Slayt 1 - kop teyap
advertisement
T.C. KALKINMA BAKALIĞI KONYA OVASI PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI HAZIRLAYAN Prof. Dr. Hüdai YILMAZ Pamukkale Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Denizli Morfolojik Özellikler • Çilek çok yıllık ve herdem yeşil bir bitkidir. Zorlu kış şartlarında ya da soğuk bölgelerde yaprakları donarak öldüğü için herdem yeşil olmadığı zannedilir. Mutedil iklim şartları altında yetişen çilek bitkisi herdem yeşil özelliğini muhafaza eder. Üzerinde yaprakları, kökleri, kolları ve çiçek salkımı bulunan merkezi bir gövdeye sahiptir. Çileğin anatomik yapısı (a:gövde-ana taç-taç gövdesi, b:kol(stolon), c:kol üzerindeki ilk düğüm(nodyum), d:yavru bitki (kol bitkisi), e:ikincil kol) Kök sistemi Çilek yüzlek köklü bir bitkidir. Kök sisteminin yaklaşık %25-50 si ilk 7.5 cm lik derinlikte yer alır. Sonraki 7.5 cm lik derinlikte yaklaşık %25-40 düzeyinde kök sistemi yer alır. 15 cm lik derinlikten sonraki bölümde ise yaklaşık %10-50 oranında kök sistemi yer alır. Havalanması iyi olan kumlu topraklarda kökler çok derinlere kadar inebilmektedir. Bazı türlerde köklerin 1 m ye kadar inebildiği tespit edilmiştir. Şayet toprak ağır ve taban suyu yüksekse kök oluşumu yüzeye yakın bölgelerde oluşur. Böyle topraklarda kökün yaklaşık %90 lık kitlesinin ilk 15 cm lik derinlikte yer alır. Çilek köklerinin toprak içinde dağılımı İyi gelişmiş bir kök sistemi sağlıklı gelişme için şarttır Gövde (ana taç, kök gövdesi) Çilek otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Kimi metinlerde gövde, kimi metinlerde ise ana taç ya da kök gövdesi olarak tanımlanan bölge aslında gerçek anlamda bir gövde olarak kabul edilebilir. Yaprakların, çiçek salkımlarının ve kollarlın çıkış bölgesi olması nedeniyle gerçek anlamda bir gövde olarak tanımlanabilir. Genelde yaklaşık 2,5 cm uzunluğa sahiptir. Bir bitkide birden fazla sayıda gövde bulunabilir. Gövde sayısındaki bu artışa kardeşlenme adı verilir. Bir bitkide kardeş sayısı ne kadar fazla ile oluşacak çiçek sayısı da buna paralel olarak artış gösterir. Çilek ana tacı üzerinde tomurcukların yerleşim düzeni Çilek ana tacının enine kesitinden bir görünüm • Çileklerde kardeşlenme yaz bitiminde, serin günlerde ve gün uzunluğunun kısalmaya başladığı dönemlerde başlar. Şayet bu dönem uzun olursa bitki yeteri kadar kardeşlenme yapabilir. Bu dönemin kısa gerçekleştiği yüksek rakımlı, kuzey ve soğuk bölgelerde yeteri kadar kardeşlenme gerçekleşmez. Buna bağlı olarak çiçek salkımı ve verimlilik düşük olarak gerçekleşir. Bu dönemdeki gelişme periyodunun daha iyi olduğu Akdeniz ve Ege kıyı bölgelerinde verimlilik düzeyi yüksek olur. • Yeni çilek bahçesi kurarken kullanılan fidelerin gövde çaplarının oluşacak bitkinin iriliği ile verimliliği üzerine de etkili olmaktadır. Bu amaçla gövde çapı 10 mm den daha kalın fidelerin kullanılması önemlidir. Ancak 5-10 mm arasındaki kalınlığa sahip fidelerde, iyi beslenirlerse, daha sonraki dönemde gelişme kaybını giderebilmektedir. 