İbn Sina - Tİ Entertainment

[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
FARABİ
Ebu Nasr1 Muhammed bin Tarhan2 bin Uzluğ el Farabî et- Türkî (870-950)









Batı’da ALFARABİUS olarak bilinir
Türklüğü tartışılır. Türk mü Fârisî mi?= Hangi ırka bağlı olduğu “ortaya koyduğu fikirler ve
görüşler” bakımından önemli değil, ancak antropolojik bakış açısından bunu tespit etmek
önemlidir- görevimizdir. Nasıl Kindî FEYLOSOFU’L ARABise, Farabî’de FEYLOSOFU’T-TÜRK’dür!
Cümleleri Gazzali gibi uzun değil, kısadır mesela- tipik türk usulü
Ebu Bişr Metta Farabi’nin Mantık hocasıdır. Daha sonra Yahya b,n âdî’ye hocalık yapmıştır.
Mantık ilmine katkısı unutulmaz ve Mantık’ta çığır açmıştır. Bundan dolayı lakabı: ‫المعلم الثاني‬.
Latince: MAGİSTER SECUNDUS (the second teacher)
Batıda en çok mantık alanında etkide bulunmuştur
Endeluste İBN MEYMUN üzerinde etkisi olmuştur. ‫داللة الحاءرين‬
Farabi hükümdarlarla içiçe olmak istememiştir, ayrı kalmak istemiştir
Sûfî kıyafetlerle dolaştığı bilinir
Güncel siyasete bulaşmaz aöa bu konu hakkında eser yazar.
Ozamanlar hükmedenler el Hamedaniler, başıda Seyfu’d devle- artık Abbasıler güç kaybeder
ve emirlikler başlar. (Hemdani, Suriye’deki emirliktir). Manevi iktidar Bağdatta, maddi değil.
Seyfu’d devle sempozyum3 (ziyafet) düzenlerdi belirli aralarda. Şöyle bir olay anlatılır İbn
Halleka’nın “vefayatü’l ayan” adlı eserinde:
“Sefu’d-devle’nin meclisinde biraz farklı kıyafetli biri, milletin ensesine ve kıyafetine basarak yürür.
Seyfuddevle ona: “layık olduğun yere otur” der. O da sultanın tahtına gider, sultanı iter ve yerine
oturur. Sultan şifreli-farklı bir lisanla görevlilere seslenir. Bu şahis onun bu lisanını anlar ve ona cevap
verir. Sultan şaşırır ve bu dili nereden bildiğini sorar. O zat: “ Ben 70 lisan bilirim” der. Daha sonra bu
şahıs bir çalgı aleti çıkarırı. Herkesin güldüğü bir şarkı çalar. Daha sonra bir şarkı çalar ve herkes ağlar.
Sonra yine bir şarkı çalar ve herkes uyur...”
= Bu menkıbenin yorumu: Burada Farabi hakkında ne denilmek istenilmiş?






Birikimli ve bilgili bir zat
Musikiyle ilgilenir. İyi bir müzisyendir
her ortama ayak uydurabilen ve söz sahibi olan bir yapıya sahip
pervasız. Kendini sultandan da öte görür
70 dil bilmesi= çok dil bilirdi
Sultanın tahtına oturması: Platon’un devlet sistemini savunduğunu gösterir. FİLOZOF KRAL.
Bilgeler yönetmeli...
1
Künyesi: Batılı bazı araştımalarda Albunasar ismi kullanılıyor. O yüzden künyesini bilmek önemli
‫ترخان‬türk olduğuna delalet aslında
3
İlmî ve fikri ziyafet
2
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
1
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer

Farabî’nin kabrı Şam’da Babu’s sağîr’dedir

Farabî denildiğinde akla gelinmesi gereken 3 kavram: FARABİ SACAĞAYI
MEDİNE (sosyo-politik hayat), El ULÛMU’L FELSEFİYYE (bilimler. Entellektüel hayat) ve
MİLLE (dinî hayat- sadece vahye dayalı olan dinler değil)
Medine
Mille
El Ulumul
Felsefiyye ve
milliyye
ESERLERİ:
1. ‫آرائ اهل املدينة الفاضلة‬
2
 İdela State olarak Rıchard Walzer tarafından ingilizceye çevrilmiştir.
 Medine-i Fazıla ehlinin görüşleri. Dünya görüşüyle ilgili bilgi veriri. “WELTANSCHAUUNG”. Bu
eserde ‫ السبب االول‬ile başlar daha sonra Medine kavramına geçer ve çeşitlerini vs anlatır.‫آراء‬
önemli burada.
 “erdemli toplmunun dünya görüşü” olarak tercüme edilebilir (İlhan Kutluer)
 Fazilet kavramı üstün değere sahip ve felsefesinde önemli yer iştiğal eder
2. ‫السياسة املدنية (او) مباديئ املوجودات‬
 “political rejims”. ‫ آراء‬gibidir, fakat salt tekrar değil, farklı olarak Demokrasi hakkında bilgi
içerir
3. ‫فصول املدين‬

‫ فصول‬fasıl fasıl yazıldığı için bu ismi almıştır
 Batıda karşılığı AFORİZMA
4. ‫حتصيل السعادة‬
 ‫ السعادة‬Farabî’nin en önemli kavramlarından. “Saadeti kazanmak”-“mutluluğun kazanılması”
5. ‫التنبيه اىل سبيل السعلدة‬
 “et-Tenbîh” = bireyin mutluluğu. Mutluluk kılavuzu
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
6. ‫كتاب احلروف‬
 “Harfler Kitabı” – Ömer Türker tercüme etmiştir
 Burada Harf- Terim anlamındadır. Metafizik kavramları kitabı. Önemli fikirler içerir. El mille
sacağayına ait önemli bilgiler ihtiva eder.
7. ‫كتاب امللة‬
 Farabî’ye göre her medinenin bir millesi vardır
8. ‫فلسفة ارسطو‬
 Etüd, çalışma tarzı. O dönmde Aristo hakkındaki görüşler nelerdi, onu aktarmıştır
9. ‫فلسفة افالطون‬
 O dönemde Eflatun (Platon) hakkındaki görüşler nelerdi onu aktarmıştır
10. ‫اجلمع بني رأييت احلكمتني‬
 Esalojya adlı eserin tarihi hatası üzerine yazılmış bir eser (aslında bir hatadır, çünkü Esolojya
adlı eser Aristo’ya ait değildir) burada bu hata üzerine Farabi kendi eserini kaleme almıştır ve
aslında birbirine zıt görüşlü olan Aristo ile Eflatunun görüşlerini bir araya getirmeye
çalışmıştır.
 “Ya bu eser Aristo’Nun değil diyeceğiz, ya da şimdiki algılarımızla doğru anlayamıyoruz demek
istenlenleri” demiştir Farabî (varsayım üretiyor, çaresizce iki zıt görüşü bir araya getirmeye
çalışıyor) . Aslında buradan bir hata olduğunu anlamış gibiydi.
11. ‫احصاء العلوم‬
 Zamanımıza ulaşmış bilimlerin sistemleştirilmiş ilk eser. Dev bir eserdir
12. Mantık Külliyatı
 Mantığın ne kadar kategorileri varsa, her birine dair ayrı ayrı eser kaleme almıştır
Farabinin önemli kitapları türkçeye tercüme edilmiştir. Bununda en büyük sebebi eserlerin daha önce
ingilizceye çevrilmiş olmasıdır!
(aşağıdaki şemaya açıklama)
Bilkuvve X bilfiil , kuvve halinde X fiilî, POTENCİAL X ACTUAL
Kozmoloji = işler ve güçlerle uğraşır, Ontoloji = ne var ne yok ile uğraşır
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
3
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
‫مبادئ الموجودات‬
İlkeler
Ne cisim olan ne de cisimde
bulunan ilkeler
1) İlk Neden ‫السبب االول‬
Bütün sebeplerin sebebi,
kendinden önce başka bir
sebep olmayan. VACİBU'L
VUCUD metafiziği
Buradan itibaren
kozmik alem/alem
başlar
Cismanî Varlıklar
cismanî olmayan fakat cisme
bitişen
SEMAVÎ CİSİMLER
4) Nefs
HAYVÂNI NATIK
Felsefede ruh'a nefs denir
insan
HAYVÂNI GAYRI NÂTIK
4 dışı
akıl sahibi olmayan insan
varlıklar
semavî,insanî,hayvanî,nebatî
2) İkincil Nesneler ‫الثواني‬
5)Sûret
Semavi akıllar,ruhaniyyun ve
melekler
6) Madde
‫العقل الفعال‬3) (burada akıl
Cevherin adıdır
semavî akıllardan birisidir
ancak özellikle zikretmiştir.
CİBRİL...
www.ti-entertainment.com
aithera (esîr)
Sûret ve Madde kendi başına değil
birbiriyle ilişkili düşünülmesi lazım.
Sûret madde ile birleşmeden cisim
olmaz. İlk madde de (heyula)
suretsiz cisim oluşturmaz. Madde
cisim öncesi durumdur (mesela bir
meyve ağacın tohumunda, elma
çekirdeğinde elma ağacı olma
potansiyeli vardır, iç,nde
gizlidir.Madde birşeyin potansiyel
olarak olabilirliğidir. Bilkuvve.
hayatın her safhasında kuvveden
fiile çıkış vardır (tohum-ağaç,
sperm-insan...)
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
NEBÂT
Botanık mertebe
MAADİN
madenler
ANASÎR
cismin en basit moleküler
seviyedeki adı (hava, su,
toprak ve ateş)
Farabî’nin semavî
cisimleri 5.
Element
tarzındadır
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
SUDÛR TEORİSİ ‫الصدور‬
Farabî’nin kozmoloji görüşü- klasik tabiriyle sudur teorisi
(Mevcudâtın, evrenin sâdır oluşu)





