islâmî inanç değerleri çağdaş dinî akımlar
advertisement
İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR PROF. DR. FİKRET KARAMAN İslâmî İnanç Değerleri ve Çağdaş Dinî Akımlar Prof. Dr. Fikret Karaman İstanbul, 2014 © Çelik Yayınevi Kültür Bakanlığı Sertifika No: 14710 ISBN 978-605-5094-82-9 Yayın Yönetmeni Serdar Çelik Mizanpaj Çelebi Şenel Kapak Tasarım Yunus Karaaslan Baskı-Cilt Şenyıldız Yayıncılık Hediyelik Eşya ve Tekstil San. Tic.Ltd.Şti. Gümüşsuyu Cad. No.3 K.2 Topkapı/İSTANBUL Tel: 0 212 483 47 91 Sertifika No: 11964 ÇELİK YAYINEVİ Ticarethane Sk. No: 19/A Cağaloğlu - İstanbul Tel: +90 (212) 511 28 11 (pbx) Faks: +90 (212) 511 28 12 www.celikyayinevi.com İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR PROF. DR. FİKRET KARAMAN İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ..................................................................................................15 TAKDİM............................................................................................... 19 GİRİŞ..................................................................................................... 21 1- İsti’aze.......................................................................................... 21 2-Besmele.........................................................................................24 3-Akaid İlmi....................................................................................27 BİRİNCİ BÖLÜM DİN VE İNSAN................................................................................... 31 1- Dinin Anlam Ve Önemi.......................................................... 33 2- Din Duygusu..............................................................................35 3- Dinin Anlamı............................................................................36 4- Dinin Kaynağı........................................................................... 37 5- Din ve Çeşitleri..........................................................................38 6- İslam Dini ve Temel Özellikleri.............................................40 7- İslam Dininin Amacı ve Kapsamı.........................................42 8- Din ve Vicdan Özgürlüğü.......................................................44 a) İman Etme Hakkı......................................................................44 b) Dinin Esaslarına Göre Amel Etmek......................................45 c) Dini Öğrenme, Öğretme ve Yayma Hakkı..........................45 d) Örgütlenme Hakkı....................................................................45 9- Din Kolaylıktır...........................................................................46 10- Din ve Toplum.........................................................................48 11- Din ve Kamusal Alan............................................................. 51 12- Din, Seküler Hayat ve Ateizm.............................................. 52 12- Din Ve Mahalle Baskısı.........................................................54 5 DÜNYA NÜFUSUNUN DİNLERE GÖRE DAĞILIMI............. 57 1- Dini Grupların Coğrafi Dağılımı..........................................58 2- Dünya Nüfusunun Dağılımı................................................ 59 3- Azınlık veya Çoğunluk Durumu....................................59 4- Dini Gruplarda Genç Nüfus............................................59 İKİNCİ BÖLÜM İMAN ESASLARI............................................................................... 61 İman ve Tanımı..............................................................................63 1- İcmalî İman................................................................................66 2- Tafsilî İman................................................................................67 a) Birinci Mertebe..........................................................................67 b) İkinci Mertebe............................................................................67 c) Üçüncü ve En Yüksek Mertebe..............................................68 3- İman ve Amel İlişkisi...............................................................68 a) Amelin İmandan Cüz Olmadığını Söyleyenler.................. 69 b) Amelin İmandan Cüz Olduğunu Söyleyenler..................... 70 4- İman ile Amel Birbirini Desteklemelidir............................. 71 5- İman Ahlak İlişkisi...................................................................72 6- İmanın Artması ve Azalması................................................. 73 7- Tasdik ve İnkâr Bakımından İnsanlar................................. 76 a) Mümin.........................................................................................77 b) Kâfir.............................................................................................77 c) Münafık.......................................................................................78 d) Müşrik.........................................................................................78 8- İman ve Vicdani Kontrol.........................................................79 9- İman Edenlerle Etmeyenler Arasındaki Fark.....................80 I. ALLAH’A İMAN..............................................................................83 1- Fıtrat Delili..................................................................................85 2- Nizam Delili...............................................................................86 3- Hareket Delili.............................................................................88 6 4- İmkân Delili...............................................................................89 5- Hikmet ve Gaye Delili..............................................................90 6- Kemal Delili............................................................................... 91 7- Hudus Delili............................................................................... 91 Allah’a İman Etmeyi Çağrıştıran İki Örnek............................92 Kur’an’ın Dilinden Allah, ın Varlığı ve Birliği......................... 93 Toplumda Allah Tasavvuru.........................................................95 Allah’ın İsimleri.............................................................................96 ALLAH’IN SIFATLARI....................................................................102 A- ZATİ SIFATLAR..........................................................................102 1- Vücud.........................................................................................103 2- Kıdem........................................................................................103 3- Beka............................................................................................104 4- Vahdaniyet................................................................................104 5- Muhalefetün Li’l Havadis......................................................105 6- Kıyam Binefsihi.......................................................................106 B- SÜBUTİ SIFATLAR.....................................................................106 1- Hayat..........................................................................................106 2- İlim.............................................................................................107 3- Semi...........................................................................................107 4- Basar..........................................................................................108 5- İrade...........................................................................................109 6- Kudret........................................................................................ 