küba ülke etüdü

ISTANBUL TİCARET ODASI
Y A Y İ N N0:1994-3
KÜBA
ÜLKE ETÜDÜ
Hazırlayan
F. A R Z U A Y D I N
İ Ç İ N D E K İ L E R
ÖNSÖZ
5
I- ÜLKE VE TOPLUM
7
1.1.
COĞRAFÎ YAPI
7
1.2.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
7
1.3.
DEMOGRAFİK YAPI
8
1.4.
TARİHİ YAPI
9
1.5.
İDARİ YAPI
II- EKONOMİK DURUM
11
13
11.1.
GENEL EKONOMİ
13
11.2.
TARIM VE HAYVANCILIK
16
11.3.
SANAYİ
20
11.4. MADENCİLİK VE ENERJİ
21
11.5.
İSTİHDAM
24
11.6.
BÜTÇE VE ÖDEMELER DENGESİ
25
III- DIŞ TİCARET
27
111.1. GENEL OLARAK DIŞ TİCARET
27
111.2. TÜRKIYE-KÜBA DIŞ TİCARETİ
31
IV- YABANCI SERMAYENİN TEŞVİKİ
V- FAYDALI BİLGİLER
33
35
VI- KÜBA'DA FİNANSAL DÜZENLEMELERE AİT ÇEŞİTLİ KURALLAR ......... 36
Ö N S Ö Z
Bilindiği
üzere
gerçekleştirilen
Odarnızca
çalışmalar
çeşitli
ekonomik
yanında, üyelerimize
ve
ve
sosyal
kamuoyuna
konularda
tanıtım
amacıyla ülke etüdleri de hazırlanmaktadır.
fazla
Hazırlanan
ülke
etüdlerinin
tanınmayan
ülkeler
hakkında
temel
amacı
ise özellikle ülkemizde
bilgi
vererek o ülkelerle iş yapmayı
düşünen firmalara yardımcı olmaktır.
Bu
amaçla
hazırlanan
Küba
ülke
Etüdü'nün
tüm
üyelerimize
ve
ilgililere yararlı olmasını diler araştırmayı gerçekleştiren F.Arzu A y d m ' a
teşekkür ederim.
Prof. Dr. îsmaii özaslan
Genel Sekreter
K Ü B A
K
ÜLKE VE TOPLUM
1.1. Coğrafi Yapı
Küba Karayib adaları içinde en büyük yüzölçümüne sahip alanı ve en
batıda bulunanıdır. Meksika Körfezinin girişinde yeralan asıl büyük ada dı­
şında 3700^den fazla ada ve adacıktan oluşur. Toplam kara yüzölçümü 110.860
km^'dir.
Küba adası kuzeybâtı-güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 1250 km. bo­
yunca uzanır ve genişliği yaklaşık 30 ila 200 km. arasında değişir (kuzey­
batı 'daki en dar kesimde 30 km. olan genişlik güneydoğuda 200 km.ye yakla­
şır). En yakın komşusu olan doğudaki Haiti'den Rüzgarüstü boğazıyla ayrılır
ve uzaklığı yaklaşık 77 km.dir. Güneyindeki Jamaika'ya uzaklığı 140 km.,
kuzeyindeki ABD'ye uzaklığı ise 217 km.dir.
Ada topraklarının % 80'i ovalardan ve alçak tepeli yaylalardan olu­
şur ve bu yapıyı üç dağ dizisi böler. Bu sıradağların içinde en önemlisi
doğuda bulunur ve Sierra Cristal ve Sierra Sagua Bd^racca adlı iki önemli
koldan meydana gelir. Adanın güneydoğu kıyılarını çeviren Sierra Maestra
dağları üzerinde yaklaşık 2000 m. ile ülkenin en yüksek dağı olan Turquina
tepesi yer alır. Batıdaki dağ dizisi Pinar del Rio bölgesinden Sierra del
Rosaria ve Sierra de los Organos arasında uzanırken, üçüncü dizi adanın
merkezinden, Cienfuegos, Trinidad ve Soneti Spiritus üzerinde yer alır.
Oldukça girintili çıkıntılı olan ve toplam uzunluğu 5746 km'yi bulan
kıyı şeridinde çok sayıda koy, kumsal, mercan resifi ve uçurum yer alır.
1.2. iklim ve Bitki örtüsü
Ülke tropik iklim kuşağında bulunmasına rağmen yıl boyunca esen ali­
ze rüzgarları iklimi ı1ımanlaştırarak yarı tropikal bir özellik kazandır­
maktadır. Kasım ayı sonunda Nisan ayınd kadar uzanan serin ve kurak mevsim;
Ekim ayından Mayıs ayı sonuna kadar uzanan sıcak ve yağışlı mevsim olmak
üzere iki mevsim görülür. Ortalama hava sıcaklığı 25 C'dir. Ocak (21 C) ve
Ağustos (27 C) ayları arasında sıcaklık farkı çok azdır, ölçülen en yüksek
sıcaklık 38 C'dir. Dondurucu soğuklar sadece dağlık alanlarda kaydedilmiş­
tir.
Büyük bölümü tropik fırtınalar sırasında düşen yıllık yağış miktarı
ülke genelinde ortalama 1380 mm'dir. Dağlık yörelerde 1750 mm'nin üzerine
çıkan bu miktar, ovalarda 1000 mm^ye kadar düşer. Haziran-Ekim arasında gö­
rülen ve saatte hızı 265 km'ye ulaşabilen kasırgalar zaman zaman yıkımlara
yol açabilmektedir. Bugüne kadar yaşanan en büyük kasırga 1963'de Floramda
olmuş 4200 kişinin ölümüne ve 30.000 evin yıkılmasına yol açmıştır.
Ülkenin zengin tropik bitki örtüsü şeker kamışı, kahve ve pirinç
plantasyonlarının açılması sonucu zamanla daralmıştır. Çam, maun, abanoz,
kral palmiyesi ve kapok ormanları önemli kereste kaynağıdır. Bir tür ulusal
simge olan ve hemen bütün kırsal yörelerde yetişen kral palmiyesi ağaçları­
nın boyu 15-20 metreye ulaşır. Çok geniş bir alanı kaplayan turunçgillerin
yanısıra avakado, kavunağacı ve muz başlıca meyve ağaçlarıdır,
Deraografik Yapı
Küba'nın nüfusu 1992 yılı Haziran ayının ikinci yarısı itibariyle
10.800.000 olarak saptanmıştır. Yıllık nüfus artış oranı % 1 gibi düşük bir
orandadır.
Karmaşık bir yapı gösteren nüfus geçmiş yüzyıllarda adaya değişik
etnik toplulukların gelmesinin bir sonucudur, Kolomb öncesi dönemde adada
yaşayan yerli halktan hiçbir etnik iz kalmamıştır. Şeker plantasyonlarında
Çalıştırılmak üzere Afrika'dan getirilen kölelerin soyundan gelen siyahlar
toplam nüfusun yaklaşık % 12'sini oluştururken, 19.yüzyıl başlarında büyük
çoğunluğu ispanyol kökenli olan Avrupalı göçmenler beyazları adanın en ka­
labalık topluluğu hâline getirmiştir. Diğer etnik gruplar ise Çinliler ve
Yahudilerdir. Ayrıca ülkeye yerleşmiş çok sayıda Rus ve Doğu Avrupalı var­
dır.
Kentleşme oranı % 72 gibi yüksek bir düzeydedir. Nüfusun yaklaşık
yarısı iki büyük yerleşim alanı olan başkent Havana ve Oriente kentinde
yoğunlaşmaktadır.
Diğer önemi i kentler; Santiago, Camaguey, Santa Clara,
Guantanamo, Bayomo, Holguin ve Los Viilas'dır.
ülkenin resmi dili İspanyolcadır. Farklı etnik gruplardan kaynakla­
nan aksanlar olmasına karşın yerel lehçeler gelişmemiştir. Ancak Afrika ve
İngiliz kökenli kelimeler dile yerleşmiştir.
Devletin resmi bir dini yoktur. Ancak en yaygın din Katolikliktir.
Son 30 yıl içinde ülkenin sağlık ve eğitim yapısında önemli gelişme­
ler kaydedilmişŞtiT. Okuma-yazma oranı 1960 yılında % 30 iken bugün % lOO'e
ulaşmıştır. Her 15 kişiden biri üniversite, her 8 kişiden biri teknik okul
mezunudur.
Eğitim ve öğretimde 6-17 yaşları arasındaki nüfusun tümüne 9.sınıfa
kadar öğrenim güvencesi sağlamıştır.
ülkede 13.000 okul, 35 yüksek okul ve 600 teknik okul mevcuttur.
Gayri safi hasılanın % 5'i halk sağlığına ayrılmaktadır. 267 hasta­
ne, 11 araştırma merkezi, 421 poliklinik, 300'den fazla ana sağlık, yaşlı
ve kimsesiz ocakları, ayrıca 166 diş kliniği bulunmakta; her 251 kişiye
1 doktor ve her 1453 kişiye 1 diş hekimi düşmektedir.
Ayrıca ülkede her 1000 kişiden 200'ü televizyona ve 353'ü radyoya
sahiptir.