Sudur kelimesinin manaları bir takım yanlış anlaşılmara yol açabilir, onun için ele almak
gerekir:
“benden böyle bir söz sâdır olmadı”, bu fiil benden sâdır olmadı” deriz. Bundan yol açıkarak
anlamı “türeme”dir
Türeme: “alem tanrı’dan türemiştir” cümlesi sanki alem Tanrıdan çıkmıştır gibi olur (bu ise olmaz)
Masdar ne demek?: “türeme” kendisinde türeyen şey. Fiiller türedikçe masdar’dan bir eksilme
meydana gelmez, ondan parça almaz. (metaforik)
İlhan Kutluer: “ Sudur kelimesinin kendisi bile bir metafordur, zira kelime anlamıyla kullanılırsa,
sisteme karşıt ve imkansız şeyler zihinde oluşmuş olacaktır.”
(Şemanın yatay halinden dikey haline getirilmesi)
‫االول‬
BİR:
 ehad anlamında. Onun gibi birşeyin olmaması anlamında
Zorunlu(dur):
5
 ‫واجب الوجود‬
 Yokluğu düşünülemez. Düşünülürse akıl intihar etmiş olur, akıl kendi işlevini inkar eder
Bölünmeyen:
 Allah tecezzi etmez
 Kısımlara ayrılabileceğine düşünmek muhaldir, cüzlerden oluşmaz
AKIL-ÂKİL-MA’KÛL
ÂLİM-HÂKİM-HAKK
NUR (IŞIK)
 Nur suresi metaforuna atıftır
 Bu da bir metafordur ontolojik bir mana verilmektedir
GÜZEL
 Cemal : yani güzelliğin tepesindedir
ULU
 En büyük, ekber anlamında
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
CÖMERT
 Cuud : vermeyi istemek ve sevmek yani varlığı vermeyi istemek ve sevmek
AKL- MAKUL- ÂKİL
 Felsefede akıl cevher tarzıdır, yani varoluş tarzıdır. Ne cismani ne de cisimle ilişkide bulunan,
cismani olmayan gayr-ı cismani varlığa sahiptir.
 Tamamen GAYR-I CİSMANİ: ne cisimdir, ne cismanidir, ne de cisimle bitişir.
 İkinci cevher türü nefistir. Kendisi gayr-ı cismanidir ama bitişebilir. EL-MUKARANE : yani
paralel mevcudiyete sahip olan (Mukarin x mufarak/mufarik)
AŞK – MAŞUK – AŞIK
3 tür varlık vardır: Akıl, Nefs ve Cisim:
i.
ii.
iii.
Akıl: gayri cismanî, cismanî aleme bitişmiyor, müteal ve aşkındır
Nefs: gayri cismanî ama herhangi bir cisim / bedenle bitişebiliyor (ya insan ya da gök cisimle)
Cisim:
İnsan: akıl, nefs ve cisim sahibidir. İnsan varlığı kozmik varlıkların en altında olmasına rağmen
hepsinde mündemiç, kendisinde içeriyor. İşte farabi’nin demek istediği “insan küçük alemdir ‫االنسان‬
‫( عامل صغري‬insanın göklerle irtibata geçebilir= bunu nübüvvet bahsinde delillendirmek için kullanıyor)
 ‫ االول‬akıldır dersek, bu olmaz. Allah’a mekan vs izafe etmiş oluruz. Aklın birincil işlevi akletmektir,
yani bilmektir. Allah’ın bilmesi zaman ötesi/ aşkındır. Normal aklın bilmesi gibi değildir. (İbn Sina
bununla ilgili gayri zamaniyyündür der.. )
 Allah için gayb yoktur ki zaten, gaybı bilir mi diye soruya cevap aransın
 Allah akleder derken zaman ötesi bir bilmekten bahsederiz. İlk bildiği şey kendisidir. Onun bilmesi
kesintisizdir. Kendisini bildiği zaman, bu varlığın neyin gerektirdiğini bilir. Bu ilahî bilgi tecevhür
eden bilgidir işte ( varlık kazanır). Allah’ın ilmi varlığı gerektirir
 Gazzali’nin İhya’sında zikrettiği ilk hadis: “Allah’ın ilk yarattığı şey akıldır”
 Alem Allah hariç herşeydir ‫العالم ما سوى هللا‬
‫االول‬
‫العقل االول‬
Alem
www.ti-entertainment.com
İlahî/aşkın/müteal
‫الثواني‬
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
6
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
 Herhangi bir semavî akıl: 2 vechesi var
a) El evveli bilir
b) Kendini bilir
Allah’ın aklı ve fikri mutlak anlamda bilmeği ifade eder, zaman ötesi, mütealdir.
İlahî bilgi: tecevhür eden bilgi= varlık kazanan bilgidir. Allah’ın ilmi varlık gerektirir
İkincil Akıl
Birinci gök
Üçüncül Akıl
‫لكواكب الثابتة‬
Dördüncü Akıl
‫ الزحل‬Satürn
Beşinci Akıl
‫ المشتري‬Jüpiter
Altıncı Akıl
‫ المريخ‬Mars
Yedinci Akıl
‫ الشمس‬Güneş
Sekizinci Akıl
‫ الزهرة‬Venüs
Dokuzuncu Akıl
‫العطارد‬Merkür
Onuncu Akıl
Ay‫القمر‬
Onbirinci Akıl
Cibril faal akıl
7
Sabit Yıldızlar
Satürn
Mars
Şems
Merkur
Ay
Arz
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer







Allah kendi zâtı hakkında bilgisinin tecevhür etmesidir
Her ilke kendisinin el-evvel’den sâdır olduğunu bilir
Her göğün bir aklı, cismi ve nefsi vardır
11.aklın merâtib-i vücüd bakımından yoktur
FAAL AKIL, 9. Aklın el evveli bilmesinden oluşur. 10.akıldır – Cibril’dir/Ruhu’l Emin/Ruhu’l
Kudus
Faal aklın diğer adı ‫( واهب الصور‬DATOR FORMARUM)
Onun melekî/ aklî fonksiyonlarına dair kavramlaştırma. Suret almamış madde olmaz, cisim
olmaz. 3 tür suret var:
‫واهب الصور‬
Tabî Suretler
İnsanî Sûretler
Aklî Sûretler
madde-sûret teorisi.
bizim ruhumuz
(insanı insan
yapan)
mâkul blgiler /
kavramlar
suret almamış madde
olmaz,cisim (tohumda
ağaç kuvvesi vardır
‫النفس االنساني‬
8
Kur’an’da faal akla er-Ruh denir. Melaike’den daima ayrı tutulur. ‫تنزيل املالئك و الروح‬
Farabi insan aklıyla faal aklın ilişkisine ittisal der.
arz
İnsan en alt mertebededir, ancak üstlerle irtibata geçebilir. ittisaldir
Farabî’nin Siyast Felsefesi
Onun ahlak felsefesi ile içiçedir
Medine
Fazile
Saade
Medine: (sosyo politik hayat)
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer

İnsanlar doğuştan medenîddir. Sosyal bir hayatı isterler. Sosyal hayat politik hayatı ilgilendirir.
Şehir ölçeğinde sosyo politik anlarsak EL-ÜMME = ULUS – Farabî’de şehirlerden oluşmuş sosyo
politik EL MAMURE- medeni usuların oluşturduğu kuşak. Uluslar topluluğu

Her sosyo-politik varlığı ayrı ayrı temsil eder
-Medine-Ümme-Mamure = Medenîlik
‫المدن‬
‫المدن‬
Medeniyetin çoğulu
‫المدينة الفاضلة‬
Hakikat tektir
‫مضادات‬
‫المدينة الفاضلة‬
zıtları, batıl çoktur
 Medine derken kastedilen manalar:
9