110 7- Kelam......................................................................................... 111 8- Tekvin........................................................................................ 112 ALLAH İNANCI, KORKU VE SEVGİYİ BİR ARADA TUTAR..................................................... 113 II. MELEKLERE İMAN................................................................... 115 Meleklerin Özellikleri................................................................. 117 7 Meleklerin Veya İnsanların Üstünlüğü................................... 119 Meleklerin Sayısı..........................................................................121 1- Büyük Melekler........................................................................122 2- Mukarrabun.............................................................................122 3- Hafaza Melekleri.....................................................................123 4- Münker ve Nekir Melekleri..................................................124 CİN.......................................................................................................126 ŞEYTAN VE MAHİYETİ................................................................128 III. KİTAPLARA İMAN..................................................................132 Sahifeler..........................................................................................133 Büyük Kitaplar..............................................................................134 1- Zebur..........................................................................................135 2- Tevrat.........................................................................................135 3- İncil............................................................................................136 Kur’an-ı Kerim..............................................................................139 Kur’an’ın Nazil Oluşu..................................................................140 Kur’an Mucizedir......................................................................... 141 V. PEYGAMBERLERE İMAN........................................................144 Peygamberlere Olan İhtiyaç....................................................... 145 Nübüvvet Allah’ın Bir Lütfudur............................................... 147 Peygamberlerin Nübüvvetten Önceki Hayatları................... 148 Her Peygamber Kendi Kavminin Dili İle Gönderilmiştir......149 Peygamber Gönderilmeyen Topluma Azap Olmaz..............150 Peygamberlerin Sayısı................................................................. 151 Peygamberlerin Sıfatları.............................................................. 153 A- Peygamberlerde Bulunması Caiz Olan Sıfatlar................ 153 B- Peygamberlerde Bulunması Vacip Olan Sıfatlar..............154 1- Tebliğ Sıfatı...............................................................................154 2- Emanet Sıfatı............................................................................156 3- Sıdk Sıfatı..................................................................................157 8 4- Fetanet Sıfatı.............................................................................157 5- İsmet Sıfatı................................................................................158 Nübüvvet, Velayet ve Keramet..................................................159 İnsanlarda Üstünlük ve Öncelik Sırası.................................... 161 Ehl-i Sünnetin Şiarı..................................................................... 162 V. AHİRET HAYATINA İMAN.................................................... 163 Ahiret İnancı ve Özellikleri....................................................... 165 Dünya ve Âhiret Dengesi........................................................... 167 KIYAMET ALAMETLERİ.............................................................. 169 A- Küçük Alametler.................................................................... 171 B- Büyük Alametler..................................................................... 172 Deccal.............................................................................................172 Hz. İsâ’nın Nüzulü....................................................................... 173 Ye’cûc ve Me’cûc........................................................................... 174 Dabbetü’l-Arz............................................................................... 174 Güneşin Batıdan Doğması......................................................... 175 Üç Zelzele...................................................................................... 176 Duman........................................................................................... 176 Ateş.................................................................................................. 176 Âhiret İnancı Bir Umut Kaynağıdır.........................................177 Sekretu’l-Mevt............................................................................... 178 Ruh..................................................................................................179 Tenasuh İnancı (Reenkarnasyon)............................................. 182 Ölüm...............................................................................................184 Berzah.............................................................................................186 Haşir...............................................................................................188 Amel Defteri..................................................................................189 Hesap..............................................................................................193 Mizan..............................................................................................195 Sırat.................................................................................................198 9 Havz................................................................................................199 Şefaat...............................................................................................201 Cennet............................................................................................206 Allah’ın Görülmesi......................................................................209 Cehennem...................................................................................... 211 VI. KADER VE KAZA..................................................................... 213 Kader Önceden Belirlenmiş Bir Programdır............................... 213 Kaza, Kaderin Zuhurudur................................................................ 215 Kader ve Kaza, Tedbir Almaya Engel Değildir............................ 