1.4. Tarihi Yapı
Kristof Kolomb tarafından 1492'de keşfedilen ada 1511'den 1898'deki
Ameri kan-İspanyol savaşına kadar İspanya tarafından yönetilmiştir. Bu dö­
nemde en önemli ekonomik faaliyet tütün üretimi olmuştur. 1762-63 yılların­
da Havana'nın İngilizler tarafından geçici olarak işgal edilmesi sırasında
idari yapıya modernlik kazandırılmıştır. İspanya Kralı III. Carlos'un yöne­
timinde şeker üretimi önem kazanmış, şeker üretiminde çalıştırılmak üzere
Afrika'dan getirilen kölelerin sayısında çarpıcı bir artış meydana gelmiş­
tir. 1838'den itibaren şeker üretiminde makineleşmeye geçilmesi ve demir­
yollarının açılması Küba'yı dünyanın en büyük şeker üreticisi durumuna ge­
tirmiştir. 1886 yılında ise kölelik kaldırılmıştır.
1898'de İspanya'nın ABD ile imzaladığı barış protokolünün ardından
1899'da Küba'nın bağımsızlığı ABD işgali altında yürürlüğe girmiştir. ABD
adada ekonomik ve siyasi düzenlemeler yapmış, Küba'nın iç ve dış ilişkile­
rinde söz sahibi olma ve Guantanama koyunda bir deniz üssü kurma hakkını
alarak 1901'de adadan birliklerini çekmiştir.
Ancak 1950'lere kadar Küba'nın yönetiminde ABD önemli etken olmuş,
devlet başkanlarını iktidara getirme ya da devirme gücünü elinde bulundur­
muştur. 1933'de yine ABD'nin desteğiyle Gerardo Machado'yu deviren
Fulgencio Batista en ünlü diktatör olarak ülkeyi uzun süre yönetmiştir. Bu
dönemde ekonomi çökmüş, yoksulluk ve işsizlik artmıştır.
26 Temmuz 1953'de Fidel Castro, Moncado Kışlasına 200 kişilik bir
gerilla kuvvetiyle saldırmış ancak bu eylem başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
Castro bir süre tutuklu kaldıktan sonra 1955'de serbest bırakılınca Meksi­
ka'ya sığınmıştır. Orada örgütlediği ve aralarında Arjantinli Devrimci Che
Guevara'nın da bulunduğu gerillalar Batista'nm birliklerine önemli darbe­
ler indirmiştir. Batista 1 Ocak 1959'da Dominik Cumhuriyeti'ne sığınmış,
Castro'ya bağlı birliklerin Havana'ya girmesinin ardından yerel bir yönetim
kurulmuştur. Oldukça kötü bir ekonomik yapı devralındığında, ülkenin
en
önemli gelir kaynağı olan şekerkamışına ayrılan alanların % 40'ı ise Kuzey
Amerikalıların elindeydi. 1959'daki tarım reformuyla önce şeker daha sonra
da petrol rafinerilerinin millileştirilmesi ABD ile ilişkilerin bozulmasına
neden olmuştur.
SSCB'nin Fidel Castro hükümetini ve sanayileşme planını desteklemesi
ise ABD'nin Küba'ya ticaret ambargosu uygulamasına neden olmuştur. Bu geli­
şim sosyalizme yönelmeyi hızlandırmış 1951 yılında tüm siyasal örgütler
Sosyalist Devrim Partisi içinde toplanmıştır.
Sovyet modeli bürokratik bir planlama yürürlüğe konmuş, 1963 yılında
toprakların % 60'ı devletleştirilmiştir.
Küba, 1952'de ülkedeki Sovyet füzelerinin varlığından kaynaklanan ve
ABD ile SSCB'yi savaşın eşiğine getiren uluslararası bir siyasal bunalıma
sahne olmuştur.
1965'de başlatılan üretim seferberliğinin yanısıra yeni kurulan
Komünist Partisi ile rejim sağlam temellere oturtulmuş ve Küba 1972'de
COMECON üyesi olmuştur.
1972-1975 yıllarında birkaç Güney Amerika ülkesi ile diplomatik
ilişkiler kurulması yanında ABD ile de ilişkiler iyileşme yoluna girmiştir.
1975 yılında kabul edilen Anayasa ile Castro Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
1975-76 yıllarında 18,000 Küba'lının Angola'ya müdahalesi ABD ile
ilişkileri yeniden bozmuş, 1979 yılında ilişkilerdeki düzelme ile binlerce
Küba'İl sürgünün ülkeyi ziyareti sağlanmış 1980'de verilen göç izni ile de
yaklaşık 100.000 Küba'lı adayı terk ederek Florida'ya sığınmıştır.
Başkan Reagan döneminde ABD ile ilişkilerin gerginleşmesine rağmen
karşılıklı göç anlaşması imzalanmıştır.
1989 yılından itibaren ise sosyalist blokta meydana gelen değişim ve
SSCB'nin dağılması Küba'daki rejimi etkilememiştir. Ancak ekonomi önemli
ölçüde etkilenmiştir.
1.5. İdari Yapı
1 Ocak 1959'da Castro yönetiminin başlamasıyla mevcut Anayasa yürür­
lükten kaldırılarak 7 Şubat 1959'da Cumhuriyet Temel Yasası oluşturulmuş­
tur. 1975 yılına kadar Küba, seçim, halkoylaması, parti kongresi, kurucu
meclis ya da parlamento toplantısı yapılmayan tek sosyalist ülke olmuş ve
aynı kadro 15 yıl boyunca iktidarda kalmıştır. 1975 yılı Aralık ayında Küba
Komünist Partisinin ilk kongresi yapılarak ilk Anayasa Taslağı kabul edil­
miştir. 1976 yılında yapılan referandumda % 97.7 olumlu oy alan taslak ül­
kenin ilk Sosyalist Anayasası olarak yürürlüğe girmiştir.
Anayasaya göre Küba sosyalist bir ülkedir ve egemenlik halka aittir.
Küba Komünist Partisi devletin yürütme organıdır. Devlet vatandaşlara ça­
lışma, tıbbi koruma, eğitim, gıda, giyinme ve barınma ihtiyaçlarını karşı­
lamayı kabul eder. Anayasaya göre Küba dünya sosyalist toplumunun bir par­
çasıdır ve diğer sosyalist ülkelerle karşılıklı işbirliği ve iyi ilişkileri
öngörür. Ayrıca Küba Latin Amerika ve Karayip ülkeleriyle geniş bir toplu­
luk oluşturmayı hedefler.
Ulusal Halk Meclisi devletin en yüksek organıdır. Meclis üyeleri beş
yıl için yerel meclislerden seçilen 18 yaşın üzerindeki temsilcilerden olu­
şur. Meclis yılda iki oturum yapar ayrıca üyelerin üçte birinin veya Devlet
Konseyinin talebiyle de toplanabilir. Devlet Başkanı, birinci yardımcısı ve
diğer yardımcılarını Ulusal Halk Meclisi seçer ve Devlet Konseyi Başkanının
önerisiyle Bakanlar Konseyi üyelerini atar.
Devlet Konseyi Ulusal Halk Meclisinin üyeleri arasından seçilir ve
Devlet Konseyinin Başkanı devletin ve hükümetin başıdır.
Ülke 14 kent ve 169 belediyeye bölünmüştür. Devletin yasama organı
ise başkanı, başkan yardımcısı ve diğer yargıçları Ulusal Halk Meclisince
seçilen Anayasa Mahkemesidir.
1991 yılında bütün bakanlıkları denetleyen Komünist Partisi Merkez
Komitesi Sekreterliği kaldırılmış ve Parti kongresinin 14 Ekim 199rdeki
toplantısında Milli Meclis seçimlerinin doğrudan genel oyla yapılmasına
karar verilmiştir. Aynı yıl yapılan seçimle Devlet Konseyi Başkanlığına
Fidel Castro, birinci başkan yardımcılığına da kardeşi Raul Castro yeniden
seçilmişlerdir. Şubat 1993 yılında yapılan seçimleri tek partinin 589 mil­
letvekili kazanmıştır. Milletvekillerinin % 23'ü kadın ve 47
milletvekili
30 yaşın altındadır. Eski meclis üyelerinden ise sadece 98 tanesi yeni mec­
liste yer almıştır.
II. EKONOMİK DURUM
II.1. Genel Ekonomi
1959 devriminin ardından sosyalist blok ülkelerinden sağlanan maddi
yardımlar Küba'nın ekonomik kalkınmasında önemli etken olmuştur. 1960-1970
dönemlerinde geniş çaplı bir tarımsal reforma gidilmiş ve millileştirme
politikası uygulanmıştır.
1970'lere gelindiğinde ekonomik reformlar ve SSCB'den aktarılan ser­
maye ile global sosyal üretimde (GSP)^ 1970-1975 yılları arasında yıllık
ortalama % 7.5 büyüme kaydetmiştir, bu oran 1960-1970 yılları arasında % 2.8
olarak gerçekleşmiştir.