Medine’nin kurucusu: ‫الرئيس االول‬
Kurucu lider (Medine fazılanın) ‫الحكيم\ االمام‬
Her nebi hakîmdir
Hakim vefat ederse onun esaslarına uygun olarak yönetilirse medine-i fazıla olur.
Devam ederse yöneticiye ‫ ملك السنة‬diye adlandırılır
Bir dini gelenek ortaya koyar ve devam eder
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Fazile: (manevî üstünlük)
1. Aklî Erdemler (üniversite, okul)
2. Ahlakî erdemler (yiğit, cömert, iffetli…)
Saadet:
1. Sahte
2. Hakiki (Bu saadet erdemlidir)
= Asıl saadet diğer dünyada ruhun bedenden ayrılması iledir
‫مضادات المدينة الفاضلة‬
I.
‫المدينة الجاهلية‬
 Tamamen faziletten yoksun
a) ‫المدينة الضرورية‬
 İhtiyaçların tamini oluyor. Zaruri bir şekilde karşılanmalı ama saadeti karşılamıyor. Farabi kabul
etmez
 İhiyaç karşılanınca tamam
b) ‫المدينة الخسة القوط‬
 Üşkünlük. Maddi, bedeni hazların peşinde koşan topluluk. Mutluluğun bundan başka bir
şey olmadığını söylerler. Ondan alabileceğimiz hazzı zirveye çıkarmalıyız derler. Mesela
modern kapitalizm hiçbir ideali, manevi ufku olmayan, kendi tüketimini alır
 İhtiyaç karşılanınca tamam değil. Maddi hazlar sonunda acıya dönüşür
c) ‫المدينة البدالة‬
 Beddale= ticaret, karı en yükses, zirve olarak gören bunu saadet vesilesi kabul ediyorlar. Servet
zirveye ulaşmalı
 Maddi şeyleri görmezden gelip birçok maddi bedeller harcayabilirler, zirveye ulaşmak için
d) ‫المدينة الكراهة‬
 Kerem, şeref, prestij sahibi olmak. En yüksek değer ŞERETİR. Nihai gaye olması eleştiriliyor. Yoksa
Farabi şerefsiz olun demiyor…
e) ‫المدينة التغلب‬
 Tiralık (despotizm). Despot idaresi üstün değer fazilet en üstün despotluktur. Büyük balık
küçüğünü yer
 Adalet Erdemi yanından bile geçemez
f) ‫المدينة الجماعية‬
 Platondaki emokrasi’dir. En yüksek değer, özgürlük ve eşitliktir. Özgürlük bu devlette
herkes kendi hayat görüşüne uygun şekilde. Yaşayabilir. Bu hakkın kendisine verilmesi
bakımından eşittir (1.İlke)
2.ilke:
- demos: Halk
- Kratos: yönetim
Avamın, çoğunluğun rejimi. Bu medinede yöneticiler yönetilenlerin istekleri doğrultusunda
yönetir. Yönetilenler kendini yönetir. İyi bir yönetici halkın isteğini karşılayandır. Yönetilen
yöneticiyi iskat edebilir. Farabi= Medine-i Fazilaya dönüşme istibdadı olan en yüksek rejim budur.
Neden?
 Kendiliğnden dönüşmedir bu
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
10
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Peki neden Cahili?
 Hakikat tek, fazilet tek ama burada her kabiliyet bir çoğulculuk ortaya çıkarır. Ne doğru ne yanlış
kimsenin bir bilgisi yoktur. Farabi’nin toplumu bir ideoloji toplumudur. Bu sebeple fazıla ve
cemaa çelişir
 En-Nevabit= bunlar Medine-i Fazıladaki erdemsiz insanlardır. Bunlar toplanmazsa çevresine zarar
verir. Farabi Nevabit’e yaşama hakkı vermez. Eğitim ve ikna yoksa te’dib (ceza) gerekir. Yoksa
sürgün
Farabi’de Medine-i fazıla ve cemaa zıddı günümüzde el medinetül fazilatül cemaa….
II.
‫المدينة الفاسقة‬
 Hakikati biliyor ama yaşamıyorlar. Teori var, pratik yok
III.
‫المدينة المبدلة‬
 Tahrif olmuş medinelerdir. Kuruluşta sağlam, sonra tahrif olmuştur
IV.
‫المدينة الضالة‬
 Her biri kendi yalancı peygamberinin propagandasını yapar. Tam bir deccal-i yönetim.
El Mille
11
Farabi’nin din tarifi: anlaşılacak ki Farabi’ye göre EL-Mille hem dine uygun hemde bizim sapık
diyebileceğimiz unsurlar içerir
Tanımı Kitab’ul-Mille adlı eserinde geçmektedir.
‫امللة هي أراء وافعال مقدرة و مقيدة ابلشرائط يرمسها للجمع رئيسهم االول يلتمس أن ينال ابستعماهلم هلا غرضا له فيهم أو هبم حمدودا‬
–
–
–
–
–
–
–
Medine’i fazılasında geçen ‫ = أراء‬görüşler/dünya görüşleri
Şartlara uyarlanmış
‫ =يرمسها‬hat ve resim mantık kelimeleridir resim ise tarifdir, din kitabında geçen bir resim
mantık kitabında geçen rasyonel bir tarife benzemez (uslub farkı)
Resmeden kişi bunu içinde bulunduğu toplum için yapar
Bunu kim yapar ‚‫ ’ رئيسهم االول‬yani ilk kurucu
Bu kurucu belirli bir amaca ulaşmayı gözetir (amaç Farabi‘de = saadet ancak her
medine’nin kendine göre saadet anlayışı vardır)
O toplumdan o toplumun içinde ve o toplumla birlikte
 Demek ki bir din araa ve efalden oluşmaktadır
 Bu dini onların reisleri yapar ve toplumu belirli bir amamca yöneltir
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Medineyi anlatırken kullandığı terminolojiyi anlatırken ve milleyi anlatırken kulanndığı
terminoloji aynı unsurlar içerir:
Reisulevvel = Fıkıhta Şari yanı Allah ve Resulu
 her medinenin bir millesi vardır
 Geçen derste çizilen medine-i fazıla şeması aynı zamanda el mille ile örtüşür. Yani el
milletül fazıla da vardır aslında. Medinetül-fasıka var ise el- millet’ül fasıka da vardır...vs.
Medine’yi anlattıktan sonra ifadesi şudur: ötekilerini de buna kıyas et!
 Erdemli toplumun erdemli dini olur. Bunun terside mümkündür
 Milleyi İslam ulemasının verdiği bir tanım olarak yaklaşmak yanlış olur. Her din olarak
görülenin tanımıdır.
 erdemsiz diye tanımladığı dinler islam ulemasının tanımladığı dinlerin olamayacağı diye
bir sonuç çıkar
 araa ve efal adına inşa edilen herhangi bir doktrini değerlendirip tasnif etmek gerekir.
Erdemli ve erdemsiz olarak
Eleştiri?: tanımı gerçekten iyi bir tanım mıdır?
 Cvp: evet çok genel bir tanım yani parametreleri eğer tüm dinler için koyarsak... peki bir kaç
örnek ile ele teyit edersek;
= Örn.: Kabile dinleri bu tanıma dahilmidir?
12
 Cvp: Medinetül darure ye girer. Ve bu tanım ilkel dinleri de alır.
=Örn.: Ateizm girer mi?
 Cvp.: Bu dinin kitabının adı ‚das Kapital’’ dır bu tanım da girer
Mille
Farabi’nin mille tanımı Şeriatı da kapsar.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Mille-(i fazıla)
Araa
Efal
(teorik kısım)
(pratik kısım)
Hakkı benzetmeyle
(metaforla) ‫ميثال الحق‬
Doğrudan Hak
A priori (evveli gözlem ve
deneyden önce zihnimizde
oluşturduğumuz ilkeler.
mesela kül, cüz'den daha
büyüktür))
Fazıl reis araa ve efalı nasıl
takdir eder
AKLÎ BURHANLA İSPAT EDİLİR
a) Hepsi vahiyle
(Kur'an'da müteşabih
ayetlere benzer)
b) Vahye dayalı olarak kendi
içtihadıyla
c) Her ikisini birden
(vahiy ve kendi içtihadı)
ileklerle temellendirilir
 Farabi’ye göre; vahyi gayr-ı metluv yoktur. Yani beşeri ifadeleri vahiy değildir, ancak
vahye dayanır!
 Medinetul fazıla kitabında ‚erdemli imamlar’a da yer vermektedir
(yani Peygamberler) -> kıssaların pedagojik bir amaçları olduğunu anlamak gerekir.
İnsanın safını belirlemesi içindir...hangi medeniyettensin? İbrahim mi? Nemrut mu?
13
„Araa“ ve „Efal“ olma bakımından temel önermeler:
1) - MILLE FELSEFEYE BENZER :
a) Muhteva (içerik) bakımından benzer:
 Allah kitabında ne yazıyorsa tam teşekkül etmiş bir felsefe kitabında da bunlar
olmalıdır
b) Yöntem bakımından farklıdır:
 Onları ayıran şey ise , mille’nin dilinin ve uslubunun ve yönteminin farklı
olmasıdır. Dinin amacı felsefe yapmak değildir, hakikatı söyler ve öyle bir uslubla
söyler ki insanları kolayca kazanır = Farabi’de buna iknai metot denir. İknai
yöntem: pedagojik bir yöntemdir, ne olursa olsun insanları oraya kazanmak ister.
Örn.: cennet cehennem tasvirleri korkutucu /çekici olarak anlatılır . Filozoflar
ahiret hayatı için , anlatılan şeyler misaldirler İbn sina’ya göre buradakilerin
hakikatleri ordadırlar. Felsefenin yöntemi ispattır.
c) Dil bakımından farklıdır:
d) Uslub bakımından farklıdır:
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Mille kendi ilimlerini de ortaya koyar. Millenin ilimleri:
A) Kelam- cedel
Amacı: savunmadır, mücadele eder.(Nusret) Kelamcı bu amacı gerçekleştirmek için
safsataya kadar gidebilir. Cedel hakikatı aramak için değildir. Farklı hakikatlerin
çatışmasıdır. Kelam Medine’nin Millesini savunmak zorundadır. -> apolojetik
B) Fıkıh- icithad
amacı: hem itikad hemde amel doktrinin temelini inşa eder
yani Farabi bu konuda İmam Ebu hanife gibi düşünür (el-fıkh’ulekber de itikad
sonrasında ise furu hükümler inşa edilir)
yani safsata ile
başlar
Platon dialektik
tartışma
uslubunda
yazılmıştır
burhani felsefe
cedeli felsefe
felsefenin
başlangıç
noktasıdır
(iknai felsefe)
sofestai felsefe
2) – İnsani kılındığında felsefe milleye tekaddüm ederevrelere bakıldığında daha iyi anlaşılır:
Aristotelesburhani yani
mantıkı kıyas
artik analitiktir
cedelle analiz
konusunda
başarılıdır
 Dinin felsefi açıklamasını burhan ile yaparlar. Eğer Mille burhan ile açıklanabilmişse
ozaman o mille el fazıla olur.
 Diyelim ki cedeli yada sofestai bir topluma erdemli bir din gelir...
İşte ozaman Farabi’ye göre: metafor ile hakikatı karışıtırı. Dinde yozlaşmaya götürür
avamın kafası karışır -> bozulmuş bir medine ye yol açar
 eğer vahye dayalı din kötü yorumlanmışsa ve bu erdemli din burhani bir kente intikal
ederse ne olur? -> din felsefe çatışması meydana gelir
SON OLARAK: eğer bir milleyi fazıla felsefeni hiç olmadığı bir kente gelirse, (safsata cedel burhan
hiçbiri) burada felsefe geleneğini başlatır. Burada felsefenin anahtar rol oynacağının farkına
varır.
 Bizim medeniyetimizehangisi uyar?
Cvp. Vahiy şiirsel bir düşünme yapısının bulunduğu bir medineye geldi. Burhani düşünme yok.
Sonrasında felsefe başlatıldı.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
14
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İşte efal Fıkıh ve Kelamı ortaya çıkarır. Eğer fakihler ameli hikmetin ilkelerine itikatta da akli
ilkelerine dayanırsa(felsefe-burhan) verirlerse bu fıkıh burhani temelleri olan bir din anlayışı
geliştirir.
 Farabi’nin en özgün teorisi el- mille teorisidir!
 Dünya da Din Felsefesi başlatan kişi Farabi’dir ( İlhan Kutluer)
EBU ALİ HÜSEYİN İBN SİNA (980-1037)
HAYATI
 doğduğu ve yetiştiği yer Horasan (İran), Buhara’da Afşene diye bir kasabada yaşamıştır.
Çok küçük yaşta zekasıyla meşhur bir kişilik. 17 yaşında tıpta meşhur olmuştur. Onun
hakkında bir çok efsane dolaşır (psikosomatik hastalıklarla ilgili teşhisleri)
 Horasan emiri Nuh bin Mansur’un hasatlığında şifa vesilesi olur. Bunun üzerine
kendisine sarayın Kütüphanelerine erişme imkanı açılır
 burada evailin(eskilerin) ilimleriyle/Kitaplarıyla uğraşır. dahi bir gençtir, ilime
doyumsuz
 bunun ardından ilm-i mantıkta ve ilm-i tabii de uzmanlaşır
 İbn Ebi Usaybiya’nın „Uyunul enba fi tabakail etibba“ adlı felsefe tarihi eserinde yarısı
kendi ağzindan yarısı da talebesi tarafından aktarılan bir metin rivayet edilmştir (!)
orada bu iki ilimden sonra ilahiyyat ilmine başladığını rivayet eder
 „ağraz ul hakim ma badettabia“ adlı kitap eline geçer ancak almak istemez, sahafın
ısrarıyla alır, ve sonuç olarak Hakim’in neden bu kitabı yazdığını anlar, aydınlanma
geçirir ...
 Farabi’yle tanışır ve bu onun dönüm noktası olmuştur, Farabide hiçbir ana fikir yokturki
İbn Sina onu ele almamış olsun
 İbn Sina ansiklopedik yazardır, muallim-i sani’nin sadık bir ızleyicisidir
 Talebesi Cüzcani : „kitabuş-şifa adlı eseri okuturken, çok yorulduklarını ve musikî
çalınmasıyla rahatladıklarını aktarır. Sonrasında ‚şarap’ getirilmesini isterdik, içerdik ve
kalkar yatsı namazını kılardık“ 4
 mezarı Hemedan’dadır – büyük heykeli ve anıtı vardır
muhtemelen alkol içerlerdi, belki de o kültürde sarhoş olmayacak kadar içilmesi hakir
görülmüyordu. İbn Sina’nın hanefi olmasıyla alakalı olabilir (nebiz ile ilgili ruhsatlar...). Gazzali
bunları sonrasında tehafutul felasifesinde ele alır ve eleştiri noktası alır. Bu tür rivayetleri
kişinin tedeyyününe yormamak gerekir
4
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
15
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
En çok öne çıkan özellliği: daima devlet adamlarıyla beraber, sürekli siyasetle başı derde girer.
Farabi’nin hayatının tam tersi, teorik siyasete yer vermiş. Ancak İbn Sina teorik siyasetle
ilgilenmediği halde güncel siyasetin tam ortasındadır
ESERLERI:
I.
Kitab’uş-şifa (innefs) ‫ كتاب الشفاء‬-> külliyyat
Bu Kitapta herşey var, ancak tıp yoktur.
‫فن المنطق‬
‫الطبيعيات‬
‫كتاب الشفاء‬
‫الرياضيات‬
‫االلهيات‬
16
a) Mantık (Fennülmantık:
 bunların içinde el-Burhan en önemlisidir. Felsefe, bilim ilşkilerini belirler, bilimde ne
yapmak istediğinin geniş bir temellendirilmesidir, Aristoteles’in II. Analitiklerine tekabul
eder
b) Et-tabiiyyat:
 Fizik bilimler, bunların içinde en öemlisi en-Nefs’tir
c) Er-riyaziyyat:
 4 bilim dalından oluşur, matematik, aritmetik, geometri, müzik
d) El-ilahiyyat (metafizik)
II.
En-Necat
Şifa’nın özeti, bir bakıma okuma kılavuzudur
III.
Uyunu’l Hikme ‫عيون احلكمة‬
 Fahreddin Razi buna şerh yazmıştır : orjinalı 30 sayfa şerhi 300 sayfa hacmindedir. Razi der
ki: „Ben bu Kitabı şerh etme luzumü duyuyorum ancak bilin ki ben hiç bir ana fikrine
katılmıyorum“ = Çok kailteli bir çalışmadır!
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
IV.
Mantık’ul-meşrikiyyin ‫منطق املشرقني‬
 Aslında tamamı „el-hikmetul meşrikiyye“ ama günümüze ulaşmamıştır. İbn Tufeyl’in
„Hayy bin Yaksan“ adlı kitabıyla bu eseri anlamaya çalışmak gerekir. „Hikmet’ul
meşrikiyye“’nin esrarını soranlara cevap olarak yazılmıştır bu. Metaforik anlatımın
arkasında ciddi bir felsefi doktrin yatar. (İbn Tufeyl : Endülüslü bürokrat ve felsefecidir )
 Açığa kavuşturmaya çalıştığı doktrin: „Eğer insanın fıtri aklı sosyokültürel şartlanmaya
maruz kalmış olmasaydı neleri bilebilirdi? -> Adasal roman
 Latincede: “Philosophus autodidactus” - Eduard Pococke’nin tercümesidir.
 Bu kitap Batı’da öyle bir şöhrete ulaşıyor ki , hikmet’ul meşrikiyye’yi anlamaya çalışırlar,
bundan dolayı Batı düşüncesi Avicenna’yı göz ardı ederek okuma gerçekleştiremez!
->İbn Sina’nın aynı zamanda İşraki (mistik) felsefesi olduğu şeklinde yorumlanmaya başlanır
-> Münakaşaların sonucu: İbn Sina’nın sistemi tamamıyla rasyoneldir ve fakat bu sistemin
içerisinde tasavvufi düşünceler de açıklanmaktadır
İslam coğrafayacılarında :
meşriki = Horasan
V.
Mağribiler =Bağdat Hiristiyan felsefe okulu
El-işarat ve’t-tenbihat ‫االشارة و التنبيحات‬
İbn Sina’nın görüşlerinin süzülmüş halidir
İki Şarihi vardır:
1. Fahrediin er Razi : İbn Sina’ya eleştiridir. Bazen buna Cerh’te denir. Zira eleştiri üzerinden
kendi tezlerini geliştirir
2. Tusi: Fahrediin er Razi’yi eleştirir. Onun İbn Sina’yı anlamadığını söyler
Not: Osmanlı medreselerinin silsileleri Fahreddin er-Razi’ye dayanır ve böylelikle İbn Sina
Osmanlıya taşınmıştır Şii dünyası ise Tusi’nin silsilesine dayanır.
İbn Sina’nın sembolik anlatımları (hikayeleri):
i.
ii.
iii.
Hayy bin Yaksan ‫ = حي بن يقظان‬faal akıl
Salaman ve Absal ‫سلمان و ابصال‬
= akli yetenekler
Risaletüttayr ‫رسالة الطري‬
 Bunların her birinin ismi bir felsefi düşünceye tekabül eder. Sembolik anlatımlar
Roman/öykü biçiminde anlatılır.
Farsça yazdığı tek eser: ‚Danışnamei alai’‫دانشنامة عالئ‬
Gazzali’nin ‫„ مقاصد الفالسفة‬Danışnamei“ sinin serbest bir tercümesidir aslında.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
17
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İbn Sina Metafiziğinde Ontolojik Kavramlar
Giriş
 Felsefe bilim ilişkisini iyi kavrayabilmek için Burhan teorisine ehemmiyet vermek gerekir
 Mantık, Cedel vs. Felsefe‘nin öğrettiği tartışma metotlarıdır, asıl metot Burhandır
Metafizik denildiğinde çok konudan bahsedilir, ancak temel konusu varlıktır! Yani‚ Vücüd –
Mevcut
‫املوجود من‬
 Metafiziğin konsunu İbn Sina açısından belirlerken şöyle bir ifade kullanırız:
‫حيث هو موجود‬
yani ‚varlığın varlık olması bakımından varlığı’
Örn.: Astrolog = gök cisimlerin kendisini değil de alemin hareketini inceler, yani sadece bir
cüz’ünü inceler
Ahlak = İnsan davranışlarını inceler
 bu genel kavram ışığında mevcudu incelemek bakımından metafizik külli bir bilimdir
Ana Fikir:
(1) İbn Sina „Şifa“ adlı eserinde, giriş bölümünde metafiziğin konusunu tartışır: Bazıları derler ki
mevzuu tanrının varlığıdır. Halbuki bu metafiziğin mevzuu değil matlubudur (ispat getirilen
her konu bir tartışmanın matlubudur).
(2) Bir bilim bir cihetten ve varlığın sadece bir parçasını incelediği için sadece cüz’i ilimdir. Peki
varlık bakımından incelemek nedir?,sorusuna Filozof, bundan daha külli bir kavram tasavvur
edemezsiniz,der. Ancak zıddını söyleyebilirsiniz: ‚Yokluk’ mesela: Tanrının varlığının ispatı
metafizikçinin işidir, diğer bilimler bunda yetersiz kalır“ der İbn Sina
(3) Bunun yanısıra bir alternatif daha sunar: Varlığı incelerken sonuç mudur sebep midir soruları
açısından ele alır.
(4) Daha ileri bir adam atar: sebep diyebileceğimiz varlılar varmıdır? Sonuç diye birşey var mıdır?
Varlık zorunlu mudur?
– Metafizik hikmeti İbn Sina’nın el-hikmetul mutlaka olarak adlandırdığı hikmettir
METAFIZIĞI
1) 3 kavram takımı vardır:
1. MahiyetVucûd
2. Vâcib-MümkünMümteni
Mahiyet
Vucûd
Vâcib
Mümkün
Mümtenî
‫الماهية‬
‫الوجود‬
‫الواجب‬
‫الممكن‬
‫الممتنع‬
Öz
varlık
Zorunlu
Mümkin
İmkansız
Essence
Existence
Neccesary
Possible
İmpossible
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
3. İlletMal'ul
İllet
Ma'lul
‫العلة‬
‫المعلول‬
Sebep
Sonuç
Neden
Etki
Cause
Effect
18
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Mahiyet : Kavramsal gerçeklik (hakk ) -zihinde
Vucud: Ontolojik gerçeklik (hakk) - dış dünyada
2 türlü hakikat tasavvuru vardır: biri zihnimizde (fil ezhan) biri dış düyada( fil ayan)
Vacip: aksi düşünülemeyen, aksini düşünmem durumunda aklın bataklığa saplanıp iflas etmesi,
imtinaya saplanmasıdır
Mümkin: aksi düşünülebilen, bir mümteni’ye saplanılmaz
İmtina: tıpkı zorunlu gibi, imkansızı varmış gibi düşünürsek akıl bizi absürede götürür
mümkün varlik= varlığı ve
yokluğu düşünüldüğünde
tezata düşülmeyen
Allah dışındaki tüm
varlıklar mahiyet ve vucud
açısında 2ye ayrılırlar:
1. mahiyeti açısından: annebaba evlenmeseydi ahmet
olmazdı -> mümkinulvucud
‫ممتنع الوجود‬
zorunlu varlik =
yokluğu
düşünülemeyen
‫ممكن الوجود‬
‫واجب الوجود‬
2) Varlık terimini eklediğimizde şöyle bir resim ortaya çıkar:
varlığı imkansız/
düşünülemeyen
2. vucud açısından: ahmetin
varlığı vucudu açısından
zorunludur, onun varlığını
inkar edemeyız ->
vacibulvucud
Mümkinvucud’ a örnek: “
Soru: İlhan Kutluer’in vucudu nedir? Mahiyeti nedir?
Cvp: Mümkinu’l - vucud olma vasfı mahiyetiyle alakalıdır. Olmaması da mümkün (Anne-baba
evlenmiş olmasaydı). Vucudu bakımından ise zorunludur (onun varlığını inkar edemeyiz)
 yani Allah dışındaki tüm varlıklar mahiyeti ve vucudu açısından 2‘ye ayrılır
 yani bir varlık vardır (vucudu açısından) ancak mahiyeti açısından olmayadabilirdi
3) Bir adım daha ileriye gidilirse, illet –malul terimlerini açmak gerekir:
Sebep-Sonuç ilişkisi :
Bir mahiyetin varlığa gelmesi için Sebep gerekir!


