Esnek Döviz Kuru Sistemleri

Para Teorisi
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
1
Para,
Dış Denge
ve
Döviz Kuru Sistemleri
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
2
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Yabancı ülkelerin paralarına genel bir terim olarak ‘döviz
(foreign exchange)’ denilmektedir.

Farklı ülkelere ait paraların alınıp satıldığı piyasaya ise
‘döviz piyasası’ denilmektedir. Bu piyasada döviz arz ve
talebi karşılaşır. Piyasanın üyeleri; bankalar, mali kuruluşlar,
ihracatçı ve ithalatçılar, şirketler, kamu kuruluşları ve merkez
bankalarıdır.

Farklı ülkelere ait paraların döviz piyasasında alınıp satıldığı
fiyata, ‘döviz kuru’ denir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
3
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Döviz kuru, bir ülke parasının başka bir ülke parası
cinsinden fiyatıdır (1 € = 1.619.500 TL : 1 € = 1,6195 YTL).
 Bir birim dövizin ulusal para cinsinden fiyatına ‘enserten
(incertain-dolaysız kotasyon) döviz kuru’ denir.
 Bir birim ulusal paranın döviz cinsinden fiyatına ‘serten
(certain- dolaylı kotasyon) döviz kuru’ denir.
 Enserten kurun yükselmesi (serten kurun düşmesi) ulusal
paranın dış değerinin düştüğünü ifade eder.
 Aksine enserten kurun düşmesi (serten kurun yükselmesi)
ulusal paranın dış değerinin yükseldiğini ifade eder.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
4
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 İki taraflı nominal döviz kurunu gösteren bu değerler cari
değişim değeri ise, ‘spot (peşin) döviz kuru’ olarak
adlandırılır.
 Ayrıca,
gelecekteki
bir
tarihte
teslim
edilmek
üzere
bugünden alım-satım işlemi için öngörülen kur ise ‘forward
(vadeli) döviz kuru’ olarak tanımlanır. Vadeli döviz
işlemlerinde vade genellikle 3 aydır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
5
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Dolar dışında iki farklı ulusal para arasındaki değişim
oranının dolar kurları üzerinden hesaplanmasıyla bulunan
kura “çapraz kur” denilmektedir. Örneğin 1€ = 1,29$
biçiminde ifade edilen kurlara çapraz kur denir. Eğer
1$=1,3441 YTL olduğu biliniyorsa, çapraz kur bilgisi
kullanılarak €’nun TL fiyatı hesaplanabilir (1€=1,7453 YTL).
 Reel döviz kuru ise, ülkelerdeki fiyat değişmelerini göz
önüne alarak hesaplanır. Bir paranın reel satın alma gücü
cinsinden değerini ifade etmek üzere kullanılan reel döviz
kuru, genellikle ticaret haddi olarak da adlandırılmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
6
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Reel döviz kurunun yükselmesi (düşmesi), ulusal paranın
değerini azalttığı (artırdığı) için ihraç mallarını ucuzlatarak
(pahalandırarak), uluslararası rekabeti artırır (azaltır).
 Döviz piyasalarında genellikle iki tip ödeme aracı arasında
ayırım yapılmaktadır:
 Doğrudan nakit şeklinde olanlara ‘efektif’,
 Nakte dönüştürülebilir araç (döviz poliçeleri, mevduat
sertifikaları, seyahat çekleri vb.) şeklinde olanlara da ‘döviz’
denilmektedir.
 Özellikle ihracat ve ithalat işlemleri için ödemeler efektif
olarak değil, döviz olarak yapılmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
7
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Döviz talebi; alternatif döviz kurlarında belli bir zaman süresi
içinde talep edilen yabancı para miktarını gösterir. Döviz
talebi, ithalat bedeli ödemeleri, yurtdışına seyahat, plasman
veya yatırım amaçlı olabilmektedir.
 Döviz arzı; alternatif döviz kurlarında belli bir zaman süresi
içinde arz edilen yabancı para miktarıdır. Döviz arzı, ihracat
bedeli ödemeleri, yurtiçine seyahat, plasman veya yatırım
amaçlı olarak yapılabilmektedir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