Küba'nın 1972'de Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi (CMEA)'ne
kabul edilmesinin ardından planlama ve ekonomik yönetimde sovyet modeli
kabul edilmiştir. îlk beş yıllık plan 1975 yılında Merkezi Planlama Kurulu
(Juceplan )'nın desteğiyle kabul edilmiş, planla sanayileşmenin teşviki
yanında ülkenin önemli ihraç ürünleri olan şeker ve nikelin ihracat gelir­
lerinin artırılması öngörülmüştür.^
İkinci beş yıllık plan 1981-1985 yıllarını kapsamakta, ihracatın çe­
şitlendirilmesi, üretim ve
emek verimliliğinin artırılmasını hedeflemek­
teydi. Bu dönemde Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyine üye ülkelerle
artan ekonomik bağlar sonucu tarımsal üretimde iyileşme yanında şeker dı­
şındaki ürünlerin ihracatında da artış olmuş ve 1983'de global sosyal üre­
tim % 5.3, 1984'de ise % 1 A
olarak gerçekleşmiştir. Ancak 1985 yılında
ulusal ve uluslararası olumsuz gelişmelerin etkisiyle bu oran % 1.4 ve
1986'da % 0.8'e düşmüştür. Oysa 1986-1990 yıllarını kapsayan üçüncü beş
yıllık planda global sosyal üretimde % 5'lik bir büyüme hedeflenmiştir. Bu
dönemdeki büyüme % 1-1.5'i geçmemiştir.
Küba Merkez Bankasına göre 1989'un ilk yarısında verimlilikte % 4'
lük bir düşüş meydana gelmiştir.
X (GSP) Global Sosyal Üretim: Tarım,sanayi,madencilik ve diğer verimli aktivitelerin sonucu meydana gelen üretimin gayrisafi değeri ile;eğitim, sağ­
lık,savunma ve sosyal refah gibi hizmetler hariç ticaret,komünikasyon,ula­
şım ve diğer altyapı hizmetlerinin değerinin toplamından oluşan MarxistLeninist bir ekonomik aktivite ölçüsüdür.
1989 yılından itibaren Doğu Blokunda yaşanan rejim değişiklikleri ve
SSCB'nin dağılması bu ülkelerle yoğun ekonomik ilişkiler içinde olan Küba
ekonomisini önemli ölçüde sarsmıştır. 1989-1992 arasında ülkenin toplam et­
kinlikleri % 35 oranında gerilemiştir.
TABLO: 1
YILLARA GÖRE GSYİH VE BÜYÜME HIZI
GSYİH
Milyar Dolar
Reel GSYİH
Büyüme Hızı
1987
31.4
- 5.2
1988
32.5
3.5
1989
32.5
0.1
1990^
31.5
- 3.1
1991^^
23.6
-25.0
1992^
20.3
-14.0
Kaynak: EIÜ World Outlook 1993.
{x Tahmin)
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere Küba'nın gayrisafi yurtiçi
hasılası ve büyüme hızında 1989 yılından sonra önemli düşüş kaydedilmekte
1989'da % 0.1 olan GSYİH büyüme oranı % 0.1 olurken, bu oran 1991'de % -25'
e kadar düşmektedir.
TABLO: 2
NET MADDİ ÜRETİMİN EKONOMİK FAALİYETLERE GÖRE DAĞILIMI
(Milyon Pezo)
1987
1988
1989
T a n în, Ormancı İlk ve Balıkçılık
1.440.8
1.532.9
1.554.6
Sanayi
4.498.5
4.782.2
4.655.2
İnşaat
997.6
1.082.5
1.171.8
Ticaret ve Diğerleri
4.205.1
4.209.5
4.294.5
Ulaşım ve Komünikasyon
986.3
1.073.4
1.037.8
Diğer Maddi Faaliyetler
88.4
83.4
76.0
TOPLAM
12.284.3
12.763.9
İ2.790.9
1981 Fiyatlarıyla NMÜ
13.273.2
13.565.0
i 3.495.5
Ülkenin Net Maddi üretimi incelendiğinde 1989 yılı itibariyle % 35'
lik payla ağırlığın sanayi ve % 33'lük payla ticaret sektöründe olduğu gö­
rülmektedir. Bunu % 12.24ik payla tarım ve % 9*luk payı ile inşaat izle­
mektedir.
Eski Sovyetler Birliği'nden gelen bütün kalkınma yardımları ve fiyat
desteklemeleri kalkarken ihracatın 3/4*ünün bu ülkelerle olması dolayısıyla
birdenbire ortaya çıkan aksama ülkenin önemli bir ihracat gelirinden mahrum
olmasına yol açmıştır. Ayrıca ABD tarafından ülkeye uygulanan ticari ambar­
go durumu daha da güçleştirmiştir. Bazı tüketim mallarında yaşanan kıtlık
yanında işsizlik de önemli bir sorun olmuştur.
Küba ekonomisini güçlendirmek amacıyla şeker dışındaki ihracat ürün­
lerine ağırlık verilmiş, mali ve teknik kaynak ihtiyacının karşılanması
amacıyla hükıîrıgtçeyabancı sermaye ve joint venture'ların teşvikine yönelik
düzenlemeler yapılmıştır.
Yabancı sermayenin çoğunluğu turizm sektörüne yönelmiştir. Turizm
hızla gelişmiş 1 9 9 r d e % 20*lik bir büyüme ve 400 milyon dolarlık gelir
kaydedilmiştir. 1993 için reel 6SYÎH büyüme oranının % 0.4'e ulaşması tah­
min edilmektedir. Ancak ülke halen ekonomik sıkıntı içindedir.
II.2. Tarım ve Hayvancılık
Tarım, ormancılık ve balıkçılık global sosyal üretimin % 14'ünü
oluşturmakta ve toplam işgücünün beşte biri tarım sektöründe çalışmaktadır.
Ülkenin en önemli tarımsal ürünü şeker kamışıdır. Bunun dışında turunçgil,
tütün, muz, patates ve kahvedir. 1960'lı yıllarda tarım alanlarının devlet­
leştirilmesi sonucu devletin bu alandaki payı % 80'i bulmuştur. Tarım sek­
töründe mülkiyet tiplerine göre devlet teşebbüsleri, üretim kooperatifleri
ve bireysel köylüler şeklinde olmak üzere üç tür organizasyon vardır. Aşa­
ğıdaki tabloda bu kuruluşların tarıma katılım biçimleri izlenmektedir.
TABLO: 3
KURULUŞLARIN TARIMA KATILIM BÎÇİMÎ
işgücü
Mülk Tipi
Devlet Şirketleri
Üretim Kooperatifleri
Bireysel Köylüler
Tarım ve Hayvancılık
Toprak Alanı
(Bin Kişi)
Üretim Oranı (%)
(Bin Hektar)
385
653
78
5.000
1.353
67
12
876
110.000
140
10
1.005
Sayısı
1980'li yıllar boyunca ise devlet üretim kooperatileri ile küçük
özel çiftliklerin gelişimini desteklemiştir.
1975'den itibaren özellikle geniş devlet çiftliklerinde gübreleme,
sulama ve mekanizasyona ağırlık verilmesi üretimi iki katına çıkartmış,
1959'da 9000 olan traktör sayısı 1980'lere gelindiğinde 70.000 olmuştur.
Şeker kamışı üretimi ve işlemesi ekonomiyi şeker endüstrisine bağlı
duruma getirmiş ve ihracatının çok büyük bir bölümünü oluşturmuştur (1989'
da % 73.2). 1990'a gelindiğinde Küba halen dünyanın en büyük ve tek şeker
hammadde ihracatçısı ve dünya üretiminin % 6-7'sini üretir durumundaydı.
1986-1990 beş yıllık plan döneminde yıllık üretimin 10 milyon ton olması
öngörülmüşken iklim koşulları ve teknik olanaksızlıklar nedeniyle 7.3 mil­
yon ton düzeyinde kalmıştır. Aşağıdaki tabloda dünya şeker ihracatı miktar­
ları ülkeler itibariyle yeralmaktadır.
TABLO: 4
DÜNYA ŞEKER İHRACATÇISI ÜLKELER
(Milyon Metrik Ton)
İhracatçı Ülkeler
1990-1991
1991-•1992
Küba
6.50
6. 00
3.70
3.70
Avrupa Topluluğu
5.58
4. 88
5.27
5.08
Ukrayna
3.10
1. 50
1.60
2.30
Avustralya
2.82
2. 31
3.44
3.26
Tayland
2.78
3. 71
2.70
3.00
Brezilya
1.30
1. 71
2.13
1.90
1992-1993^
1993-1994^
Kaynak: Sugar and Sweetener-June 1993.
(x Tahmin)
1990'dan itibaren Küba ekonomisindeki olumsuzlukların artması şeker
ihracatının da düşmesine neden olmuştur. Bunda eski doğu bloku ve SSCB'deki
değişimin rolü büyüktür. 1990'lara kadar Küba şeker üretiminin % 60'ı uzun
vadeli anlaşmalarla eski SSCB'ne ve Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi
ülkelerine dünya piyasa fiyatının üzerinde tercihli bir fiyatla verilmek­
teydi. 1991-92 yıllarından itibaren meydana gelen değişiklikler nedeniyle
Küba şeker üretiminin büyük bölümü dünya piyasalarına pazarlanmaktadır.
Küba tarımında ikinci önemli ürün tütündür. Tütün tarımı emek yoğun
olarak büyük ölçüde küçük özel çiftliklerde gerçekleşmektedir. 1980-81 yıl­
larında 53.000 metrik tona ulaşan şeker üretimi haricinde Küba'nın yıllık
tütün üretimi ortalama 45.000 - 50.000 ton olmaktadır.
