Sub-Polar Bölgelerde Fauna

TÜRKİYE FİZİKİ COĞRAFYASI
Türkiye’de İklim Elemanları
İKLİM: Geniş bir sahada,
uzun yıllar (40,50 yıl)
boyunca devam eden
atmosfer olaylarının
ortalamasına iklim denir.
Hava Durumu:
Dar bir sahada, kısa süre
içerisinde görülen atmosfer
olaylarına denir.
1-KÜRESEL FAKTÖRLER
• Matematik Konum (enlem)
• Basınç merkezleri, hava kütleleri
2-BÖLGESEL VE YEREL FAKTÖRLER
• Etrafındaki denizler ve karalar
• Yer şekillleri ve bakı
• Dağların Kıyıya uzanışı
Türkiye’de İklim Elemanları
1-Sıcaklık
2-Nem
3-Yağış
4-Basınç ve Rüzgarlar
5-Türkiye İkliminin Genel Özellikleri
SICAKLIK
Sıcaklık
Güneş’ten alınan ısı enerjisinin insana
ve çevreye etki biçimi olan sıcaklık,
insanı ve çevreyi en fazla etkileyen iklim
elemanıdır. İklim sınıflandırmalarında
genellikle
•
•
•
•
sıcak iklimler,
ılıman iklimler,
soğuk iklimler
gibi ifadeler kullanılmaktadır.
Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Yıllık ortalama sıcaklık haritasına bakıldığı
zaman Türkiye’de sıcaklıklarının 4°C ile 20°C arasında
değişmekte olduğu görülür.
Şimdiye kadar en yüksek sıcaklıklar Akdeniz kıyılarında
ve Güneydoğu Anadolu’da, en düşük sıcaklıklar ise
Doğu Anadolu’da ölçülmüştür.
En Yüksek Sıcaklık : 48.8°C Mardin-Kocatepe (14 Ağustos 1993)
En Düşük Sıcaklık : -46.4°C Van-Çaldıran (9 Ocak 1990)
En Yüksek Yıllık Ortalama Sıcaklık : 21.3°C Hatay-İskenderun (1962)
En Düşük Yıllık Ortalama Sıcaklık : 1.8°C Sarıkamış (1972)
Türkiye’nin yıllık ortalama sıcaklık haritası
Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Bu ayda Türkiye’de sıcaklık dağılışını etkileyen faktörler
karasallık ve yüksekliktir.
Bu ayda en sıcak yer; yüksekliğin az,karasallığın ise fazla
olduğu Güneydoğu Anadolu’dur.
Bu bölgedeki Temmuz ayı sıcaklık ortalaması birçok yerde
30°C aşmaktadır.
Temmuz ayında Türkiye’de sıcaklığın en düşük olduğu yer
ise ortalama 18°C ile Erzurum-Kars ve Ardahan Platolarıdır.
Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
Kış mevsimini temsil eden Ocak ayında,
genellikle Anadolu’nun iç kesimlerinde Sibirya
kökenli soğuk hava kütleleri etkilidir.
Kıyı yörelerimiz ise daha çok denizlerin
etkisinde bulunmaktadır.
Ocak ayında Türkiye’nin en sıcak yerleri
Akdeniz ve Güney Ege kıyılarıdır. En soğuk
yerleri ise Kars Platosu çevresidir.
Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı Haritası
NEM
Nem
Nemin Kaynağı:
Okyanuslar,
Denizler,
Göller,
Akarsular,
Kaynaklar,
Kar örtüsü,
Buzullar,
Nemli toprak ve canlılardır.
Ülkemizde Nemlilik
Bağıl nemin
değerlendirilmesinde sıcaklığın
da dikkate alınması gerekir.
Çünkü bilindiği gibi havanın
alabileceği nem miktarı sıcaklıkla
artar.
Örneğin, Erzurum’da 0c’de bir metreküp havada 2 gram
nem taşıyan havanın bağıl nemi ile Antalya’da 35c’de 1213 gram nem taşıyan havanın bağıl nem değeri % 50
dolayındadır
Bölgelerimize Göre Nemlilik
Yıllık ortalama bağıl nem % 75’in üzerinde olmak
üzere Karadeniz ve Marmara bölgelerinin kuzey
kesimlerini kapsar.
Bunu 70-75 ile yine Karadeniz bölgesinin güney
kesimleri ve Marmara Bölgesi,
% 65-70 ile Ege, Akdeniz kıyıları ve Anadolu’nun
kuzey kesimleri izler.
