temel islam bilimleri - Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI BİLİMSEL HAZIRLIK
DERSLERİNİN İÇERİĞİ
A.GÜZ YARIYILI
1. Tib 531 Tefsir Tarihi ve Usulü
Kur’an tefsirinin müstakil bir bilim dalı olarak doğuşu ve gelişimi; Hz. Peygamber, sahabe ve tâbiûn dönemindeki
tefsir yöntemleri tefsirlerde yer alan rivayetler de dikkate alınarak örneklemeli olarak incelenecek ve bu dönemlerde tefsirin
daha çok hangi konularda yoğunlaştığının tespiti ve değerlendirmesi yapılacaktır. Tefsir Usûlü’nün kavramları olan tefsir,
te’vil ve usûl kelimeleri açıklanacak ve bu bağlamda Tefsir Usûlü terkibi tanımlanacaktır. Tefsir Usûlü’nün içerdiği
konular hakkında bilgiler verilecek ve bu içeriğin yeniden belirlenmesinin gerekliliği ortaya konulacaktır. Tefsir Usûlü
konusundaki kaynak eserlerin içerikleri hakkında bilgiler verilip, mukayeseli olarak değerlendirilecektir.
2. Tib 533 Hadis Tarihi ve Usulü
Hadis ve sünnet kavramlarının muhtevası hadis ilminin doğuşu, gelişimi ve geçirdiği evreler bu alanda ortaya
konulan eserler genel olarak incelenir ve tanıtılır.
3. Tib 535 İslam Hukuk Tarihi
İlahiyat Fakültesi mezunu olmayan öğrencilere, İslam Hukuku Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans programına
hazırlamak amacıyla, İslam Hukuk Usulünün temel konuları ve İslam Hukuk Tarihi hakkında genel bilgiler verilir. Bu
bağlamda İslam Hukukunun dönemleri, bu dönemlerin genel özellikleri, belirgin simaları ve literatürü tanıtılır. Ayrıca
İslam Hukukunun kaynakları ve bunların İslam hukuku açısından yeri, bu kaynaklardan çıkarılan hüküm çeşitleri ana
hatlarıyla verilir. Böylelikle bahar döneminde görülecek hukuk konularına öğrenciler hazırlanmış olur.
4. Tib 537 Kelam Tarihine Giriş
Kronolojik olarak İslam tarihinde ortaya çıkan kelami ekollerin tanıtımı. Hariciler, Şia, Cebriyye, Kaderiyye,
Mürcie, Mutezile, Ehl-i Sünnet mezhepleri ve bunların kelami görüşleri.
5. Tib 539 Mesleki Arapça
Arapça grameri bilgisinin pekiştirilmesi ve uygulamalı mesleki metin çözümlemeleri. Tercüme teknikleri, metin
çözümlemede başvurulacak kaynakların tanıtımı ve kullanımı. Mesleki metinlerin doğru anlaşılması konusunda gerekli
birikimin sağlanması.
B. BAHAR YARIYILI
1. Tib 530 Tefsire Giriş
Bu derste tefsirin alt yapısı olarak nitelendirilebilecek; tefsir tarihi, tefsir usulü, Kur’an ilimleri, Kur’an tarihi
hakkında temel bilgilerin kazanılması ve kavramların öğrenilmesi amaçlanmaktadır.
2. Tib 532 Hadise Giriş
Hadis alanında yapılan çalışmaları ve özelliklerini tanıtma, kullanım yollarını öğretme ve hadis bilim dalının alt
disiplinlerine ait örnek metinler okutmak.
3. Tib 534 İslam Hukukuna Giriş
Bu dönem içerisinde, İslam Hukuk Tarihi ve Usulüyle belirli bir alt yapı kazandırılarak İslam Hukukunun
bölümlerini tanımaya başlayan öğrencilere İslam Hukukunun içerisinde yer alan her bir bölümün içeriği, temel terimleri ve
örnek hükümleri hakkında bilgi verilir. Bu sayede İslam Hukuk Usulüyle hükümler arasındaki ilişki uygulamalı olarak
gösterilmiş olur.
4. Tib 536 Kelama Giriş
Kelam ilminin tanımı, amacı, metodu. İlim konusu, ilmin tanımı ve insanın ilim elde etme yolları. Dini ve akli
hükümler, Alem ile ilgili kelam konuları, araz, cevher, alem vb. İslam tarihinde ortaya çıkan ilk mezhepler (Hariciler, Şia,
Kaderiyye, Cebriyye, Mürcie, Mutezile) ve bunların genel itikadi görüşleri, Ehl-i Sünnet kelamına geçiş, Ehl-i Sünnet
mezhebinin genel itikadi görüşleri,
5. Tib 538 Klasik Metinler
Arapça grameri bilgisinin pekiştirilmesi ve uygulamalı mesleki metin çözümlemeleri. Tercüme teknikleri, metin
çözümlemede başvurulacak kaynakların tanıtımı ve kullanımı. Mesleki metinlerin doğru anlaşılması konusunda gerekli
birikimin sağlanması.
1
E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS
0RTAK ZORUNLU DERSLERİNİN İÇERİĞİ
A. GÜZ DÖNEMİ
1. Tib 551 Bilimsel Araştırma Metotları
Bilim felsefesi, sosyal bilimlerde yöntem tartışmaları, tarih metodolojisi, bilimsel araştırma metod ve teknikleri,
kütüphanelerden yararlanma yöntemleri. Bilimsel tez, makale, rapor yazma yöntemleri.Bilimsel bir eserde bulunması
gereken şekil ve içerik özellikleri.
1. Tib 551 Methods of Scientific Research
Philosophy of Science, debates on Methodology in social science, Methodology of history, methods and techniques of
scientific research, methods of utilizing libraries methods of writing thesis, articles, reports and charecteristics sought in the
form and content of a scientific work.
B. BAHAR YARIYILI
1. Tib 552 Anabilimdalı Semineri
Öğrencilerin ihtisas alanlarıyla ilgili olarak seçecekleri konularda hazırlayacakları seminerler yapacakları tez
çalışmasına hazırlık olarak tartışılıp değerlendirilecektir.