Turunçgil üretimi ise 1980'lerde düzenli olarak artmış, 1978'de
144.000 metrik ton olan üretim 1988'de 945.000 metrik tona yükselmiştir.
1989'da 826.000, 1990'da ise 805.000 tona düşmüştür. Küba 1984'de 18.000
metrik ton ihracat kotasıyla Uluslararası Kahve Organizasyonuna üye olmuş,
1983/84 dönemindeki 21600 metrik tonluk üretimin 15.600 metrik tonu ihraç
edilmiştir. 1988 ve 1989'da kahve üretimi 29.000 metrik tona ulaşmıştır.
Küba'nın en geniş kahve işleme plantasyonu Guantanamo'da olup. yıllık kahve
işleme kapasitesi 11.000 tondur.
TABLO: 5
KÜBA'NIN BELLİBAŞLI TARIMSAL ÜRÜNLERİ VE ÜRETİM MİKTARLARI
(1000 Metrik Ton)
Ürünler
1990
1989
1988
83.138
76.443
77.000
36
47
95
Patates
277
282
174
Tatil Patates
164
250
Çeltik
489
195
536
39
42
44
Domates
335
260
260
Portakal
-
474
520
Limon
57
65
68
Greyfurt
385
266
280
Muz
Mango
203
183
121
81
200
85
Kahve
29
24
24
Şeker Kamışı
Mısır
Tütün
500
Kaynak: S o u t l T Â l i i ^ H ^ ^ ^ C ^ l America and the Caribbean - 1993.
ülkenin orta ve batı kesimlerinde ise hayvancılık yapılmaktadır.
TABLO: 6
HAYVAN VARLIĞI (1000 Baş)
1988
1989
1990
4.927
4.927
4.920
703
630
629
Domuz
1.750
1.850
1.850
Koyun
382
385
385
Keçi
110
110
110
Sığır
At
TABLO: 7
HAYVANSAL ÜRETİM (1000 Metrik Ton)
1988
1989
1990
141
138
141
Domuz Eti
89
89
89
Kümey Hayvanları (Et)
95
98
90
Süt
1122
1131
1100
Yağ
9.4
8.7
8.8
Peynir
16,1
16.2
16.3
Yumurta
104.9
108.1
110.0
Et
Hayvancılık alanında teknoloji kullanımı ve veteriner hizmetlerinde­
ki iyileşme sonucu et ve süt ürünleri üretiminde artış kaydedilmiştir. Ay­
rıca ihracatı ve yurtiçi tüketimi geliştirmek amacıyla teşvikler uygulan­
maktadır.
Tarımsal alanlardan en yüksek düzeyde yararlanılmasına karşın gıda
tüketiminde ithalat önemli paya sahiptir. Hayvancılığın temel problemi ise
ithâl gıdaya bağlı olmasıdır. Çayırlık ve ekili alanların en verimli şekil­
de kullanılması amacıyla çalışılmaktadır.
Balıkçılık ve balık üretimi ihracatta önemli paya sahiptir. 1990*da
bu sektör toplam ihracatın % L7'sini gerçekleştirmiştir. Küba balık üreti­
mi yerel balık çiftliklerinin kurulmasıyla gelişme kaydetmiştir, önemli
deniz ürünlerinin başında İstakoz ve tonbalığı gelir.
Ülke topraklarının altıda birini kaplayan önmnlardan
elde edilen
kereste ise önemli bir gelir kaynağıdır. 1970'lerde başlatılan yeniden
ağaçlandırma programı kereste üretimini artırmıştır, üretim 1988'de
2«923.000 m^ olurken, 1989'da 2.756.000 m^ ve 1990'da 2.756.000 m^
olarak gerçekleşmiştir.
ÎI.3. Sanayi
1959-1968 yılları arasında hükümet bütün imalat sektörünü millileş­
tirmiş ve tüm sanayi,Sanayi Bakanlığı'nm denetimine bırakılmıştır. Bakan­
lık sanayi sektörünü beş ana gruba ayırmıştır. Bunlar; şeker, gıda, temel
sanayi, hafif sanayi ve mineraller, yakıt ve metalürji'dir.
Küba'da şeker üretimi ve gıda işlemeciliği geleneksel sanayi dalla­
rıdır. Gıda işlemeciliği % 38'îik katma değer payıyla imalat sanayi içinde
önemli bir yer tutar, kimyasalların payı % 18 olurken, tekstil ürünlerinin
payı % 13'dür.
Havana şeker dışındaki imalat faaliyetlerinin % 70'ini gerçekleştir­
mekte olup en büyük sanayi merkezidir.
İ981»85 ikinci beş yıllık plan döneminde, ithal ikame sanayilerinin
geliştirilmesi ve yurtiçi kaynakların daha etkin kullanımı yanında sanayi­
nin çeşitlendirilmesi ve ihracat kapasitesinin genişletilmesi öngörülmüş­
tür. 1984 yılında hükümet tekstil sanayiini yabancı sermayeye açmıştır.
Sânayideki büyüme oranı 1986'da % 1.5, 1987'de % 2 olurken, 1988'de
% 2.7'lik bir artış göstermiştir. Ancak 1989'dân sonra Sovyet yardımı ve
yatırımlarındaki düşüşle birlikte sanayideki büyüme de gerilemiştir.
1982'de 301200 metrik ton olan ham çelik üretimi 1986'da 411500 tona
yükselmiş, 1989'da işe 314200 tona düşmüştür.
TABLO: 8
SEÇİLMİŞ BAZI SANAYİ ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ
(1000 Metrik Ton)
1987
1988
1989
Ham Çelik
401.5
320.5
314.2
Oluklu Çelik Çubuklar
Çimento
312.9
359.7
367.1
3.535.3
3.565.8
3.7Ö8.8
Mozaik (1000 m"^)
3.443.8
3.987.9
4.478.1
Motor Yakıtı (Gasoline)
Gazyağı
960.3
1.011.8
1.025.7
546.5
558.5
640.1
Sülfürik Asit {% 98)
372.0
392.7
381.4
Gübre
996.3
840.4
898.6
Lastik (1000 adet)
324.7
428.1
315.0
Kumaş (1000 m^)
Sigara (Milyon Adet)
Puro (Milyon Adet)
Ham Şeker
Deri Ayakkabı (1000 çift)
248.400
15.397.6
250.400
16.885.2
220.300
16.500
278.6
270.2
308.5
6.961.5
7.815.6
7.328.8
14.200
14.542.3
11.000
Adanın en büyük çimento üretimi Cienfuegos'ta gerçekleşmektedir.
1984'de 3.3 milyon metrik ton olan üretim 1989'da 3.8 milyon tona ulaşmış­
tır. Gübre sanayiindeki modernizasyon ise üretimin 1985'de 1.2 milyon tona
çıkmasını sağlamış, ancak üretim 1989'da 89860Ö tona düşmüştür.
IÎ.4. Madencilik ve Enerji
Küba önemli bir nikel üreticisidir. Dünyada nikel rezervi bakımından
dördüncü sırada yeralmakta olup, şekerden sonra en önemli ihraç ürününü
oluşturmaktadır. Küba'nın nikel ve kobalt üretimi 1987'de 36000, 1988'de
43900 ve 1989'da 46600 metrik ton olarak gerçekleşmiştir. 1980'ierdeki
ekonomik kriz sonucu bu metallerin fiyatı artmış ve Küba üretim alanlarını
genişletmiştir. 1992-2002 dönemi için 1.200000000 ABD dolarlık yatırım
öngörülmüştür. 1996 yılı için ise üretimin 80000 metrik tona ulaşması tah­
min edilmektedir.
Ülkede ayrıca demir cevheri, kobalt,kromit, manganez, bakır ve az
miktarda kurşun, çinko, altın, gümüş ve tungsten çıkarılır. Kireçtaşı,
alçı, kayatuzu, dolomit, kaolin ve mermer rezervlerde bulunmaktadır. Sı­
nırlı düzeyde olan petrol yatakları ülkenin kuzey bölgelerinde bulunmaktatır.
TABLO: 9
BAŞLICA MADENLER VE ÜRETİM MİKTARLARI
(1000 Metrik Ton)
1987
1988
1989
894.5
716.8
718.4
23.9
21.9
33.6
3.5
3.0
2.8
Nikel ve Kobalt
36.8
43.9
46.6
Krom
Tuz (Rafine edilmemiş)
52.4
52.2
50.6
230.5
200.3
206.1
Silis ve Kum (1000 m^)
5.826.3
5.467.7
6.395.7
11.102.3
12.676.6
12.510.1
Ham Petrol
Doğal Gaz (Milyon m^)
Bakır
Kırma Taş (1000 m^)
Küba'nın nikel ihracatının büyük bölümü şekerde olduğu gibi eski
SSCB ve Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi ülkelerine uzun vadeli an­
laşmalarla satılmaktaydı. Anlaşmalarda belirsizlik sürmekle birlikte Küba'
nın ihracatı şekerde olduğu gibi diğer ülkelere artan oranda sürmektedir.
