endokrin sistem

Canlılarda sistemler arasındaki uyumlu çalışmayı sağlayan özel
maddelere hormon denir.Bunların sağlandığı yere endokrin
bezler,bu sisteme de endokrin sistem denir.
Canlılarda özelleşmenin, farklılaşmanın artması canlının
gelişmişlik derecesinin de arttığının göstergesidir. Çok hücreli
canlılarda, bütünlüğün sağlanabilmesi için herbiri farklı görev
üstlenmiş olan hücreler arasında bir düzenin, koordinasyonun
sağlanması gerekir. Bu olayda, endokrin(iç salgı) sistemi ve sinir
sistemi birlikte görev almaktadır.
HORMANLARIN ÖZELLİKLERİ
1. Üretildikleri yerden hedef doku ve organlara hayvanlarda kan ile
bitkilerde ise hücreler arası difüzyon ile floemle3 taşınırlar.
2. Her hormonun etkilediği hücre ,doku, ve organ farklıdır.
3. Hormonlar az miktarda olup etkileri farklıdır.
4. Gereğinden az veya çok salınmaları halinde hastalıklara neden
olabilirler.
5. Hormonlar canlıdaki yoğunluğuna göre etki gösterirler.
6. Hormonlar protein ve yağ yapısındadır.
• Yüksek yapılı organizmalarda vücudun bütünlüğü sinir sistemi,
birlikte çalışmasıyla sağlanır.
• Endokrin bezler salgı yapan sinir hücreleri ile bunların salgılarını
inceleyen bilim dalına endokrinoloji denir
* HAYVANLARDA HORMONAL DÜZENLEME
* • Omurgalıların birçoğunda ve birçok omurgasız hayvan (böcekler
,kabuklular, yumuşakçalar)endokrin bezler vücudun düzenli
çalışmasında görev alır.
* • Sölenterlerde ve halkalı solucanlarda hormon üreten tek kaynak
,salgı yapabilen sinir hücreleridir.
* • Böceklerde hormonlar sinir sisteminde (beyin) üretilir. Beyin
hormonları etkisiyle vücut bezleri hormon salgılar. Bunlardan en
önemlisi de deri değiştirme hormonudur .Bu hormonun sayesinde deri
değiştirilerek dış iskeletin engellemesine rağmen büyüme sağlanır. Bir
başka hormon ise larva döneminde üretilen gençlik
hormonu(jüvenil)dur.
* • Deri değiştirme hormonu (ekdizon) ergenlik döneminde salgılanır.
İNSANDA HORMONLAR:
• Hormonlar iç salgı bezlerinde
üretilerek direkt kana verilir.
• Başlıca iç salgı bezleri: Hipofiz,
tiroid, paratiroid, böbreküstü,
pankreas,
epifiz, timus ve eşey bezleridir
ENDOKRİN SİSTEM:
*
*
*
*
*
*
*
*
*
1-Epifiz
2-Hipofiz
3-Tiroid
4- Timus
5- Böbrek üstü bezler
6-Pankreas
7-Yumurtalıklar
8-Testis
* HİPOTALAMUS: İki çeşit hormon salgılar. Bu hormonlar hipotalamus tarafından sentez edilerek
hipofiz bezinin arka lobunda depo edilir, ihtiyaç halinde buradan kana karışır.
* 1. ADH(=Antidiüretik Hormon =Vazopressin): Böreklerde suyun geri emilimini sağlar .İnce
atardamarın kasılmasını kan basıncının artmasını sağlar. ADH az salgılanırsa şekersiz diyabet
hastalığı görülür.
* 2. OKSİTOSİN: Uterusun kasılmasını sağlayarak doğuma yardımcı olur.Meme bezlerini uyararak sütün
meme ucuna gelmesini sağlar.
* HİPOFİZ: iki kısımdır. 1)Arka lop: Hipotalamusta üretilen hormonlar depo edilir. 2)Ön lop: 7 önemli
hormon salgılar.
* 1. STH(=Somatotropin Hormon) : Büyümeyi sağlar Özellikle uzun kemiklerin büyümesini sağlar.
Protein sentezini arttırır, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını etkiler. Fazla salgılanması devliğe az
salgılanması cüceliğe yol açar. Büyüme döneminden sonra fazla salgılanırsa akromegali hastalığına
(el ayak, ve yüz kemiklerinde orantısızlığa) sebep olur.
* 2. MSH(=Melanosit Uyarıcı Hormon):Deride melanosit hücrelere etki ederek cilde renk veren melanin
maddesini salgılatır.
