İKLİMLENDİRME-SOĞUTMA ELEKTRİĞİ

İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
BÖLÜM
ELEKTRİK TEST CİHAZLARI
AMAÇ: Elektriksel ölçme ve test cihazlarını tanıyabilme; kesik devre, kısa devre ve
topraklanmış devre gibi arıza durumlarında bu cihazları kullanabilme.
Elektrik Test Cihazları
19
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
BÖLÜM-2 ELEKTRİK TEST CİHAZLARI
2.1 TEST CİHAZLARINI KULLANIRKEN UYULMASI GEREKEN GÜVENLİK
KURALLARI
Öncelikli olarak ölçmeyi yapacak teknik elemanın sağlığı ve güvenliği açısından, daha
sonrada ölçme yapılacak sistem veya devre ve ölçme de kullanılacak ölçü aletinin
arızalanmaması için ölçme yapılırken aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.
a. Ölçüm yaparken kuru ve iletken olmayan yüzeyler üzerinde durmalı,
b. Ohm metre ile ölçüm yaparken, enerji olmadığından emin olunmalı,
c. Kullanılan ölçü aletinin yalıtımından emin olunmalı,
d. Ölçü aleti proplarının sağlamlığından emin olmalı,
e. Tek başına çalışmamaya gayret edilmeli,
f. Metal aksamlara dokunulmamalı,
g. Enerji kesikmiş gibi davranılmamalı,
h. Kondansatörü ölçmeden önce dirençle deşarj edilmeli,
i. Yüksek gerilimli bir kabin içinde her iki el birden kullanılmamalı,
j. Periyodik bakımları ve kalibrasyonları düzenli olarak yapılmalı.
2.2 TEST CİHAZLARININ KORUNMASI
Test ve ölçü aletlerinin daha uzun ve sağlıklı olarak kullanılabilmesi için aşağıdaki
kurallara uyulmalıdır.
a. Temiz ve kuru tutulmalı,
b. Direkt güneşe karşı ve aşırı sıcaklığa maruz bırakılmamalı,
c. Orijinal koruma kabı(kılıfı) içerisinde saklanmalı,
d. Kullanım amacına uygun olarak kullanılmalı,
e. Düşme ve çarpmaya maruz kalmamalı,
f. Ölçme sınırları aşılmamalı,
g. Kullanım kılavuzundaki yönergelere uyulmalı,
h. Ölçme başlangıcında en yüksek kademe tercih edilmelidir.
2.3 ELEKTRİKSEL TEST CİHAZLARI
Elektriksel büyüklükleri ölçmede en yoğun kullanılan ölçü ve test cihazları şunlardır
(Şekil 2.1).
a) Voltmetre (gerilim ölçer)
b) Ohmmetre (direnç ölçer)
c) Ampermetre (akım ölçer)
d) Avometre-multimetre (akım-gerilim-direnç ölçer)
e) Wattmetre (elektriksel güç ölçer)
f) Hermetik Analizör
g) Kapasitör Analizörü (Kondansatör değeri ölçer)
20
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 2.1 Çeşitli elektriksel ölçüm ve test cihazları
2.4 VOLTMETRE İLE ÖLÇME
Gerilim ölçme işleminde en önemli hususlardan birisi ölçüm yapılacak gerilime uygun
voltmetre seçmektir. Bu seçimim doğru yapılması, ölçümün doğruluğu, ölçüm yapan kişinin
ve ölçü aletinin güvenliği için önemlidir. Voltmetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen
hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir (Şekil 2.2 ve 2.3):
 Gerilim çeşidine uygun (AC-DC) voltmetre seçilmelidir.
 Gerilimin ölçme sınırı ölçülecek gerilimin değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
 Alternatif gerilim ölçmelerinde voltmetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık
göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü
aletlerinde ibre ters sapar, dijital ölçü aletlerinde gerilim değeri önünde (─) ifadesi görünür.
 Ölçülecek gerilim değerine uygun hassasiyet ve yapıya sahip voltmetre
seçilmelidir. 10 mV’luk gerilim, kV seviyesinde ölçüm yapan voltmetre ile ölçülemez.
 Voltmetre ölçüm yapılacak kaynağa paralel olarak bağlanmalıdır.
