oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu başka bir ifadeyle dilin bilgi verme
işlevidir. Burada amaç, gönderge konusunda doğru, nesnel, gözlemlenebilir bilgi vermektir. Bu işlev
daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde
karşımıza çıkar.
Örnek: "Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarının gözlenebilir ve ölçülebilir onları ile zihinsel
süreçleri inceleyen pozitif bir bilim dalıdır." cümlesi bilgi vermek amacıyla oluşturulduğu için dil
göndergesel işlevde kullanılmıştır.
2. HEYECANA BAĞLI İŞLEV: Bir ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve
heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır. Bu
işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. Bu işlevde çoğunlukla duygular,
heyecanlar, korkular, sevinç ve üzüntüler dile getirilir. Dilin göndergesel işlevinde nesnellik,
heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir. Özel mektuplarda, öznel betimlemeler ve anlatılarda,
lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır.
Örnek: "A, buna bak, hâlâ durmuş bana gülüyor." "Bunca işten sonra hâlâ beni arıyorsun!" "Yazık
sana acıyorum." dil bu cümlelerde heyecan, kızgınlık gibi duyguları dile getirdiği için dil heyecana
bağlı işlevde kullanılmıştır.
3. ALICIYI HAREKETE CEÇİRME İŞLEVİ: Bu işlevde ileti alıcıyı harekete geçirmek üzere
düzenlenmiştir. İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış
değişikliği yaratmaktır. Propaganda amaçlı siyasî söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları
genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur. Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde
gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister.
Örnek: "Sınıfı hemen terk et" "Elindeki kitabı sıraya bırak.1', "Kapıyı kapat." Dil bu cümlelerde
alıcıda davranış değişikliğine yol açtığı için dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır.
Çünkü gönderici, alıcıya: "Kapıyı kapat." dediğinde alıcı kapıyı kapatmaya yöneliyor ve harekete
geçmiş oluyor.
4. KANALI KONTROL İŞLEVİ: Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek
amacıyla düzenlenmişse dil, kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştır. Gönderici ile alıcı arasında
iletişimin kurulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini sağlayan bu işlevde iletinin içeriğinden çok
iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar. Törenlerde, uzun söylevlerde, aile yakınları ya da
sevgililer arasındaki konuşmalarda; dilin kanalı kontrol işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır.
Örnek: "Beni anladınız değil mi?" "Sesimi duyuyor musun?" "Verdiğim ödevleri yaptınız mı?" dil bu
cümlelerde kanalı kontrol işlevinde kullanılmıştır. Çünkü gönderici, alıcıya soru yoluyla iletisinin
ulaşıp ulaşmadığını soruyor "Verdiğim ödevi yaptınız mı?" cümlesinde alıcı "evet" veya "hayır"
cevabını verirse mesajın kanal yoluyla iletilip iletilmediği kontrol edilmiş oluyor.
5. DİL ÖTESİ (SANATSAL) İŞLEVİ: Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide
dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi
vermek için düzenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza
çıkan ve "yani, demek istiyorum ki, bir başka deyişle" gibi sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi
işleve,
günlük yaşamda da sıkça başvurulur.
Örnek: "Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz anlamda kullandım." cümlesinde ileti, dille
ilgili bilgi vermek, başka bir iletiyi açıklamak üzere düzenlenmiştir.
6. ŞİİRSEL (SANATSAL) İŞLEV: Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kullanılmıştır.
Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti,
kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Örneğin dilin şiirsel
işlevde kullanıldığı metinler olan lirik anlatılarda ve şiirlerde şiirin amacı o şiirin kendisidir.