Geniş krom rezervlerine sahip olan Küba'da potansiyel üretim kapasi­
tesinin yıllık 100000 ton olduğu tahmin edilmektedir. Bakır üretimi ise
madencilik tekniklerinin iyileştirilmesi ile, IQSl'de 1400 metrik ton olan
üretimin 1987'de 3500 tona çıkması sağlanmıştır. Ancak 1989'da bu mik­
tar 2800 tona düşmüştür.
Enerji ihtiyacı ise ağırlıklı olarak ithalatla karşılanmaktadır.
İthal edilen petrolün % 95'i eski SSCB'den gerçekleştirilmekteydi. 1990
yılına kadar Sovyetler Birliği'nden Küba'ya günlük 120000 varil petrol ve
100000 varil petrol ürünü ihraç edilmiştir. 1990'dan sonra ortaya çıkan
petrol sıkıntısının giderilmesi amacıyla Latin Amerika ve Kar^ib ülkeleriy­
le sürdürülen görüşmelerde başarı elde edilememiştir.
Yıllık elektrik enerjisi üretimi 1973-1983 yılları arasında iki ka­
t m a çıkarılarak 11523 kws'e ulaşmıştır. Üretim 1980'li yıllarda artmış ve
1989'da 15240 kws'e çıkmıştır.
Elektrik üretiminin artması ve dağıtım sisteminin geliştirilmesi en­
düstriyel üretimde de artışa yol açmıştır.
TABLO: 10
YILLARA GÖRE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ
(Kws)
Y111 ar
Elektrik Enerjisi üretimi
1987
13.593.5
1988
14.542.3
1989
15.239.8
1980'de Uluslararası Atom Enerji Ajansı Cienfuegos'da 1668 M.W.
kapasiteli bir nükleer enerji istasyonu kurulmasını kabul etmiş ancak ta­
mamlanması oldukça gecikmiştir. 1990'larda nükleer enerjinin Küba'nın ener­
ji ihtiyacının % 15'ini, 2000 yılında ise t 50'sini karşılaması beklenmek­
tedir.
II.5. îstiîıdam
1970'lerden itibaren ekonomik olarak aktif nüfusun oranında önemli
ölçüde artış meydana gelmiş, 1985'de toplam nüfusaoranı % 60'a ulaşmıştır.
İşsizlik oranı 1980-1983 yılları arasında ortalama % 4 olmuştur. 1975-1986
yılları arasında kadın işgücünde % 15'lik bir artış meydana gelmiştir. 1988
nüfus sayımına göre 4570235 kişi olan toplam işgücünün 2920598'i erkek;
1649538'i kadındır. 1986-1987 yıllarında devlet sektöründe çalışanların
sayısı 3200000 olarak hesaplanmış, bu rakam 1988'de 3400000, 1989'da
3500000 olmuştur.
TABLO: 11
DEVLET SEKTÖRÜNDE ÇALIŞANLARIN DAĞILIMI (1000 kişi)
1987
1988
1989
Sanayi
726.9
742.8
767.5
İnşaat
314.1
339.4
344.5
Tarım
602.7
653.2
690.3
30.1
26.8
30.8
196.9
199.9
204.4
28.4
30.1
31.5
Ticaret
376.2
387.3
395.3
Sosyal Hizmetler
116.5
121.5
124.5
28.7
27.5
27.4
Eğitim
383.0
388.2
396.4
Sanat
42.2
42.1
43.9
222.4
232.5
243.5
20.6
20.9
21.7
161.4
155.1
. 151.7
3.299.2
3.408.4
3.526.6
Ormancılık
Ulaşım
Komünikasyon
Bilim ve Teknoloji
Kamu Sağlığı
Finansman
Yönetim
TOPLAM
(Diğerler dahil)
1990-1992
döneminde ekonomik kriz nedeniyle harcamalarda kısıntıya
gidilmesi sonucu istihdamın artırılması destek1enememektedir.
IÎ.5. Bütçe ve ödemeler Dengesi
1986 yılına kadar oldukça iyi bir yapıya sahip olup giderlerinden
daha fazla gelirleri olan Küba'nın devlet bütçesi bu tarihten itibaren
sürekli açık vermiştir. 1983' de 385 milyon pezo ve 1984'de 222 milyon pezo
fazladan hükümet harcamalarının düşürülmesinin ve Doğu Bloku ülkelerinden
gelen yardımların rolü büyüktür. Bu dönemde dış borç ödemeleri de düzenli
şekilde gerçekleşmiştir. 1985'de 15.8 milyon ve 1986'da 21.3 milyon pezo
fazlalığın ardından 1987 yılında 609 milyon ve 1988'de 1.146 milyon pezo
bütçe açığı meydana gelmiştir.
TABLO: 12
DEVLET BÜTÇESİ (Milyon Pezo)
1987
1988
Toplam Gelir
11.272
11.386
11.903.5
Toplam Harcama
11.881
12.532
13.527.5
Üretim Sektörü
4.575
4.713
4.975.1
680
787
859.8
2.725
2.857
2.906.2
1.850
2.060
2.300.8
555
1.242
561
1.274
524.5
1.377.4
244
280
583.7
Barınma ve Toplum Hizmeti
Eğitim ve Kamu Sağlığı
1989
Diğer Sosyal Kültürel ve
Bilimsel faaliyetler
Hükümet Yönetimi ve
Yargı Organları
Savunma
Diğer
1989 yılı için resmi olarak 1.146 milyon pezo bütçe açığı öngörül­
müştür. Bu trend 1990-1992 yıllarında da sürmüştür. Bu döneme kadar bütçe
fazlalığının oluşmasında eski Doğu Bloku ve Sovyetler Biri iği'nden aldığı
yardımın yanında Batılı ülkelerden de küçük oranlarda alınan yardımların
rolü olmuştur. Ayrıca 1980'lerden sonra batılı ülkelerle artan ticaret
hacminin de bu bütçe fazlalığında etkisi görülmüştür. Örneğin 1989 yılında
AT ülkeleriyle yapılan ticaret 800 milyon dolar civarında gerçekleşmiştir.
Latin Amerika ülkeleriyle ilişkilerin geliştirilmesi çabalarının ar­
dından 1991 yılında Karayib ülkeleri topluluğu olan CARICOM'a üye olmuştur.
Sovyetler Birliği'nden ithal edilen petrolün bir kısmının re-export
yoluyla diğer ülkelere ihracı Küba'nın döviz ihtiyacını karşılamış, 1985'de
toplam konvertibl dövizin % 42'si bu yolla sağlanmıştır. 1991'den sonra ise
diğer ihraç sektörlerine ağırlık verilmeye başlanmıştır.
Küba'nın dış borcu ABD dolarındaki dalgalanmalardan da etkilenerek
artmış, 1989'da Merkez Bankası 6.7 milyon dolar dış borç rakamı açıklamış­
tır. 1991 yılı tahmini dış borç rakamı ise 7.0 milyon dolardır. Sosyalist
ülkelerle olan bağların kopması Küba'yı Batılı ülkelerle uzlaşmaya ve yeni
dış borç kaynakları aramaya zorlamıştır. Küba'nın uluslararası rezervlerin­
deki düşüş 1989 yılından sonra hızlanmış, SSCB ile yapılan anlaşma ile
Küba'nın dış ödemeleri 1990'a kadar ertelenmiştir. ABD'nin uyguladığı tica­
ri ambargo ise halen sürmekte ve Küba ekonomisini önemli ölçüde etkilemek­
tedir.
III. DIŞ TİCARET
III.1. Genel Olarak Dış Ticaret
Global sosyal üretimin yaklaşık % 30'unu oluşturan ihracatı ile Küba
dışa bağımlı bir ekonomiye sahiptir. Toplam ticaretinin % 90'mı ise sosya­
list ülkelerle yapılmaktaydı. Bu ülkelerde meydana gelen politik ve ekono­
mik yapı değişikliklerinin ardından ilişkilerin yeniden kurulması ihtiyacı
ortaya çıkmıştır.
Küba'nın başlıca ihraç ürünleri şeker, nikel, tütün ve tarımsal
ürünlerden oluşmaktadır.
TABLO: 13
BAŞLICA İHRAÇ ÜRÜNLERİ (Milyon Pezo)
Şeker ve Şeker Ürünleri
Mineraller ve Konsantreleri
1987
1988
1989
4012.6
4116.5
3948.5
332.2
455.0
497.7
Tütün ve Tütün Ürünleri
90.5
98.4
83.6
Balık ve Mamul Ürünleri
144.3
149.0
128.8
Diğer Tarımsal ürünler
TOPLAM
250.9
248.2
211.3
5402.1
5518.3
5392.0
Tablodan da görüldüğü üzere şeker Küba ihracatının yaklaşık dörtte
üçlük kısmını oluşturmaktadır. Mineraller içinde ise nikel ağırlıklı olarak
yer almaktadır. Küba 80'1 i yılların sonuna kadar doğu bloku ülkelerine en
önemli ihraç maddesi olan şekerin 2/3'ünü, nikelin % 73'ünü ve turunçgille­
rin % 98'ini göndermiştir.
Küba'nın 780.7 milyon ABD doları olan ihracatı, 1987'de 483.4; 1988'
de 1301.7; 1989'da 1297.0; 1990'dâ 1322.2; 1991'de 1075.7 ve 1992'de 1200.8
milyon ABD doları olmuştur.