8
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Denge döviz kuru, döviz talebinde veya döviz arzında veya
her
ikisinde
ortaya
çıkan
değişmeler
nedeniyle
değişebilmektedir.
 Döviz arz ve talebindeki değişmelere birçok etken neden
olur. Bunlar;
1- Ülkelerarasındaki nispi gelir farklılıkları,
2- Ülkelerarasındaki nispi fiyat farklılıkları,
3- Ülkelerarasındaki nispi faiz oranı farklılıkları.
4- Spekülatif faaliyetler olarak sıralanabilir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
9
Para, Dış Denge ve Döviz Kuru Sistemleri
 TEMEL KAVRAMLAR
 Kişi ve kurumların, çeşitli amaçlarla döviz arz ve talep
ederek katıldıkları döviz piyasalarında, merkez bankaları da
para otoritelerini temsilen yaptıkları müdahalelerle
düzenleyici-denetimci bir rol oynarlar.
 Doğrudan veya dolaylı olarak yapılan müdahalelere bağlı
olarak farklı döviz kuru sistemleri söz konusu olmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
10
Döviz Kuru Sistemleri
 Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit Döviz Kuru Sistemi,
 Esnek Döviz Kuru Sistemi,
 Karma Sistemler;
* Esneklik kazandırılmış sabit kur sistemi
* Müdahaleye konu olan esnek kur sistemi
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
11
Döviz Kuru Sistemleri
SABİT DÖVİZ KURU
SİSTEMİ
Dalgalanma
marjı
dar olan ve kur
ayarlanmasının
nadiren söz konusu
olduğu
bir
sistemdir.
KARMA SİSTEMLER
Sabit veya esnek kur
sistemlerinden
çeşitli
sapmalarla ortaya çıkan
ve iki sistemi birbirine
yakınlaştıran döviz kuru
sistemidir
ESNEKLİK KAZANDIRILMIŞ SABİT
KUR SİSTEMİ
Dalgalanma marjının genişletilmesi
ve/veya resmi kur ayarlamalarıyla
esneklik kazandırılmış sabit kur
sistemidir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
ESNEK DÖVİZ KURU
SİSTEMİ
Resmi müdahalelerin
pek yer almadığı,
serbest değişken kur
sistemidir.
MÜDAHALEYE KONU OLAN ESNEK
KUR SİSTEMLERİ
Döviz kurunun serbestçe oluşup
değişmesinin
resmi
otoritelerce
yönlendirildiği kur sistemidir.
12
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit Döviz Kuru Sistemleri
 Yetkili para otoriteleri tarafından saptanan kurun, belirli bir
süre değiştirilmemesi esastır. Kurun sabit tutulmasından
amaç, kurların dar bir dalgalanma aralığı içinde tutulmasıdır.
 Serbest piyasa koşullarında, döviz kurlarının sabitliği para
otoritelerinin döviz arz ve talebi arasındaki farkı gidermek
üzere döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahalesi ile
sağlanır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
13
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit döviz kuru sisteminde merkez bankaları belirlenmiş
bir kur üzerinden, döviz alım satımı yapmak zorundadır.
 Resmi otoritelerce yapılacak müdahaleler, döviz kurunun
bu sınırları aşma eğilimi göstermesi halinde ortaya
çıkacağından, bu sınır noktalarına ‘alt ve üst destekleme
noktaları’ denilmektedir.
 Döviz kurunun dar bir aralıkta dalgalanmasına izin
verilmesi, döviz piyasasının istikrarlı olmasını sağlar. Dış
ticaretle uğraşanlar için kur riski ortadan kalkar.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
14
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit
Döviz Kuru Sistemleri
 Merkez bankaları, herhangi bir ödemeler dengesi açık
veya fazlasını finanse etmek durumundadır.
 Eğer ödemeler dengesinde açık varsa, Türkiye’de dolar
talebi dolar arzını aşacaktır. Bu durumda TCMB
belirlenmiş (sabitlenmiş) kur üzerinden dolar satmak
zorundadır.
 Eğer ödemeler dengesinde fazla varsa, sabit kurdan,
dolar alıp TL satmak zorundadır. Merkez bankaları bu tip
durumlar için yeterli döviz rezervi bulundurmalıdır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
15
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit
Döviz Kuru Sistemleri
