1.1.1.2.Kapalı Sonlu Fonlar
advertisement
İçindekiler 1.Yatırım Fonlarının Tanımı ve Mahiyeti .................................................................................. 2 1.1.Yatırım Fonlarının Sınıflandırılması .................................................................................... 5 1.1.1. Fona Katılma veya Ayrılışın Serbest Olup Olmayışına Göre .......................................... 5 1.1.1.1.Açık Sonlu Fonlar .......................................................................................................... 5 1.1.1.2.Kapalı Sonlu Fonlar ....................................................................................................... 7 1.1.2. Portföy Yapılarına Göre ................................................................................................... 8 1.1.2.1.Hisse Senedi Fonları....................................................................................................... 8 1.1.2.2.Tahvil Fonları ................................................................................................................. 9 1.1.2.3.Para Piyasası Fonları ...................................................................................................... 9 1.1.2.4. Karma Fonlar............................................................................................................... 10 1.1.3. Risk Getiri Amaçlarına Göre .......................................................................................... 10 1.1.3.1. Aşırı Büyüme Amaçlı Fonlar ...................................................................................... 10 1.1.3.2.Büyüme Amaçlı Fonlar ................................................................................................ 11 1.1.3.3. Büyüme ve Gelir Fonları ............................................................................................. 11 1.1.3.3.1. Gelir Amaçlı Fonlar.................................................................................................. 11 1.2.Yatırım Fonları Tipleri ve Türleri ...................................................................................... 12 1.2.1. Yatırım Fonu Tipleri ...................................................................................................... 12 1.2.1.1.A Tipi Fonlar ................................................................................................................ 12 1.2.1.2.B Tipi Fonlar ................................................................................................................ 12 1.2.2.Yatırım Fonu Türleri ....................................................................................................... 13 1 1.Yatırım Fonlarının Tanımı ve Mahiyeti Bir ekonomik sistemde,yatırım yapmak isteyen işletmelerin yeterli fona sahip olmadıkları,bazı kişi ve kuruluşların ise fon fazlasına sahip oldukları görülür.Mevcut kaynakların etkin bir şekilde kullanılarak yatırımlara kanalize olması için fon fazlasına sahip olan kesim ile fon açığı olan kesimin karşı karşıya geleceği bir piyasaya ihtiyaç duyulmaktadır.Fon fazlası olan kesimden fon açığı olan kesime fon aktarımı ya da tasarrufların yatırıma dönüştürülmesi işlevi mali piyasalar (para ve sermaye piyasaları) ve bu piyasadaki mali araçlar yoluyla yerine getirilmektedir. Mali piyasalarda fon