Varlığın sebebi = sebebin varlığı ; yokluğun sebebi =sebebin yokluğu
Zaten bilimde tüm açıklamalar sebep sonuç ilişkisine dayanır ( yağmur yağıyor, ÇÜNKİ...)
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
19
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Sonuç olarak: Mümkin varlık sebepli varlıktır. Varlık kazanabilmesi için dıştan bir etkenin onun sebebi
olması gerekir.
Zorunlıu Varlık
‫واجب الوجود بغيره‬
‫واجب الوجود بذاته‬
mahiyeti mümkündür , yani eğer
sebebi olmasaydı var olmayacaktı!
Varlığını nasıl başkasından alıyorsa,
zorunluluğunu da başkasından alır
mutlak manasıyla zorunlu varlık,
ALLAH-u Teala onun varlığı kendi
dışındaki bir sebepten ötürü
değildir, eğer bunu söylersek onun
da sebepli varlıklar zümresinden
olduğuna tekabül eder.
4) Ontoloji-Teoloji farkı!!!
20
Teoloji ile başlamış olsaydık, Allah’ın sıfatlarıyla başlardık. Ancak başta Ontolojik açısından inceleyince
Allah ile yaratılmış olan arasındaki ontolojik fark kendini kendiliğinden belli etmektedir
 felsefenin ontolojiyi teolojiye öncelemesinin anlamı burada yatmaktadır
5) Mahiyet vucud ayrımı
 Biri zihinde biri ayandadır, yağmur yağdını düşündüğümüzde yağmurun yağması zorunlu değildir
6) vacibul vucuddda mahiyet-vucud ayrımı var mıdır?
 Böyle bir ayrım yoktur.
Ganiyyul anil alemin’dir.-> kendi dışında kimse ona etki edemez, tüm alem onun etkisinden ibarettir.
Allah’ ganiyy’dir, alem ise ‚fakir’dir.
İmkansız / Mümteniulvucud