5 mm den daha ince fideler, genelde, yeteri kadar iyi gelişememektedir. Bundan dolayı 5 mm den daha ince fidelerle bahçe kurulmamalıdır. Yapraklar Çilek herdem yeşil bir bitkidir. Soğuk bölgelerde, yaprakların soğuktan zarar görmesi nedeniyle dökülür. Bu yüzden böyle yerlerde yaprağını döken bir tür olarak, yanlış bir şekilde, algılanır. Günümüz kültür çilekleri F. Chiloensis ile F. Virginia nın melezi olan F. ananassa dır. F. chiloensis türünün yaprakları herdem yeşildir. F. Virginia nın yaprakları ise soğuğa karşı hassastır. Bu yüzden kışın yapraklar zarar görür ve dökülür. Günümüz kültür çeşitleri bu iki türün arasında bir özellik gösterir. Çilek yaprağının genel görünümü Kollar Gövde üzerindeki yan tomurcuklardan kaynaklanır. Çoğu türde, iki düğümden( nodyum) oluşur. Yavru bitki ikinci düğümden meydana gelir. Birinci düğüm genellikle uyur durumdadır. İkinci düğümden sonra kol uzamaya devam edebilir. Sonraki düğümlerden de yavru bitkiler meydana gelebilir. İyi gelişmiş bir F. x ananassa türü, genellikle, yılda 10-15 kol oluşturabilir. Bir ana bitkiden 100 den fazla yavru bitki elde edilebilir Ana bitkiler yavru bitkilere birkaç hafta süreyle besin maddelerini kollar vasıtasıyla iletir. Yavru bitkilerde köklendikten sonra 2-3 haftadan sonra bağımsız olarak yaşayabilecek özellik kazanır. Çileklerde kol oluşumu • Yaz ayları süresince oluşan yaprakların koltuklarında oluşan gözler, gün uzunluğunun 14 saatin üzerine çıkması ile farklılaşarak kol oluşumuna neden olurlar. Oluşan kollar genellikle iki boğumludur. Kol oluşumu üzerine, uzun günlerin yanı sıra yüksek sıcaklığında olumlu etkisi vardır. Sıcaklığın 25 0C ve daha üzeri olması kol oluşumunda teşvik edici bir etkiye sahiptir. Çiçek salkımı ve çiçekler Çiçek salkımı, uç kısmında birincil meyvelerin bulunduğu değişime uğramış bir gövde olarak tanımlanmaktadır. Birincil çiçek bir tanedir. Birincil (primer) çiçeğin sapından iki adet ikincil (sekonder) çiçekler ortaya çıkar. İkincil çiçeklerin sapından da üçüncül (tersiyer) çiçekler, üçüncü çiçeklerden de dördüncül (kuarter) çiçekler meydana gelir. Birincil çiçekte bir adet, ikincil çiçekler iki adet, üçüncül çiçekler dört adet, dördüncül çiçekte ise sekiz adet çiçek oluşumu gerçekleşir. Çilek çiçeklerinin oluşumu belirli bir düzen içinde gerçekleşir. 3 4 4 1 4 3 4 2 2 4 4 3 3 4 4 Bir çilek çiçeği Çilek çiçeğinin şematize edilmiş bir enine kesit görünümü Çilek çiçekleri ilkbahar döneminde geç gelen donlar nedeniyle dişi organlar tamamen ölür ve kararırlar Meyve Çileğin yenen kısmı dikkate alındığında yalancı meyve olarak tanımlanır. Çünkü yenen kısım yumurtalık organlarını değil, yumurtalık harici olan, çiçek tablasının etlenip sulanması ve tatlanmasıyla oluşur. Meyve, üzerinde her birinde tek yumurta bulunan çok sayıda yumurtalıktan meydana gelir. Oluşan tohumlar, gerçek bir meyve olan