fazlası olan, başka bir deyişle fon açığı olan kesimlere kaynak aktaran yatırımcılar bireysel ve kurumsal yatırımcılar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.Bireysel yatırımcılar kendi imkanlarıyla yatırım yapan hane halkından oluşurken, kurumsal yatırımcılar; sosyal güvenlik kuruluşları,sigorta şirketleri,özel emeklilik kurumları ve kolektif yatırım kuruluşları (yatırım fonları ve ortaklıkları) gibi kurumlardan oluşmaktadır. Kurumsal yatırımcılar bireysel yatırımcılardan farklı olarak büyük tutarlarda yatırım yaptıkları, ölçek ekonomilerinden yararlandıkları, profesyonel yönetici çalıştırdıkları için daha akılcı ve etkin yatırım yapma imkanına sahiptirler. Bir kurumsal yatırımcı olan yatırım fonları, sadece piyasanın önemli bir arz unsuru değil, yatırımlara yönlendirildikleri paraları yatırım amacıyla tasarrufta bulunan küçük tasarruf sahiplerinden ihraç ettikleri belgeler karşılığında topladıkları için aynı zamanda piyasanın da talep yönünü oluşturmaktadır. Bu nedenle, hem fon arz eden hem de fon talep eden yatırım fonları sermaye piyasalarının en önemli kurumlarından birisi olarak varlığını sürdürmektedir.1 Yatırım fonunun tanımını yapmadan önce portföyün ne olduğunun ortaya konmasında fayda vardır. Portföy geniş anlamıyla bir kişinin ya da kuruluşun sahip olduğu Kılıç S. Türkiye’de Yatırım Fonlarının Performansının Değerlendirilmesi, 1.b. Anakara: IMKB Yayını, 2002, s.3-4 1 2 varlıkların tümünü ifade eder. Dar anlamıyla portföy ise sermaye piyasası araçları ve kıymetli madenlerden oluşan varlık grubudur.2 Yatırım fonları değişik miktarlarda yatırım yapan birçok kişinin parasını bir havuzda toplar ve profesyonel fon yöneticileri, havuzdaki bu parayı, pay sahiplerinin finansal hedeflerine ulaştırmalarına yardımcı olmak üzere, tahviller ve para piyasası araçlarından almak için kullanırlar.3 Yatırım fonları; Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığı toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre aşağıda belirtilen varlıklardan oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.4 Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulan ortaklıklara ait hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri, a. Türk parasının kıymetini koruma hakkındaki 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapabilen, yabancı özel ve kamu borçlanma senetleri ve hisse senetleri, b. Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları, c. Kurul’ca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları, repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmeleri,5 http://www.spk.gov.tr/yatırımcının köşesi/menkul kıymet yatırım fonları tanıtım rehberi Tevfik G. Dünyada ve Türkiye’de Yatırım Fonları (Teori ve Uygulaması), 1.b.Ankara Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1995, s.5. 4 Yeman A. “Yatırım Fonlarının Hukuk Düzeni”, Mükellefin Dergisi, (Şubat 2001), Sayı:98,s.56. 