1. Tib 552 Departmental Seminar
Selected subjets by students as a preparation for their thesis will be debated and eveluated.
E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS
DERSLERİNİN İÇERİĞİ
İSLAM HUKUKU BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. TİB 581 Delil Teorisi
Bu derste İslam hukuk usulünün temel konularından biri olan “deliller” konusu; asli deliller(Kitab, sünnet, icma),
asli delillerin eki niteliğindeki deliller (şer’u men kablena, sahabi sözü, medine ehlinin ameli, istıshab) ve yöntem mahiyetli
deliller (istihsan, ıstıslah) başlıkları altında ele alınacaktır.
2. TİB 583 İslam Aile Hukuku
İslam hukukunun en fazla işlenmiş konularından olan Aile hukukunun kaynakları, terimleri, tarihi seyrinin yanısıra
nişanlanma, evlenme ve boşanma konuları ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
3. TİB 585 İslam Hukuku Metinleri: Aile Hukuku
İslam Hukukunun klasik literatürü arasında yer alan fıkıh kitaplarının gerek konularına gerekse dillerine aşinalık
kazandırmak amacıyla farklı mezheplere ait fıkıh kitaplarından Aile Hukukuna ilişkin seçilecek metinler okunur. Bu alanda
tez hazırlayacaklar için Aile Hukukuna ilişkin konuların okunmasıyla öğrencinin tez aşamasında kullanacağı kaynaklar da
tanıtılmış olur.
b. Seçmeli Dersler
1. TİB 587 İslam Hukuku Literatürüne Giriş
İslam Hukukunun yazılı literatürünün oluşmaya başladığı ilk dönemlerden günümüze kadarki dönem içerisinde
ortaya konan zengin hukuk literatürü tanıtılmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda İslam Hukuk Usulü, İslam Hukuku, İslam
Hukuk Felsefesi, Yargı Usulü, Fetva Kitapları gibi alt branşlarda oluşan hukuk literatürü değişik mezhepler esas alınarak
incelenecektir.
2
2. TİB 589 İslam Hukuk Usulü Metinleri
Fıkıh usulü alanında yazılan farklı mezheplere ait ilk eserlerden seçilen örnek metinler okutulacaktır. Bununla
öğrencilere, hem klasik fıkıh usulü literatürünün tanıtılması hem de bu eserlerin dillerine aşinalık kazandırılması
amaçlanmaktadır.
3. TİB 573 Mesleki Arapça
Arapça grameri bilgisinin pekiştirilmesi ve uygulamalı mesleki metin çözümlemeleri. Tercüme teknikleri, metin
çözümlemede başvurulacak kaynakların tanıtımı ve kullanımı. Mesleki metinlerin doğru anlaşılması konusunda gerekli
birikimin sağlanması.
B. BAHAR DÖNEMİ
a. Zorunlu Dersler:
1. TİB 582 Hüküm Teorisi
Bu derste İslam hukuk usulünün temel konularından biri olan “hüküm” konusu; hükmün tanımı, mahiyeti ve
kaynağı, hükmün kısımları (teklifi hüküm ve vazi hüküm), hükmün rükünleri(hakim, mahkum-ı aleyh ve mahkum-ı fih)
temel başlıkları altında kelamcı ve fakih metodların birbiriyle mukayesesi dikkate alınarak işlenecektir.
2. TİB 584 Mukayeseli Borçlar Hukuku
İslam Hukukunun klasik tasnifinde “muamelat” içerisinde yer alan borçlar hukuku; akdin tanımı, unsurları, şartları,
mevzuu, çeşitli akid tipleri, sıhhat, fesad ve butlan nazariyesi, muhayyerlikler ve akidlere tesiri başlıkları altında ele
alınacaktır.
3. TİB 586 İslam Hukuku Metinleri : Muamelat
Güz döneminin devamı niteliğinde olup, fıkıh mezheplerinin her birine ait klasik fıkıh kitaplarından muamelat
konularına ilişkin seçilen örnek metinlerin okunmasıyla hem bu mezheplerin fıkıh eserlerine aşinalık kazanılır hem de
Arapça metin olarak okunan konular hakkında bilgi edinilmiş olur.
b. Seçmeli Dersler
1. TİB 588 İslam Hukuku Problemleri
İslam hukukunun günümüzde karşı karşıya kaldığı güncel problemlerle ilgili olarak temel bilgiler verilerek, seçilen
örnek problemleri çözmede takip edilen yaklaşımlar ve çözüm yolları ele alınarak öğrencilerin bu gibi problemler
karşısında kaynak ve metod yönünden yetiştirilmeleri hedeflenmiştir.
2. TİB 590 İslam Hukuku Metinleri : Ceza
Güz döneminin devamı niteliğinde olup, fıkıh mezheplerinin her birine ait klasik fıkıh kitaplarından ceza konularına
ilişkin seçilen örnek metinlerin okunmasıyla hem bu mezheplerin fıkıh eserlerine aşinalık kazanılır hem de Arapça metin
olarak okunan konular hakkında bilgi edinilmiş olur.
3. TİB 580 Mesleki Arapça
Arapça grameri bilgisinin pekiştirilmesi ve uygulamalı mesleki metin çözümlemeleri. Tercüme teknikleri, metin
çözümlemede başvurulacak kaynakların tanıtımı ve kullanımı. Mesleki metinlerin doğru anlaşılması konusunda gerekli
birikimin sağlanması.
HADİS BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 561 Hadis Tarihi
Hadislerin yazımı, tedvini, tasnifi üzerinde durulmakta, bu konularla ilgili telif edilmiş kitaplar ve özellikleri
tanıtılmaktadır. Temel hadis kitaplarının özellikleri ve kullanımı ile ilgili bilgiler verilmektedir. Hadis usulü, mevzu
hadisler, cerh-tadille ilgili temel eserler tanıtılmaktadır. Şerh edebiyatının başlaması ve tarihi süreç içerisindeki gelişimi ile
ilgili bilgiler verilmektedir.