TABLO: 14
İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (FOB)
(1000 Pezo)
1989
1987
1988
7.405
28.607
37.032
169.073
164.339
176.940
36.848
38.490
54.835
85.468
226.253
216.071
143.998
183.542
136.026
Mısır
11.905
5.120
Fransa
Demokratik Almanya
57.585
66.854
10.467
54.429
281.597
311.430
285.913
Federal Almanya
28.350
73.015
71.395
Macaristan
66.710
35.533
55.437
İtalya
36.106
49.386
36.163
Japanya
77.171
109.206
104.074
Polonya
43.849
37.569
54.122
İspanya
84.903
81.521
85.031
7.759
18.870
31.308
48.746
12.163
72.615
3.868.736
3.683.073
13.365
42.491
3.231.222
113.782
5.402.100
5.518.300
5.392.000
Cezayir
Bulgaristan
Kanada
Çin Halk Cumhuriyeti
Çekos^lov^ya
İsveç
İsviçre
SSCB
İngiİtere
TOPLAM (Diğerleri dahil)
Küba'nın ihracatında eski SSCB ve doğu bloku ülkelerinin 1989 yılına
kadar olan ağırlığı dikkat çekmektedir.
Küba'nın ithalatında ağırlıklı olan ürünler ise; makina ve ulaşım
ekipmanı, gıda ve canlı hayvan, mineral yakıt ve yağlar ile imalat ürünle­
ridir.
TABLO: 15
BAŞLICA İTHAL ÜRÜNLERİ (Milyon Pezo)
1987
1988
1989
716.2
730.4
925.3
îçki ve Tütün
10.9
8.1
8.1
Hayvansal ve Bitkisel Yağlar
67.3
77.8
78.3
301.5
281.1
307.2
2.621.0
2 .589.0
2.629.0
Kimyasallar
447.2
433.8
530.2
İmalat Ürünleri
821.1
815.3
838.0
Makina ve Ulaşım Ekipmanı
2.353.7
2,.409.5
2.530.7
Muhtelif İmalat Maddeleri
TOPLAM
244.7
233.8
276.5
7.583.6
7. 579.8
8.124.2
Gıda ve Canlı Hayvanlar
Petrol Dışındaki Ham Materyaller
Mineral Yakıt ve Yağlar
Küba'nın toplam ithalatı 1986 yılında 2.521.4 milyon ABD doları
olurken; 1987'de 1.848.2; 1988'de 2.656.1; 1989'da 2.834.4; 1990'da 2.933.3
milyon ABD doları olarak gerçekleşmiş, 1992 yılında ise 2.017.8 milyona
düşmüştür, ülkelerin içinde bulunduğu ekonomik kriz nedeniyle ihracattan
elde ettiği gelire bağlı olarak 1993 yılında da ithalatın düşmesi beklen­
mektedir.
TABLO: 16
İTHALATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (1000 Pezo)
1989
1987
1988
Arjantin
124.339
127.506
179.198
Bulgaristan
183.980
171.797
177.501
32.992
28.553
37.134
Çin Halk Cumhuriyeti
100.750
175.886
255.483
Çekoslovakya
200.134
219.453
216.283
48.082
27.201
34.650
338.836
340.950
358.688
Federal Almanya
52.465
57.440
76.612
Macaristan
72.436
69.501
80.543
İtalya
45.825
75.850
62.577
Japonya
106.503
88.563
49.456
Meksika
72.064
108.022
79.954
Hollanda
18.393
13.999
22.875
Polonya
81.481
54.027
57.795
Romanya
182.112
179.918
155.970
İspanya
165.405
146.139
184.865
İsveç
13.547
11.985
13.970
İsviçre
36.731
31.884
50.887
Kanada
Fransa
Demokratik Almanya
5.445.979
SSCB
İngiltere
70.195
Vietnam
17.118
TOPLAM
7.583.600
5.364.418 : 5.522.391
81.769
59.746
8.747
7.579.800
20.568
8.124.200
K ü b a ^ n m ithalatında da ihracatında olduğu gibi eski SSCB ve doğu
bloku ülkeleri önemli yer tutmuştur. Bu ülkelerdeki değişimin ardından bo­
zulan ilişkiler, ülkeyi önemli ölçüde enerji ve gıda sıkıntısıyla karşı
karşıya bırakmış, kısıtlı döviz rezervleri ise bu maddelerin diğer ülkeler­
den ithalatını zorlaştırmıştır.
Küba içinde bulunduğu zor durumdan kurtulmak ve ihtiyacı olan madde­
leri temin edilebilmek amacıyla başta Latin Amerika ülkeleri olmak üzere
diğer ülkelerle ilişkilerini geliştirme çabası içindedir.
III.2. Türkiye-KOba Dış Ticareti
Türkiye ile Küba arasındaki karşılıklı ekonomik ilişkiler iki ülke
arasındaki coğrafi uzaklığın yanısıra izlenen dış ticaret politikalarının
da etkisiyle bugüne kadar pek fazla gelişmemiştir. Ancak son yıllarda Küba'
n m uyguladığı ekonomik açıklık politikası doğrultusunda ortak yatırımlara
yönelme suretiyle ekonomik ilişkilerin gelişmesi beklenmektedir, özellikle
turizm alanında yabancı sermayenin özendirilmesi çabaları dikkate alınarak
Türk turizm firmalarının bu ülkeye yönelmesi mümkündür. Küba turizmini güç­
lendirmek için 1990'da sahip olduğu 4000 yatak kapasitesini 1992'de 5000'e
çıkarmıştır. Sektörde çalışan kalifiye elemanlar ise bir başka avantaj ola­
rak kabul edilmektedir. Ulaşım problemini çözmek için ise, uluslararası
havacılık şirketleri ile anlaşmalar yapılmış bu arada Türkiye ile de bir
Havacılık Anlaşması imzalanmıştır.
Diğer yandan bugüne kadar eski doğu bloku ülkelerinden gerçekleştir­
diği ithalatının yön değiştirmesi sonucu Küba Türkiye için yeni bir pazar
olarabilir. Bu amaçla Doğu Avrupa ülkelerinden sağlanmakta olan ekipman
üretimi için gerekli girdiler yapılacak karşılıklı anlaşmalar sonucu Türk
sanayii için bir ihracat olanağı olabilir.
Türkiye ile Küba arasındaki dışticaret incelendiğinde Türkiye'nin
Küba'ya ilaç, mensucat ürünleri, telekomünikasyon aletleri ihraç ettiği,
Küba'dan ise çelik ürünleri ithal ettiği görülmektedir. 1992 yılı toplam
ithalatımız 887406 ABD doları olurken ihracatımız 118654 ABD doları olarak
gerçekleşmiştir. 1993 yılı ilk on
aylık ithalatımız 12552 ABD doları;
ihracatımız ise 433Û45 ABD doları olmuştur. 1992 yılına oranla 1993 yılın­
daki ihracatımız yaklaşık dört kat artmıştır.
Türkiye'nin Küba'ya ihracatı (1992 Yılı)
Malın Adı
Değer (ABD Doları)
Diğer Antibiyotikleri içeren ilaçlar
Fasoneli Bezayağı: m^
200 G, En
4.930.-
165 cm. Pamuk
%85 (lif)
3.758.20
ağarmamış
Polietilen.Polipropilenden diğ çuval,torba:
m^ ağırlık
Diğer dizel/Yarı dizel elektrojen grupları: güç
TOPLAM
120 gr.
75 kwa
101.427.80
8.538.04
118.654.04
Türkiye'nin Küba'ya İhracatı (1993 Yılı İlklOAy)
Malın Adı
Değer (ABD Doları)
Sentetik liflerden düz ağ mensucat
53.452.00
Diğer spor ayakkabıları: yüzü deri
6.400.57
Bileği kapatan, tabanı kösele, yüzü deri ayakkabı
2.056,27
Kuranpürtörlü teiekominikasyon için sayısal hat cihazı
371.136.00
TOPLAM
433.044.84
Türkiye'nin Küba'dan İthalatı (1992 Yılı)
Malın Adı
Değer (ABD Doları)
Kamış Melasları
764.90
Sinema için diğer pozitif 1er.renkli: en=
35 mm.
Diğer çelik haddeli kütük:Kesit dörtgen,%o25=
Demir-çelik rulo:Soğuk hadde (0.5 mm=
1.320.93
Karbon %o6
410.655.03
kalınlık (İmm) Diğerleri 474.664.66
TOPLAM
887.604.52
Türkiye'nin Küba'dan İthalatı (1993 Yılı İlklOAy)
Malın Adı
Değer (ABD Doları)
Homojenize / yeniden tertip edilmiş tütün
12.551.86
TOPLAM
12.551.86
IV. YABANCI SERMAYENİN TEŞVİKİ
Küba'nın eski SSCB ve doğu bloku ülke ekonomilerindeki çöküntünün
sonucu meydana gelen radikal değişikliklere reaksiyon olarak başlattığı
ekonomik açıklık politikasının ana amacı Küba ekonomisini uluslararası eko­
nomiye dahil etmektir. Bunda son yıllarda artan ABD ticaret ambargosunun da
rolü büyük olmuştur.