Daha sonra %55-60 ile İç Anadolu’nun Orta kesimi
ve Göller yöresi,
En düşük bağıl neme sahip olan sahaları % 55 ile
Güneydoğu Anadolu izler
Türkiye’de yıllık ortalama nisbi nem miktarı
SİS
Sis
1)Kara sisleri(radyasyon sisleri)
1a)Terselme sonucu oluşan sisler:
Özellikle geceleri havanın durgun açık ve yerden
sıcaklık kaybının çok olduğu geniş kara içi
düzlüklerinde görülür.Bu sisler gece oluşur.Gündüz
öğleden sonra terselmenin ortadan kalkmasıyla
kaybolur.
1b)Arızalı arazi nedeniyle sis oluşumu
Termik sıcaklık terselmesi ağır ve soğuk havanın
vadiler ve havzalara dolmasıyla daha da güçlenir
ve sis oluşur.
2.Kıyı ve Deniz Sisleri(adveksiyon sisleri)
Rüzgarın,
ılık
denizlerden
soğuk karaya esmesiyle sis
oluşur.
Rüzgar, sıcak denizlerden soğuk
denizlere eserse soğuk sular
üzerinde sis oluşur.
Rüzgar, sıcak karalardan soğuk
denizlere eserse deniz üzerinde
sis oluşur.
Serin denizler üzerinde alçalan
hava kütleleri sis oluşumuna
neden olur.
3.Yerşekli Sisleri(orografik sisler)
Yatay hareket eden havanın yer şekli etkisiyle
yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir.
Yer şekli etkisiyle yükselme hafif hafif ve yataya
yakın olmalıdır.
CEPHE (Siklon)SİSLERİ
Gezici orta enlem siklonlarında cepheler,
birbirine doğru hareket eden hava kütlelerinin
karşılaştığı yerlerdir.
Türkiye Sislilik
YAĞIŞ
Türkiye de Yağışın Dağılışı
Türkiye de yağışlar çoğunlukla yağmur
şeklindedir.
Bu tür yağışların çoğu da ilkbahar ve sonbahar
mevsimlerinde görülür.
Ülkemizin büyük bir bölümünde kış mevsimi
dışında sıcaklık genel olarak 0 °C’nin üstündedir.
Onun için kar yağışını büyük bir kısmı kış
mevsiminde gerçekleşir
Türkiye’nin yıllık ortalama yağışı 643
mm’dir.
Bu değer Güneydoğu Anadolu da ve bazı
çukur alanlarda 250 mm’ye kadar düşerken
Doğu Karadeniz bölümünde 2000 mm’yi
aşmaktadır.
Meteorolojide Yağış Hesaplama
 Meteorolojide ağırlık ile yağış ölçülmez.
 Meteorolojide yükseklik ile yağış ölçülür.
 Yaklaşık 20 cm çapında biriken yağış (sıvı halde) beher
yardımıyla yükseklik olarak ölçülür.
 Düşen yağış kaç mm ise o kadar km/m2 yağış düşmüş
demektir.
 Suyun özgül ağırlığı 1 gr/cm3 olduğuna göre 1 m2
alanda 1 mm yüksekliğindeki suyun ağırlığı 1 kg eder.
 Yani 1 mm yağış = 1 kg/m2 dir.
 Yıllık En Yüksek Toplam Yağış 4045.3 mm Rize
1931
 Yıllık En Düşük Toplam Yağış 114.5 mm Iğdır
1970
 Günlük En Yüksek Yağış 469.9 mm Kemer 11
Aralık 1971
 En Yüksek Kar Kalınlığı 525 cm Bitlis Şubat 1954





Kışın iç kesimlerde yüksek basınç koşullarının
etkili olması da buralarda yağış oluşmasını
engeller.
Türkiye’nin en az yağış alan yerleri;
Tuz Gölü çevresi
Konya civarı
Iğdır Yöresi
Güneydoğu Anadolu’nun Suriye sınırı
yakınlarıdır.
Türkiye kış mevsiminde kıyı kesimleri dışında
kalan yerlerde ve özellikle dağlık alanlarda
yağışlar kar şeklindedir.
Kar yağışlarının en fazla görüldüğü ve karın en
fazla yerde kaldığı aylar ocak ve şubat aylarıdır.
Türkiye de kışın görülen yağışların ana kaynağı
• Atlas Okyanusu kökenli denizel polar (mP) ve
• Akdeniz oluşumlu Akdeniz hava kütlesi (med) dir.