2. Tib 563 Hadis Usulü
Hadis usulünün temel kavramları ele alınarak rivayet, sahabe ve tabi tanımı, ravide adalet ve zabıt konusu, ana
hatlarıyla hadis tarihi, rivayet sürecinin geçirdiği evreler, hadis usulunun tarihi gelişimi, ilgili eserlerin tanımtımı,
haberlerin kısımları, tahammul yolları, isnad ve çeşitleri.
3. Tib 565 Hadis Tahric ve Tenkidi
Uygulamalı olarak hadis senedlerinin toplanması, isnad şeması yapımı, isnad analizi, ravilerin incelenmesi, ilgili
literatürden yararlanma yolları ve metin tenkidi, hadislerin sıhhat durumu hakkında verilecek yargılarda esas alınacak
ölçütler.
3
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 567 Hadis Metinleri
Hadis tarihi, usulü ve muhtelif hadis ilimlerine dair seçilecek metinler, hadis kitaplarının farklı bölümlerinden
derlenecek metinler mukayeseli olarak okunacak ve tahlil edilecektir.
2. Tib 569 Hadis Usulü Metinleri
Şafi”nin Risalesi dahil olmak üzere bize ulaşan ilk devir eserlerinden seçme metinler, İbn Hacer, Iraki, Sehavi, Suyuti ve
muahhar alimlerin usul eserlerinden bazı bölümler, Cemaleddin el- Kasimi gibi son dönem yazarların eserlerinden kısmi
metinler belirlenerek okutulmaktadır.
B. BAHAR DÖNEMİ
a. Zorunlu Dersler:
1. Tib 562 Hadiste Metin Tenkidi
Hadis metinlerinin sözlü ve yazılı nakil sürecinde uğradığı bozulma ve değişme sorunu, buna karşı muhaddislerce
alınan tedbirler ve geliştirilen yöntemler. Hadislerin akla, Kur’ana, bilime, tarihsel gerçeklere ve dinin genel ilkelerine
aykırılığı gibi kriterlerle eleştirilmesi ve bu tür eleştirilerin problemleri.
2. Tib 564 Hadis İlimlerine Giriş
Hadis biliminin temel alt disiplinlerinden belirlenecek olan bir veya birkaç konu ele alınacak ve bu çerçevede
oluşturulan ilim veya ilimler derinlemesine işlenecektir. Hadiste İhtilaf (Muhtelifu’l-Hadis), ihtilafın sebepleri, neticeleri ve
hadiste görülen ihtilafların giderilmesinin yolları. Hadislerin söyleniş sebepleri (esbabu vurudi’l-hadis), bu sebepleri
bilmenin hadislerin anlaşılmasındaki rolü, bu konuda oluşturulan literatür. Hadiste rical ve metin tenkidi yöntemleri, bu
yöntemlerin doğuşu, uygulanışı, yararları ve bu yöntemler ve uygulanışı hakkında çağdaş yönelişler ve katkılar. Garibu’lHadis ve literatürü.
3. Tib 566 Çağdaş Hadis Çalışmaları
Çağımızda başta Türkiye olmak üzere Batı’da ve İslam dünyasında yapılan hadis araştırmalarından tipik örnekler
seçilerek içerik açısından değerlendirilmesi, analizi, tartışılması ve eleştirilmesi. Bu çalışmaların tarihi, coğrafi ve konu
olarak dağılımının analizi ve yorumu. Dünyadaki son yüzyıldaki hadis çalışmalarının genel bir panoramasının ve profilinin
ortaya konulması.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 570 Hadis Problemleri
Hadis usulündeki; hadis nakli, ravilerin güvenilirliği ve hadislerin sıhhatini engelleyen kusurlarla ilgili problemler ve bu
konudaki muhaddisler arasındaki tartışmalar.
2. Tib 572 Klasik Hadis Şerhi Metinleri
Şerhçiliğin doğuşundan itibaren yazılan hadis şerhleri, usulleri bakımından tanıtılmakta farklı ekollere mensup hadis
şerhlerinden örnek metinler okutulmaktadır.
TEFSİR BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 541 Kur’an Tarihi
Kur'an'ın kaynağı; vahiy, peygamber-vahiy ilişkisi, Kur'an’ın nüzûlü ve yazı ile tespiti, Kur’an metinleşme süreci
incelenecektir. Bu derste Kur’an’ın inişinden itibaren bir metin olarak elimizdeki şekli alış süreci ele alınacak ve bu
konudaki literatür taranacaktır. Kur’an tarihi konusunda araştırma yapan müsteşriklerin/oryantalistlerin Kur’an ve Hz
Muhammed konusundaki görüşleri irdelenecektir.
2. Tib 543 Kur’an İlimleri
Kur'an ilimlerinin tanımı, konusu ve sayısı verilecek, konularının kısa tanıtımları yapılacak ve bu alanda yazılan
eserler gösterilecektir. Bu bilgilerin geçmişten günümüze kadar Kur'an'ı anlama ve yorumlama konusundaki katkıları tespit
edilecek ve değerlendirilmesi yapılacaktır. Bu derste, Kur’an ilimleri arasında yer alan Esbâbu’n-nüzûl bilgisi, mukattaa
hafleri, garîbu’l-Kur’an ve sûre başlangıçları, uslûbu’l-Kur’an ve aksâmu’l-Kur’an konuları incelenektir.
3. Tib 545 Tefsir Usulü
Kur’an’ı bütünlük içinde anlama ve yorumlama konusunda uyulması gereken temel ilkeler, tefsir metodolojisinin
tarihi gelişimi içinde ele alınacak ve her döneme ait seçilen örnek metinler tefsir usûlü açısından incelenecektir. Bu
bağlamda Tefsir Usûlü’nün temel kavramları arasında yer alan te’vil, tefsir-te’vil ilşkisi, tercüme, meâl kavramları
üzerinde durulacaktır.