 Ödemeler dengesi sürekli açık veriyorsa, merkez
bankasının sattığı dövizler nedeniyle rezervleri tükenecek
ve kuru sabit tutması zorlaşacaktır.
 Böyle
bir
tehlike
karşısında
merkez
bankası
devalüasyona başvurur ve ülke parasının değeri yabancı
paralar karşısında düşürülür. Böylece ülke malları ucuzlar
ve ihracatı artar, ödemeler dengesi açığı kapatılmaya
çalışılır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
16
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit Döviz Kuru Sistemleri
 Serbest piyasa koşullarında sistemin sakıncaları;
 Piyasaya sürekli müdahale edilmesi söz konusu
olduğundan, büyük döviz rezervlerine sahip olmayı
gerektirir.
 Döviz kontrolleri, bürokrasi ve ticaret engellerine
neden olur. Döviz talebi kısıldığı için ithalat azalır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
17
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Döviz kurları, piyasa güçleri tarafından arz ve talep
koşullarına göre günlük olarak belirlenir. Kurlar arz ve talebe
bağlı olarak serbestçe değiştiğinden, bu sistem esnek ya da
dalgalı döviz kuru sistemi olarak adlandırılır.
 Sistemi uygulayan bir ülke aynı zamanda döviz ve ticaret
kontrollerinden arındırılmış olmalıdır. Dış denge tamamen
döviz kuru değişmelerine bağlanır.
 Ülkede uygulanan para ve maliye politikaları döviz kurlarını
etkiler. Örneğin: Para arzı artarsa, harcama eğilimi yükselir,
potansiyel dış açık oluşur ve döviz kuru yükselir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
18
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Döviz piyasasının istikrarsız olabilme olasılığı vardır.
Döviz kurlarındaki dalgalanma ve belirsizlik, sistemin
yozlaşmasına neden olan spekülasyon, riskli hale gelir.
 Sabit kur sisteminde ödemeler bilançosundaki uzun
süreli
açık
devalüasyonu
öngörülebilir
hale
getirdiğinden spekülatör risk üstlenmez. Ancak esnek
kur sisteminde, kurlardaki değişimin yönü tam olarak
öngörülemeyeceğinden spekülasyon risk içerir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
19
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Böylece spekülasyon, döviz kurlarındaki dalgalanmayı
yumuşatacak ve kendi doğal işlevini yerine getirmiş
olacaktır. Yani, spekülasyon esnek kur sisteminde
istikrar getirir.
 Örneğin;
döviz
kurlarının
yükselmesi
durumunda
spekülatörler, değeri düşen ülke parasını hızla elden
çıkarır ve ulusal paradan kaçış başlar. Sonuçta, ulusal
paranın değerindeki düşüş hızlanır. Dolayısıyla,
spekülatif faaliyetler kur dalgalanmalarını artırır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
20
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru sisteminde, döviz kurunun belirlenmesi
aşağıdaki şekilde gösterilebilir. Döviz piyasasında
sağlandığında dış denge de sağlanmış olacaktır.
K
Döviz Kuru
denge
S Döviz Arzı
E
KE
D Döviz Talebi
0
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
QE
Q
Döviz Miktarı
21
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 K1 durumunda, ulusal paranın eksik değerlenmesi söz konusudur.
İhracatı teşvik edip, ithalatı caydırdığı için Dış Fazla oluşur. Kur .
 K2 durumunda, ulusal paranın aşırı değerlenmesi söz konusudur.
İthalatı teşvik edip, ihracatı engellediği için Dış Açık oluşur. Kur .
K
Döviz Kuru
Döviz Fazlası
S Döviz Arzı
K1
E
KE
K2
Döviz Kıtlığı
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
0
QE
D Döviz Talebi
Q
Döviz Miktarı
22
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru sisteminde, denge döviz kuru, döviz talebinde
ve/veya döviz arzında ortaya çıkan değişmeler nedeniyle değişir.
K
Döviz Kuru
K2
K1
S1
S Döviz Arzı
E2
E1
E
K0
D1
D Döviz Talebi
0
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
Q0 Q1
Q
Döviz Miktarı
23
Döviz Kuru Sistemleri

Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 S döviz arz eğrisi sabitken, D döviz talep eğrisinde D1 ‘e
doğru bir kayma olduğunda döviz arz ve talebini eşitleyen
kur K1 olacaktır. Daha fazla döviz talep edildiği anlamına
gelen bu kayma;
a) Ülkenin yabancı mallar lehine tercihinin değişmesi (ithalat talebi
artışı),
b) Dış faiz haddinde nispi artışın yol açtığı kısa-süreli sermaye
çıkışı (faiz arbitrajı),
c) Döviz kurunun ileride yükseleceği tahminleri (spekülasyon),
d) Ülkenin gelir düzeyine bağlı olarak ithalat talebinin artması gibi
nedenlerden biri veya birkaçının etkisiyle oluşabilir
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
24
Döviz Kuru Sistemleri

Esnek Döviz Kuru Sistemleri
 Bununla birlikte, örneğin ülkede yaşanan enflasyon
nedeniyle yerli malların yabancılar için daha pahalı hale
gelmesi sonucu döviz arzının azalmasıyla, S döviz arz eğrisi
sol yukarıya S1 ‘e doğru kayarsa, denge döviz kuru K2 gibi
daha da yüksek bir düzeyde oluşacaktır. Hatta aynı Q0
miktarında, kur gereksiz yere yükselmiş olacaktır.
 Aksine, döviz arzının artmasıyla S döviz arz eğrisi sağ
aşağıya doğru kayarsa, denge döviz kuru daha da düşük bir
düzeyde oluşacaktır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
25
Döviz Kuru Sistemleri
 Sabit Döviz Kuru Sisteminde Ulusal Paranın Değeri
 Sabit döviz kuru sisteminde, yabancı paranın ulusal para
cinsinden fiyatının aniden ve iradi olarak yükseltilmesine
(1$=1,50 YTL’den 1$=1,80 YTL’ye) ‘devalüasyon’ denir.

Aksine, yabancı paranın ulusal para cinsinden fiyatının
merkez bankası tarafından düşürülmesine (1$=1,50 YTL’den
1$=1,20 YTL’ye) ‘revalüasyon’ denir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
26
Döviz Kuru Sistemleri
 Esnek Döviz Kuru Sisteminde Ulusal Paranın Değeri
 Esnek kur sisteminde ise döviz arz ve talebine bağlı olarak
sık sık değişmeler olur. Sabit kur sisteminde olduğu gibi
uzun süre aynı kalmaz.
 Esnek kur sisteminde, kur yükselmesine ‘depresiasyon’
(ulusal paranın değer kaybetmesi), kur düşmesine ise
‘apresiasyon’ (ulusal paranın değer kazanması) denir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
27
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri

Uç sistemler olarak sabit ve esnek kur sistemlerinin
uygulanmasında karşılaşılan güçlükler, karma sistemlerle
giderilmeye çalışılmaktadır.