5 Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, İstanbul, 2001, ss.92-93 2 3 3 Şekil 1: Tipik Bir Yatırım Fonu İşleyişi Kurucu, bir yatırım fonu kurarak bu fona iştiraki sağlayan katılma belgelerini tasarruf sahiplerine arz eden ve fonun her türlü işlemlerinden dolayı ortaklara ve düzenleyici kurumlara karşı sorumlu olan kuruluştur. Yönetici, kurucu tarafından atanan ve fonun varlıklarını fonun amaçlarına uygun olarak yönetmekle sorumlu olan kişidir. Portföy yöneticisinin kurucudan bağımsız olarak belirlenmesi ile, kurucunun değil, fona katılan tasarruf sahiplerinin menfaatleri doğrultusunda yönetilmesi amaçlanmaktadır. Saklama Kuruluşu, onun portföyündeki varlıkları saklamak ve bu varlıklara bağlı olarak ortaya çıkan faiz ve temettü gibi gelirleri tahsil etmekten sorumludur. Tasarruf sahipleri ise fona iştirak eden gerçek ve tüzel kişilerdir. Bunlar, anılan fonun sahip olduğu portföyü temsil eden hisseleri veya Türkiye’deki adıyla katılma 4 belgelerini satın alarak fona ortak olmaktadırlar. Bu açıklamalar çerçevesinde tipik bir yatırım fonunun işleyişi Şekil1’de özetlenmiştir.6 1.1.Yatırım Fonlarının Sınıflandırılması Yatırım fonları; fona katılma ve ayrılmanın serbest olup olmayışına, risk getiri amaçlarına, portföy yapılarına göre sınıflandırılabilirler. 1.1.1. Fona Katılma veya Ayrılışın Serbest Olup Olmayışına Göre Yatırım fonlarının sınıflandırılmasında en sık karşılaşılan yöntem, katılma belgelerinin satın alınıp alınmama kriterlerine göre yapılan sınıflandırmadır. 1.1.1.1.Açık Sonlu Fonlar İhraç ettikleri katılma belgelerini, bunları satın alan yatırımcıların talebi halinde geri satın alan fonlar açık sonlu fonlar olarak isimlendirilebilmektedir. Açık sonlu fonlar; istenildiği an paraya çevrilebilme özellikleri nedeniyle küçük ve deneyimsiz yatırımcıların fonlara yönelmesini sağlayabilmekte ve dolayısıyla tasarrufları harekete geçirebilmektedir. İstenildiği an paraya çevrilebilme dışında, açık sonlu fonların, diğer bir özelliği de yeni bir talep halinde fonun pay sayısının arttırabilmesidir. Bir başka deyişle herhangi bir yatırımcı istediği an katılma belgesi satın alarak bu tür fonlara katılabilmektedir. Tasarruf sahipleri açık sonlu fonların katılma belgelerini kurucunun ve bu belgelerin satışına aracılık yapan aracı kuruluşların merkez ve şubelerinden satın alabilirler.7 Açık sonlu bir fonun hisse başına fiyatı, borsada işlem gören hisse senetleri gibi gün boyunca olan arz ve talepte kontrol edilemez. Açık sonlu yatırım fonlarının paylarının fiyatı Kılıç S. a.g.e., ss 6-7 Ertaş V. Tuncel K. Teker B. Yatırım Fonları ve Türkiye Uygulaması, 1.b. Ankara,1997, s.12. 6 7 5 her gün, gün boyunca sabittir. Bu fiyat önceki günün öğleden sonrasında piyasa kapanış zamanındaki gerçek değere dayanır. Açık sonlu yatırım fonlarının yatırım açısından cazip hale getiren iki özelliği vardır: Likit oluşları; fon payları istendiği anda alınıp satılabilirler. Pay fiyatı ayarlamaları. Likidite Açık sonlu yatırım fonlarının likiditesi şöyle çalışır: Çoğu yatırım fonu, piyasa koşulları iyi olduğunda pay sahiplerinin paralarını %90’ını menkul kıymetlere yatırılmış halde tutarlar. Yatırılan para, fonun amaçlarına göre kısa vadeli,uzun vadeli yatırılabilirler veya nakit pozisyonunda tutulabilirler. Bir fonun nakit pozisyonu onun mevcut nakit varlıkları anlamındadır, yani bu paylarının itfasına (veya satılmasına) karar veren yatırımcılara ödenebilecek paradır. Eğer fonun itfaları fonun sahip olduğu nakitten daha fazla ise fonun portföyündeki (yatırım fonunun yatırım yaptığı menkul kıymetlerin tümü) menkul kıymetlerin bazıları bu itfaları karşılayacak şekilde satılmalıdır. Bir açık sonlu yatırım fonunu çekici bir yatırım aracı haline getiren ikinci unsur olan pay fiyatlamasını nasıl