4
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 547 Tefsir Literatürüne Giriş
Tefsir tarihi, tefsir usulü, Kur’an ilimleri, Kur’an tarihiyle ilgili geçmişten günümüze kadar telif edilmiş eserlerin
bilinmesine ve bunlardan önemli olanlar hakkında tanınmasına çalışılacaktır.
2. Tib 549 Tefsir Usulü Metinleri
Ulumu’l-Kur’an ve tefsir usulü alanında yazılan önemli eserlerden örnek metinler karşılaştırmalı olarak
okunacaktır.
B. BAHAR YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 542 Tefsir Tarihi ve Literatürü
Başlangıçtan günümüze kadar ortaya çıkan Kur’an’ı anlama faaliyetleri, tefsir ekolleri, tefsir usulü ve Kur’an İlimleriyle
ilgili yapılan çalışmaların incelenerek tanınması.
2. TİB 544 Tefsir Ekolleri
Kur’an’a yöneliş farklılıklarından sebeplerinden birisi, Kur’an’ın lafzından ve üslûbundan, diğeri de
yorumcularının yaşadığı çağın sosyal, siyasi ve kültürel yapısı, bilgi birikimi ve meslekî kimliğinden kaynaklanmaktadır.
Tefsir tarihinde bu etkilerin oluşturduğu yönelişleri temsil eden eserler telif edilmiştir. Bu derste fıkhî, kelâmî, şiî, hâricî,
mu’tezilî, sünnî, tasavvufî, felsefî, filolojik, edebî, bilimsel, sosyolojik yönelişler ana hatlarıyla tanıtılacak ve bunlar
arasından bilimsel yöneliş üzerinde ayrıntılarıyla durulacak ve metin örnekleri verilecektir.
3. TİB 546 Karşılaştırmalı Tefsir Metinleri
İlk dönemden başlamak üzere tefsir tarihi içinde öne çıkan müfessirlerin tefsirlerinden seçilen örnek metinler,
kronolojik sırasına göre ve karşılaştırmalı okutulacak ve klasik tefsirlerde izlenen yöntem ortaya konulacak ve geldiği son
durum tespit edilecektir. Bu derste, tefsirlerde şerh ve haşiye geleneğinin oluşumu irdelenecek ve örnek metinlerin
karşılaştırmalı olarak tahlili yapılacaktır.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 548 Tefsir Problemleri
Bu derste, geçmişten günümüze kadar uygulanan Kur’an’ı anlama ve yorumlama yöntemleri, bunların uygulama
alanını oluşturan konular genel hatlarıyla ele alınacaktır.
2. Tib 550 Tefsir Metinleri
Bu derste, klasik ve çağdaş tefsir metinlerinden seçilen örnekler, karşılaştırmalı olarak okunacaktır. Tefsirin tarihi seyri
içinde her döneme ait tefsir metinlerinin özellikleri, bu metinlerin anlamak için gerekli olan kaynak kitaplar ve yardımcı
eserler tanıtılacaktır.
5
KELAM BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 501 Kelam Istılahları
Kelam ilminin temel ıstılahları: Tanrı- Evren ilişkisi konusundaki terimler: Alem, araz, cevher, ayn, halk, hudus, imkan vb.
İman konusundaki terimler: İman, mukallidin imanı, iman ve islam vb. İlahiyyat konusundaki terimler: Allah, zat, sıfat,
taaddüt-i kudema, rü’yetullah, kelam, tekvin, kaza, kader, irade vb. Nübüvvet konusuyla ilgili ıstılahlar: Nebi, rasul,
mucize, vahy, kitap vb. Ahiret ile ilgili terimler: Ahiret, mead, haşr, ihya, sırat, hesap, cennet, cehennem vb.
2. Tib 503 Kelam Metinleri: Aklî Konular
Kelam ilminde akıl ile bilinmesi ve ispat edilmesi zorunlu olan konular. Tevhid, Allah’ın Varlığı, Peygamberlik ve Hz.
Muhammed’in peygamberliğinin ispatı gibi konular ile ilgili Arapça metinlerden seçilen bölümler.
3. Tib 505 Kelam Okulları ve Metotları
Müslümanlar arasında çıkan itikadi fırkaların başlıcalarının, itikadi meselelerde benimsedikleri usul ve yöntemleri. Bu
yöntemlere istinaden ortaya atılan görüşlerin usül açısından tahkik ve tenkidi
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 507 Kelam Literatürüne Giriş
Kelam ilminin temel kaynakları. Mütekaddimin, müteahhirin ve Yeni Kelam İlmi dönemlerinde Haricilik, Şia,
Mutezile, Ehl-i Sünnet (Selefiyye, Eş’arilik ve Maturidilik) ekollerinin inanç konularındaki görüşlerinin ve kelami
tartışmaların ele alındığı eserlerin tanıtımı
2. Tib 509 Kelam Tarihi
İslam’da İtikadi Mezheplerin Oluşumuna Etki Eden İç ve Dış Faktörler, İslam’da ilk itikadi, siyasi mezhep olan
Hariciler ve ortaya çıkışlarında etkin olan sebepler, Büyük Günah ve İman Konularındaki Görüşlerin Şekillenmeye
Başlaması ve Mezhepleşmeye Etkileri, Şia Mezhebi’nin ortaya çıkışı ve bu mezhebin savunduğu görüşler, Cebriyye,
Kaderiyye, Mürcie, Mutezile Mezhepleri, Ehl- Sünnet Mezhebine Geçiş dönemi ve Sıfatiyye, Ehl-i Sünnet Kelamının
ortaya çıkışı.
B. BAHAR YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 502 Sistematik Kelam
Kelam ilminin tanımı, amacı, metodu. İlim konusu, Dini ve akli hükümler, Alem ile ilgili kelam konuları, araz, cevher,
alem vb. İman, Büyük Günah Meselesi ve İtikadi Mezheplerin Konuyla İlgili Görüşleri, Tövbe, Allah’ın Zati ve Sübuti
Sıfatları, Bu Konuda Mutezile ve Ehl-i Sünnet Mezhebinin Görüşleri Kelamullah Meselesi, Allah’ın Görülmesi Konusu,
Kaza ve Kader, İnsan Fiilleri, Cüz’i İrade, Kesb, İnsan Hürriyeti, İlahi Fiiler. Emr-i Bilmaruf Ve Nehy-i Anilmünker
Konusu, Hidayet ve Dalalet Konuları, Nübüvvet ve Mead ile ilgili konular.