Türkiye’nin Yağış Koşulları
Türkiye Akdeniz İklim bölgesinde yer aldığı için yağış
yönünden yazları kurak, kışları yağışlı bir iklime sahiptir.
Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz de cephesel ve
orografik yağışlar hakimdir.
Buna karşılık Trakya’nın iç kesimleri Orta ve Doğu
Anadolu bölgelerince cephesel yağışların yanında
orografik(yamaç) ve lokal konvektif (kırkikindi) yağışlarda
görülmektedir.
Kuraklığın Türkiye deki Etkileri
 Hidroelektrik santrallerinin üretimi
azalmaktadır.
 Yağış ve sulama suyu yetersizliği sonucu tarımsal
üretim azalmaktadır.
 Su ve hidrolik enerji yetersizliği nedeniyle sanayi
kuruluşlarının üretiminde azalmalar olmaktadır.
 Kentlerimizde kullanma ve içme suyu eksikliği
yaşanmaktadır.
 Kullanma suyu eksikliği nedeniyle zaman zaman
bulaşıcı hastalıklar görülmektedir.
 Doğal bitki örtüsü kurumakta hayvanlar zarar
görmekte ekolojik dengede bozulmalar
olmaktadır.
 Bütün bunların sonucunda çevre insan ve ülke
ekonomisini olumsuz şekilde etkilemektedir.
BASINÇ
VE
RÜZGARLAR
Etkili Hava Kütleleri
• 1- Kutupsal hava kütleleri
• 2- Tropikal hava kütleleri
• 3- Akdeniz hava kütlesi
Alçak Basınçlar
 a) İzlanda Siklonu
• Dinamik kökenli bu alçak basınç alanı kışın etkilidir.
• Ülkemize batı ve kuzeybatıdan sokulur.
• Hareketli hava kütlelerini getirdiği için rüzgar birkaç gün
ara ile çok farklı yönlerden eser. Karadeniz’de bu basınç
alanı etkisiyle cephesel yağışlar görülür.
• Eğer kendisinden daha sıcak olan Akdeniz’e iner ve uzun
bir süre burada kalırsa nem yüklenir. Türkiye’nin güneybatı
kıyılarında aşırı kış yağışlarına neden olur.
Alçak Basınçlar
 b) Basra Körfezi – İran Siklonu
 Termik kökenli bu basınç alanı, yaz aylarında karaların aşırı ısınması
nedeniyle oluşmuştur.
 Aşırı çöl sıcaklarının yaşanmasına,
 Yaz başlarında karaların fazla ısınması ve atmosferin üst kısımlarının
daha soğuk olması nedeniyle ani, gök gürültülü, sağanak yağışlara,
 Azor Yüksek Basıncı’nın da etkisiyle kuzey yönlü rüzgarların etkin
olmasına neden olur.
Yüksek Basınçlar
 a) Sibirya Antisiklonu
 Ülkemizde doğu ve kuzeydoğudan sokulan termik kökenli
yüksek basınç alanıdır.
 Türkiye’yi sadece kış aylarında Doğu Anadolu ve Balkanlar
üzerinden sarkarak etkiler.
Az fakat etkin kar yağışı ile soğuk ve ayazın fazla olduğu
hava tipini simgeler.
 Balkanlardan sarktığında Azor yüksek Basıncı ile birleşerek
İzlanda Alçak Basıncı’nın Türkiye’yi etkilemesine izin
vermez.
 Bu nedenle uzun süreli, sakin ve soğuk kış koşulları yaşanır.
Yüksek Basınçlar
 b) Azor Antisiklonu
• Ülkemizi sürekli etkileyen dinamik kökenli yüksek basınç
alanıdır.
• Kışın serin, yağışsız ve batı yönlü rüzgarlarla kendini belli eder.
Rüzgar hızları yavaştır.
• Kışın sürekli alçalıcı hareket gösterdiği ve soğuk yeryüzüne
dokunduğu için havanın alt kısımlarında soğuk, durgun bir hava
katmanı oluşur. Bu durgun hava bölümü içerisinde şehirsel
atıklar birikerek hava kirliliğine neden olur.
• Kış ayalarında Kuzey Afrika üzerinde İzlanda Alçak Basıncı’nın
sıcak bölümü oluşarak İzlanda Alçak Basıncı’nın değişmesine
yardım eder.
HAVA KÜTLELERİ
Olumlu Etkileri
 Yeryüzündeki soğuk-sıcak-nemli-kuru karakterdeki
hava kütlelerinin birbirine karışmasını sağlar.