yürüttüğüdür. Açık sonlu yatırım fonu paylarının fiyatlaması iki unsura dayanır; Fonun portföyündeki kıymetlerin piyasa fiyatı ve fonun pay sahiplerinin sayısı. Fondaki kıymetlerin toplam piyasa değerinden fon giderleri çıkarıldıktan sonra elde edilen değer toplam pay sayısına bölünerek fonun fiyatı bulunur. Fonun fiyatının piyasa ile aynı gelişmeyi göstermesi gerekmez. Mesela Dow Jones düştüğünde fonun pay değerinin düşmesi gerekmez, değeri yükselebilir veya aynı kalabilir. Fonun değeri fonun portföyü içindeki kıymetlerin piyasada nasıl değerlendiklerine ve fonun dolaşımdaki pay sayısına bağlıdır.8 8 Tevfik G. a.g.e., ss.6-7. 6 1.1.1.2.Kapalı Sonlu Fonlar Kapalı sonlu yatırım fonları, ihraç ettikleri katılma belgelerini yatırımcının talebi halinde geri almayan, buna bağlı olarak ta tedavüldeki pay sayısı sabit olan yatırım fonları olarak tanımlanmaktadır. Bu fonların katılma belgeleri hisse senetleri gibi işlem görmektedir. Kapalı sonlu yatırım fonlarının özellikleri şu şekilde sıralanabilir.9 Katılma belgesi sahiplerinin belgelerini paraya çevirebilmek için fona değil başka yatırımcılara başvurması gerekmektedir. Bu nedenle kapalı sonlu fonların belgeleri esas olarak borsalarda alım satımı konu olmaktadır.10 Fon katılma belgeleri ilk ihraç sırasında fondan, daha sonra da borsa ve tezgah üstü piyasalarda satın alınabilmektedir.Yatırımcının elinde bulunan fon paylarını ona geri satma imkanı bulunmadığından, tedavüldeki pay sayısı sabittir. Fonun katılma belgeleri hisse senetleri gibi işlem gördüğünden, fiyat arz ve talebe göre belirlenmektedir. Dolayısıyla, fiyatın birim net varlık değerinden farklı olma ihtimali bulunmaktadır. Zira, kapalı sonlu yatırım fonlarına fazla talep olduğunda piyasa fiyatı birim net varlık değerinden yüksek, aksi halde düşük olabilmektedir.11 Hem açık sonlu hem de kapalı sonlu fonlar çeşitli yatırım hedeflerine sahiptirler ve yatırımcılardan topladıkları paraları çeşitli menkul kıymetler almak için biriktirirler. Fakat ikisinin arasındaki fark; kapalı sonlu fonlarda sabit sayıda pay ihraç edilmesine karşın, açık sonlu fonlarda pay sayısının değişken olmasıdır. Açık sonlu bir fonu fast-food satıcısına benzetebiliriz; talep olduğunda daima taze şekilde yemek hazırlamak durumundadır. Oysa ki kapalı sonlu fonlar şişe içindeki bir içkiye benzetilebilir, standart bir şişenin içinde belli miktarda içecek bulunur, daha az veya daha fazla olamaz. Kapalı sonlu bir fonun hisseleri sadece bir arcı kurum (broker) aracılığı ile alınabilir ve belli başlı borsalarda işlem görür. Açık sonlu bir fonun hisselerini almak için ise her zaman bir broker’in aracılığı gerekmez. Kılıç S. a.g.e., s.10. Ertaş V. Tuncel K, a.g.e., s.12. 11 Kılıç S. a.g.e., s.11. 9 10 7 İlk halka arz süreci içinde alınmadıkça yatırımcılar kapalı sonlu fonlar alırken komisyon öderler. İlk halka arz durumunda ise komisyonlar genellikle fon fiyatlarına yansıtılır. Açık sonlu fonlar ise böyle çalışmaz. Bazı açık sonlu fonlar satılırken komisyon alsa da çoğunda böyle değildir. Kapalı sonlu fonlar sabit bir sayıda ihraç edildiklerinden fiyatları açık sonlulardan farklı bir şekilde hesaplanır. Pay başına fiyat hesaplanmasındaki farklılıklar yüzünden kapalı sonlu bir fonun fiyatı fondaki toplam menkul kıymetlerin gerçek değerinden daha düşük veya yüksek olabilir. Kapalı sonlu bir fonun başa