 Enerji altında, sabit voltmetrelerin bağlantısı yapılmamalı ve yapılmış bağlantıya
müdahale edilmemelidir. Ancak taşınabilir ve problar vasıtası ile ölçüm yapılabilecek
voltmetreler ile gerekli önlemler alındıktan sonra ölçüm yapılabilir.
Elektrik Test Cihazları
21
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
 Dijital bağlantılarda şebeke ve cihazın besleme girişleri arasına ve cihaza yakın bir
buton veya devre kesici bağlayınız.
 Artık günümüzde panolarda kullanılan sabit voltmetreler dijital voltmetrelerdir. Bu
voltmetrelerin bağlantıları yapılırken besleme uçları voltmetreyi çalıştırmak için, ölçüm girişi
ölçüm yapılmak istenilen hattaki potansiyel farkını bulmak için bağlanır.
Şekil 2.2 Voltmetrenin devreye bağlanması
Şekil 2.3 Voltmetre ile gerilim ölçme
22
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
2.5 OHMMETRE
Direnç değerini ölçen ölçü aletlerine ohmmetre denir. Çok küçük omaj değerlerini
ölçebilmek için özel ohmmetreler bulunur. Direnç avometre ve multimetrelerin ohm (Ω)
kademesinde ölçülür. Ohmmetreler yapı olarak akım ölçen, döner bobinli ölçü aletleridir. Bu
ölçü aletlerinin skalası akım değil de direnç (Ω) ölçecek şekilde ölçeklendirilmiştir.
Ohmmetreler direnç ölçmenin yanında elektrik elektronik devrelerinde açık ve kapalı devre
kontrollerinde de sıkça kullanılmaktadır. Ohmmetreler ölçüm yapmak için mutlaka kendine
ait bir enerji kaynağına ihtiyaç duyarlar. Bu gereksinim genellikle 9 volt veya 1,5 voltluk
pillerin seri bağlanması ile giderilir.
Ohmmetre ile çalışırken ölçüm yapılacak noktada kesinlikle enerji olmamalıdır. Aksi
takdirde ölçü aleti zarar görür. Ohmmetre ile ölçüm yapılarak aşağıdaki durumlar tespit
edilebilir:
 Akım yolunu belirleme (iletkenlik)
 Akım yolundaki direncin kontrolü
 Motorların sargı uçlarını belirleme
 Sargılarda açık devre kontrolü
 Sargılarda kısa devre kontrolü
 Hermetik kompresörü elektrik motorunun sargı uçlarını belirleme
 Hermetik kompresörlerde ve motorlarda şase kaçaklarını belirleme
 Kapasitörlerin şarj edilerek test edilmesi
Şekil 2.4 Ohmmetre ile direnç ölçümleri
Elektrik Test Cihazları
23
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 2.5 Ohmmetre ile kompresör sargılarının kontrolü
2.6 OHMMETREYİ SIFIRLAMA
1. Ölçme seviyesini (range) seçilir
2. Uçları birbirine değdirilir.
3. İbrenin tam olarak sağa hareket ettiğini gözlenir.
4. İbre skala üzerindeki sıfır “0” değerini gösterir.
5. Sağlıklı bir direnç ölçümü için, kullanmadan önce veya ölçme kademesini her
değiştirdiğinizde önce ohmmetrenin sıfırlanması gereklidir.
2.7 AMPERMETRE İLE ÖLÇME
Akım ölçme işlemi yapılmadan önceki en önemli nokta, ölçüm yapılacak akıma uygun
ampermetre seçmektir. Ampermetre seçimi yapılırken aşağıda belirtilen hususlara kesinlikle
dikkat edilmelidir:
 Akım çeşidine uygun(AC-DC) ampermetre seçilmelidir.
 Ampermetrenin ölçme sınırı, ölçülecek akım değerinden mutlaka büyük olmalıdır.
 Alternatif akım ölçmelerinde ampermetreye bağlanan giriş ve çıkış uçları farklılık
göstermezken doğru akımda “+” ve “–“ uçlar doğru bağlanmalıdır. Aksi takdirde analog ölçü
aletlerinde ibre ters sapar dijital ölçü aletlerinde değer önünde negatif ifadesi görünür.
 Ölçülecek akım değerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seçilmelidir. μA
seviyesindeki akım, amper seviyesinde ölçüm yapan bir ampermetre ile ölçülemez.
 Ampermetre ölçüm yapılacak noktaya, alıcının veya devrenin çektiği akımın
tamamı üzerinden geçecek şekilde, yani seri bağlanmalıdır.