216 Kader, Kaza ve Tevekkül.................................................................. 218 Kader, Kaza ve İnsanın İradesi.......................................................220 Ecel........................................................................................................222 ÖTENAZİ............................................................................................224 Rızık......................................................................................................226 Rızık ve Kazanç Edinmenin Hükmü............................................227 Rızkın Sahibi Allah’tır......................................................................228 Fakirlik ve Zenginlik.........................................................................230 TEVEKKÜL........................................................................................231 Tevekkül ve İman...............................................................................233 Tevekkül ve Çalışma..........................................................................234 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DİNİ HAYATIMIZI ETKİLEYEN BAZI HUSUSLAR BİD’AT VE HURAFELER...............................................................240 A- Bid’at............................................................................................240 1- Dinin Hükümleri Tamamlanmıştır..........................................240 2- Sahabe Dönemi ve Bid’at.............................................................242 3- Bid’atın Çeşitleri............................................................................243 4- Teravih Namazı.............................................................................244 5- Mevlid..............................................................................................245 10 B- HURAFE........................................................................................247 Hurafenin Kaynağı ve Çeşitleri.......................................................248 C- FİTNE VE KARGAŞA................................................................251 İrtidâd / Dinden Dönme..................................................................254 Günah Meselesi..................................................................................257 Büyük Günah Problemi....................................................................259 Büyük Günah İşlemenin Hükmü ve Cezası.................................263 Küçük Günahlar.................................................................................264 Mümin Günah ve Sevabıyla Karşılanır.........................................265 Allah’ın Rahmetinden Umut Kesilmez.........................................266 Büyü (Sihir) Yapmak.........................................................................268 Nazar Değmesi...................................................................................270 Rukye....................................................................................................272 Fal Açmak............................................................................................273 Şüpheli Şeylerden Sakınmak............................................................ 274 Tövbe....................................................................................................278 İnançlara Saygı Göstermek..............................................................282 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İTİKADİ VE AMELİ MEZHEPLER...........................................287 1- Hz. Peygamber Dönemi...............................................................290 2- Dört Halife Dönemi..................................................................... 291 3- İlk İhtilaflar....................................................................................292 4- Mezheplerin Doğuşu....................................................................297 5- Fırkalaşmak Her Dönemde Varolmuştur................................299 A- İTİKADİ MEZHEPLER.............................................................302 I.- EHL-İ SÜNNET............................................................................302 1- SELEFİYE.......................................................................................304 2- Matüridiyye Mezhebi Ve İmam Matüridi...............................305 3- Eş’ariyye Mezhebi Ve İmam Eş’ari............................................307 11 II- EHL-İ BİD’AT...............................................................................309 1- Mu’tezile..........................................................................................309 2- Şia..................................................................................................... 313 3- Hariciler.......................................................................................... 315 4- Mürcie............................................................................................. 315 5- Cebriye............................................................................................ 316 6- Müşebbihe Ve Mücessime........................................................... 317 B- FIKHİ VE AMELİ MEZHEPLER............................................ 318 1- Hanefi Mezhebi............................................................................. 319 2-Maliki Mezhebi............................................................................... 321 3-Şafii Mezhebi...................................................................................323 4-Hanbelî Mezhebi............................................................................323 C- TARİKATLAR..............................................................................325 1- Kadiriyye.........................................................................................327 2- Nakşibendiyye...............................................................................328 3- Rifaiyye...........................................................................................329 4- Yeseviyye......................................................................................... 331 5- Mevleviyye......................................................................................332 D- DİĞER AKIMLAR......................................................................334 A- İSLAM DÜNYASINDA ORTAYA ÇIKAN DİNİ AKIMLAR................................................................................335 1- Bahâîlik...........................................................................................335 2- Kâdıyânîllik....................................................................................337 3- Mecusilik.........................................................................................339 4- Yezidilik..........................................................................................341 5- Sabiîlik.............................................................................................343 6-Ticanilik............................................................................................345 7-Vehhabilik........................................................................................347 