Varlık yoktur demek imkansızdır zira herhangi bir deney yapmadan bunu insan zihni bilir
İbn Sina’nın sistemine göre Allah’ın olmaması mümtenidir.
Sonuç : İbn Sina varlık teorisiyle, tanrıyı inkarın bir türlü delilik olduğunu ispat eder. Zira aklı selime
aykırı birşey söylemiş olur.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Ancak: Sisteminde boş bıraktığı bir yer vardır: İmaknsızlığın felsefesi yeterince yapılmamıştır.
İslam düşünce geleneklerinde filozof eğer mahiyeti itibariyle birşeyin imkansız olduğunu ifade etmek
isterse ’Deve iğne deliğinden geçmedikçe...’ mümkün değildir, der. Sufi benim bildiğim Allah o deveyi
o iğne den geçirir. Kelamcı ‚deve mi büyük iğne deliği mi büyük ‚diye tarışmalara girer ve ciltlerce
kitaplar yazar.
İBN SİNA’DA BİLGİ TEORİSİ
GIRIŞ
 Aristo öncesi bilgiye dair büyük tartışmalar mevcut: Bilgi var mıdır? Biz bilebilir miyiz
 Aristo: Eğer bilgi varsa ozaman bizde bilginin teorisini ortaya koyabiliriz, bunun üzerine II.
Analitikleri yazar. Mantıkla ilgili en önemli eserdir, ve İslam dünyasında bağlılığı olan bir
eserdir.
 İlk dönem İslam Felsefe’de Huneyn bin İshak tarafından Kitab’ul Burhan olarak tercüme
edilmiştir
Bu metin şuan elimizde bulunmaktadır
İslam Felsefesine özgün diyebileceğimiz şekilde olan şerhler, Farabi ve özellikle İbn Sina
tarafından yazılmıştır. İbn Sina satır aralarında ben bu felsefeyi özgünleştireceğim mesajlarını
verir
 Bunun üzerine Farabi Kitab’ul-Burhan adlı eseri yazar
Burhan = kanıtlama Kuran’da geçtiği gibi : gul haatu burhanekum in kuntum sadigin
II. Analitikler’in karşılığı İslam dünyasında Burhan olmuştur
 İbn Sina El- Burhan adlı eseri yazmıştır (Kitabu’ş-şifa)
 İbn Rüşd: kendisi Felsefe dünyasında Aristoteles’in şarihi olarak bilinir hatta Batı’da ‚Grand
Conventator’ olarak bilinmektedir
Muhtasar( kısa metinler )telhisleri ve tefsirler yazmıştır (kısa,orta, uzun)
II. Analitikler hakkında sadece orta şerhi yani telhisi elimize ulaşmıştır
 II. Analitikler iki makaleden oluşmaktadır,ancak İbn Rüşd’ün II. Analitiklerinin ikinci makalesi
de yoktur.
İslam FElsefesinin merkezinde Burhan durmaktadır. Bütün bilimlerin teorik çerçevesini sunan
Burhan’dır. Bu Burhani midir? Değil midir?Yani kesin bilgi midir değil midir sorusu
İBN SINA’NIN TEORISI
Aristoteles’in metninde ilk cümle şudur:
‚Her zihinsel öğretim ve öğrenim (bilgi) önceki bilgiden hareketle başlar’
‫كل تعليم و تعلم ذهنية امنا يكون من علم متقدمة‬
 Bu cümle bilgi teorisinin özünü ifade etmektedir.
 burada zihinsel ifadesinin eklenmesinin nedeni ‚teoriya’ kavramına vurgudur
Yani bilgiyi pratik sanatlardan ayırmak için bu kavramı kullanır. Dianoetike = zihinsel bilgi
 İslam filiziofları Yuna şarihlerinin yanlış anlamalarını düzeltmektedirler. Örn: themistius
sadece zihinsel değil pratik bilgiyi de katar , bunu eleştirirler
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
21
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İlmin mutekaddimetin’le kastedilen: İlkeler (ilk öncüller) (el mebadi,el mutekaddimatül evvel )
Örn: ‚üçgen iç açıları toplam 180 derecedir’ = El mutekaddimetül evvel !
Bundan hareketle yeni bir bilgiye ulaşılır:
‚ ikiz kenar üçgenin iç açılarının toplamı 180 derecedir’ = el mebde’
Peki el mutekaddimatul evvel’i nerden bilebilirz? Bunun ilkesini nasıl tespit edebiliriz?
Aristoteles II. Analtiklerde, ilk ilkelerin dionises ile bilinebileceğini ifade eder.
1. dionises = hiss = duyumlar
insan duyumlarla insanları görür ve bu tekil algılar zihninde hafızasına iner ancak
insan kavramına ulaşmış değildir
2. Hafiza, buradaki bilgiler pekiştikçe anı haline gelmektedir,
3. Zakire, burada (insan kavramına ulaşmamış olduğumuz halde )zihinde yerleşir
4. Mutehayyile,( imgelem ) şiirsel ifadeler imgelemin ürettiği anlamlardır
Yani bir şeyin mahiyeti tam ortaya koyulmamıştır. Yani mesela İnsan kavramında,
imgelemde kalmış olan zihin sadece betim yapabilir (description)
5. Müfekkire arazlardan soyutlamak suretiyle betim olarak mevcut olan şeyi kavram haline
getirir,zati olan niteliklerini keşfeden bir prosestir. Mesela insan kavramında, canlıdır ve
düşünen bir varlıktır diyerek belirler
6. Akıl son olarak kavramı ortaya koyar, ve tanım yapar
Tasavvur = kavram bilgisi -> yani mesela insan, canlı, düşünen kavramları
Burada henüz olumlama yada olumsuzlama yoktur
Tasdik = dır bağıyla bağlamak, yani bu kavramları bir ilişkiye sokmak,
Örn: Üçgen;
Tasavvur aşamasında, iç açıları 180 derece olarak tespit edilmiştir
Tasdik aşamasında ise yargı ortaya konmaktadır, <üçgenin iç açıları 180 derecedir>
 Tasdik haline geldikten sonra artık bu ilke haline gelmiş olur!
Aristoteles’e bakılınca tüm bu süreçler akılda olup bitmektedir. AKıl en yüksek mercidir
ANCAK İBN SİNA’NIN ÖZGÜNLÜĞÜ BURADA BAŞLAR:
Akıl kavramı oluştururken potensiyel hale gelmesi(bilkuvveden bilfiiile geçmek için) için dışardan bir
etkenin, bunu aydınlatması gerekir, der.
‚Bi işrakın feyziyyin ilahiyyin’ -> İşraki felsefe
daha öncesine Farabi ‚Faal Akıl’demişti, yani Cebrail a.s
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
22
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İttisal teorisi’de denmektedir.
İşraki felsefe kavramı: İbn Sina’nın burada tasavvufsal,mistik bir tecrübeden mi bahsettiği yoksa
tamamen rasyonel bir bakış açısını mı savunduğu tartışılmaktadır.
 yani İslam Filozofları Aristoteles’in salt akıla indirgediği zihinsel süreci bir nevi islami olarak
yorumlamaktadırlar. Özgün tarafları ise buradadır.
Varlık kanıtlanması (burhanul vucud)
el mebadi
Neden Kanıtlanması ( burhanu’s-sebeb)
Nedensel Kanıtlama
Örnek üzerinden gidilirse:
‚Güneş tutulması’
‚Ay, Yerküre ile güneş arasına girdiği zaman tutulur’
bu yargı tecrübe ile elde edilmiiştir. Deney ile elde edilmiştir
ancak bir kısım ilke deneyle değil zihinsel proseslerle elde edililr; üçgen örneğinde olduğu gibi.
Yani , olgusal bir gerçeklikle karşı karşıya kaldığımda ,bunun nedensel ilkesine ulaştığım için,
açıklayabiliyorum. Yani
‚Şu anda Güneş tutulmuştur’ denildiğinde ben ilkemden dolayı
‚ Ay, Yerküre ile güneş arasına girdiği zaman tutulur’ açıklayabilirim.
 = nedensel kanıtlama
Varlıksal Kanıtlama
‚Şurdan duman Yükseliyor’
İlke: ‚her duman çıkan yerde yangın vardır.’
‚O halde, orada yangın var’
 burada sonuçtan hareketle bilgiye ulaşılıyor. Bu sadece kesin kanıtlamayı vermiyor. Bu
ifadeleri tersine çevirirsek nedeninden başlamış oluruz. Yani Burhan’us-sebeb’e dönüşür.
Bilimsel kanıtlama budur. (orada yangın var, duman çıkıyor, öyleyse her duman çıkan yerde
yangın vardır)
 Yani bilimsel kanıtlama nedensel kanıtlamasıdır
Bilimde ki kanı†lamalar bu şekilde oluşur;Önce olgu/varlığı sonra nedeni ortaya konur.
 Farabi ve İbn Sina’da ‚el ilmul yakin’ olan ilim/bilgi budur.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
23
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İBN SINA’DA NEFS TEORISI
‫قوي النفس‬
İlmunnefs teorisi kendisinden sonrakileri çok etkilemiştir. Örneğin kendisini tekfir eden Gazzali onun
bu teorisini öylece almıştır.
Metfizik açısından Nefs nedir? Nereye gider? Yani mebdei ve meadı açısından inceler.
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
İbn Sina’ya göre Nefs bir cevherdir , araz değildir
Nefs manevi / ruhani bir cevherdir
İnsan nefsi faal akıldan sadır olur (mebdei Cibrildir)
Bedenden önce bireysel bir nefsten söz edilemez.
Nefs bireyselliğini bedendeki tecrübesiyle kazanır
Bedeni terkeden (ölümle) bir daha o bedene ya da başka bir bedene dönmez. (Tenasuh
batıldır)
(7) Bireysel Nefs ölümsüzdür
(8) Felsefe ruhani haşr ile uğraşı, cismanı haşra ait bilgiler din ile bildirilir.
Maddelere ilşkin açıklamalar:
o
o
o
o
o
o
İbnSina’nın bunu kabul etmesi, onu bir takım kelam fırkalarından ayırmaktadır. Kelamcılar
genel olarak, ruh latif bir cisimdir derler ( kesiif değil). Bu onların atom nazariyesinden
kaynaklanmaktadır. İbn Sina’ya göre: bunu cevher kabul eder. Kaynağı faal akıldır, hatırlanırsa
zaten faal akıl ‘vahibussuver’dir. Faal akıl bunu maddeye vermediği sürece, canlı oluşmaz. İbn
Sina kesinlikle bedenle birleşmedenönce bir ‘ben’liğe inanmaz.
El-Mufaraka: ruhun bedenden ayırık hale gelmesi. Ölüm bir yokoluş , benliğin tamamen
ortadan kalkması değildir. Hakiki yoluna dönüşünün başladığı yerdir. Mead: dinde ahiretin
tabiridir. Ruhi hayat anlamında ölümden sonra benlik devam ediyor.
İbn Sina’nın Allah’ın ölümden sonra oldukça merhametli olacağına dair bir telakkisi vardır.
İbn Sina eserlerinin bir kaç yerinde. Ruhun iki türlü meadının var olduğunu, birinin cismanı
ötekinin ise ruhi mead olduğunu söyler. Felsefe ancak ruhi meadı ıspat edebilir, aklı delil
cismani meadı ıspata yetmez. Zira bunlar ancak peygamberlerin getirdikleri vahiy ile
bilinebilir. (-> Gazzali yinede Felasifeyi tekfir etmektedir.)
Ruhun ölümsüzlüğü ebedi hayatın temellendirlimesi açısında önemlidir.
Peki cehennem sonsuz mudur? -> Cehennem bir nevi rehabilitisyon merkezi gibi birşeydir.
İnsanın pisliklerinden arındığı yerdir.
Nefs: el kemalulevvel bil cismittabiiyyil aali
Örnek Balta:
Baltayı balta yapan şey, balta formudur. Suri nedenidir/formel nedenidir. İşte bu form ilk yetkinliktir.
Yani bir şeyi o şey kılan şey.
İkinci kemali ise keskin olmasıdır. Keskin olmasa balta değildir diyebilirmiyiz? Evet, zira onu balta kılan
şey formudur.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
24
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer

Eğer bir bitki organizmansından bahsediyorsak, o organizmayı çalıştıran şey kemalı evveldr.
Aşağıdaki taksim nefsin güçleri bakımından yapılmış bir taksımdır. 3 ayrı nefis değil ( bu Platon’da
var), bir nefsin 3 kuvveti
‫ الكمال االول للجسم الطبيعي األيل‬:‫النفس‬
şemaya Açıklama:
( Akıl/ İntellectus )
Şehvet: Haz ve yarar sağladığını düşündüğümüz şeye yönelten ilkedir
Gadab: elem ve üzüntü getirecek şeylerden sakınmaya yönelten güçtür.
25
Hisii Müşterek: sensus communis
Hissi idrak. 5 duygudan gelen verilerin bir havuzda tolandığı yerdir. ;bn Sina’ya göre 5 duyu müştereken algılanır, tek tek algılanmaz.
Hayal/Musavvira gücü: suretleri muhafaza eden güçtür. Veri (el mu’ta –data) suret ve anlam olarak iki ye ayırılır. Sureti, Görülen şeyi hatırlamak, o
imgenin kişide saklanmasıdır. Saklanılan yer ise Musavviradir. Hayali suretler orada saklanır.ikinci işlevi ise hayali idrakın orada gerçekleşmesidir.
Verinin Anlamı ise hafızada korunur. Görülen şeyin ilişkilendirilmesi. Anlam ifade etmesi.
Mütehayyile / Müfekkire:
Hayal formlarının işlendiği yer. At gövdesini alıp üstüne kuş oturtturabilir mesela. Hanlam ve formları çekip alma ve işleme kabiliyeti. Şiir tabiatı
olanların bu yönleri son derece gelişmiştir.
Vehim: yargı gücüdür. İnsana hayavni derecede gerekli olan tabii bir melekedir. Hayvani seviyede tümel diye birşey yoktur. Hep tikeldir.
 burada bulunan tüm anlamlar tikeldirler. Kavram olamları için nefsulinsaniyyeye geçmeleri gerekir.
Vehimle ilgili örnek: mezarlıktan geçen kişi, ortaya bir kazık çakması gerekir. Ancak ayağına birşey dolaşıyor ve kalp sektesinden o-ölüyor. Bir
bakıyorlarki kendi pardesüsünü yere çakmış. Burda onu öldüren nedir???