baş fiyatında işlem gördüğü söylenir. Bundan dolayı, portföy içindeki menkul kıymetlerin gerçek değerini bulmak ciddi bir çalışma gerektirir. Piyasa koşulları ve menkul kıymetin popülaritesi kapalı sonlu onun fiyatını düşürebilir.12 1.1.2. Portföy Yapılarına Göre 1.1.2.1.Hisse Senedi Fonları Hisse senedi fonları, portföylerinin tamamı veya büyük bir kısmı yerli ve/veya yabancı şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarıdır. Bu fonlar genel olarak tahvil ve para piyasası fonlarından daha fazla risk içermekte, ancak bunlara oranla daha yüksek getiri sağlamaktadır. Hisse senedi fonları, (i) sermaye kazancı elde etmek, (ii) geliri elde etmek, (iii) hem gelir ve hem de sermaye kazancı elde etmek amaçlarına göre alt ayırımlara tabi tutulmaktadır. Aşırı büyüme fonları, büyüme fonları ve sektör fonları sermaye kazancı elde etmeyi amaç edinen fonlara; gelir hisse senedi fonları gelir (temettü) elde etmeyi amaç edinen fonlara; büyüme ve gelir fonları ise hem temettü hem de sermaye kazancı elde etmeyi amaç edinen fonlara örnek olarak verilebilir. Yine portföye alınan hisse senedini ihraç eden şirketin bulunduğu coğrafi konuma göre gelişmekte olan piyasalar hisse fonları, bölgesel hisse fonları, global hisse fonları gibi sınıflandırmalar yapılmaktadır. 12 Tevfik G. a.g.e., ss.8-9. 8 1.1.2.2.Tahvil Fonları Tahvil fonları, portföylerinin tamamını veya büyük bir kısmını tahvil ve bono gibi sabit getirili menkul kıymetlere yatırım yapan fonlardır. Bu fonlar, para piyasası fonlarından daha yüksek, hisse senedi fonlarından ise daha düşük riske sahiptir. Tahvil fonları, şirket tahvillerine yatırım yapan fonlar, yabancı tahvillere yatırım yapan fonlar, devlet borçlanma araçlarına yatırım yapan fonlar ve belediye borçlanma araçlarına yatırım yapan fonlar gibi alt ayırımlara tabi tutulmaktadır. 1.1.2.3.Para Piyasası Fonları Para Piyasası Fonları, portföylerinin tamamı veya büyük bir kısmı para piyasası araçlarından oluşan yatırım fonlarıdır. Bu fonlar daha çok hükümetleri belediyeler ve şirketler tarafından ihraç edilen kısa vadeli ve yüksek kaliteli menkul kıymetleri (90 gün ve daha az vadeli araçlar, mevduat sertifikaları, finansman bonoları gibi) portföylerine almaktadırlar. Dolayısıyla, bu fonlar diğer fonlarla karşılaştırıldığında en düşük riske sahip olan fonlardır.13 Aktifleri başlıca; hazine bonoları, ciro edilebilen mevduat, Euro dolar mevduatları, ticari kağıtlar, banka kabullerini içeren açık sonlu yatırım fonlarıdır. Bazı faktörler para piyasası fonlarını diğer yatırım fonlarından ayırır: 13 Kılıç S. a.g.e.,ss.11-12. 9 Yatırım portföyünün ortalama vadesi kısadır. Para piyasası fon varlıklarını, hazine bonolarına, mevduata ve ticari kağıtlar gibi yüksek likitli yatırım araçlarına yatırır. Bu fonlar sadece kısa vadede değerlendirildiğinden (yüksek getirili araçlar) hissedarlar için risk yaygın olan senetlere ve uzun vadeli bono fonlarına göre daha düşüktür. Düşük risk oranı olan bu ikincil özellik sayesinde para piyasası yatırım fonları banka mevduatlarına ikame edebilir.14 1.1.2.4. Karma Fonlar Karma fonlar ise hisse senetleri sabit getirili menkul kıymetler, para piyasası araçları ve türev araçlardan oluşan portföylere yatırım yapan fonlardır. Bu fonlar söz konusu araçlardan birkaçına veya tamamına yatırım yapabilmektedirler. Örnek olarak; varlık tahsis