 Enerji altında hiçbir şekilde ampermetre bağlantısı yapılmamalı ve mevcut
bağlantıya müdahale edilmemelidir.
 Ölçüm yapılmadan önce mutlaka sıfır ayarı yapılmalıdır.
 Dijital pano ampermetreleri devreye bağlanırken ampermetreyi çalıştırmak için
besleme girişi yapılmalı, akım ölçümü için uygun akım trafosu kullanılmalıdır.
 Ampermetrelerin sökülmesinde akım trafosu uçları direkt kısa devre edilmeli
üzerinde enerji bırakılmamalıdır.
24
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
 Dijital ampermetrelerin pano bağlantılarında devre şemasına mutlaka uyulmalıdır.
 Dijital ampermetreler nemden, aşırı sıcaktan, direk güneşin geldiği ortamlara monte
edilmemelidir.
 Pens ampermetrelerle ölçüm yapılırken yüksek hademeli akımdan aşağı doğru
inilmeli ve kablonun bir tanesi üzerinden ölçüm yapılmalıdır.
 Pens ampermetrelerle ölçüm yapılırken kablo, pens kısmının içerisinde olmalı pens
ağızları kapanmalıdır.
Şekil 2.6 Ampermetre ile akımının ölçülmesi ve devreye bağlantısı
Elektrik Test Cihazları
25
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
2.8 AVOMETRELER
Akım, gerilim ve direnç değerini ölçen aletlere, avometre denir. Avometrelerin analog
ve dijital tipleri mevcut olup analog olanları yapı olarak döner bobinli ölçü aletleridir.
Avometre ile direnç değeri ölçülmeden önce sıfır ayarı yapılmalı ve daha sonra ölçüme
geçilmelidir. Dijital avometrelerin özellikle son zamanda çıkan modelleri akım, gerilim,
direnç yanında kapasite, endüktans, frekans, sıcaklık değerlerini ölçmek ile birlikte
transistörlerin uç tespitlerini de yapabilmektedir. Bu tip ölçümleri yapabilen ölçü aletleri
multimetre olarakta adlandırılmaktadır. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob bağlantı soketi
bulunmaktadır. Soket sayısı arttıkça aletin özellikleri de artmaktadır. Ölçme sırasında kolaylık
sağlaması için siyah prob COM soketine, kırmızı prob ise ölçüm çeşidine göre uygun sokete
bağlanır.
Avometre ile ölçüm yapılırken aşağıda belirtilen noktalara dikkat etmek gerekir:
 Ölçülecek büyüklüğün cinsine göre AC veya DC seçimi yapılmalıdır.
 Ölçülecek büyüklük avometrenin ölçme sınırından büyük olmamalıdır.
 Kademe anahtarı en doğru ölçme için ölçülecek büyüklüğe en yakın, ama küçük
olmayan kademeye getirilmelidir.
 Ölçülecek büyüklüğün değeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtarı en büyük
değere getirilmelidir.
 Avometre, ölçülecek büyüklüğün gerektirdiği bağlantı şekline göre bağlanmalıdır.
 DC ölçmelerinde ibre ters sapar ise uçlar ters çevrilmelidir.
 Ölçü aletinin ibresi çok az sapıyor veya değer ekranında “0” ibaresi varsa kademe
küçültülür.
 Değer ekranında “1” ibaresi varsa kademe büyültülmelidir.
 Ölçmede kolaylık sağlamak için kırmızı prob ölçme için uygun sokete, siyah prob
ise COM (ortak) soketine bağlanmalıdır.
 Yüksek değerli akım ölçümü yapılırken (10-20 A) siyah prob COM soketine,
kırmızı prob yüksek akım soketine bağlanır.
Şekil 2.7 Digital ve analog avometreler
26
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
2.9 WATTMETRE
Doğrudan doğruya güç ölçen aletlere, wattmetre denir. Wattmetrelerin dijital ve
analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde
sınıflandırılırlar. Wattmetreler ile doğru ve alternatif akımda anlık güç ölçülebilir. Ancak AC
ve DC wattmetre seçimine, AC ve DC’de güç ölçebilen wattmetre de ise AC-DC kademe
seçimine dikkat edilmelidir. Güç akım ve gerilimin çarpımına eşit olduğundan wattmetreye
alıcının akım ve gerilim değerleri aynı anda girilmelidir. Bu gereksinim wattmetrenin akım
bobini güç ölçümü yapılacak devreye seri, gerilim bobini paralel olacak şekilde bağlanarak
karşılanır. Wattmetrelerde küçük güç ölçülecekse akım bobininin sonra, büyük güç ölçülecek
ise akım bobininin önce bağlanması ölçme hatasını azaltacaktır.