* 3. TSH(TUH=Tirotropin):Tiroid bezinin uyarılmasını ve tiroksin hormonun salgılanmasını sağlar.
* 4. LTH(=Luteotropik Hormon=Prolaktin):Korpus luteumun devamını sağlar. Annelik duygusunu
geliştirir. Süt keselerinin oluşumunu sağlar.
* 5. FSH(=Folikül uyarıcı Hormon):Dişilerde folikülleri geliştirerek yumurta hücresinin olgunlaşmasını
sağlar. Foliküllerde östrojen salgılattırır. Erkeklerin testislerinde sperm hücrelerin oluşumunu
başlatır.
* 6. LH(=Luteinleştirici Hormon):Dişilerde ovalasyonu sağlar. Korpus luteumun oluşmasını sağlattırır.
* 7. ACTH(=Adrenokortikotropik Hormon):Böbrek üstü bezinin korteks kısmını uyararak buradan
steroid hormonları salgılattırır.
* TİROİD BEZİ: En önemli hormonu tiroksindir.
* TİROKSİN: Hücrelerin metabolizma faaliyetlerinde kullandıkları
oksijen miktarını ayarlar. Fazla salgılanırsa oksijen tarafından
kullanılan oksijen miktarı artar ve metabolizma hızlanır. Az
salgılanırsa metabolizma yavaşlar, hücreler arası maddede sodyum ve
suyun ,kanda ise kolesterolün yükselmesine sebep olur. İnsanlar ve
sıcak kanlı hayvanlar, yılın soğuk aylarında daha fazla tiroksin
salgılar. Hipotalamustaki salgı yapan sinir hücreleri, özel bir madde
ile hipofizin ön lobundan tirotropin sentezlenmesini ve serbest
kalmasını sağlar. TSH kan ile tiroide gelir ve tiroksin hormonu salgılar.
Ayrıca kandaki Ca ve P seviyesini düşürücü etki yapan tirokalsitonin
hormonu da salgılar. İyot eksikliğinde tiroid bezinin büyüyerek salgı
yapmasını guatr denir. Gelişme devresinde tiroit bezinin az çalışması
sonucu kretenizm(ahmaklık) olur. Bu çocuklarda cücelik , zeka
geriliği, eşey bezlerinin gelişmediği görülür. Ergenlik döneminde az
salgılanırsa bazal metabolizma hızı ve vücut ısısı düşer. Ruhen ve
bedenen uyuşukluk başlar. Deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür.
Bu bozukluklara miksodem denir.
KALSİTONİN: Kandan kemiklere kalsiyum geçişini
sağlayarak, kandaki kalsiyum seviyesini düşürür.
PARATİROİT BEZİ: Parat hormonu (paratirin)sentezler.
PARAT HORMONU: Ca ve P metabolizmasını düzenler.
Kemikten kana Ca ve P geçişini sağlar. Tirokalsitonin ile zıt
çalışarak Ca , P dengesini sağlar. Az salgılanırsa kandaki Ca
kemiklerde birikir ve kanın Ca miktarı azalır. Buna tetani
denir. Bu hastalıkta kaslar ağır kasılma ve titremeler olur.
El ve ayak parmaklarında içe doğru bükülmeler olur.
* BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ:Böbreğin hemen üzerine yerleşmiş bezlerdir.
Kabuk (korteks) bölgesinden salgılananlar: aldosteron ve kortizon. Öz
bölgesinde (medulla) salgılananlar: Adrenalin (Epinefrin),
nöradrenalin (Nörepinefrin)
* ALDOSTERON: Böbreklerden Na –Cl iyonlarının geri emilimini sağlar.
* Kortizol. Karbonhidrat,yağ ve protein metabolizmasını düzenler.
Protein ve yağların karbonhidrata dönüşmesini sağlar. Kan şekerini
yükseltir
* Korteks bölgesi hormonlarının az salgılanması sonucu Addison
hastalığı oluşur. Deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer iştahsızlık ve
kaslarda zayıflama görülür Na ve Cl `ün idrara atılması artarken
vücut sıvısında K miktarı yükselir.Fazla salgılanırsa, kan basıncı artar,
kaslar zayıflar. Bu da «Conn sendromuna» neden olur.
* ADRENALİN(Epinefrin): Korku , öfke ve heyecan anında salgılanır.
Sempatik sinir sistemi epinefrinin etkisiyle kan basıncını yükseltir,
kalp atışlarını hızlandırır damarlar genişler , göz bebekleri büyür,
kıllar dikleşir.
* NORADRENALİN(Nörepinefrin): Kan basıncını arttırıcı etki yapar. Kan
damarlarını arttırır.
.