fonları, hisse senetleri, sabit getirili menkul kıymetler ve para piyasası araçlarına birlikte yatırım yapmaktadır. Bu fonlar portföylerine aldıkları her bir sınıftaki araçların ağırlıklarını sabit tutarak yüksek gelir elde etmeyi amaçlamaktadır.15 Karma fonlar; hisse senetleri ve bonoları birbirine eşit miktarda içerirler. Hissedarların hem ekonomik genişlemede ve hem de daralmada kazançlarının olması, karma fon için rasyoneldir. Genişlemeye, uzun vadede daha yüksek hisse senedi ücretlerine yansımaya eğilimli enflasyon baskıları eşlik eder. Ekonomi daraldığında, faiz oranları genelde düşer, bono fiyatları ve bononun portföy değeri yükselir.16 1.1.3. Risk Getiri Amaçlarına Göre 1.1.3.1. Aşırı Büyüme Amaçlı Fonlar Yeni şirketlere yatırım yapan maksimum büyüme veya yeni büyüyen şirket fonları bazı yatırımcılarca “ agresif yatırım fonları” olarak adlandırılırlar. Maksimum büyüme fonları performans sıralamasında ya en üst ya da en alt sıralarda yer almaktadırlar. Bir maksimum büyüme fonunun bir yıl en kötü performansı gösteren fonlardan biriyken ertesi yıl ortalama 14 Arıcan E. Uludağ İ. Finansal Hizmetler Ekonomisi (Piyasalar-Kurumlar-Araçlar), 15 Kılıç S. a.g.e., s.12. Arıcan E. Uludağ İ, a.g.e, s.323 16 10 bir fonun iki katı getiri sağlaması mümkündür. Pay fiyatları büyük dalgalanmalar gösterebilmekte olan fonlar, uzun vadeli yatırım yapabilecekler için uygundur. Sözü edilen fonların riskli oluşu bu fonların genellikle küçük ve yeni şirketlere ve ilk defa halka arz edilen şirketlere yatırım yapmalarından kaynaklanmaktadır. Çabuk büyüyen ve kağıtlarının fiyatları kazançlarının çok üstünde olan bu şirketler AR-GE harcamaları çok yüksek olduğundan bazen hiç kazanç sağlayamamakta ve kar payı dağıtmamaktadırlar. Fon yöneticisinin başarılı olması durumunda yılda bir kez sermaye kazançları dağılımı yapılabilmektedir. Maksimum büyüme fonlarının, tıpkı yatırım yaptıkları şirketler gibi aktif toplamları da küçüktür. Bu fonların bazıları kısa dönemli ve riskli bir strateji izlemektedir.17 1.1.3.2.Büyüme Amaçlı Fonlar Büyüme fonları,fonun portföyündeki değerinin kıymet artışı üzerine yoğunlaşır. Spektrumun diğer ucundaki gelir fonları yüksek periyodik faiz ve kar payı ödemeleriyle olan hisse senedi yatırımlarının üzerinde önemle durulur. Bu kategoriler içerisinde yatırım felsefesi değişebilir. Bazı büyüme fonları küçük veya cari getirisi olmayan minimum sermaye kazançlarını arar. Diğerleri uzun süreli fiyat saptaması, periyodik ödemelere ikincil odaklanma ile hedefler sermaye kazançlarının çok üzerinde durulursa fonun yatırımları daha çok riskli olur.18 1.1.3.3. Büyüme ve Gelir Fonları Büyüme ve gelir fonları, hisse değeri artan ve temettü ödemelerini yaptıkları kanıtlanmış sağlam şirketlerin adi hisse senetlerine yatırım yaparlar. Bu tip fonlar uzun dönemli sermaye büyümesi ile birlikte istikrarlı bir gelir akışını hedeflerler.19 1.1.3.3.1. Gelir Amaçlı Fonlar Gelir fonları, başlıca hisse senetlerine veya bonolara yatırım yapabilirler. Yüksek kar paylı ödemelerin uygun kayıtlı şirket hisseleri genel hisse senedi gelir fonları için seçilir. 17 Tevfik G. a.g.e., s.10. Arıcan E. Uludağ İ. a.g.e.,s.323. 19 Tevfik G. a.g.e., s.16. 