2. Tib 504 Kelam Metinleri: Naklî Konular
Kelam ilminde ancak nakil ile bilinebileceği kabul edilen meseleler ile ilgili Arapça temel kaynaklardan seçilmiş metinler
3. Tib 506 Çağdaş Kelam Çalışmaları
Özellikle son yüzyıllarda ortaya çıkan fikri, ilmi ve felsefi gelişmelerin karşısında Kelam ilminin yenilenmesi
çabaları. İsmail Hakkı, İzmirli, Abdullatif Harputi, Abduh, İkbal, Seyit Ahmet Han gibi bazı ilim adamlarının görüş ve
yaklaşımları
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 508 Kelam Problemleri
Kur’an’a göre iman objesi ve gerçek iman, İmanda tasdik ve taklit, tasdik ile kesin bilgi arasındaki ilişkiler,
Kur’an’ın insana bakış açısının tesbiti, insanların hem Allah’a hem de birbirlerine karşı olan sorumluluklarının
değerlendirilmesi, Hz. Muhammed’in nübüvvetinin evrenselliği, Kainatta Allah’ın yaratmasında şer-kötülük olup olmadığı,
İnsan hürriyeti, Kader ve Kaza, Tevekkül ve şartlarının incelenmesi.
2. Tib 510 Kelam Metinleri
Kelam ilminin klasik ve temel kaynaklarından Arapça ve Osmanlıca seçme metinler.
6
E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DOKTORA
DERSLERİNİN İÇERİĞİ
İSLAM HUKUKU BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. TİB 681 Delalet Teorisi
İslam hukuk usulünün temel konularından olan istinbat metodları (lafzi istidlal yöntemleri) konusu; hass, amm,
müşterek, zahir, nass, müfessser, muhkem, hafi, müşkil, mücmel, müteşabih, ibarenin delaleti, işaretin delaleti, nassın
delaleti, iktizanın delaleti, hakikat, mecaz, sarih, kinaye, emir ve nehiy başlıkları altında ele alınacaktır.
2. TİB 683 İslam Ceza Hukuku
İslam ceza hukuku; had ve kısası gerektiren suçlar( hırsızlık, yol kesme, zina, kazif, şarap içme, irtidat, isyan, ihtilal,
adam öldürme, yaralama ve sakatlama; tazir, tanımı ve mahiyeti; suçun tarifi ve unsurları ve cezaların gayeleri) gibi
başlıklar altında ele alınacaktır.
3. TİB 685 İslam Hukuk Usulü Metinleri : Hüküm Çıkarma Metodları
Fıkıh usulü alanında yazılan farklı mezheplere ait ilk eserlerden hüküm istinbatına ilişkin seçilen örnek metinler
okutulacaktır. Bununla öğrencilere, hem klasik fıkıh usulü literatürünün tanıtılması hem de bu eserlerin dillerine aşinalık
kazandırılması amaçlanmaktadır.
4. TİB 687 Kıyas Teorisi
Yöntem mahiyetli delillerin en önemlisi kabul edilen kıyas konusu; tanımı ve rükünleri, huccet değeri, şartları, illet;
tanımı, mahiyeti ve şartları, illetin bilinme yolları başlıkları altında ele alınacaktır.
b. Seçmeli Dersler
1. TİB 689 Hukuk Felsefesi
Hukukun mahiyetinin belirlenmesi, gayesinin açıklanması, kanun ve yaptırımların ortaya konulması, özgürlük,
adalet, iyilik, ahlak gibi kavramların hukuk içerisindeki yerinin ve hukukla ilişkisinin tesbit edilmesi yoluyla öğrenciye
belli bir hukuk nosyonunun verilmesi hedeflenmiştir. Bu konular yerine göre hem İslam hukuku hem de Modern hukuk
açısından ele alınacaktır.
2. TİB 691 Günümüz İslam Hukuku Problemleri
İslam hukukunun günümüzde karşı karşıya kaldığı güncel problemlerle ilgili olarak temel bilgiler verilerek, seçilen
örnek problemleri çözmede takip edilen yaklaşımlar ve çözüm yolları ele alınarak öğrencilerin bu gibi problemler
karşısında kaynak ve metod yönünden yetiştirilmeleri hedeflenmiştir.
3. TİB 693 İslam Bilimlerinde Metodoloji Sorunu
İslam hukukunun oluşmasında büyük bir yere sahip klasik metodolojilerin günümüzde geldiği nokta, anlamı ve
işlerliği ele alınacaktır. Yeni metodoloji arayışları içerisinde İslam hukukunun alanı, kaynakları ve felsefesi detaylı bir
şekilde işlenecektir.
B. BAHAR DÖNEMİ
a. Zorunlu Dersler
1. TİB 682 İctihad Teorisi
İslam hukukunun dinamizmi ve durağanlığı konusunda iki önemli kavram olan ictihad ve taklidin tarihi seyri, temel
sorunları, ilgili literatür, Hz.Peygamberin ve sonraki dönem ilim adamlarının ictihadı ve temel ictihad teorileri ele alınır.
2. TİB 684 Yargı Hukuku
İslam yargı hukukunun ortaya çıkışı ve gelişimi, yargıda görev alanlar, hakimin yetkileri, dava, karşı dava( def’),
isbat vasıtaları( şahitlik, başkasından naklen şahitlikte bulunma, yemin, yeminden kaçınma) gibi konular yeri geldikçe
Modern hukukla mukayeseli olarak islenecektir.
3. TİB 686 İslam Hukuk Usulü Metinleri :İçtihat
Güz döneminin devamı niteliğinde olup, Fıkıh usulü alanında yazılan farklı mezheplere ait ilk eserlerden içtihat
teorisine ilişkin seçilen örnek metinler okutulacaktır.