Şekil 2.8 Wattmetre ve devreye bağlanması
2.10 HERMETİK KOMPRESÖR ANALİZ CİHAZI
Hermetik analizör cihazları, A.B.D. ve Avrupa’da sıkışan kompresörleri açmada
yaygın olarak kullanılan cihazlardır. Bu cihazlarla başarı şansı çok yüksektir, ancak bu tür
cihazlar ülkemizde pek bilinmemektedir. Şekil-2.9’da hermetik analizör cihazları
görülmektedir. Bu cihazların çalışma prensibi ana ve yardımcı sargıların geçici süre görev
değişikliği yapmasıdır. Bu suretle ileri-geri zorlama ile herhangi bir mekanik sıkışma
giderilebilir. Bu cihazlarla aşağıdaki işlemler yapılabilir:
 Hermetik kompresörleri kalkındırır ve çalıştırır.
 Kompresör sargılarının kopukluğunu test eder.
 Kompresör sargılarının topraklamasını test eder.
 Sıkışan kompresörü açar.
 Kompresörün çalışma ve kalkış akımını ölçer.
Elektrik Test Cihazları
27
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil 2.9 Hermetik analiz cihazı ve devre şeması
2.11 KONDANSATÖR ÖLÇÜMÜ
İki iletken levha arasına bir yalıtkan malzeme konularak yapılan elektrik elektronik
devre elamanlarına, kondansatör denir. Kondansatörler, elektrik enerjisini depo etmek için
kullanılır ve her kondansatörün depo ettiği enerji miktarı farklılık gösterir. Kondansatörlerin
depo edecekleri enerji miktarını kapasitesi belirler. Tanım olarak, kondansatörün elektrik
28
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
enerjisini depo edebilme özelliğine, kapasite denir. Kapasite “C” harfi ile ifade edilir ve
birimine, Farad(F) denir. Uygulamada farad, büyük bir değer olduğundan daha çok ast katları
kullanılır. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF)
şeklindedir.
1 F = 103 mF =106 μF = 109 nF = 1012 pF
Kondansatör ölçümü ile aşağıdaki durumlar tespit edilebilir.
 Kapasitans değerinin ölçümü,
 Açık (kopuk) kapasitörleri belirler.
 Kısa devre olmuş kapasitörleri belirler.
 Kapasitör kaçaklarını gösterir.
Şekil 2.10 Kapasitör testi
2.12 DEVRE ARIZA DURUMLARI
1. Açık (kesik) devre
2. Kısa devre
3. Topraklanmış devre(toprağa kaçak)
2.13 AÇIK (KESİK) DEVRE
En sık rastlanan devre problemidir. Akım yolu yoktur. Sebepleri:
a. Aşınmış kontaklar
b. Arızalı röle bobini
c. Kopuk kablo
d. Yanmış sigorta
e. Çözülmüş devre kesici
f. Açık anahtar
Elektrik Test Cihazları
29
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
Şekil-2.11 Kesik devre arızası
2.14 KISA DEVRE
En çok görülen ikinci problemdir. Elektrik devresi olması gerekenden daha düşük
direnç gösterir. Sebepleri ise
 Yanık sigorta
 Çözülmüş devre kesici
 Erimiş kablolar
 Şişmiş gövdeli daimi kapasitör
 Siyahlanmış (yanmış) terminaller
 Bobin yanması
Şekil-2.12 Kısa devre arızası
30
Elektrik Test Cihazları
İklimlendirme Soğutma Elektriği ve Kumanda Devreleri
2.15 TOPRAKLANMIŞ DEVRE
Topraklama kontrolü yüksek direnç gösterir. Sigorta yanmasına ve devre kesici
çözülmesine neden olmayabilir. Bir ohmmetre ile belirlenebilir. Bunun için şunlar yapılır.
a. Uçlar veya terminaller ile gövde arasını kontrol edin.
b. Ölçme cihazı yüksek kademede orta bir direnç değeri gösterir.
Şekil–2.13 Topraklanmış devre arızası
Elektrik Test Cihazları
31