18 11 İmtiyazlı hisselerden oluşmuş gelir fonları, şirket hisselerine ve imtiyazlı senetlere yatırım yapar. Gelir fonu, hisse senetlerine veya bonolara yatırım yapılmasına imkan veriyorsa esnek getirili gelir fonudur.20 1.2.Yatırım Fonları Tipleri ve Türleri 1.2.1. Yatırım Fonu Tipleri Yatırım Fonu tipleri 2 tipte kurulabilirler. 1.2.1.1.A Tipi Fonlar Fon iç tüzüklerinde belirtilmek koşuluyla, portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %25’ini, devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınan KİT’ler dahil, Türkiye’de kurulmuş şirketlerin hisse senetlerine yatırmış bulunan fonlar A Tipi’dir. 1.2.1.2.B Tipi Fonlar Yukarıda sayılan fon türü dışında kalanlar B Tipi olarak adlandırılır ve bu tipler fon türleri ile birlikte belirtilir.21 Yatırımcılar yatırım kararlarını verirken dikkat etmeleri gereken önemli noktalardan biri de vergidir. Kurumlar Vergi Kanunun ilgili maddeleri gereğince hem A ve hem de B tipi onların portföy işletmeciliği sonucu elde ettikleri tüm kazançlar Kurumlar Vergisinden muaf tutulmuştur. Gelir Vergisi Kanunu ise sadece B Tipi yatırım fonlarının gelirleri üzerinden %11 oranında Gelir Vergisi Stopajı ve payı kesilerek Yatırım Fonu tarafından Vergi Dairesine yatırılması hükmünü getirmiştir. Katılma Belgesi sahibi açısından bakıldığında; gerçek kişi yatırımcıların tutarları ne olursa olsun, gerek A gerekse B Tipi fon gelirleri, 31.12.2003 tarihine kadar, beyanname kapsamı dışındadır. Arıcan E. Uludağ İ. a.g.e., s.323. Tuncer S. Yatırım Fonları – Katılma Belgeleri Ve Bunlarla İlgili Vergi Sorunları, Mükellefin Dergisi, (Aralık 1999), Sayı:84, s.61. 20 21 12 Vergi mükellefi tüzel kişilerin ise ( örneğin şirketler ) A ve B Tipi fonlardan fiilen elde ettikleri, ya da bilanço tarihinde portföyünde bulunup o günkü birim fiyatına göre değerlendirilmesi sonucu oluşan kararlarını kurum kazancına dahil ederek vergilendirilmeleri gerekir. Buna karşılık portföyünün en az %51’ini devamlı olarak Türk hisse senetlerine yatıran A Tipi fon katılma belgeleri yıl sonlarında değerlendirme dışı bırakıldığından, şirketlerin bu tür fon vergilerini diledikleri sürece erteleyebilme olanağı vardır.22 1.2.2.Yatırım Fonu Türleri A ve B Tipi olarak vergisel anlamda yapılan tip sınıflamasına ilave olarak bir de tür kavramı geliştirilmiştir. Bu uygulamanın amacı ise farklı portföy yapılarına sahip fonlar oluşturulmak yolu ile farklı yatırımcı tercihlerine hitap edebilmektedir. Portföye alınacak menkul kıymetler göz önünde bulundurularak, 12 ayrı yatırım fonu türü tanımlanmıştır. Bunlar; Tahvil ve bono fonu, Hisse senedi fonu, Sektör fonu, İştirak fonu, Grup fonu, Yabancı menkul kıymetler fonu, Altın ve diğer kıymetli madenler fonu, Değişken fon, Karma fon, Likit fon, Endeks fon ve Özel fondur. Bu çerçevede fonun tipi ve verileme açısından yatırımcıya bilgi verirken, türü portföyün ağırlıklı olarak hangi varlıklardan oluştuğunu göstermektedir.23 22 23 http://www.kyd.org.tr/vergi.asp. http://www.spk.gov.tr/yatırımcının köşesi/menkul kıymet yatırım fonları tanıtım rehberi 13 Fonlar aşağıda belirtilen türlerde kurulabilir; A)Fon portföyünün en az %51’i devamlı olarak; FON ADI TAHVİL VE BONO FONU HİSSE SENEDİ FONU TANIM Kamu ve / veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılmış fonlar Özelleştirme kapsamındakiler de dahil olmak üzere Türkiye’de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırılmış fonlar MENKUL KIYMETLER FONU Belirli bir sektörü oluşturan ortaklıkların menkul