*PANKREANS: Karma bir bezdir.Ürettiği enzimleri kanalla
bağırsağa gönderir. Langerhans odacıklarında ürettikleri
hormonları kana verirler.
* İNSÜLİN: Langerhans adacıklarını beta hücrelerinde üretilir. Kan
şekerinin dokulara geçişini sağlar. Kas ve karaciğerde glikojen
sentezini sağlar. Yeterli salgılanmadığında kan şekeri yükselir ve
bunun sonucunda şeker hastalığı görülür.
* GLUKAGON: Langerhans adacıklarının alfa hücrelerinde sentezlenir.
Karaciğerde depo edilen glikojeni parçalattırır. Glikozun kana geçişini
sağlayarak kan şekerini arttırıcı etki yapar.
EŞEYSEL BEZLER:
* Üreme sistemi hormonlarını kadınlarda ovaryum ( yumurtalık),
erkeklerde ise testisler üretirler. Eşey bezleri ergenlik çağına
girildikten sonra hipofiz bezinin etkisiyle faaliyet gösterir.
Testislerde erkeklik hormonları olan androjenler üretilir. Bunlardan
testosteron hormonu fonksiyonel sperm yapımını ve olgunlaşmasını
ikincil cinsiyet özelliklerinin (sakal ve bıyık çıkması,kılların
büyümesi,sesin kalınlaşması,kemiklerin gelişmesi erkek tipi kaslı bir
vücut yapısının oluşması) ortaya çıkmasını sağlar.
Yumurtalık dişilerde bulunan bir çift bezdir. Ergenlik dönemine
ulaşıldığında bu bezden östrojen ve progesteron hormonları salgılanır .
Östrojen dişilikle ilgili ikincil cinsiyet özelliklerini (dişilere özgü ince
ses gelişimi, üreme organlarını gelişimi, dişiye ait vücut yapısının
oluşması) sağlar.
Progesteron hormonu ise gebeliğe hazırlanmada önemli rol oynar.
Embriyonun gelişmesi için rahmi hazırlar, embriyonun uterin tüpü
boynuna iletilmesini sağlar ve meme bezlerinin gelişmesinde önemli bir
yere sahiptir.
MİDE: Sindirim organıdır. Fakat bir de gastrin hormonu salgılar.
Gastrin: Midenin sindirim enzimini salgılayan hücrelerini uyarır.
ON İKİ PARMAK BAĞIRSAĞI: Bu da bir sindirim organıdır. Fakat üç
çeşit hormon vardır:
1-Enterogastron: Midenin enzim çıkarmasını durdurarak, boş midenin
kendini sindirmesini engeller.
2-Sekretin:Pankreası enzim salgılaması için uyarır.
3-Kolesistokin:Safranın, on iki parmak bağırsağına boşalmasını sağlar.
TİMUS BEZİ: Göğüs kemiğinin altında bulunur. Çocukluk evresinde
büyük olan timus bezi, gençlik çağından sonra küçülür. Bağışıklıkta
etkili olan bir bezdir.
EPİFİZ: Beyinde bulunan bir bezdir. Melatonin hormonu ürettiği
bilinmektedir. İnsanda ergenlikten önce cinsel olgunlaşmayı önler.
Bu hormonlar dışında; sinapslarda
sinirsel uyarıların taşınmasını
sağlayan, kan basıncını düşürüp bağırsağın hareketlerini arttıran
«asetilkolin» ile büyük damarların ve kılcaldamarların daralmasını
sağlayan «histamin» hormonları da bulunur.
GERİ BESLEME(FEEDBACK MEKANİZMASI):İnsanlarda diğer endokrin
bezlerin çalışmasını düzenlediği için temel bez olarak adlandırılan
hipofizin hormon salgılamasını durdurması veya azaltması diğer
bezlerin kontrolü altındadır. Söyle ki; hipofiz salgıladığı tiroit uyarıcı
hormon ile tiroit bezinin salgı yapmasını sağlar. Tiroit bezinin
salgıladığı tiroksin hormonunun derişiminin kandaki miktarı belirli bir
seviyeye ulaştığında bu hipofizin tiroit uyarıcı hormon salgısını
azaltması yada kesmesi yönünde bir uyartı oluşturur. Hipofiz bezinin
diğer bezlerle bu etkileşimine geri besleme sistemi denir.
HİPOFİZ
TSH
Tiroksin
Tiroit bezi
ACTH
Kortizol
BÜB
FSH
Östrojen LH
Yumurtalık
Testosteron
Testis
HAZIRLAYAN:
GİZEM İĞDELİ
1011211025- 2-A