Küba'nın "ekonomik açıklık" politikası yabancı işadamı ve yatırımcı­
lara yeni fırsatlar sağlanmasını hedeflemiş ve 3 ana prensibe dayandırıl­
mıştır;
a) Yabancı yatırımların teşviki,
b) D I Ş ticaretin yeniden yönlendirilmesi,
c) Uluslararası turizmin yaygınlaştırılması.
1982 yılında çıkarılan ve yabancı sermayenin teşvikini öngören yasa
büyük ölçüde turizm sektörüne öncelik vermiştir. 1992 yılı Temmuz ayında
Anayasa'da yapılan değişiklikte ekonominin diğer sektörleri de kapsama
alınmıştır. Ortak yatırımda Küba tarafının maddi olanaklarının tamamlanma­
sı, üretim tecrübesi ve pazar olanaklarına sahip olan yabancı firmalar
tercih edilmektedir.
Yabancı yatırımcı yatırım yapacağı alanı belirledikten sonra Küba'lı
müteşebbis ile doğrudan bağlantı kurabilmektedir. Her proje hükümet komis­
yonunda incelenir ve onaylamada ulusal çıkarlar dikkate alınır. Yabancı ya­
tırımcı yasaya göre ortak yatırımda % 49 paya sahiptir. % 50 ve daha fazla­
sı için ise izin alınması gerekir. Devlet yabancı ortağın kazancını veya
net kârını ülke dışına serbestçe transferini garantilemiştir. Küba Uluslar­
arası Sigorta Şirketi yabancı yatırımcının ticari ve politik riskini garan­
ti altına almayı amaçlar.
1991 yılında kurulan yabancı danışmanlık şirketi (SCA) yabancı yatı­
rımcı açısından önem taşıyan yasal, ekonomik ve teknik konularda hizmet ve­
rir. Ayrıca Devlet Ekonomik işbirliği Komitesi ve Ticaret Odası enformasyon
hizmeti sunmaktadır. Yabancı yatırımcılar için hükümetçe 12 sektör belir­
lenmiştir. Bunlar; inşaat malzemeleri, tarım, gıda, ulaşım, elektronik,
matbaa, metalmekanik, temel endüstri, hafif sanayi, inşaat ve montaj, şeker
ve deniz ürünleridir.
Anayasa ile getirilen yeni düzenlemede en önemli değişikliklerden
biri de dış ticarette devlet monopolünün kaldırılması olmuştur. Devlet
teşebbüsleri yanında özel teşebbüsler, joint venture'ler ile diğer kişi ve
kurumlara dış ticaret yapma yetkisi ve olanağı tanınmıştır.
Uluslararası turizmin geliştirilmesi yönünde yeni inşa edilecek ve
mevcut tesislerin yenilenmesi amacıyla gerçekleştirilecek inşaatların ya­
bancı yatırımcılar için bir olanak olduğu belirtilmektedir. (Resmi tahmin­
lere göre 1995 yılında, Küba'yı 1 milyon turistin ziyaret etmesi beklenmek­
tedir.)
1992 yılında ülkeye gelen yabancı sermayenin sayısında artış olduğu
ve yıl sonu itibariyle toplam 3 5 ülkeden 276 yabancı sermayeli ortaklık
olduğu açıklanmıştır.
V. FAYDALI BİLGİLER
Saat
: Küba Greenwich saat diliminden 5 saat geridedir.
(yaz aylarında 4 saat)
Resmi Tatiller
: 1 Ocak : Kurtuluş Günü
1 Mayıs: işçi Bayramı
25-27 Temmuz: 1953 Devrimi Kutlamaları
10 Ekim: Bağımsızlık Günü
Para Birimi
: Küba Pezo'su
1 $ = 0,75.84 Küba Pesosu
(Uluslararası piyasa kuru, Kasım 1993 itibariyle)
Faydalı Adresler
-
T.C. Havana Büyükelçiliği
Avda la A, No.4215 entre 42 y 44
Miramar^ Havana
Tel: 7-22-3933
Teleteks: 511724
-
Küba Ticaret Odası
(Camera de Comercio de la Republica de Cuba)
Calle 21, No.661/701, esq. Calk A. Apda 4237,
Vedada, Havana
V I . KÜBA'DA FİNANSAL DÜZENLEMELERE AÎT ÇEŞİTLİ KURALLAR
- Joint Venture ve diğer ortaklıklar tarafından çalıştırılan yabancı
işçiler aldıkları ücreti Küba Merkez Bankası tarafından belirlenecek döviz
cinsinden yurt dışına gönderme hakkına sahiptir.
Bu ücretler çalışan adına işveren tarafından Küba Merkez Bankası ve­
ya Ulusal Bankacılık Sistemi altında işleyen herhangi bir bankaya vadesiz
tasarruf mevduat hesabına yatırılabilir. Çalışanlar yurt dışına gönderecek­
leri paralarını bir vadeli mevduat veya tasarruf hesabına transfer edebi­
lirler.
- Joint Venture ve diğer ortaklıklar fonlarını Küba Merkez Bankası'
nın bu konudaki düzenlemeleri doğrultusunda ülkedeki herhangi yabancı bir
banka veya ulusal bankacılık sistemi içindeki bir bankada döviz cinsinden
tutabilirler.
- Küba Merkez Bankası ihracatı ve uluslararası turizmi geliştirmek
amacıyla kurulan yabancı ortaklıklarla, özellikle kısa vadeli kredi ihti­
yaçlarını karşılamak ve diğer bankacılık hizmetlerinde kolaylık sağlamak
suretiyle işbirliği halindedir.
Yabancı ortaklıkların faaliyetlerinin gelişmesi halinde verilen kre­
diler genişletilebilir ancak bu uygulama ortak sermayeye yönelik olamaz ve
ABD doları cinsinden genişletiiemez.
Dış ticaret yapan devlet işletmelerine uygulanan kredi vadeleri or­
tak yatırımlara uygulanamaz.
- Yabancı ortaklıklar gerektiğinde ihtiyatlarını yıllık kârlarından
artırabilirler. Sermaye birikiminin % 15'ine ulaşıncaya kadar yıllık kârın
% 5'i ihtiyat payı olarak ayrılabilir. Herhangi bir şekilde bu ihtiyatın
kullanılması halinde ihtiyat payının yeniden tamamlanması için kârın % 10'u
kullanılabilir.
- Kübalı ve yabancı girişimciler arasındaki ortaklıklar Küba Merkez
Bankası tarafından belirlenen resmi döviz kurunu
a) Yerel para birimi cinsinden ödenmesi gereken maaş, ücret vb. hiz­
metlerde,
b) Yerel para cinsinden ifade edilmesi gerek vergi ve diğer mali
yükümlülüklerde,
c) Diğer döviz işlemlerinde
kullanabilirler.
- Yabancı sermayeli şirketler ve ortaklıklar konvertibl bir döviz
cinsinden veya yerel para cinsinden hesap açtırabilirler. Küba özel firma­
ları ve devlet teşekkülleri ise önceden bildirilen alım-satım veya diğer
işlemleri için hükümetçe karar verilen döviz cinsinden hesap açtırabilir­
ler. Bu hesaplar ulusal bankacılık sisteminde faaliyet gösteren bankalara
açılır.
- Yabancı sermayeli şirket ve ortaklıkların yerel para cinsinden
olan hesapları sadece, konvertibl döviz cinsinden sahip oldukları hesaplar­
dan transfer edilmesi; hak kazanılan geri ödemelerden ve Küba Merkez Bankasi'nca onaylanan diğer kaynaklar vasıtasıyla yapılabilir.
- Yabancı sermayeli şirket ve ortaklıklar yerel para cinsinden olan
hesaplarını; çalıştırdıkları Küba'lı personel veya ülkede yaşayan yabancı
işçilerin ücret ve maaşlarını ödemede; ülke topraklarındaki mal ve hizmet
satın alımlarında; vergi, resim, harç ve benzeri işlemlerde kullanabilir­
ler.
- Yabancı sermayeli şirketler ve ortaklıkların döviz cinsinden he­
sapları; para transferleri, kendi birikimleri, bu döviz cinsinden zimmetle­
rine kaydedilen paralardan kaynaklanır.
Bu hesaptan yapılacak ödemeler ise; mal ve ekipman satın alımları;
hizmet, yükleme, ulaşım harcamaları ile transit işlemleriyle ilgili harca­
malar; ülkede geçici olarak bulunan yabancı işçilerin ücret ve maaş ödeme­
leri; işçilerin günlük ücret ve harcamalarında; kira, sigorta ve benzeri
harcamalarda; kredi ve faiz ödemelerinde; yerel para cinsinden olan hesap­
larına transferler için; kar paylarında ve izin verilen diğer harcamalar
için olabilir.
Hesaptaki mevduat; ortaklığın yurt içi ve deniz aşırı bazı işlemle­
rinden de kaynaklanabilir; ortağın sermaye hissesinden; mal ve hizmetlerin
yurt dışına, yabancı sermayeli şirketlere^ özel firmalara, dövizle ödeme ve
satın alma yetkisi tanınan Kübalı özel ve devlet firmalarına satışından ve
izin verilen diğer işlemlerden kaynaklanabilir.