7
4. TİB 690 Osmanlı Hukuku
İslam hukukunun oluşmasında önemli bir yere sahip olan Osmanlı dönemi ana boyutlarıyla ele alınır. Bu bağlamda,
Osmanlı Devletinde yetişen önemli İslam hukukçuları, eserleri, hukuk alanındaki gelişmeler ve örnek olarak seçilecek
Osmanlı Kanunnameleri incelenir.
b. Seçmeli Dersler
1. TİB 688 Klasik Siyaset Teorileri
Hz.Peygamberden itibaren müslüman düşünürlerin yönetim şekilleri, yönetim ilkeleri, yönetenlerin vasıfları ve
yönetenlerle yönetilenlerin birbirlerine karşı hak ve vazifeleri konularında geliştirdikleri teoriler ele alınacaktır.
2. TİB 692 Hukuk Sosyolojisi
Hukukun toplumsal bir olgu olarak belirlenmesi, hukuk kurallarının tarihi seyir içinde oluşumu ve gelişmesi, bu
oluşum içinde din, ahlak, örf ve adet, ekonomik ve siyasi davranışların etkisi, hukukun karakteristik özelliklerinin
toplumsal niteliği, toplumsal bir olgu olarak hukukun işlevleri gibi konuların işlenmesiyle öğrencinin bu alanda
bilgilendirilmesi hedeflenmektedir.
3. TİB 694 Karşılaştırmalı Miras Hukuku
İslam miras hukukunun temel prensipleri verilecek ve gerekli yerlerde modern hukukla mukayesesi yapılacaktır.
HADİS BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 661 Hadis İlimleri Metinleri: Nesh ve İhtilafu’l-Hadis
Bu derste ‘Hadiste Nesh’ ve ‘İhtilafu’l-Hadis’ konularına dair seçilmiş metinler etüd edilmektedir.
2. Tib 663 Hadis Usulü Metinleri (zorunlu)
Hadis usulunun klasik temel kaynaklarından Ramehurmuzi, Hatib el-Bağdadi, Hakim, Iraki, Sehavi, İbn Salah, ve
Suyuti’nin Hadis usulu eserleri ile Şafi”nin er-Risale’sinden mukayeseli ve karşılaştırmalı metinler okunup tartışılmakta ve
irdelenmektedir.
3. Tib 665 Klasik Hadis Literatürü ve Eleştirisi
Klaisk hadis literatürünün tanıtımı, tenkidi, mukayesesi ve bu literatür üzerinde yapılan klasik çalışmalar.
4. TİB 667 Uygulamalı Hadis Metin Tenkidi
Hadis metinlerindeki bozulmaların ve değişmelerin düzeltilmesi ve hadislerdin akla, Kur’ana tarihsel gerçeklere ve
dinin genel esaslarına göre eleştirilmesi konularında uygulama çalışmaları yapılacaktır.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 669 Oryantalistler ve Hadis
Goldziher, Schacht, Nagel, Arnaldez, Laoust, Corbin gibi din ilimlerinde din-felsefe ilişkisini kuramlandıran
bilginlerin görüşleri ele alınacaktır. Gardet, Blacher, Watt ve Lewis gibi özel görüşleri olan batılı araştırmacıların
eserlerinin tanıtımı ve hususi görüşlerinin ele alınmasına çalışılacaktır.
2. Tib 671 İslami İlimler ve Hadis
İslami ilimlerin hadislere yaklaşımı ve bu ilimlerde hadisin yeri ve önemi konuları ele alınmaktadır.
3. TİB 673 Uygulamalı İsnad Tenkidi
Her öğrencinin ayrı ayrı seçeceği çok varyantlı bir hadis üzerinden isnad ve rical tenkidi uygulama çalışması
yapılacaktır.
4. Tib 675 Hadis Semantiği
Semantik disiplininin ana hatlarıyla tanıtımı. Hadislerde geçen önemli ve temel kavramların semantik (anlambilim)
açısından analizleri.
B. BAHAR YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 662 Hadis Şerhleri
Klasik hadis şerhlerinin tanıtımı, metodları hakkında bilgilier verilecek ve örnek metinler üzerinde incelemeler
yapılacaktır.
2. Tib 664 Hadis Usulu Tartışmaları
Hadis usulünün ana konuları üzerinde cereyan eden tartışmalar ele alınacak, farklı ekollerin görüşleri analiz
edilecektir.
3. Tib 666 Hadis İlimleri Metinleri: İlel ve Esbabu’l-Vurud
İlel ve Esbabu’l-Vurud konularında klasik kaynaklardan seçilmiş olan örnek metinler analiz edilecektir.
8
4. Tib 668 Çağdaş Hadis Çalışmaları Eleştirisi
Çağdaş hadis literatürünün tanıtımı, tenkidi, mukayesesi ve bu literatür bağlamında cereyan eden tartışmalar
incelenecektir.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 670 Hadis Yorum Ekolleri
Literal, işarî ve gâî yorum ekollerinin yorum yöntemleri arasındaki farklar örnek metinler üzerinde incelenecektir.
2. Tib 672 Ahkâm Hadisleri
Evlilikte velayet, muta nikâhı, cuma namazı, din ve vicdan özgürlüğü açısından dinden dönme, ramazan hilalinin
görülmesi, kurban v.b. konuları ilgili hadislerin ışığında incelenmekte olup, çağdaş görüşlerle birlikte mukayeseli olarak ele
alınmaktadır.
3. Tib 674 Disiplinler Arası Hadis
Farklı disiplinlerde hadisin yeri ve önemi. Diğer İslami ilimlerin hadise yaklaşımları ve biçtikleri değer.
4. Tib 678 Hadis Okumaları
Klasik hadis kitaplarından seçme örnek hadis metinleri yorum uygulaması yapmak suretiyle okunacaktır.