8-Bâtiniyye...........................................................................................352 12 B-BATIDA ORTAYA ÇIKAN DİNİ AKIMLAR........................354 1- Yehova Şahitleri.............................................................................354 2- Moonlar...........................................................................................356 3- Mormonlar.....................................................................................357 4- Hümanizm.....................................................................................359 5- Materyalizm ..................................................................................360 6-Pozitivizm .......................................................................................363 7- Satanizm..........................................................................................364 8-Cizvitler:...........................................................................................365 9- Evanjelizm:.....................................................................................367 10-Masonluk: .....................................................................................369 Sonuç................................................................................................373 KAYNAKLAR....................................................................................377 indeks...............................................................................................385 13 ÖNSÖZ Allah yeri, göğü ve ikisinin arasında bulunanları yaratandır. O her şeyi bilen ve her şeye gücü yetendir. O’nun eşi ve benzeri yoktur. Bütün hamd, şükür ve kulluğumuz O’na mahsustur. Bize rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’e ve gelip geçmiş bütün peygamberlere salât ve selam olsun. Efendimizin Ehl-i Beytine, ashabına ve tabiine de selam olsun. İslam nurunu günümüze kadar ulaştıran âlimlere, şehitlere, Allah’ın dostlarına ve bütün müminlere yine selam ve rahmet olsun. Hz. Peygamber (s.a.s.)’e ilk vahiy, 610 yılı ve Ramazan ayının son günlerinde Mekke’de nazil olmuştu. Mekke halkı o dönemde, küfür, şirk ve cehalet içindeydi. Resûlullah öncelikle onları; Allah’a ve ahiret âlemine inanmalarını istemişti. O gün kalpleri katı, basireti kapalı olan toplumu ikna etmek kolay değildi. Onlar inandıkları putların, kendilerini kurtaracaklarını düşünüyor ve tevhid inancını kabul etmiyorlardı. Mekke’de Müslümanlara yapılan baskı ve zulüm artınca Allah, onların Medine’ye hicret etmelerine izin verdi. Medineliler, Resûlullah’ı ve beraberindekileri sevinçle karşılamışlardı. Onlara, gönüllerini ve evlerini açmışlardı. İslam kardeşliği, bu iman ve kucaklaşma üzerine inşa edilmiştir. İnsanlar, akın akın Allah’ın dinine girmeye başlamışlardır. 15 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR Topluma hayat veren İslam ilimleri, önce tevhit ve akaid, sonra da kelam ilmi adı altında gelişmiştir. Böylece İslam dini bid’at, hurafe ve diğer yıkıcı akımlardan korunmuştur. Bugün hızla gelişen ve değişen dünyada, “tevhid inancı” daha da önem kazanmıştır. Şayet İslam dini, bugün iki milyara yakın insanın hayatına ışık tutuyorsa bu onun arı ve duru imanı sayesinde olmuştur. Bu kitapta yer alan konuların, kolay anlaşılması için ağır bir akademik dil yerine, daha sade bir üslup ve kısa cümleler kullanılmasına özen gösterilmiştir. Amacımız olabildiğince her seviyedeki insana, iman esaslarıyla ilgili kitapları sevdirmektir. Onları usandırmadan bu tür eserleri okumalarını sağlamaktır. Ne yazık ki günümüzde bazı yazılı ve sözlü yayınlarda halkın inancı istismar edilmektedir. Bunların bir kısmı ideolojik ve siyasidir. Bir kısmı da çeşitli dini akımların etkisinde kalınarak yapılmaktadır. Bu çeşit yayınların arka planında ideolojik ve misyonerlik faaliyetlerinin olduğu ihtimalden uzak değildir. Bu çalışma, dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, “Din ve İnsan”, ikinci bölümde, “İman Esasları” Üçüncü bölümde, “Dini Hayatımızı Etkileyen Bazı Konular”, Dördüncü bölümde ise; “İtikadi, Ameli Mezhepler ve Çağdaş Dini Akımlar” gibi ana konular yer almaktadır. Bir bütün olarak ele alındığında bu eserin sahih iman esasları konusunda; İlahiyat Fakültesi, İmam-Hatip Lisesi öğrencileri başta olmak üzere değişik meslek ve kademelerdeki insanlara yararlı olacağı ümit edilmektedir. Aynı eser Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğünce Sofya Yüksek İslam Enstitüsü, İlahiyat Lisesi öğrencileri ve Balkanlardaki Müslümanlar yararına olmak üzere Bulgarca diline tercüme edilmiş ve yayınlanmıştır. 16 ÖNSÖZ Kitabı okuyarak katkılarını esirgemeyen Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Mehmet Keskin’e, Fırat Üniversitesi emekli öğretim üyesi Mustafa Türkgülü’ne, teşekkür ediyorum. Eser her türlü samimi, yapıcı, katkı ve tenkitlere açıktır. Uyarıda bulunanlara şimdiden minnet ve teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Bu çalışmam, zerre kadar da olsa bir hizmet ve boşluğu doldurursa bundan huzur duyacağım. Özellikle Allah’ın rızasına nail olma ümidi ve arzusu beni daha da mutlu etmektedir. 26.09.2014 Prof. Dr. Fikret KARAMAN İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi 17 TAKDİM İnsan, Allah’ın yarattığı en şerefli varlıktır. Yeryüzünde Allah’ın halifesi olan insan iman ve ibadet ile mükelleftir. Daha da önemlisi insanın fıtratı din ve inançtan ibarettir. Bu nedenle tarih boyunca inançsız topluma rastlanmamıştır. Başka bir deyim ile insan imansız olamaz. Başına musibet gelince, birine dayanmak ister veya birinden yardım bekler. Dalalete düşerse yine birinden hidayet ister. Başına iyilik gelirse birine şükredip o iyiliğin devamını arzu eder. İnsan bir taraftan zayıf bir varlık iken diğer taraftan da muazzez ve mükerrem bir varlıktır. Onun zafiyeti ve izzeti yine iman gücü ölçüsündedir. Adili mutlak, rahmeti, merhameti sınırsız olan Allah Teâlâ, yaratmış olduğu varlıklara ve özellikle insanlara zulmetmez. Onları karanlıkta bırakmaz. İnsanlara doğru yolu göstermek ve hidayete erdirmek için bütün milletlere peygamber göndermiştir. Allah en sonunda Hz. Muhammed (s.a.s.)ı bütün insanlara ve cinlere rahmet olarak göndermiştir. Ondan önce gönderilen peygamberlerin inancı ile yeniden dünyayı aydınlatmıştır. Böylece muazzez ve mükerrem olan insanın, gerçek anlamda mümin olabilmesi için, Hz. Muhammad (s.a.s.)in son ve evrensel peygamber olduğuna inanması gerekir. Çünkü Efendimizin özelliklerinden biri şudur ki, ondan sonra peygamber gelmeyecektir. 19 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR Dolaysıyla iman etmek isteyen herkes ona inanmak ve ona uymak mecburiyetindedir. Hz. Peygamber (s.a.s)’in döneminden sonra doğru yoldan ayrılan gruplar olmuştur. Bu grupların siyasi veya maddi amaçlarına ulaşmak için insanların inançlarını istismar ederek farklı mezhepler tesis ettiklerini görmekteyiz. İman, dinin esası olması hasebiyle, ibadetten fazla önem kazanmıştır. Sözkonusu iman esaslarını doğru öğrenmek ve onlara göre amel etmek her normal insana farzdır. Hasseten günümüzde insanlar bunalım içinde olupta çıkış yolu ararken, doğru akideyi öğrenmek ve kabullenmek daha da elzemdir. Elbette zorlamak sözkonusu değildir. Fakat dalaletten ve karanlıktan kurtulmak isteyene yardımcı olmanın ne kadar önemli olduğunu anlamak hiçte zor değildir. Elinizdeki bu kitap imanın önemini, esaslarını, prensiplerini ve sonuçlarını anlatmaktadır. Bunun yanı sıra islam inancından çıkan gruplar ve itikadi mezhepler açıklanırken peygamberlerin yolundan ayrılanların yalnız İslam’da değil bütün dinlerde mevcut olduğunu görmekteyiz. Kitabın dili, Bulgaristan Türkçesiyle mütenasip olduğu için, herkesin faydalanması mümkündür. Ayrıca öyle bir kitap Bulgaristan’da ilk defa çıkmasıyla Müslüman olarak gurur duyuyoruz. Bu düşünce ve duygular ile bu eserin müellifine teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. 