kıymetlerine yatırılmış fonlar24 Bir ortaklık ve işletme arasında, söz konusu ortaklığın yönetimine ve ortaklık politikalarının belirlenmesine katılma anlamında devamlı bir bağ yaratan, doğrudan veya dolaylı sermaye ve yönetim ilişkisini ifade eden iştiraklerce çıkarılmış menkul kıymetlere yatırılmış fonlar Hukuksal yönden birbirlerinden bağımsız olmakla birlikte, sermaye, yönetim ve denetim açısından birbirleriyle ilişkili, faaliyet konuları yönünden aynı sektöre bağlı olsun veya olmasın, planlama, organizasyon, sevk ve idare, finansman konularının ana ortaklık çatısı altında tek merkezden koordine edildiği ana ortaklık ve bağlı ortaklıklar bütününün menkul kıymetlerine yatırılan fonlar Yabancı özel ve kamu sektörü menkul kıymetlerine yatırmış fonlar25 ALTIN VE DİĞER KIYMETLİ MADENLER FONU Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenler dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırmış fonlar26 SEKTÖR FONU İŞTİRAK FONU GRUP FONU Tanör R. Türk Sermaye Piyasası, Taraflar,1.b.İstanbul:Beta Yayınları,1999, s.195. Yeman A. a.g.e., s.58. 26 Sermaye Piyasası Ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu, a.g.e.,s.93. 24 25 14 B) Fon portföyünün tamamı; FON ADI TANIM KARMA FON Portföyünün tamamı; hisse senetleri, borçlanma senetleri, altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı sermaye piyasası araçlarından en az ikisinden oluşan ve her birinin değeri fon portföy değerinin %20’sinden az olmayan fonlar LİKİT FON Portföyünün tamamı vadesinin dolmasına 90 günden az kalmış sermaye piyasası araçlarından bu fonlara uygulamada “ LİKİT FON” denilmektedir. Ancak likit fonlarda “ nakit değer ” söz konusu değildir. yukarıda belirlenen fon DEĞİŞKEN FON Portföyünün tamamı; portföy sıralamaları itibariyle türlerinden herhangi birine girmeyen fonlar27 C)Fon portföyünün en az %80’i devamlı olarak FON ADI ENDEKS FON ÖZEL FON TANIM Baz alınan ve SPK tarafından uygun görülen bir endeksin değeri ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısı en %90 olacak şekilde ve endeks kapsamındaki menkul kıymetlerin tümünden ya da örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fonlar Katılma belgeleri önceden belirlenmiş kişi veya kuruluşlara tahsis edilen fonlar28 Yatırım fonunun kazancı portföyünde bulundurduğu varlıkların getirisine bağlı olduğundan yatırımcıların fonun türü ve tipi, bir başka deyişle portföy bileşimi hakkında bilgi sahibi olduktan sonra yatırım yapacakları fonu seçmeleri uygun olacaktır. Genel olarak tüm menkul kıymet yatırımlarında özel olarak da yatırım fonlarına yapılan yatırımlarda, geçmiş dönemde o menkul kıymetin ya da yatırım fonunun elde ettiği getirinin gelecek dönemde de elde edileceği yönünde bir garantinin olmadığının tüm yatırımcılar tarafından bilinmesi gerekmektedir. Bu tür yatırımlarda daha çok geleceğe ilişki beklentiler ile yatırımcının risk ve vade tercihinin fonun risk ve vade yapısı ile uyumu dikkate 27 28 Tuncer S. a.g.e., s.73. http://www.gpy.com.tr/gerçek vergi.html. 15 alınmalıdır. Örneğin yatırımcının önümüzdeki dönem için hisse senedi piyasasında yükseliş beklentisi var ise hisse senedi veya A Tipi fon katılma belgesi satın alması ya da faiz oranlarında düşüş beklentisi var ise tahvil ve bono fonu ya da B Tipi fon katılma belgesi satın alması uygun olacaktır.29 29 Ertaş V. a.g.e., s.15. 16