 Denizler üzerindeki nemli ve ılıman havaların
karalara taşınmasını sağlar. Bu sayede karalar
yağış alır ve hava ılımanlaşır.
 Bitkilerin çoğalıp meyve vermesi için gerekli olan
tozlaşma meydana gelir.
Olumsuz Etkileri
 Yaz aylarında sıcak ve kuru havayı taşıyan
rüzgarlar, aşırı buharlaşmaya neden olur. Bu da
kuraklığa neden olup bitki örtüsüne zarar verir.
 Aşırı hızda esen rüzgarlar doğal ve beşeri
ortamda tahribata neden olur.
 Özellikle ilkbaharda esen ılık ve sıcak rüzgarlar
kar örtüsünün hızlı erimesine neden olarak sel ve
heyelanların oluşmasına yol açar.
Basınç - Rüzgar
 Rüzgar ile Basınç birbirlerine bağımlı
kavramlardır.
 Türkiye, 30’ncu enlem civarındaki Subtropikal
Yüksek Basınç Kuşağı ile 60’ncı enlem civarındaki
Subpolar Alçak Basınç Kuşağı arasında Batı
Rüzgarları Kuşağında yer alır.
 Bu kuşakta hava hareketleri yoğun olarak
görülür.
 Çevreyi ve insan yaşamını en çok etkileyen
rüzgarlar, fırtına sistemleriyle ilişkili olan
rüzgarlardır.
 Fırtına yaygın olarak kuvvetli esen rüzgar olarak
bilinir.
 Ancak fırtına, kuvvetli rüzgarla beraber sağanak
yağış, yıldırım ve şimşek gibi olayların
bütünüdür.
TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN FIRTINA TİPLERİ
1-Orta kuşağın cephesel siklonik fırtınaları
2-Orajlar (gök gürültülü fırtına)
3-Tornadolar-Hortumlar
Ancak bu fırtınaların çok büyük bir kısmı başka bir yerde
oluştuktan sonra belirli bir yol kat ederek Türkiye’ye küçük
ve orta boyuttaki fırtınalar olarak gelirler.
Bunlar özellikle kışın ve ilkbaharda daha sık görülür.
BİR Haber
Türkiye’de Etkili olan Fırtınaların Mevsimlere Göre
Dağılımı
Ülkemizde, coğrafi konumu ve farklı yeryüzü
şekilleri nedeniyle zaman zaman oluşan hızları ve
yarattıkları olumsuz sonuçları nedeniyle fırtınalar
kadar zarar verebilen yerel rüzgarlar da
görülmektedir.(Karayel, Yıldız, Poyraz, Samyeli,
Lodos, Hamsin, Samum…)
Ayrıca, Kara ve Deniz Meltemleri, Dağ ve Vadi
Meltemleri, Katabatik Rüzgarlar, Çöl Rüzgarları ve
Föhn bunlara örnektir.
 Yüksek alanlardan kıyılara doğru akan hava
derin vadilere kanalize olarak kıyı yörelerinde
soğuk, kuru ve şiddetli bora tipinde rüzgara
neden olur.
 Buna karşılık iç bölgelerden gelip yamaçlardan
alçalarak ısınan hava ise föhn karakterli sıcak
kuru rüzgarları doğurur.
Günlük Rüzgarlar
 Türkiye’de kara-deniz arasındaki farklı ısınma
ve soğumaların etkisiyle oluşan, alçak ve yüksek
basınç durumuna bağlı olarak oluşan rüzgarlar
da çoktur. Bunlara meltem denir.
 Geceleri ısı farkından dolayı karadan denize
doğru esen rüzgarlara kara meltemleri;
gündüzleri ise denizden karaya doğru esen
rüzgarlara ise deniz meltemleri denir.
TÜRKİYE İKLİMİNİN
GENEL ÖZELLİKLERİ
Yaz Durumu
Türkiye’yi etkileyen kutupsal hava kütleleri ve
İzlanda Alçak Basınç Merkezi ile Sibirya Yüksek
Basınç Merkezi yazın Avrupa’nın kuzeyine
çekilmiştir.
Dolayısıyla kışın Türkiye’de çok etkili olan Sibirya
Yüksek basıncı, yazın bu özelliğini kaybetmiştir.
Akdeniz ise yaz mevsiminde Atlas Okyanusu
üzerinde oluşan Azor Yüksek Basıncının etkisine
girmiştir.
Bu olaylara bağlı olarak Azor Yüksek Basınç ve
Basra Alçak Basınç merkezlerinin etkilemesiyle yaz
mevsiminde Türkiye’nin büyük bir bölümü, tropikal
hava kütlelerinin etkisi altına girer.