9 Eylül 2013 Dr. Mustafa Hacı Bulgaristan Müslümanları Başmüftüsü 20 GİRİŞ İnsanoğlu hep kendisini rahatsız eden düşünce ve streslerden kurtulmak ister. Bu nedenle, huzurlu ve zihin yorgunluğu olmayan ortamlar arar. Çünkü bazen bu sıkıntılar, bütün hayatımızı ve davranışlarımızı etkilemektedir. Oysaki çoğu zaman içine düştüğümüz gerginliği dua ve manevi irademizle hafifletmek mümkündür. Kur’an ve hadislerde de hatırlatıldığı üzere, bu bağlamda fırsat bulundukça şu iki anahtar duanın okunması tavsiye edilmiştir. Bu dualardan biri “isti’aze” diğeri ise “besmele”dir. Her ikisi de gönül dünyamızı aydınlatacak ve rahatlatacak birer şifa niteliğindedir. Bu itibarla biz, kitabımıza bu iki güzel ifade ile başlamayı uygun gördük. 1 - İsti’aze: İsti’aze sözlükte şer, öfke, bela, kötülük, sıkıntı ve stresten korunmak için birinin yardımını istemektir. Dini terim olarak isti’aze; insanın inanç, ibadet, Kur’an tilaveti ile diğer işlerin öncesinde, şeytanın şerrinden Allah’a sığınmasıdır. Çünkü şeytan, insanın en büyük ve apaçık düşmanıdır. Onun hilesi, sinsi planı ve aldatması, insanın gaflet içinde olduğu hallerde ortaya çıkar. Bu itibarla herkes, şeytanın şerrinden emin olmak için daima Allah’ın yardımına muhtaçtır. 21 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR İnsanlık ailesi barış ve huzur içinde yaşamak istiyorsa şeytanın tuzağına düşmemelidir. Kur’an’da da işaret edildiği üzere şeytan, nefsi şer, fitne ve kargaşa ortamına sürükler: “Eğer şeytanın fitlemesi seni dürterse hemen Allah’a sığın. Çünkü O, işitendir, bilendir.”1 Bu emir ve hüküm, ilk bakışta yalnız Resûlullah’ı muhatap almış gibi görünse de anlamı ve hikmeti bütün Müslümanları kapsamaktadır. Zira şeytanın düşmanlığı ve fitlemesi, zaten Allah’ın Rasulüne zarar veremezdi. Önemli olan Müslümanların da onun kışkırtmasından ve fitlemesinden zarar görmemeleridir. Bunun için her mümin Allah’a sığınmalı, kışkırtmalardan kaçınmalı, çevresine karşı affedici ve hoşgörülü olmalıdır. 2 Kur’an-ı Kerim Allah’ın sözü (kelamı)dür. Mümin onu eline alıp okumaya başlamadan önce abdest alır. Ona kalbini ve ruhunu açar. Sonra isti’aze ile kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınır ve okumaya başlar. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) de Kur’an okumaya, “E’ûzu billahi mine’ş-Şeytani’r-racîm” (kovulmuş şeytandan Allah’a sığınırım.) ifadesi ile başlamıştır. Şu ayet de Kur’an okunurken önce Allah’a sığınmayı emretmektedir: “Kur’an okuduğun zaman o kovulmuş şeytandan Allah’a sığın! Gerçek şu ki: İman edip de yalnız Rablerine tevekkül edenler üzerinde onun (şeytanın) bir hâkimiyeti yoktur.”3 Kur’an okumak aynı zamanda bir ibadettir. Bir bakıma isti’aze ile ona bir ön hazırlık yapılmaktadır. Merhum İsmail Hakkı Bursevi (öl.1137/1725), Kur’an okurken İsti’azede 1 2 3 22 A’raf, 7/200 H. Karaman, M. Çağrıcı, İ.K. Dönmez, S. Gümüş; Kur’an Yolu Türkçe Meali ve Tefsir, c.2, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank, 2007, s.651 Nahl, 16/ 98-99; Bkz; Süleyman Ateş, Kur’an Ansilopedisi, c.5, KUBA, İst. s.531 GİRİŞ bulunmanın hikmetini şöyle açıklamıştır: “ İstiazede bulunmak, bir çeşit Allah’tan izin istemek ve rahmet kapısını çalmaktır. Bir devlet büyüğünün kapısına gelen kimse bile kapıyı çalmadan içeri giremez. Kur’an okumak isteyen kimse de Allah ile konuşmak ve buluşmak istemektedir. Bu nedenle dilini şeytanın eylemleri olan hata, yalan ve iftiralardan temizlemelidir. Zira Kur’an okumak isteyen adeta şu itirafta bulunmaktadır. “Allah’ım! Beşerî eksikliğime rağmen kulluğumun gereğini yerine getirdim. “eûzu billâh” dedim. O halde sen bütün kerem ve lütfunla, üstün bağışlamanla beni korumaya daha layıksın”4 İstia’ze sadece Kur’an okumak için değil günlük hayatımızda da manevi bir güvencedir. Yapacağımız iş ve hizmetlerde Allah’a sığınmak ve O’ndan yardım istemekten daha doğal ne olabilir? Bu sayede öfke ve kötü söz söylemekten, başkasına zarar verecek davranışlardan sakınmak ne kadar güzeldir. Bir gün Resûlullah’ın huzurunda iki kişi tartışıyordu. Birinin öfkeden dolayı, yüzü kızarmaya ve boyun damarları şişmeye başlamıştı. Bu hali gören Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur. “Ben bir söz biliyorum, bunu söylerse bu hal ondan gider” diyerek istia’zeyi okumuştur.”5 Diğer bir olayda ise; Hz. Peygamber (s.a.s.) torunları Hz. Hasan ve Hüseyin için; “her türlü şeytandan, zararlı şeylerden ve kem gözlerden bütün kelimelerin yüzü (suyu) hürmetine Allah’a sığınırım” diyerek dua etmişlerdir. Hz. İbrahim de oğlu İsmail için aynı duayı yapmıştır. 6 4 5 6 İsmail Hakkı Bursevi, Rûhu’l Beyan Tefsiri, (Çev: Komisyon) c.1, Damla Yayınevi, İst, 1995, s.25 Buhari, Bedi’i Halk, 11; Müslim, Birr, 30 Süleyman Ateş, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, c 10, Yeni Ufuklar Neşriyat, İst. s.25 23 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR 2 -Besmele: Besmele; bir işi yapmaya başlarken, Allah’ın adını anmak ve bu adla işe teşebbüs etmek üzere; “Bismi’llahi’rRahmâni’r-Rahim” cümlesini okumak veya kısaltılmış şekliyle “Bismillah” ifadesini telaffuz etmektir. Benzer uygulama, İslâmiyet’ten önceki Araplar arasında da vardı. Onlar bir işe başlarken ilah kabul ettikleri putların adlarını anıyorlardı. “Bismi’Lat” (Lat’ın ismiyle) veya “Bismi’l –Uzza” (Uzza’nın ismiyle) gibi kelime veya cümleler kullanıyorlardı. Benzer söylemler, toplumların inancına göre çeşitli şekillerde dile getirilmiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.) İslâm’ı tebliğ ederken cahiliye dönemindeki bu alışkanlığı değiştirmiş yerine “Allah’ın adıyla” anlamına gelen “Bismi’llahi” sözünü kullanmıştır. Daha sonra Neml suresinin 30. ayeti nazil olunca besmele, Kur’an’dan bir ayet olarak vahiy ile teyid edilmiştir. Buna göre; bir iş veya olayın başlangıcında okuduğumuz besmelenin pratik anlamını şöyle algılamak gerekir: “İşime, Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla başlıyorum. O’nun emriyle ve O’nun için yapıyorum. Çünkü işin tamamlanması için gerekli olan yardım O’ndandır. O bana bir kuvvet ve kudret vermezse hiçbir şey yapamam.”7 Besmele, genel olarak dini içerikli kitapların girişinde, “önsöz” den önce yer almakta ve metin olarak yazılmaktadır. Biz buna ilave olarak, kitabımızın hemen başında açıklamasını da yapmayı uygun gördük. Böylece başlanan bir işi tamamlamak için besmelenin önemini, anlamını ve hikmetini okuyucularımızla paylaşmak istedik. Bu vesile ile insanların hem bu kitapçığı okuyacaklarını hem de başladıkları 7 24 T, Koçyiğit, İ, Cerrahuğlu, Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri, c. 1, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank.1984, s.8 GİRİŞ işi tamamlamak üzere motive olacaklarını ümit ediyorum. Çünkü besmele ile başlayan iş ve teşebbüsler yarım kalmaz. Mutlaka hedefine ulaşır. Ayrıca besmele, ezan, tekbir, telbiye ve kelime-i tevhit gibi İslam’ın bir sembolüdür. Bir bakıma iyiliğin, hayrın, bereketin ve işe başlamanın anahtarıdır. Çünkü besmele, Tövbe suresi hariç, 113 surenin başında da yazılmıştır. Buradan hareketle İmam-ı Ebu Hanife (öl.150/767) ve diğer bazı İslam bilginleri besmelenin müstakil bir ayet olduğunu söylemişlerdir. İmam-ı Şafii (öl.204/820) ise, Fatiha suresinin başındaki besmelenin aynı sureden bir ayet olduğunu, diğer surelerin başında ise saygıdan dolayı tekrarlandığını ifade etmiştir. Fakat Neml suresinde geçen besmele, Kur’an’dan bir ayettir. Ayetin meali şöyledir: “Saba melikesi (adamlarına), “Beyler! Bana çok önemli bir mektup gönderilmiş! Mektup Hz. Süleyman’dan gelmektedir. “Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla başlamaktadır.” 