Karma sistemler, sabit kur sistemlerine esneklik
kazandırılmak veya esnek kur sistemine müdahalede
bulunmak şeklinde ortaya çıkan sistemlerdir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
28
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri
Esneklik Kazandırılmış Sabit Döviz Kuru Sistemi
Katı bir sabit kur sistemine esneklik kazandırmanın başlıca iki
yolu;
1.
Döviz kuru ayarlamaları (devalüasyon)
* Büyük oranlı ayarlamalar [Ayarlanabilir Sabit Kur (Adjustable Peg)]
* Küçük oranlı ve sık ayarlamalar [Sürünen Pariteler (Crawling Peg)]
2.
Alt ve üst destekleme noktaları arasındaki bantın genişletilmesi
olarak belirtilebilir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
29
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi (Adjustable Peg)

Döviz kurunun arz ve talep koşullarına göre belli bir aralık
içinde dalgalanmasına izin verilir. Aksi halde, müdahale
edilir.

Aralığın genişletilmesi ile rezerv gereksiniminin minimuma
indirilmesi ve kesin olan spekülasyonun önlenmesi
amaçlanır.

Ancak,
ödemeler
bilançosu
durumlarda aralıkların
sabitlenecektir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
sınırı
açığının
büyük
zorlanacak
ve
olduğu
kurlar
30
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri
Sürünen Pariteler Sistemi (Crawling Peg)

Mini devalüasyonlar söz konusudur.

Sabit kurlara zaman içinde esneklik kazandırmayı amaçlar.

Ayarlamalar sık aralıklarla (günlük, haftalık, aylık) yapılır.

Kurun sık ayarlamalarla esnekleştirilmesi iki şekilde yapılır.

Tırıs giden pariteler (Trotting parities) ; kur ayarlaması yılda
%30’u aşıyorsa (yüksek enflasyon yaşayan Latin Amerika
ülkelerinde kur ayarlamaları).

Kayan pariteler (Sliding parities) ; kur ayarlamaları ayda %5’i,
yılda %30’u aşmıyorsa.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
31
Döviz Kuru Sistemleri
Sürünen Pariteler Sistemi (Crawling Peg)

Sürünen pariteler sistemi özellikle döviz, sermaye ve para
piyasalarının yeterince gelişmemiş olduğu gelişmekte olan
ülkelere önerilir.

Sürekli ve küçük oranlarda kur ayarlamaları yapıldıkça aynı
oranda faizler de değiştirilerek sermaye hareketleri dengesi
kurulabilecek ve spekülatif hareket önlenebilecektir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
32
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri
Müdahaleye Konu Olan Esnek Döviz Kuru Sistemi

Döviz kurunun serbest piyasa koşullarında oluştuğu, ancak
otoritelerin gerektiğinde piyasaya müdahalede bulundukları
sistemdir.

Esnek kur sistemine müdahaledeki amaç, kura istikrar
kazandırmaktır.

Bu tür sistemlere genellikle kontrollü yada yönetilen dalgalı
(managed floating) kur sistemleri denilir. Hükümet
tarafından yapılan müdahalenin ölçüsüne bağlı olarak üçlü
bir ayırım yapılabilmektedir.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
33
Döviz Kuru Sistemleri
 Karma Döviz Kuru Sistemleri
Müdahaleye Konu Olan Esnek Döviz Kuru Sistemi
 Temiz
Dalgalanma
(Clean
Float)
:
Döviz
kuruna
müdahale, sadece kısa dönemli istikrar bozucu sermaye
hareketlerini önlemek amacıyla yapılır.
 Kontrollü Dalgalanma (Managed Float) : Kurlardaki
dalgalanmaların
büyüklüğünü
azaltıcı
müdahaleler
yapılır.
 Kirli Dalgalanma (Dirty Float) : Döviz piyasasına
müdahale, ekonomik açıdan ülkenin rekabet gücünü
koruması için yapılır.
Yrd.Doç.Dr. Mert URAL
34