 Sadece Asor Yüksek Basıncının etkili olduğu
dönemlerde genellikle Karadeniz kıyılarında
orografik yağışlar görülürken, yurdun büyük bir
bölümünde serin günler yaşanır.
 Sadece Basra Alçak Basıncının etkili olduğu
zamanlarda ise oldukça sıcak, yağışsız ve bunaltıcı
günler yaşanır.
Kış Durumu
 Kış mevsiminde Azor Yüksek Basınç Merkezi ve
Basra Alçak Basınç Merkezi güney enlemlere
çekilmiş durumdadır.
 Bu yüzden Türkiye’nin kış şartlarını kutupsal hava
kütleleri, İzlanda Alçak Basıncı Akdeniz Alçak
Basınç sistemleri ve bunların hareketleri belirler.
 İzlanda Alçak Basınç merkezi ve cephe sistemleri
Balkanlar, Karadeniz ve Akdeniz üzerinden Türkiye’yi
etkiler.
 Bu sistem Türkiye’ye hangi yönden gelirse gelsin,
taşıdığı soğuk-nemli (denizel-kutbi) hava ile cephesel
yağışlara ve sıcaklık düşüşlerine neden olur.
 Akdeniz Alçak Basınç ve cephe sistemleri ise
taşıdıkları ılık ve çok nemli hava nedeniyle
Türkiye’nin hemen hemen her yerinde bol
cephesel yağışlara ve mevsime göre ılık günlerin
yaşanmasına neden olur.
 Balkanlardan ve Karadeniz
üzerinden gelen sistemlerde görülen
yağışların büyük bölümü kar
şeklindedir.
 Akdeniz üzerinden gelen sistemlerde
ise yağışlar kıyılarda yağmur, Orta ve
Doğu Anadolu’da kar şeklindedir.
 Sonuç olarak
 kışın Türkiye’yi Sibirya Yüksek Basınç Merkezi,
İzlanda ve Akdeniz Alçak Basınç Merkezleri ve
cephe sistemleri etkiler.
 Bu nedenle kışın yağışlı bir iklim görülür.
 Ancak bazı yıllarda alçak basıncı ve cephe
sistemleri yerine, Sibirya Yüksek Basıncının
daha fazla etkili olması durumunda çok soğuk
ve kurak bir kış yaşanır.
TÜRKİYE İKLİMLERİ
Akdeniz
İklimi
Karadeniz
İklimi
Karasal
İklim
Yazlar sıcak ve kurak,
Kışlar ılık yağışlı,
Sıcaklık 0’ın altına düşmez,
Seracılık yaygındır. MAKİ
Yazlar serin, kışlar ılıktır,
Dört mevsim yağışlıdır,
Bitki örtüsü ormandır,
Sıcaklık farkları azdır. ORMAN
Yazlar sıcak, kışlar soğuktur,
Kar yağar ve uzun süre kalır,
Tarım kısıtlı, hayvancılık gelişmiş,
Sıcaklık farkı fazladır. BOZKIR
AKDENİZ
İklimi
Antalya
Adana
İzmir
Aydın
Çanakkale
Mersin
Hatay
Muğla
KARADENİZ
İklimi
Rize
Trabzon
Artvin
Giresun
Samsun
Sinop
Zonguldak
Bartın
Düzce
KARASAL
İklim
Erzurum
Erzincan
Van
Kars
Bitlis
Malatya
Muş
Tunceli
Elazığ
YI L L I K YA ĞI Ş V E S I C A K L I K
160
30
140
25
120
80
15
60
10
40
5
20
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
AYLAR
YAĞIŞ
SICAKLIK
10
11
12
SICAKLIK (°C)
100
YAĞIŞ (mm)
AKDENİZ
İKLİMİ
20
YI L L I K YA ĞI Ş V E S I C A K L I K
180
30
160
25
140
20
100
15
80
60
10
40
5
20
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
AYLAR
YAĞIŞ
SICAKLIK
10
11
12
SICAKLIK (°C)
İKLİMİ
YAĞIŞ (mm)
KARADENİZ
120
YI L L I K YA ĞI Ş V E S I C A K L I K
20
20
18
15
16
14
12
0
10
-5
8
-10
6
-15
4
2
-20
0
-25
1
2
3
4
5
6
7
8
9
AYLAR
YAĞIŞ
SICAKLIK
10
11
12
SICAKLIK (°C)
5
YAĞIŞ (mm)
KARASAL
İKLİM
10