8 Besmelenin metni dilimize, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” şeklinde tercüme edilmiştir. Ancak bu cümlede gizli bir yüklem olduğu unutulmamalıdır. Bu yüklem, her insanın başlayacağı veya yapacağı işin şekline göre değişir. Örneğin okumak isteyen kişi, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” okuyorum. Herhangi bir işe başlamak isteyen “ Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” işime başlıyorum. Yola çıkan, araca binen, yemeğe oturan da aynı ifadeleri kullanır.9 Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Besmelenin, insanın inanç, ibadet ve ahlakî hayatında önemli bir yeri vardır. Bir bakıma onunla Allah’ın yardımını üzerimizde hissederiz. Gerçekten Allah’ı besmele ile 8 9 Neml, 27/29-30 Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. c. 1, s. 58 25 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR hatırlamak ve O’ndan yardım istemek büyük bir fırsattır. İşimize nefsimiz veya başka bir varlık adına değil, Allah adına başlıyoruz. Sabahleyin kalkarken, abdestimizi alırken, elbisemizi giyerken, sofraya otururken, dersimize çalışırken, evden çıkarken, vasıtaya binerken, işimize başlarken, bir işi tamamlayıp diğerine geçerken, nihayet akşam evimizin ışığını söndürüp yatıncaya kadar her işimizde besmeleyi okumaya çalışmalıyız. Çünkü besmelenin sözcükleri arasında Allah’ın Rahman ve Rahim olmak üzere iki ismi vardır. Saygı, sevgi ve merhamet yüklü bu isimlerle hayatı kucaklamak, dünyanın en zevkli anı olarak düşünülmelidir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bir hadisi şeriflerinde yapılacak işin bereketli ve başarılı olması için besmele okunmasını hatırlatmışlardır. O’na göre “Besmele ile başlanmayan her iş bereketsiz ve eksiktir” ( güdüktür).”10 İslam bilginlerinden Ebu’l- Ala Mevdudi (öl.935/1529) bu konuda şunları söylemiştir: “İslam’ın inanç ve kültürüyle donanımlı olanların, işlerine Allah’ın adıyla başlamaları gerekir. Bunu samimiyetle yapmaları halinde şu güzel sonuçlar elde edilir: “Allah’ın ismini anarak işe başladığı için, yapacağı iş konusunda daha dikkatli olacak ve yanlış davranışlara girmeyecektir. Meşru bir işe başlarken Allah’ın ismini anmasıyla Allah’ın rızasını kazanacaktır. Allah’ın yardım ve nimetiyle karşılaşacak ve şeytanın aldatmalarından korunacaktır. Çünkü kim Allah’a yönelirse Allah da ona yönelir.”11 10 Acluni, II.174 11 Mevdudi, Tefhimu’l Kur’an, (Çev. M. Hana Kayanî, Y. Karaca, N. Şişman, İ Bosnalı, A. Ünal, H. Aktaş), c.1, İnsan Yayınları, İst. 1996, s.40 26 GİRİŞ 3-Akaid İlmi: Akaid veya akide, sözlükte bir şeye gönülden bağlanmak ve şüphe etmeden ona inanmaktır. Buna kısaca, itikad ve iman denir. “Akaid İlmi” denince, İslam’da inanılması gereken “İman Esasları” anlaşılmalıdır. “Amentü” kavramında ifadesini bulan bu inanç esasları; Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret gününe (gayb âlemine) hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmaktır. Bu anlamda Akaid İlmi, dinin inanç hükümleri üzerine inşa edilmiştir. Din denince İslam kast edildiği için, buna “İslam Akaidi” de denir. 12 Geçmş ümmetler ancak; “Akaid İlmi” aracılığı ile Allah’ın varlığı ve vahdaniyeti, Peygamberliğin hak olduğu ve ahirete ilişkin konular hakkında bilgi sahibi olmuşlardır. Bu nedenle bazen “İslam Akaidi” yerine, dinin temelleri ve prensipleri anlamına gelen “Usulü’d-din” kavramı da kullanılmıştır. İslam Akaid ilminde kesin deliller geçerlidir. Taklit, zann, tahmin ve şüpheye yer yoktur. Nitekim şu ayetlerde de ifade edildiği gibi Allah, peygamberlerin yoluna ve onlara uyanların yoluna tabi olmamızı emrederek şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka ilah yoktur13. “Eğer (imandan) yüz çevirirlerse, bilin ki, Allah sizin sahibinizdir.”14 “İşte o peygamberler, Allah’ın hidayete erdirdiği kimselerdir. Onların rehberliğine uy.”15 “Bizi doğru yola, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet.” 16 “Şüphesiz göklerde ve yerde, inananlar için ayetler vardır. Sizin yaratılışınızda ve (Allah’ın) yeryüzünde yaydığı canlılarda, kesin olarak bir toplum için 12 13 14 15 16 Bekir Topaloğlu, Kelam ilmi Giriş, Damla Yayınevi, İst. 1996, s.18 Muhammed; 47/19 Enfal; 8/40 En’am; 6/90 Fatiha; 6-7 27 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR ibret verici işaretler vardır. Gecenin ve gündüzün değişmesinde, Allah’ın gökten indirmiş olduğu rızıkta (yağmurda) ve ölümünden sonra yeri onunla diriltmesinde, rüzgârları değişik yönlerden estirmesinde aklını kullanan toplum için dersler vardır.”17 Görüldüğü üzere bu ayetler; Allah’ın varlığını ve kudretini gösteren delillere işaret etmektedir. İnsanın yaratılışını ve yeryüzüne yayılmış canlıların özelliklerini hatırlatmaktadır. Bütün bu bilgiler, bizi Akaid ilmiyle tanıştırmaktadır. Esasen Kur’an baştan sona kadar insanları hidayete ve tevhid inancına davet etmektedir. İşte bu inancın esaslarını herkesin anlayacağı şekilde açıklayan ve dış etkilere karşı koruyan manevi zırh ve güç, Akaid ilmidir. İslam dini hakkında bilgi sahibi olmanın bir öncelik sırası vardır. Bu sıranın başında Akaid ilmi gelmektedir. Çünkü İslam, iman esaslarını öğrenmek ve onları tasdik etmekle başlar. Zira iman olmayınca yapılacak ibadetlerin bir anlamı olmaz. Bu nedenle gelip geçmiş bütün peygamberler de kendi ümmetlerine önce iman esaslarını tebliğ etmişlerdir. Herkesin iman ve ameline göre ceza veya mükâfat göreceklerini bildirmişlerdir. Nitekim Kur’an ayetlerinin indirilmesinde de iman konularına öncelik verilmiştir. Özellikle Mekke’de nazil olan ayetler, çoğunlukla “Ey insanlar”, Medine’de nazil olanlar ise, “Ey iman edenler” şeklinde başlamıştır. Mekke’de nazil olan ayetlerde tevhid inancı, şirkten sakınmak, Allah’a iman etmek, nübüvvet, gayb ve ahiret âlemi gibi hususlar açıklanmıştır. Genel olarak İslam’ın iman, ibadet ve ahlak 17 Câsiye; 45//3-5 28 GİRİŞ prensiplerinin anlatıldığı kelam, fıkıh ve hadis eserlerinin ilk kısmında da “iman bölümü” yer almıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.), İslam’ı tebliğ etmek üzere, başka kabile ve ülkelere gönderdiği öğretmen ve idarecilere de bu öncelik sırasını tavsiye etmiştir. Nitekim Muaz Bin Cebel (öl.17/638)’i Yemen’e gönderirken şöyle buyurmuşlardır: “ Ey Muaz sen ehl-i kitap olan bir topluma gidiyorsun. Onlara önce, Allah’tan başka ilah olmadığını, benim de O’nun elçisi olduğumu öğretmeye çalış. Eğer onlar bunu kabul ederlerse bu kez Allah’ın bir gün ve gecede beş vakit namazı farz kıldığını bildir. Bunu da yerine