Hastalık ve etkene ilişkin özellikler

SALGINLARIN
EPİDEMİYOLOJİK
İNCELEMESİ
Yard. Doç. Dr. Asiye KARTAL
1
SALGIN (epidemi
• Bir
bölgede
bir
hastalığın
sıklığının belli bir dönemde anlamlı
ölçüde artış göstermesidir
2
Salgın türleri
1- Tek kaynaklı salgın
2- Çok kaynaklı salgın (Temas
Epidemi)
3- Çağımızın salgınları
3
Salgın İnsidans Eğrisi
• Hastalığın başlangıç zamanına göre
vakaları gösteren grafiğe salgın
insidans eğrisi denir ve analizin temel
parçalarından biridir. Bu grafik
patlamanın doğasını ve olası kaynağını
gösterir.
4
1- Tek kaynaklı salgın
• Çok sayıda hassas kişinin, patojen
etken kaynağı ile aynı anda veya
birbirine yakın zamanda karşılaşması
sonucu meydana gelir.
• Vaka sayısında birdenbire, patlama
şeklinde artış olur. Gerekli önlemler
alınırsa vaka sayısı süratle düşer,
ancak azalma başlangıca göre daha
yavaş seyreder.
5
Tek kaynaklı salgın eğrisi:
6
•
•
•
•
Tek kaynaklı salgın;
Salgın süresi oldukça kısadır, eğrinin
tepe noktası yüksektir.
Erken alınan önlemlerle salgın süresi
kısa sürer.
Genellikle sindirim sistemi yoluyla, su ve
besinlerle bulaşan enfeksiyonların
meydana getirdiği salgınlardır (Örn;
tifo, dizanteri, kolera, hepatit A, gıda
zehirlenmeleri gibi)
Çevre ve konut koşullarının sağlıksız
olduğu toplumlarda bu hastalıklar
endemik haldedir ve koşulların daha da
olumsuzlaştığı durumlarda sık sık tek
7
kaynaklı özellikte salgınlar meydana
gelir.
2- Çok kaynaklı salgın
• Bu tip salgında; Sağlam ve hassas kişilerin hasta ve
taşıyıcılarla tek tek karşılaşması, temas etmesi söz
konusudur.
• Vaka sayısı yavaş yavaş artar ancak genellikle tek
kaynaklı salgınlardaki kadar fazla olmaz.
• Salgın eğrisi daha basıktır ve salgın süresi daha
uzundur.
• Genellikle solunum sistemi yoluyla bulaşan
enfeksiyonlar (kızamık, kızamıkçık, kabakulak,
boğmaca, difteri, streptokok enfeksiyonları), direkt
temas yoluyla bulaşan enfeksiyonlar (sifiliz, gonore,
AIDS), biyolojik vektörlerle bulaşan enfeksiyonlar
(sıtma, toksoplazmozis) bu özellikte salgın meydana
getirirler.
8
Çok kaynaklı salgın eğrisi:
9
3- Çağımızın salgınları
• Endüstrileşme yeni salgınların
görülmesine yol açmıştır.
• Sanayi kuruluşlarının çeşitli zararlı
atıkları hava, su, toprak, yiyeceklerin
kirlenmesine yol açar. Bu kirlenme
sonucunda da zararlı atığın cinsine
göre çeşitli zehirlenmeler,
sakatlıklar, ölümler meydana gelir.
10
Bir salgının meydana gelmesini ve
boyutunu belirleyen faktörler
şunlardır:
 Hastalık ve etkene ilişkin özellikler:
 Hastalık etkeninin enfektivitesi(atak hızları)
 Hastalık etkeninin bağışıklık bırakma özelliği
 Hastalığın spektrumu
 Hastalığın insidansı
 Hastalığın fatalitesi
 Hastalığın inkübasyon süresi
 Kişiye ilişkin özellikler:
• yaş
- cinsiyet
- aile büyüklüğü
• sosyo-ekonomik düzey
- meslek
 Çevreye ilişkin özellikler:
• konut koşulları
- çevre koşulları
11
Bir salgının incelenmesi için
yapılması gerekenler:
1- Hastalık tanısının kesinleştirilmesi
2- Salgın durumunun olup-olmadığının belirlenmesi
3- Tüm hastaların ve özelliklerinin saptanması
4- Risk altındaki toplumun belirlenmesi
5- Salgın sırasındaki çevre koşullarının incelenmesi
6- Salgın kaynağı ve yayılmasına ilişkin hipotez kurulması
7- Salgının kontrolü için gerekli önlemlerin alınması
12
1- Hastalık tanısının
kesinleştirilmesi
• Vakalara kesin tanı konulması
• Klinik belirtilere göre önlemler
alınmalıdır
• Geçmiş yılların verilerinden
yararlanılarak beklenen vaka sayısı
bulunur.