mezarlık hakkındaki tüm imgeler ve anlatımlar onda bir vehime yol açıyor. Onu vehim gücü öldürür. Ancak kişi doğru vehimlerede
ulaşabilir. Hayavni seviyede çok yararlı birlşeydir.
Akıl
Ameli akıl tüm davranişlarda devrededir. Teorik akıl hırzızlığın kötü olduğunu söyler. Ancak eğer bir kişi hastalıktan ölmek ğzereyken ilaç
arayışını çıktıysanız, hırsızlığı göze alırsınız. Orada insan hayatı daha önemlidir. Ameli akıl’ın doğru çalışmasına FERASET denir. İsabetli
kararlar verebilmek ameli akla bağlidir.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
‫قوى النفس‬
‫نفس النباتية‬
‫نفس الحيوانية‬
Beslenme
Müdrike
Gelişme
Üreme
‫نفس االنسانية‬
Batın (iç)
Hissi Müşterek
Ortak duyu
sensus communis
Zâhir (dış)
5 duyu
Bâise
Motifler
Şehvet
haz
Gadap
Öfke gücü
Hayal/Musavvıra
Faile
kas, sinir sistemi ve iskelet
Pratik Akıl
‫العقل العملي‬
Bilkuvve akıl
Bilmeleke akıl
Bilfiil akıl
bizzat çalıştığı an
hayali suretlerin/formların
saklandığı yer
Müstefiz akıl
aklın harekete geçtiği an
hayali idrak burada
gerçekleşir
faal akılla ittisal ettiği an
Mütehayyile/Müfekkire
Kudsi akıl
Farabi'de olmayan akıl.
Peygamberlere özel
hayal formların işlendiği yer
Hayal/musavvıra ile
Zakirede depolananları
alma
Vehim
yargı gücü
Hâfıza/Zakire
tikel anlamları depolar
www.ti-entertainment.com
Teorik Akıl
‫العقل النطري‬
Muharrike
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
26
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
EBU HAMID MUHAMMED EL-GAZZALI (1058-1111)
 Gazzali çok yönlü entelektüeldir
 Babası ‘gazzal’ imiş bundan dolayı İstanbul’daki Ansiklopedi
geleneğinde ismi çift ‘z’ ile yazılır. Ankara’daki gelenek ise
Montgomery Watt’ın araştırmalarını esas alarak tek ‘z’ ile yazar
 Kendisi İran’daki Tus şehrinden gelir
 Fıkıhta Şafiidir, itikadda Eşari başlangıç noktasından başlayıp
Eşariliği geçen yönlerini geliştirmiştir
 İbn Sina Çağdaşlarından sayılabilir, İbn Sina’dan çok etkilenmiştir.
 ‘İbn Sina ve talebeleri ‘ diye anımsanır, bu bütün İbn Sina’dan sonra
gelen düşünürleri talebeleri saymaya eğilimli bir düşüncedir ki, her
alimin arkasında ‘muhteşem Buharalı TÜrk’ vardır
Hayatı (ilimle irtibatlı olarak)
1. öğrenciliği
2. medresede ders verdiği dönem
3. medreseden kaçtığı dönem
! Nizamiye Medresesine bağlı olarak ilim serüveni geçirmiştir. Nizamiye nin
konjonktörüyle sıkı sıkıya bağlantılıdır.
1.Öğrenciliği
Nişapur’daki Nizamiye medresesinde geçirmiştir. Hocası İmam’ul
Haremeyn El-Cüveyni’dir. Gazzali’de hiçbir ana fikir yoktur ki, hocası
tarafından dile getirilmiş olmasın. Cüveyni büyük bir kelamcı olarak
zikredilmesine rağmen, Nizamiye’de Fıkıh dersleri vermiştir. Gazzali fıkıh
derslerini ondan aldı , bağdattaki Nizamiye’de verdiği ders de, Fıkıh idi.
Nizamiyye medreselerinin müfredatı Şafii Fıkhı ve Usulu’nden ibaretti. Zira
bu mederese hukukçu yetiştirmek için vardı.
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
27
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
Kelam bile okutulmuyordu. Bazıları, müderris olarak gazzali’nin fıkıh
dışında kalan ilimleri de okuttuğu söylenir, ancak bu yanlıştır. Gazzali
profesyonel Fıkıh Hocasıdır ancak diğer ilimlerle meşhur olmuştur.
Nizamıye medreselerini kuran kişi, Melikşahın/Selçukluların veziri olan
Nizamulmülk’tür. Sünni düşünceyi yaymak amacıyla. Aynı zamanda
Mısır’da El-Ezher üniverstesi Şii_Fatimi düşüncesi için ilim adamları
yetiştirmek için kurulmuştur. Nizamulmülk bu tehditin farkına varır, ve
Sünni Kelamı inşa etmek için Nizamiye medreselerini kurar. -> ilmi politika
Aynı zamanda Alamut Kalesinde Batıni bir tehdit ortaya çıkmıştır. İlmi ve
silahlı propaganda başlamıştır. Özellikle gençleri kendi safhalarına çekmek
için ihvanısafa risalelerini kullanmıştırlar. İsmaililikle ve Batınilik ile İhvanı
safa birlikte zikredilir,halbuki bu yanlıştır. Alamut Kalesi denilen yer:
Hasan Sabbah’ın dervişlerine haşhaş ve yalancı cenneti yaşatarak, onun için
savaşmak üzere kandırır ve varacakları yerin o yalancı cennet olacağını
söyler.
Bunun üzerine suikastler düzenlerler. -> ‘Assasin’/’Assasination’
 yani medreselerin açılmasının nedeni İsmailiyye’nin silahlı ve ilmi
tehditlerini ilim kanalı üzerinden def etmektir
 Mutezili, Şii, düşüncesin ardında olan felsefe kültürünü yıkmak
Ancak: Gazzali Felsefecileri tenkit ederken, İbn Sina ve felsefecilerin
etkisinden kurtaramaz kendini. Kendisinin bu kadar entelektüel oluşu,
Felsefeye borçlu olduğu birşeydir. Aynı zamanda Gazzali’yi Gazzali yapan
Sufilikle olan alakasıdır.
 talebeliğinde göze batmış ve yükselmiş olmalı ki, Bağdat’a
başmüderris olarak atanmıştır.
 Huccet’ul –İslam olarak anılır
 En verimli dönemi bağdatta ders vermeye başladığı dönemdir
El Munkizu min eddalale adlı eserinden:
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
28
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
 Bir süre ders verdikten sonra Gazzali birden fikri ve ilmi ve
aynı zamanda vucudünu hasta eden bir buhran geçirir: ‘Şüphe
krizi’ geçirir, adeta Sofestaiyye mezhebine girmiştim..’ der.
Gazzali’nin şüphesi patolojiktir, hasta edici (bazıları
Descartes’ın bilnçli şüpheciliğini Gazzali’nin şüphesine
benzetir, ancak bu mukayese edilemez.)
 Ben ‘NUR’ sayesinde kurtuldum der. Buhranından çekip
giderek kurtulma çabasına giriyor ve Şam’daki Dervişlerle olan
tasavvufi birlikteliğiyle kurtuluyor. İlham ve aydınanlanma
tecrübesiyle huzura kavuşuyor
 Gazzali daima Yakin’in yani kesinliğin peşinde idi
 bu buhrandan sonra kendine geliyor ve sosyal sorumlulukların
farkına varıyor-> ihya-ı ulumiddin’i yazar, ilimlerin ihyası
Gazzali’ye göre Tasavvuf ile olmaktadır, fıkıhtan bahsetse de
özünde Tasavvufi bir eserdir
 hayatın sonlarına doğru, Munkizu min eddalale, ve son olarak
Fıkıh’taki şah eserini el-Mustasfa’yı yazar
Kelami eserleri:





iktisad fi itikad
fadailül batınıyye
Miyarul ilm
El kıstasul mustakill
Gazzali
Ve Tehafutu’l Felasifesi
Tehafutun 2 anlamı vardır ve bu iki anlam birbiryle çelişkili değildir
 Mukaddimeleri 4 tanedir
 Bu mukaddimelerde ilimler hakkında bir kaç görüş arzeder: Musiki ve matematik birer
ilimdiler. Öklit matematiğinin hayranıdır
 Gazzali’nin aradığı ‚Yakin’dir yani kesin bilgidir.
 Dolayısıyla felsefe –bilim ilimleri din ilimleri için son derece önemlidir,
EL-Ulumul felsefiyye ve el ulumul akliyye bir bütündür, topyekün olarak felsefi ilimlerin
düşmanı değildir bunu söylemek yanlış olur.
 Mantıkla alakalı hassasiyeti vardır ‚Mantık bilmeyenin ilmine fetvasına güvenilmez!’
 Ebu Bekir ibn Arabi: Şeyhimiz Gazzali Felsefenin derinliklerine dalmak istedi ama bir dalınca
tekrar çıkamadı...’
 Meşşai filozofları eleştirir, Farabi ve İbn Sina şahsında. -> gayr-ı dini olabilen neticelere
ulaşabilmişlerdir. Bu Filozofların hayatları da dini disiplin dışına çıkmıştır. Gazzali’nin iddia
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
29
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer






ettiğine göre: Bunların hakiki niyetleri dini yıkmaktır. Etkili ve karizmatik oldukları için,
hayranları da çoktur. Benim tehafut kitabımdaki amacım, yakin’i bulmak değil, bunların
sistemini başlarına cökertmektir ve aynı zamanda Batıl kelami fırkaların da asıl kötün
niyetlerini göstermektir
Gazzali’nin Mantık hakkındaki görüşü : Filozofların ilmi değildir Mantık bizim İslam alimlerinin
geliştirdikleri bir ilimdir. Cüveyni’nin mantık kitabı vadır ancak ısrarla mantık kelimesini
kullanmaz: Kıyas ya da kıstas’ı kullanır, Gazzali de aynı kullanıma önem verir
Gazzali’ye göre sorun Metafiziktedir: Filozofların burhanla ilgili temel tezleri metafizikte kesin
kanıt vermemekte, ve böylelikle başka ilimlerde de işe yaramaz. Metafizik kulli bir ilimdir eğer
burhan bunda kesin kantı vermekten acizise, diğer ilimlerde de bir kesin bilgiye götürmez.
Açık bir şekilde felsefi görüşübenimser: Ruh gayrı cismani bir cevherdir. Ancak burhanla bunu
kanıtlama yöntemi tutarsız ve yetersizdir! -> metodolojiye hucum eder
Burhan yanlış itikatlere ve inançlara götürür. :
3 meselede tekfir eder, geri kalan 17 konudan dolayı tekfir etmez ancak eleştirir.
Başka alimlelr de bu konu da buna benzer şeyler söylemişler. Ehl-i Kıble’den söylemiş olanlar
varsa, tekfir etmekten kaçınır. Ancak bu 3 meselede şimdiye kadar ehl-i kıbleden kimse
filozoflar gibi düşünmemiştir öyleyse bu düşüncelerinden dolayı filozoflar tekfir edilebilirler.
Burhanı matematikte tatbik ett,kleri gibi metafizikte tatbik edememişler
3 mesele şudur:
1. Alemi kadim saymışlardır
2. Allah cüz’iyyatı bilmez demişlerdir
3. Cismanı haşrı kabul etmezler
 bu üç mesele onları tekfir etmek için yeterlidir
 bu tekfir’i herhangi bir konjonktürel bir eğilime bağlamak mümkün değildir, zira ömrünün
sonuna kadarvazgeçmemiştir
 Ehl-i Hadis / Fıkıh tehafutun yazılışından sonra rahatlamışlardır, zira farabi ve İbnSina ile
başedememişlerdir
Gazzali’nin iddaları, Filozoflar der ki:
1.) ‚Alem kadimdir’
 İbn Sina’nın eserlerine bakıldığında hiçbir yerde, Alem kadımdir demez. Allah kadimdir.
İbn Sina açısından Kıdem:
a) zaman bakımından kıdem: ‚babam benden önce.’
Tekaddum/Teahhur yani kronolojik kıdem
b) Varlık bakımından (vucudi/zati kıdem) : ‚illet esere tekaddum eder’
burada alemin kıdeminden bahsedemeyiz, zira Allah aleme tekaddum eder
Zaman aleme tekaduum eder mi? Yani Alem zaman bakımından kadım midir? Filozof bunukastettmiş
olabilir mi? cvp: Hayır. Zira zaman denilen şey alem olduktan sonra vardır.
Asıl nedir?: varlık bakımından illet eserden önce gelir, alem zamana tekaddum eder de diyemeyiz. ->
öyleyse Gazzali neyi kastetti???
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
30
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İbn Sina:
Allah daima yaratma faaliyeti içerisindedir. Allah’ın varlık verme faaaliyetinden kesildiğini
düşünemeyiz.Zira bu eksiklik olur. -> Amacı : Allah’ı noksanlıktan/Ta’til den beri kılmak. ( Kulle yevmin
huve fi şe’n)
Gazzali işte bu noktayı eleştirir. Filozofun niyeti kötü olduğu için netice kötü oluyor. Aslında İbn Sina
Alem kadimdir demek istiyor ancak söyleyemiyor başka şekillerde bunu ifade ediyor! Bunu demekle
Dehriyye’den farkı olmuyor, diyor.
Gazzali açıkca Filozoflara kötü niyet atfediyor! -> İlhan Kutluer : ibn Sina’Ya şu denilebilirdi: niyetin iyi
ama netice kötü. Herşeyi diyebilirsin ancak kötü niyetlisin diyemezsin!...
2) Allah cüzziyyatı bilmez
Biz beşer olarak zamani kategorinin içinde biliriz. Cüzziyyatı böyle algılaraız.
İbn İSna: Allah gayr-ı zamani bilir, transzendental biçimde bilir. Yani cüzziyyatı külli bir biçimde bilir.
Açıkca herşeyi kuşatmıştır, der. Yanlış anlaşılmaktan korkarak , herhangi bir yaprağın düşüşünü
bilir,der.
 Gazzali yine eleştirir. Bu kez yanlış anlamak ister!
31
3) Cismani haşr yoktur
İbn Sina mead bahsinde bu konuyu ele alır:
Ruh ölümsüzdür.-> burhan ile ispat edilir
Biz bunu felsefi burhan ile ispat edebiliriz. Ancak cismani haşrı ispat etmek felsefeyle mümkün
değildir, felsefe buna güç yetiremez. Ruhun ölümsüzlüğünü kanıtlarsak, ahireti kanıtlamış oluruz
ancak onun mahiyetini bize din haber verir. Yani bunun ilmi akli değil nakli’dir!!! Vahzin bize getirdiği
haber bizi bu konuda aydınlatır.
Gazzali İbn Sina’nın gençliğinde yazdığı eseri alır oradan alıntılar vererek tüm filozoflara isnat eder.
Ancak sonradan yazdığı kitaplara bakmaz bile. Hatta mizanu’l amel adlı eserinde ehli kıblenin haşr
konusunda 3 gruba ayrdıldığını, sufiyye’Nin ekseriyetinin sadece ruhani olacağına inandıklarını söyler.
-> öyleyse sadece felasifeyi değil, tüm sufiyye tekfir edilmelidir??
Üç mesele
(Gazzali’nin filozoflara nisbet
ettiği söz)
ALEM
KADİMDİR“
„
iddiası
www.ti-entertainment.com
İBN SİNA
 Yalnızca Allah
kadimdir
 Allah sürekli varlık
verir
 Alem „daimidir“
 Ezelî olan
GAZZALİ
 Eğer alem sürekliyse
bu kadim manasına
gelir
 Eğer kadimse,
yaratılmamış
demektir
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
İBN RÜŞD
 ‫الخلق المستمر‬
 Sudur teorisi
hatalıdır, çünkü
Aristo’da yoktur
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
yaratmadır. MelikMülk (Kingdom-King
ilişkisi)5
„ALLAH
CÜZİYYATI
BİLEMEZ“6
iddiası
 Allah’ın bilgisi
mevcudâtın
nedenidir
 Bilgi varlığı önceler
 ‫على نخو على‬
-Gazzali buradan yola
çıkarak eleştirir onu.7
 Külli tarzda bilir
demek, cüziyyatı
bilmez demek
 felsefe cismanî haşri
 cismanî haşri inkar
ediyorlar. Bu
Kur’an’a aykırıdır.
Ruhanî haşr vardır
 Ruhanî haşır vardır
 Cismanî haiırda
vardır
 Niteliğini bilmiyoruz
(Gittiğimizde
görürüz)
 İllî zorunluluk
mucizeyi imkansız
kılar
 Adetullah
geeçerlidir (Habitus)
 Eğer illiyeti
reddedersek, bilim
yapmayız, hatta
32
Sofestaî oluruz