getirirlerse, kendilerine şunu bildir ki, Allah onlar üzerine zekâtı farz kılmıştır. Zekât zenginlerden alınır. Fakirlere verilir. Mazlumun bedduasından korun. Çünkü zulme uğrayanlarla Allah arasında perde yoktur.”18 Başlangıçta akaid ve tevhid ismi altında incelenen bu ilim, sonraları “Kelam İlmi” adını almıştır. Kelam ilmi ile itikadî konular detaylandırılmış ve sistematik hale getirilmiştir. Bu itibarla ilk dönem kelamcıları ağırlıklı olarak “Zat’ı İlahi” üzerinde durmuş iken, son dönem kelamcıları dini inançların bilinmesine vesile olan araştırma alanını genişletmişlerdir. Buna göre peygamberlik, kıyamet halleri, yeniden dirilme, haşr olayı, imamet (hilafet), ateizm, bid’at ve diğer zararlı inanç akımları da son dönem kelamcılarının ilgilendiği konular arasına girmiştir.19 Çünkü iman, taklidi ve şüpheyi kabul etmez. Şirk, küfür ve nifak gibi kötü inanç ve düşünceleri ortadan kaldırır. Allah’a yönelmeyi ve O’na teslim olmayı sağlar. O’nun rızasına ulaştırır. O’na kulluk 18 Buhârî, Zekât, 63 19 Harputî, Tenkihu’l Kelam Fi Akaid-i Ehl-il İslam (Çev. F Karaman , İ. Özdemir), Türkiye .Diyanet Vakfı, Elazığ Şubesi., 2000, s.25 29 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR ve itaat etmesini temin eder. Müminin saygı, sevgi, merhamet ve şefkat duygularını geliştirir. Böylece insan iman sayesinde, ruh ve bedeniyle olgunlaşır. Sonra da huzur içinde ibadetini yerine getirir.20 İslamî ilimlerin gelişmesi ve disiplinlere ayrılması sonucunda; kelamcılara düşen asıl görev; bu konuları çağın tehlike ve belirsizliklerinden arındırmaktır.21 Daha da önemlisi onların Allah’a yönelmelerini sağlamaktır.22 Unutmayalım ki diğer İslami ilimlerde olduğu gibi akaid ilminin de amacı; “insanı dünya ve ahiret mutluluğuna” ulaştırmaktır. 20 Buhari, İman, 37; Cezerî, Camiu’l Usûl, İman ve İslam, 1 (Çev, Kemal Sandıkçı), Ensar Neşriyat, İst.2008, s. 294 vd. 21 Fahrüddin er-Razi, et-Tefsiru’l Kebir, Mefâtihu’l Gayb, c. 27, Darü’l Kütübü’l İlmiyye, Beyrut, 1990, s.223 22 Süleyman Ateş, Kur’an Ansiklopedisi, c. 11, s. 9-10 30 BİR İNCİ BÖLÜM DİN VE İNSAN 1 - Dinin Anlam Ve Önemi: Din, sorumluluk gerektirir. O nedenle emirleri ve nehiyleri (yasakları) vardır. Dinin emir ve yasakları karşısında sorumlu olan da insandır. Çünkü insan, yaratılmış varlıkların en şereflisidir. Büyük bir nimet olarak Allah’ın kendisine verdiği akıl, düşünce, konuşma ve muhakeme etme gibi yeteneklerle donatılmıştır. Onun ruh ve beden bütünlüğü içinde başarıya ulaşmasında dinin önemli bir yeri vardır. Zira ruh ve bedeni birbiriyle uyumlu hale getiren manevi güç dindir. Kişi, ancak dinin öğrettiği Yüce Allah inancıyla motive olmakta ve büyük bir moral gücüne ulaşmaktadır. Din, fert ve toplumu, mukaddes değerler etrafında birleştiren bir olgudur. Bu olgu ve eşsiz değer, onların manevi bağlarını pekiştirir ve yüceltir. Dayanışma içinde yaşamalarını sağlar. Nitekim Allah’ın yardımı, lütuf ve ihsanı cemaatle beraberdir. Çünkü cemaat rahmettir. Bilindiği üzere insanın ömrü ve gücü sınırlıdır. Bu sınırlar, doğum ve ölüm tarihleri gibi iki nokta arasındaki mesafedir. Oysaki insan daha fazla hizmet etmeği, tanınmayı ve anılmayı arzu eder. İşte onu kısa süreli ömründe çok hizmet yapmaya sevk edip çalıştıracak, güzel amelleriyle ve meydana getirdiği ölmez eserleriyle onu hatırda tutacak güç yine din ve dinî inançtır. Din, ahlaki ve manevi müeyyideleri de içermekte ve toplum üzerinde en katı kanunlardan daha etkili ve insan fıtratına uygun bir disiplin sağlamaktadır. Din kişiyi sevgi ve saygıyla kucaklayan bir özelliğe sahiptir. Diğer taraftan 33 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR insan, elinde olmayarak bazen çaresizlik, korku, üzüntü ve bunalımlarla karşılaşmaktadır. Beklenmedik kaza, felaket, hastalık ve musibetlere maruz kalmaktadır. İnsanı bu arzu edilmeyen üzüntülü hallerde de motive edip ümitlendirecek, teselli ve güven verecek yegâne güç ve destek yine dindir ve dine ait değerlerdir. Din, Kur’an-ı Kerimde doksan beş ayrı yerde zikredilmiştir. Onun hüküm, kural koyma, hesaba çekme, ceza veya ödüllendirme yönü Allah’a aittir. Getirdiği kurallara saygı duyma, aczini itiraf edip onlara tabi olma ve ibadet etme yönü de insanlara aittir. Buna göre din öncelikle Allah ile insanlar arasındaki ilişkileri düzenlemektedir. Daha sonra da insanın diğer canlı ve cansız varlıklara karşı olan davranış biçimini açıklamaktadır. Böylece ilahi bir sistem olarak dinin bir tarafında Allah, diğer tarafında ise insan vardır. İnsanların nefis ve şeytani duygularına yenik düşmemeleri için şu gerçeğin altını çizmekte yarar vardır: “Din, görev ve fonksiyonunu tamamladı. Dinin devri bitti. Yahut tarihteki ömrü sona erdi” şeklindeki büyük bir anlayışı canlandırmaya ve telaffuz edip yaymaya çalışanlar büyük bir yanılgı içindedirler. Geçmişte de dini insanlığın gündeminden düşürmek isteyen nice kimseler, krallar, yöneticiler, rejimler ve otoriteler gelip geçmiştir. Bugün onların adı, şanı silinmiş ve unutulmuştur. Fakat şu ayette de açıklandığı üzere Allah’ın yanında hak olan din insanlığın ufkunu aydınlatmaya devam etmektedir: “Şüphesiz ki yeryüzü Allah’ındır. Kullarından dilediğini ona varis kılar. Sonuç (Allah’tan korkup günahtan) sakınanlarındır.”23 23 A’raf, 7/ 128 34 DİN VE İNSAN Hamd olsun ki, çağımızda da üzerinde yaşadığımız yaşlı dünyamızın her yerinde din, insanlığın gündemini oluşturmaya devam etmektedir. İsterseniz diğer dinlerin durumunu kendi mensuplarına bırakalım. Biz olayı sadece İslam dini açısından değerlendirelim. Bugün dünyanın her yerinde camiler yapılmakta, ezan okunmakta, Allah’ın selamı alınıp verilmekte, namaz kılınmakta, zekât verilmekte ve oruç tutulmaktadır. Kur’an gürül gürül okunmakta ve öğretilmektedir. İslam’a katılmalar olmaktadır. Hangi beşeri güç bu hareketi ve gelişmeyi engelleyebilir? Hangi yapay düzen veya beşeri sistem; İslam veya diğer ilahi dinlerle yarışabilir?24 Bu nedenle söz buraya kadar gelmişken, din duygusunun anlamı, kaynağı, çeşitleri, amacı ve kapsamı gibi bazı hususların üzerinde durmakta ve onları açıklamakta yarar vardır: 2 - Din Duygusu: Din duygusu, insanın yaratılışından gelen, fıtratında var olan bir duygudur. Tarih boyunca insan, güçlü bir varlığa inanma ve ona sığınma ihtiyacını duymuştur. Daha da ileri giderek ondan yardım istemiştir. Çünkü insan, ilk yaratılışında temiz, arı, duru ve melek gibi günahsız bir varlıktır. Allah’ın kudretini ve birliğini tanımaya yatkın, doğal bir hali vardır. Bu husus Kur’an-ı Kerim’de şöyle ifade edilmiştir: “ O halde sen hanif olarak bütün varlığınla dine tabi ol. Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmışsa ona yönel! Allah’ın yaratışında değişme olmaz. İşte doğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.”25 24 Bahattin Bilhan, Tevhid, Çağlar Ofset, Mersin, 2009, s.21 25 Rum; 30/30 35 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR Yeri gelmişken bu konuyu teyid eden şu hadis mealini de buraya almakta yarar vardır: “Her çocuk (İslam) fıtratı üzerine doğar. Sonra annesi, babası onu ya Yahudi, ya Hıristiyan ya da Mecusi yapar.”26 İslam bilginlerine göre; göze görme, kulağa işitme, buruna koku alma kabiliyeti verildiği gibi, yaratılışın ilk haline de Allah’ı tanıma ve O’na kul olma özelliği verilmiştir. Henüz çevrenin etkilemediği ve bozulmadığı bu yaratılış hali hayra, iyiliğe ve Allah’ın varlığını tanımaya yöneliktir. Böylece her insanın fıtratında, vicdanının derinliklerinde bir “hak duygusu” ve marifetullah bilinci gizlidir.27 Bu itibarla din, insanlık tarihinde bütün toplumlarda var olan köklü bir olgudur. Özünde iman, ibadet, kitap, melek, peygamber, dua ve niyaz gibi değerler mevcuttur. İyilik yapanlar ödül ve cennetle müjdelenmiş, kötülük yapanlarsa azap veya cehennemle tehdit edilmişlerdir. 