TEFSİR BİLİM
DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 641 Uygulamalı Kur’an Semantiği
Metinler üzerindeki semantik çalışmalar, o metinlerin içerisinde sakladığı dinamizmi, kavramların birbiriyle
ilişkilerini ve mana ödünç alıp vermelerini inceler. Kur’an üzerinde yapılan çalışmalara bakıldığında benzer çalışmalara
rastlanabilmektedir. Kur’an’ın metinsel özelliklerini bugün yaygın terimlerle ve daha organizeli olarak anlatabilmemize
yardımcı olan semantik, bu derste hem teorik ve hem de Kur’an’dan seçilecek konular üzerinde pratik çalışmalar
çerçevesinde ele alınacaktır.
2. Tib 643 Tefsirde Yöntem
Tefsirde yöntem ve yöntem tartışmalarının ağırlıklı olarka işleneceği bu derste, öğrencilerin tarihsel süreçte tefsirde
uygulanan yöntemler ile yeni yöntem arayışları hakkında bilgi sahibi olmaları, böylece doğru anlam-yöntem ilişkisinin
önemini kavramaları amaçlanmaktadır.
3. Tib 645 Kur’an Meali ve Problemleri
Kur’an tercümesini tarihi seyri içinde ele alarak günümüzde kaydettiği aşamayı tespit etmek, çeviride karşılaşılan sorunları
ve çözüm yollarını bularak, ideal bir Kur’an çevirisine ulaşabilmektir. Bu bağlamda Kur’an çevirileri arasında
karşılaştırmalar yapılacak ve Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yönelik katkılar uygulamalı olarak gösterilecektir. Bu sayede
gerek bir bütün olarak, gerekse konulu çalışmalarda yer alan ayetlerin çevirilerinde son derece titiz davranma alışkanlığı
kazandırılacaktır.
4. Tib 647 Klasik Tefsir Metinleri
Tefsir tarihi içinde öne çıkan müfessirlerin tefsirlerinden seçilen örnek metinler okutulacak ve klasik tefsirlerde
izlenen yöntem ortaya konulacaktır. Bu derste, şerh ve haşiyelerden yararlanılacaktır.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 649 Kur’an’ın Ana Konuları
Kur’anı Kerimin ana konularını belirlenerek öğrencilerin bunlara ilgisini uyandırılması. Bu bağlamda, öğrencilerin
Kur’anı Kerim’de yer alan temel konular hakkında bilgi kazanılmasına çalışılacaktır.
2. Tib 651 Hz.Peygamberin Tefsiri
Hz. Peygamber’in tefsirinin önemi üzerinde durulacak, nitelik ve niceliği hakkında bilgi verilecektir.
3. Tib 653 Kur’an’a Sosyolojik Yaklaşımlar
Tefsir geleneğimizde müfessirler, metni anlamada zorunlu olan konular yanında bir de kendi bakış açılarını
belirleyen alanlara da yönelmişlerdir. Bunlardan birisi de sosyoloji alanı olup, özellikle son asırda öne çıkan bir yaklaşımlar
tarzı olmuştur. Bu derste Kur’an’a sosyolojik açıdan nasıl yaklaşılacağının metodu verildikten sonra, Kur’an konuları
9
içerisinde sosyolojiyi ilgilendirecek seçme konular tespit edilecek ve örnek çalışmalar üzerinde durulacak ve Kur’an’ı
anlamada bu yöntemin sağladığı katkılar ortaya konulacaktır.
4. Tib 655 Kur’an ve Oryantalizm
Kur’an tarihi başta olmak üzere, oryantalistlerin Kur’an’ın içeriği, tefsir tarihi ve tefsirler hakkındaki görüşleri
incelenerek, tartışılacaktır.
B. BAHAR YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 642 Uygulamalı Konulu Tefsir
Konulu Tefsir metodunun ortaya çıkışını sağlayan nedenler ve tarihî seyri incelenerek, günümüzdeki durumu tespit
edilecek ve diğer tefsir yöntemleri arasındaki konumu belirlenecektir. Konulu Tefsir’in önemi, faydaları, gerekliliği,
kısımları ve araştırma yöntemleri konusunda teorik bilgiler verildikten sonra, örnek metinler bu metod çerçevesinde
incelenerek değerlendirilecektir.
2. Tib 644 Kur’an’ın İcazı ve Belağatı
Kur’an’ın mucize oluşu ve icaz yönleri üzerinde durulacaktır. Ayrıca belagat ilminin tefsirdeki önemi ve tefsire
uygulanışı bağlamında önemli tefsirlerden örneklerin incelenmesi.
3. Tib 646 Tefsirin Çağdaş Sorunları
Kur’an’ı anlama ve yorumlamada konusunda önerilen çağdaş anlama yöntemlerinden hareketle kaleme alınan
çalışmalar üzerinde durulacak ve bunların Kur’an tefsirine yaptığı katkılar örnek metinlerden yararlanılarak ortaya
konulacak ve geleneksel anlama yöntemleriyle karşılaştırmalı biçimde değerlendirilecektir. Bu derste kadın, ekonomi,
siyaset, toplum, hukuk vb. konularda çağdaş yorumlardan hareketle, bu konulara ilişkin âyetleri yeniden yorumlama
girişimlerine değinilecektir.
4. Tib 648 Çağdaş Tefsir Metinleri
Çağımızın bilimsel, kültürel, siyâsî ve iktisâdî ve sosyal sorunları ve bunlar karşısında müslüman dünyanın
konumunu irdeleyen ve Kur’anî referanslarla çözüm önerileri sunmaya çalışan müslüman âlimlerin tefsirlerinden seçilen
metinler okutulacak ve tahlil edilecektir.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 650 Fıkhi Tefsir Ekolü
Fıkhi tefsir ekolünün ortaya çıkışı, tefsir faaliyetlerine etkisi ve katkısı üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda önemli
ahkam tefsirlerinden örnekler metinler incelenecektir.
2. Tib 652 Kelami Tefsir Ekolü
Kelami tefsir ekolünün ortaya çıkışı, tefsir faaliyetlerine etkisi ve katkısı üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda önemli
kelami ve mezhebi tefsirlerden örnekler metinler incelenecektir.