küçük birer cevizciktirler. Bu cevizciklere aken denir. Bir meyve salkımının genel görünümü. Çileklerde salkım üzerinde meyvelerinin şematik görünümü • Yapılan bir çalışmada birincil meyve 100 olarak kabul edilirse, ikincil meyvelerin iriliği 80, üçüncül meyveler 47 ve dördüncül meyveler 32 olarak gerçekleştiği belirlenmiştir. Aynı şekilde meyve üzerindeki aken sayıları ilk meyvelerde en fazladır. Salkımdaki diğer meyveler üzerinde tedricen aken sayısı düşer. 3 4 4 1 4 3 4 2 2 4 4 3 3 4 4 Çilek meyvesinin boyuna kesit görünümü Çeşide, çevre sıcaklığına, polen durumuna, meyve iriliğine ve gübrelemeye bağlı olarak meyve olgunluğu tozlanmayı takiben 20 ile 50 gün arasında gerçekleşir. Sıcaklık meyve olgunluğu süresine çok etkili olur. Aynı şartlara sahip iki meyveden, yüksek sıcaklığa maruz kalan meyve 20-25 gün içersinde hızla olgunlaşır. Meyve tadı üzerine de çevre şartları etkili olur. Sıcak ve güneşli havalarda olgunlaşan meyveler, serin ve kapalı günlerde oluşan meyvelere göre daha lezzetli ve kokulu olur. Her ne kadar kültür çeşitleri yabani çeşitlere göre daha az lezzetli olsa da sözü edilen iki çevre şartlarında olgunlaşan meyveler arasında hissedilir düzeyde tat farkı oluşur. Çilek meyvelerinin tümü aynı anda olgunlaşmadığı için aynı salkım üzerinde farklı olgunluk safhalarında meyveler görmek mümkündür Çilek meyvelerinde yaygın olarak bulunan meyve şekilleri: basık küre, küre, küremsi konik, konik, uzun konik, boyunlu, uzun kama ve kısa kama (Darrow, 1966) • Yetiştiricilik açısından sert dokulu çeşitler önemlidir. Özellikle pazarlama esnasında meyvelerdeki yumuşama, çeşitli zararlanmaları da beraberinde getirir. Hassas bir meyve olan çilekte ezilmeler nedeniyle çok hızlı bir şekilde tat ve diğer unsurlarda kalite kaybı ortaya çıkar. Meyve çok hızlı bir şekilde bozularak pazarlanamayacak bir özellik kazanır. Kültür çeşitleri sert meyveli, ancak tat ve koku açısından fakir olurlar. Çok sıcak, nemli ya da aşırı azotlu gübrelerle gübrelenen çileklerde meyveler gevşek dokulu olarak gelişir. Nispeten serin ve az nemli şartlarda olgunlaşan meyveler daha sert yapılı olur. • Çilek rengi çeşide göre değişmekle birlikte kırmızının çeşitli tonlarında olabilir. Yaprak altında, gölge alanlarda kalan meyvelerde renk yeteri kadar oluşmaz. Doğrudan güneş altında gelişen meyvelerin rengi daha canlı ve çeşide özgü olarak gerçekleşir. Koyu kırmızı renkli meyveler sanayi için büyük öneme sahiptir. Çileklerde hasat esnasında çanak yaprakların kolay kopmaması istenir. Çanak yaprakların kolay kopması demek meyvenin daha hızlı su kaybetmesi ve daha hızlı bozulması demektir. Taze tüketim amaçlı olarak yetiştirilen çeşitlerde çanak yaprakların kolay kopması istenmez. Ancak meyve işleme teknolojisinde kullanılacak çeşitlerin çanak yapraklarının kolayca kopması istenir. Çanak yaprakların meyve üzerindeki durumuna göre 3 sınıfa ayrılır; Bitişik durumlu, üst durumlu ve gömük durumlu.