3 - Dinin Anlamı: Din, Arapça kökenli bir kelimedir. Sözlükte millet, İslam, siret, adet, hâl, hesap, mülk, hüküm, kaza, taat, ibadet, şeriat, iman, takva, tevhid ve ceza gibi çeşitli anlamlara gelmektedir. Günümüzde kendini din olarak tanıtmaya çalışan inanç sistemlerinin tamamını kapsayan ortak bir tanım yapmaksa oldukça zordur. Batı dillerinde dinin karşılığı olarak, Latince kökenli “Religion” kelimesi kullanılmaktadır. Religion kavramına göre din, “bir şeyi vazife edinmek, dönüp tekrar okumak ve insanları tanrıya bağlayan bağ” anlamına gelmektedir. 26 Buhari; Cenaiz, 80-93; Müslim; Kader, 22-25 27 Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, c.4. s. 314 36 DİN VE İNSAN Görüldüğü üzere batı anlayışında da din kavramı denince insan- Allah ilişkisi akla gelmekte ve bu bağlamda görev, kurallara bağlılık ve ibadet gibi sorumluluklar anlaşılmaktadır. İslam kaynaklarında ise din daha kapsamlı ve akıl sahibi insanı merkeze alarak şöyle tanımlanmıştır: “Din, akıl sahiplerini kendi hür irade ve tercihleriyle bizzat hayırlı olan şeylere götüren ilahi bir kanundur.”28 İşte ilahi kanun ve hüküm olarak nitelenen hak din budur. Bu dinin hükümleri ve içeriği Allah tarafından peygamberlere bildirilen vahye dayanmaktadır. Buna göre hak dinin tanımında yer alması gereken hususlar şunlardır: a) Dinin kurucusu ve onu gönderen Allah’tır. b) Dinin muhatabı ve sorumluları, akıl sahibi olan insanlardır. c) Dini, Allah’ın gönderdiği peygamberler tebliğ etmiş olmalıdır. d) İnsanı dünya ve ahiret mutluluğuna ulaştıracak ilahi emir ve yasaklarla, müjdeleyici ve kolaylaştırıcı değerlere sahip bulunmalıdır. 4 - Dinin Kaynağı: İslam’a göre dinin kaynağı vahiydir. Vahyin sahibi ve onu gönderen de Allah’tır. Bu itibarla din, Allah tarafından ve vahiy yoluyla peygamberlere bildirilmiştir. İlk din, ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem (a.s)’e gönderilmiştir. Bu din, tevhid dinidir ve özünü de Allah’ın varlığı, birliği, nübüvvet ve ahiret inancı teşkil etmiştir. Bu temel inanç ilkelerine “zarurat-ı diniyye” denir. Bu ilkeler bütün 28 Harputî; a.g.e, s.24 37 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR ilahi dinlerde aynıdır. O nedenledir ki Hz. Âdem (a.s.)’den, Hz. Muhammed (s.a.s.)’e kadar gelip geçmiş peygamberlere gönderilen dinlerin ortak adı “İslam” olarak kabul edilmiştir. İnsanlar, bazen beşeri zaafları sonucunda dinden uzaklaşmış olabilirler. Fakat lütuf ve kerem sahibi olan Allah yeni peygamberler göndermek suretiyle onların tekrar hak dine dönmeleri ve ilahî vahye bağlı yaşamalarını sağlamıştır. Her dinin kuralları, gönderildiği dönem ve yaşadığı süre içerisinde geçerli olmuştur. Ancak Hz Muhammed (s.a.s) ve onun getirdiği İslam dini ile birlikte, önceki dinlerin ameli hükümleri sona ermiştir. Daha doğrusu tarih boyunca insanlığa ışık tutan ilahi dinler, İslam dini ile kemale ulaşmıştır. Çünkü İslam dini, en son ve en mükemmel bir din olarak, evrensellik vasfıyla birlikte bütün insanlığa gelmiştir. Hz. Muhammed’den sonra başka bir peygamberin, İslam’dan sonra da başka bir dinin gönderilmesi söz konusu değildir. Zira Hz. Muhammed son peygamberdir. İslam da son dindir. O halde bu ölçülere uymayan ve ilahi vahiy niteliği taşımayan hiçbir görüş, hiçbir düşünce ve hiçbir ideoloji din olarak kabul edilemez. Bir şahsın veya bir grubun çalışmasına dayanan içtihadlarla felsefi kanaatler de din olarak değerlendirilemez. Hz. Peygamber (s.a.s.)’ın vefatından sonra peygamberliği taklit ederek alternatif din oluşturma iddiasında bulunanlara itibar etmek mümkün değildir. Çünkü bunun hiçbir haklı ve bilimsel temeli yoktur. 5 - Din ve Çeşitleri: Tarih boyunca dinler, tanrı kavramına, ayrıca sosyal ve fiziksel birtakım mülahazalara göre çeşitli ayırımlara tabi tutulmuşlardır. Biz bunların detayına girmeyeceğiz. Sadece 38 DİN VE İNSAN dinlerin Tanrı kavramı açısından nasıl bir tasnife tabi tutulduğunu özet olarak açıklamaya çalışacağız. Bu bağlamda yapılan tasnife göre dört çeşit din vardır ve onlar da şunlardır: a) Tek ilah kabul eden dinler, (Semavi dinler gibi) b) İki tanrı kabul eden (düalist) dinler, (Mecusilik gibi) c) Çok Tanrılı dinler, (eski Yunan, Roma ve Mısır dinleri gibi) d) Tanrı tanımında net ve açık olmayan dinler. (Budizm ve Şintoizm gibi ) Bu dört din telakkisinin makbul ve muteber olanı; şüphesiz birinci sırada yer alan ve tek ilah kabul eden dindir. Çünkü semavi ya da ilahi din derken, bir Müslüman olarak aklımıza gelen şeyi temsil etmektedir. Tek ilah kabul eden bu dine hak din denir. Diğerlerine ise batıl din ismi verilmiştir. Hak din ile batıl dinleri birbirinden ayıran başlıca şey, şüphesiz Tanrı telakkilerindeki farklılıktır. Ancak onları birbirinden farklı kılan başka şeyler de vardır. Onları da bir dinin hak ve ilahi din olarak kabul edilebilmesi için aranan şartları sıralayarak görmeğe çalışacağız. Söz konusu o şartlar altı tanedir ve şunlardır: 1. Dinin temelini ve içeriğini oluşturan hükümler ilahi vahye dayanmalıdır. Bu dinin insanlara tebliği ve ulaştırılması ise Allah tarafından gönderilen peygamberler vasıtasıyla olmalıdır. 2. İlahi din, eşi ve benzeri olmayan tek Allah’a inanmayı ve sadece O’na ibadet etmeyi telkin etmelidir. İnsanın ahiret gününe ve buna ilişkin gaybi konulara inanmasını ön görmelidir. 3. Allah kullarına yönelik emir ve nehiyleri, peygamberlere indirdiği vahiy yoluyla göndermiş olmalıdır. 39 İSLÂMÎ İNANÇ DEĞERLERİ VE ÇAĞDAŞ DİNÎ AKIMLAR 4. İlahi dinlerde yer alan esaslar, bilim ve akl-ı selim ile çatışmamalıdır. 5. Allah tarafından görevlendirilen peygamberler aracılığı ile tebliğ edilen dinin tahrife uğramamış kutsal bir kitabı bulunmalıdır. 6. Hak ve ilahi dinin amacı, insanlar arasında eşitliği, kardeşliği ve adaleti tesis etmeye yönelik olmalıdır.29 6 - İslam Dini ve Temel Özellikleri: Tarihte bazı toplumlar, kendilerine gönderilen ilahi dinin esaslarını terk etmişlerdir. Bu durumda Allah sonradan gelen milletlerin dinden haberdar olmaları için yeni peygamberler göndermiştir. Bazen yeni gelen bu peygamberlerle bir kısım dini emirler de yenilenmiştir. Ancak ilahi dinlerin iman esaslarında bir değişiklik olmamıştır. Sadece zaman ve şartlara bağlı olarak; muamelatla ilgili bazı değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler ve yenilikler de Hz. Muhammed (s.a.s.)’in getirdiği İslam dini ile son bulmuştur. Çünkü ona vahyolunan İslam, son dindir. Artık başka bir peygamber ve başka bir din gönderilmeyecektir. Bu yönüyle İslam dini bazı özellikler taşır ve onlar da şunlardır: 1. İslam dini, bütün ilahi dinlerin sonuncusudur. Onu bize getiren Hz. Muhammed (s.a.s.) de son peygamberdir. Böylece İslam dininin hükümleri, vaktini Allah’ın belirlediği kıyamet gününe kadar yürürlükte kalacaktır. Bu süre içinde başka bir din iddiasında bulunanların talebi de kabul edilmeyecektir. Nitekim Kur’an-ı-Kerim’in şu ayetleri bunu açıkça haber vermiştir: 29 Harputî; a. g.e. s.24 40