3. Tib 654 Tasavvufi Tefsir Ekolü
Tasavvufî Tefsirin tanımı ve tarihçesi verilecek ve Kur’an tefsirindeki bu yönelişin yeri ve önemi ve değeri üzerinde
durulacaktır. Tasavvufî tefsirlerin özellikleri, Kur'an'ı yorumlama yöntemleri tespit edilecektir. İşarî tefsir yöntemi, bu
alanın meşhur müfessirlerinden Hâris el-Muhasibî (ö. 243/857), Sehl b. Abdillah et-Tüsterî (ö. 283/896), es-Sülemî (ö.
412/1021), el-Kuşeyrî (ö.465/1072), İsmail Hakkı Bursevî (ö. 1137/1724) ve el-Alusî’nin (ö. 1270/1854) eserlerinden
seçilek örnek metinler yoluyla görülecek ve değerlendirilecektir.
4. Tib 656 Kur'an ve Tarihsellik Tartışmaları
Kur’an, tarih içerisinde belirli bir zaman ve coğrafyada, sosyal ve psikolojik şartlarla etkileşim içerisinde nazil
olmuştur. Onun tarih içerisindeki konumunun bugün için ne ifade ettiği konusunda değişik görüşler mevcuttur. Bu derste
tarihselliğin tanımı ve bu çerçevede yapılan tartışmalar ile bunun Kur’an çalışmalarındaki yeri, önemi ve değeri
vurgulanmaktadır.
10
KELAM
BİLİM DALI
A. GÜZ YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1.Tib 601 Maturidi ve Eşarî Kelamı
Ehl-i Sünnet’in iki ana kolunu teşkil eden Maturidi ve Eş’ariliğin doğuşu, gelişimi ve geçirdikleri evreler. Bu
ekollerin Kelamın ana meseleleri ile ilgili görüşleri belli başlı Muturidi ve Eş’ari alimleri ve eserleri, Maturidi ve Eş’ariler
arasındaki farklılıklar.
2. Tib 603 Kelam Usulü ve Istılahları
Mutezile ile başlayan Kelam ilminin meseleleri ele alışındaki kendine özgü yöntem. Bu yöntemin Akaid ve
Felsefenin usülleriyle karşılaştırılması. Kelam ilminin ana konularını teşkil eden usul-i Selase şeklinde genellenen
konularda geçen kelami terimler ve bunların anlamları. Farklı fırkaların terimlere yükledikleri farklı anlamlar.
3. Tib 605 Kelam Metinleri: İlahiyat
Allah’ın varlığı, sıfatları, fiilleri ve Allah-alem ilişkisi gibi ilahiyata ait konular hakkında klasik Kelam
kaynaklarından seçilen metinler.
4. Tib 607 Kelam Ekollerinde Uluhiyet
İlahiyat konuları içinde en çok tartışılan konulardan biri olan, Allah’ın varlığının bilinmesi, Allah’ın sıfatları
meselesi, Allah’ın görülmesi ve konuşması gibi konular üzerinde farklı yorumlar ileri süren kelami ekollerin görüşlerinin
karşılaştırılması ve tenkidi.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 609 Klasik Kelam Metinleri
Kelam ilminin klasik ve temel kaynaklarından ileri düzeyde Arapça ve Osmanlıca seçme metinler.
2. Tib 611 Kelam ve İslami İlimler
İslami bilimler arasında kelam ilminin yeri. Konu, amaç, yöntem açısından diğer ilimler ile karşılaştırılması.
B. BAHAR YARIYILI
a. Zorunlu Dersler
1. Tib 602 Kelam ve Bilim
Kelamda İlim tanımı, zamanımızda ilmin tanımı ve kısımları, Kelam ilminin konuları ve bilimler ile ilişkisi.
Özellikle Kelam’da Allah’ın varlığı konusunda, bilimsel bulguların delil olarak kullanımı. Modern bilime göre madde ve
özellikleri, enerji ve özellikleri. Sosyoloji, psikoloji, tarih ve antropoloji gibi beşeri bilimlerin katkısıyla Kelami
fırkalaşmaya etki eden bazı olayların yorumlanması. Bilim ve din münasebeti.
2. Tib 604 Kelam Metinleri: Peygamberlik
Usul-i selase’nin ikincisi olan nübüvvet meselesi ile ilgili seçme metinler.
3. Tib 606 Mutezile Kelamı
Mutezile ve Kelam ilminin doğuşu, Mutezilenin kendine özgü olan kelam yöntemi. Beş prensip ile Kelamda
tartışılan belli başlı konularla ilgili görüşleri. Bazı önemli Mutezili alimler ve eserleri
4. Tib 608 Kelam Ekollerinde Peygamberlik ve Ahiret
İslam inancının esaslarını teşkil eden üç asıldan ikinci ve üçüncüsü olan peygamberlik ve ahiret ile ilgili olarak,
farklı kelam ekollerinin düşünce ve görüşleri, Farklı görüşlerin karşılaştırılarak değerlendirilmesi.
b. Seçmeli Dersler
1. Tib 610 Günümüz Dinî Akımları ve İtikadî Görüşleri
Müslümanlar arasında çıkmış ve günümüzde de devam edegelen bir takım akımların itikadi ve kelami görüşlerinin
tespit ve değerlendirilmesi. Örnek olarak, Yezidilik, Dürzilik, Nusayrilik, Bahailik, Kadiyanilik v.b. Ilımlı İslam eğilimleri,
İslam’a Modernist ve reformist yaklaşımlar
2. Tib 612 Kur’an Akaidi
İslam dinin asıl ve ana kaynağı olan Kuran’da belirtilen İslam inancının esaslarının tespiti. Tevhid, Nübüvvet ve
Mead ile ilgili inanç esaslarının Kuran merkezli yorumlanması. Muhteva ve delillerini Kuran ayetlerinden tespit
edebileceğimiz inanç konuları.
11