13
2- Salgın durumunun olupolmadığının belirlenmesi
• Bir bulaşıcı hastalığın toplumda sürekli
var olması (endemik olması) durumunda
salgından söz edilemez.
• Bir salgının belirlenebilmesi için bulaşıcı
hastalık bildirimlerinin sürekli, tam ve
doğru yapılması, morbidite kayıtlarının
düzenli biçimde tutulup-saklanması
gerekir.
14
3- Tüm hastaların ve özelliklerinin
saptanması
Epidemiyolojik öykü alma;
•
•
•
•
•
Yaş, cins, konut koşulları gibi özellikler
Bağışıklık durumu
Hastalık öncesinde ve sırasında temas ettiği kişiler
Yakınmaların türü, başlangıç zamanı ve süresi
Hastalık etkeninin kaynağını belirleyebilmek için
yenilen yemekler (özellikle gıda zehirlenmesinde),
içilen su ve diğer içecekler konularında bilgi
toplanmalıdır.
15
4- Risk altındaki toplumun belirlenmesi
ve ayrıntılı biçimde incelenmesi
Risk altındaki toplum belirlendikten sonra toplumun
tamamı veya toplumu temsil eder nitelikteki bir
örnek üzerinde ayrıntılı laboratuar incelemeleri
yapılmalıdır.
Böylece;
• Taşıyıcılar belirlenebilir,
• Toplumun bağışıklık düzeyi saptanabilir,
• Mikroorganizmalar tiplendirilir,
• Antibiyotik hassasiyet testleri yapılabilir,
• Kaynak hayvan ise bunlardan da laboratuar
incelemeleri yapılmalıdır.
16
5- Salgın sırasındaki çevre
koşullarının incelenmesi
• Çevre koşulları (kuraklık, yağış, su
kesilmesi, suların arıtılması vb.)
• Vektörlerin yoğunluğu
• Yiyeceklerin ve konutların durumu
17
6- Hastalık kaynağı ve yayılmasına
ilişkin hipotez kurulması
Hipotezde bulunması gerekli öğeler;
• Hastalık etkeni ve özellikleri
• Kaynak
• Kaynaktan çıkış
• Yeni konakçıya geçiş yolu ve şekli
• Yeni konakçının hassasiyetidir.
18
7- Salgının kontrolü için gerekli
önlemlerin alınması
a) Salgında yapılması gereken ilk
işlerden birisi vakalara tanı
konulduktan sonra tedavilerinin
yapılmasıdır.
b) Salgının yayılmasını durdurucu
önlemlerin alınması.
c) Rapor yazılması
19
Salgınların yayılmasını durdurmak
için;
1- Hastalığa özel önlemler:
Bağışıklama
Kemoprofilaksi/Seroprofilaksi
İzolasyon/karantina/tıbbi nezaret
Dezenfeksiyon
20
Salgınların yayılmasını durdurmak
için;
2- Genel önlemler:
 Risk altındaki toplumun periyodik olarak taranması
 Yeterli ve dengeli beslenme
 Çevrenin düzeltilmesi
–
–
–
–
Suların arıtılması
Katı ve sıvı atıkların kontrolü
Hava, su,toprak kirliliğinin önlenmesi
Konut koşullarının düzeltilmesi
 Besin sanitasyonu
 Sağlık eğitimi
21
Salgın Çıkmadan Alınacak Önlemler
İhbar ve bildirim sisteminin kurulması
Sağlık örgütlerinin hazırlanması
Çevrenin olumlu hale getirilmesi
Bağışıklama
Toplum eğitimi
Risk altlndaki grupların sürekli
taranması
22
Bulaşıcı hastalığa bağlı bir salgının
kontrolü için temel stretajiler
• 1. Kaynağa Yönelik Önlemler
*Vakaların ve taşıyıcıların tedavisi
*Vakaların izolasyonu
*Şüphelilerin sürveyansı
*Rezervuar hayvanların kontrolü
Vakaların bildirilmesi
23
• 2. Bulaşmayı Engelleme
*Çevre temizliği
*Kişisel temizlik
*Vektör kontrolü
*Dezenfeksiyon ve sterilizasyon
*Nüfus hareketlerini kısıtlamak
24
•
•
•
•
•
3. Duyarlı Kişileri Koruma
Bağışıklama
İlaçla koruma
Kişisel Koruma
İyi beslenme
25