„CİSMANÎ HAŞIR
YOKTUR. HAŞIR
RUHANİDİR“
kanıtlayamaz. Cismanî
haşri peygamberle
biliriz. Ancak cismanî
haşir kelamcıların
cisim kavramıyla da
açıklanamaz. Bir
semavi beden
iddiası

İLLET MESELESİ
(17.MESELE)
DETERMİNİZM

Varlık zincirinin
kozmolojik esası, illiyet
zinciridir. İllet-Malul
arasındaki ilişki
zorunludur
(Eğer ateş İbrahimi
yakmıyorsa bununda bir
sebebi vardır elbet.
Allahın ilmi bizim
bilgimizle
kıyaslanamaz. Küllicüzi, bunlar bizlerle
ilgili kavramlar,
Allah’la ilgili değil.
Bunlardan yola çıkarak
Allah’ın ilmini
değerlendiremeyiz
Ne külli ne de cüz‘i
İBN RÜŞD
İbn Rüşd’ün görüşlerini tekrar açacak olursak:
 alem kadim olamaz zira, allah bir kere kün demeyi bırakırsa
oluş da biter
 Kuran’a bakıldığında her iki alimi de destekler ayetler
bulunabilir (İbn Sina – Gazzali )
 İbn Rüşd çok güçlü bir Aristo’cudur, hayranlık
derecesindedir. Aristo’ya ayrıca bir ilahi yüklem verir,
Allah onu insanlığa kazanç olsun diye göndermiştir der.
Ancak İbn Rüşd’ün bu derece olan hayranlığı sağlıksızdır.
 İbn Rüşd insanın tanrıyı daima antroprmorphik gördüğünü
bunun ise yanlış olduğunu hatırlatır. Külli-cüzi kavramları
insanın bilmesine atfen konulan kavramlardır. Bu ise Allah için
yanlış olur. Allah’in bilgisinin ne olduğunu bilmeyeyizbu konuyu allah’a havale etmek gerekir.
Ancak ne olmadığını bilebiliriz. Külli veya cüzi değildir.
5
İbn Sina’nın teorisi alemin kademliği değil, Allah’ın sürekli yaratmasıdır
Allah cüziyyatı bizim bildiğimiz gibi bilemez’e ek sorun “ Külliyatı da bizim bildiğimiz gibi bilemez”© (İlhan
Kutluer)
7
Hablbuki İbn Sina “külliyen ve aşkın” demiştir burada. Alemde her ne oluyorsa O’nun ilmi gereği vuku
bulmakta. İbn Sina’da asıl sorun Allah cüziyyatı nasıl bilir? İnsanın bildiği gibi değil, gayri zamanî, aşkın bilir
6
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
[İSLAM FELSEFE TARIHI 3.SINIF DERS NOTLARI FİNAL ] Prof.Dr. İlhan Kutluer
İBN RÜŞD’ÜN ESERLERI
 ‫فصل المقال فيما بين الحكمة و المشرقة من االتصال‬
= Din ve Felsefe nin ilişksi üzerine bir açıklama
aslında bir fetva kitabıdır
Konuları temelde ikiye ayrılır:
a) Felsefenin meşruiyyet ve gerekliliği: felsefe nedir? Neyle uğraşır?
Din neden bahseder? Akletmeyi/araştırmayı emreder mi? Felsefe bu işlevi yerine getirir
mi? Zann’a karşı olmak daima yakın’i aramak Kuranda emir midir? Emir ise, Felsefe bu
arayışı karşılar mı? -> ÖyleyseFelsefe mendup olmayı bırakın vaciptir!
-> belli ki Felsef e savunması yapmaya kendisini mecbur hissetmiştir
b) Felsefi Tevil: ayetlerin bir kısmının zahir anlamı esastır. Bunların tevili haramdır. Batını
anlamı esas olan ayetler de vardır. Bunlarda da tevil yapmak farzdır. Bu tevili ise kim
yapacaktır? Kelamcıların cedel yöntemi tevil için yeterli değildir. Onlar zahiri olan ayetleri
insanlara akli olarka açıklamalıdırlar. Batını tevili ancak Filozfolar yapabilir!
ِِ ِ
‫َم‬
َ َّ‫إِ َّن َرب‬
َ ‫َم ِِبَن‬
ُ ‫ض َّل َعن َسبيله َو ُه َو أَ ْعل‬
ُ ‫ك ُه َو أَ ْعل‬
ِ ‫ِابل‬
‫ين‬
َ ‫ْم ْهتَد‬
ُ
ِ
ِ ِ ‫ك ِاب ْحلِكْم ِة والْمو ِعظَ ِة ا ْحل‬
ِ ِ‫ع إِِىل َسب‬
‫س ُن‬
َ ِ‫يل َرب‬
ُ ‫ا ْد‬
ْ ‫سنَة َو َجاد ْهلُم ِابلَِّيت ه َي أ‬
َْ َ َ
َ ‫َح‬
ََ
„Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel güzel öğütle davet et ve onlarla en güzel şekilde
mücadele yap! Çünkü Rabbin, yolundan sapanı en iyi bilendir ve doğru yolda gidenleri en
iyi bilen de ancak O'dur.“ NAHL 125
hikme = burhan , Filozoflar/ Mevize = Retorik,Hatabe, vaizler/ cadilhum = Kelamcılar
aynı yorum Fahreddin er-Razi’nin tefsirinde de vardır. Daha önce İbn Sina Hatabe adlı
eserinin hemen girişinde bu tefsiri yapmışıtr.
 ‫الكشف عن منهاج االدلة‬
= arguman geliştirme yöntemleri (metodoloji üzerine)
Bu ikinci kitapta iki delilden bahseder:
Kelamcıları hudus delilini sert bir şekilde eleştirir, ve onların bile buna inanmadıklarını söyler.
Kuran’da iki delil vardır!:
1. İnayet – İhtira: İnayet delili şunu ifade eder: Evrendeki herşeyin insan için tasarlanmış olduğu
-> günümüzde: tasarım delili. İhtira delili: varlığın ilk yaratılışının nasıl olduğunu bilmek için
sadece embryo’Nun gelişimine bakmak gerekir. Bu yolla yaratılışın sırrına vakıf olursunuz.
Kuran ayetlerinde sürekli incelemeye teşvik edilir. Bu ise felsefe yapmakla olur
2. Vahiy ve Nubuvvet:
-
Her dinin güçlü bir vahiy ve nübüvvet geleneği ve birikimi söz konusudur
www.ti-entertainment.com
|
Müzmin felsefe talebesi’nin talebeleri…
33