- Konvertibl bir dövizin yerel paraya çevrilmesi mevcut normlara
uygunluğu gerektirir
ve Küba Merkez Bankasının belirlediği kur uygulanır.
- Ulusal sınırlar içinde faaliyet yetkisi olan ve döviz hesabı açma­
sı talebinde bulunan yabancı sermayeli şirketler bu işlemler için gerekli
dökümaniarlâ birlikte ulusal bankacılık sisteminde faaliyet gösteren bir
bankaya başvurmalıdır,
- Konvertibl dövizle işlem yapma yetkisi verilen yabancı sermayeli
şirketler, ortaklıklar, Kübalı özel ve kamu işletmeleri satın alımlarında,
satış işlemlerinde karşı tarafın
konvertibl dövizle işlem yapma yetkisi­
ne sahip olup olmadıklarını kontrol etmelidirler.
- Ulusal sınırlar içindeki mal ve hizmet ödemelerinde ödemenin yapı­
lacağı döviz cinsini belirtmek kaydıyla çek kullanılabilir.
- Açıkça dövizle alım-satım yapma yetkisi verilmeyen firmalar, koo­
peratif sektöründe iş yapanlar ve gmel halkla olan ticari işlemlerde döviz
kullanılması yasaktır.
GÜMRÜK MEVZUATI
- Gümrüklerdeki yolcu giriş ve çıkışlarından, ithalat ve ihracat iş­
lemlerinden Dış Ticaret Bakanlığının denetimindeki gümrük baş müdürlükleri
sorumludur. Yetkili gümrük baş müdürleri görevli oldukları hava veya deniz
limanlarındaki varış, ayrılış, ithalat-ihracat işlemlerinde gözetim ve de­
netim yetkisine sahiptir.
İTHALAT
- İthalat denizyolu, havayolu veya posta ile yapılabilir.
- İthalat, yü»;ü taşıyan geminin yükünü boşaltmak amacıyla Küba karasularındaki herhangi bir liman veya alt limana girilmesiyle başlar ve yasal
olarak malların gümrükten çıkışıyla sona erer.
- Küba 1944'de Uluslararası Sivil Havacılık Anlaşmasına imza koymuş­
tur ve hava yoluyla yapılacak ithalatlarda bu anlaşma hükümlerine uyulur.
- Gümrük görevlisi tarafından geçiş izni verildikten ve yasanın
gerektirdiği koşullar yerine getirildikten sonra boşaltma işlemine izin
verilir. Kargo tasnif ve kontrol edilerek Gümrük Terminalinde kargo boşal­
tım cetveline kaydedilir.
- Gümrüğe giren ithal malı giriş tarihinden itibaren 30 gün içinde
çekilmezse terkedilmiş kabul edilir ve devlet el koyar. Benzer şekilde yol­
cu beraberinde getirilen eşyalar varış tarihinden itibaren 30 takvim günü
içinde alınmazsa aynı hüküm uygulanır.
- Dış Ticaret Bakanlığı kısıtlı bir süre için her tür ticari olmayan
malın geçici olarak ülkeye girmesine izin verebilir ve bu malların belirti­
len süre içinde re-eksportu gerçekleştirilir.
Geçici ithalata konu olan mallar;
a) Makineler, cihazlar, bilimsel, sanatsal, kültürel ve sınai amaçlı
araç ve gereçler,
b) Maden çıkarmada kullanılan makine ve aygıtlar; tarımsal veya hay­
van tarımında kullanılan aygıtlar,
c) Fuar, sergi, sirk, gösteri, tiyatro veya diğer gösteri faaliyet­
lerinde kişisel olarak kullanılan yardımcı araçlar.
- Posta yoluyla yapılacak ithalatlar Küba'nın da taraf olduğu
Universal Posta Konvansiyonu kurallarına tabidir. Posta paketleri, içeriği­
ni, yola çıkış tarihi ve gönderen ile gönderilenin isim ve adreslerinin
yeraidıği Gümrük Deklarasyonu ile birlikte gönderilir.
- İthalatı yasaklanmayan tüm mallar Küba'ya girebilir.
ithalata konu olan mallardan aşağıda belirtilenler ithalat vergisin­
den muaftırlar:
a) Eczacılık ürünleri, tekerlekli sandalyeler; bilimsel, teknik, sa­
natsal ve literatür yayınları; müzikal yayınlar, plaklar, kaset­
ler pedagojik amaçlı slayt ve filmler; protezler; görmeyenler
için kitaplar ve çeşitli araç gereçler.
b) Küba'ya geçici olarak yerleşen kişiler için gerekli eşya ve mo­
bilyalar.
c) Kübalı gemi veya uçak mürettebatı veya deniz işçileri ile yolcu­
lara ait eşya ve mobilyalar.
d) Küba'da burslu eğitim gören yabancı öğrencilerin kişisel eşyaları
e) Yurt dışında kazanılan madalya ve ödüller ile, Kübalı bilimadamı,
sporcu, sanatçı vb. Kişilere verilen ödüller, hediyeler (dokümanla­
rı ibraz edilmek kaydıyla).
KISITLAMALAR
- Turist sıfatıyla gelen yolcular sadece kişisel gereksinimlerini
ithal hakkına sahiptir. Gümrükte geçici olarak ithal edilen yani turistler
tarafından getirilen bu mallar için 5000 Küba Pesosu garanti talep edilir.
Bu paranın bir kısmı malların ülkeden çıkışı sırasında geri ödenir. Ancak
ülkeden çıkarılmadıkları takdirde Devlet Hazinesine katılır.
HAVA VE DENİZ TAŞIMACILIĞINDA GEREKLİ BELGELER
- Herhangi bir yabancı veya Kübalı ticari gemi diğer ülkelerden Küba
limanına vardığında gelinen ülkenin Küba'daki veya varılan limandaki konso­
losluğunun güvencesi altındadır. Bu konsolosluk veya temsilciliğin olmaması
halinde formaliteler gemi kaptanı tarafından yerinde getirilir.
- Gemi dokümanlarından kastedilen; kargo bildirgesi veya benzeri do­
küman, mürettebat ve yolcu ü s t e s i veya benzeri doküman, özel kargo, gemi­
nin ihtiyaçları (gemi levazımı) ve bagaj listesidir.
- Ulusal sınırlar İçinde faaliyet gösteren uluslararası hava taşıma­
cılığı hizmeti sunan Havacılık Şirketleri uğranılan her liman için Genel
Gümrük Giriş Deklerasyonu ve eklerini düzenlemek zorundadır. Bu firmalara
ait uçakların kalkış izinleri belirtilen dokümanların ibrazı ile gerçekle­
şir. Bu hava şirketleriyle herhangi bir anlaşması olmayan uçaklar istenilen
belgeleri ülkeye hem varışta hem kalkışta bulundurmak zorundadır.
- Uçaklar, yolcu, mürettebat ve kargoların giriş-çıkışıyla ilgili
tüm belgeler Uluslararası anlaşmalarca kabul edilen şekilde düzenlenir.
- Join venture veya diğer ortaklıkların ithalatçı sıfatıyla gerçek­
leştirecekleri ticari ithalatta geçiş izni için gerekli belgeler;
a) Mal Giriş Deklerasyonu aslı ve 3 kopyası
b) Hava Taşıma Senedi aslı veya konşimento
c) Ticari fatura aslı
d) Ambalaj listesi aslı
- Ticari olmayan malların ithalatında, ithalatçının geçiş izni alması
için gerekli belgeler;
a) Malların gümrü kmuayene belgesinin aslı ve 1 fotokopisi
b) Konşimento veya hava taşıma senedinin aslı
c) Ticari fatura aslı
d) Ambalaj listesi aslı
- İthal edilen mal yanıcı ve tehlikeli bir madde ise 24 saat içinde
gümrükten çekilmelidir, diğer mallar için bu süre 10 işgünüdür.
BAZI GENEL TİCARÎ KURALLAR
- Gerçek ve tüzel kişiler arasındaki ekonomik, finansal ve ticari
ilişkilerden kaynaklanan zorunluluklar Ulusal Sosyal ve Ekonomik Kalkınma
Master Planına dayalıdır.
- Ekonomik anlaşmalara taraf olabilecekler; Organizasyonlar, kamu
iktisadi devlet teşekkülleri, tarımsal kooperatifler, sendikalardır.
" Ekonomik anlaşmalar iki taraflı olabileceği gibi çok taraflı da
olabilir. Anlaşmalar yazılı olarak yapılır.
- Ekonomik anlaşmalarda yeralan fiyatiar-tarifeler, ödeme vade ve
şekilleri ve tüm finansal kurallar yürürlükteki yasa ve düzenlemelere uygun
olmalıdır.
- Alım-sâtım anlaşmalarında satıcı malı alıcıya teslim ücretlerini
üstlenir ve satın alan belli bir ücret ödemeyi kabul eder. Tarımsal ürün­
lerle ilgili anlaşmalarda satıcı malı teslim etmeyi alıcı da belli bir
ücret ödemeyi kabul eder.
- Tedarik anlaşmalarında sadece kamu tüzel kişileri taraf olabilir.
Bu anlaşmaya göre satın alan, ürünü işleme ve üçüncü kişilere transfer hak­
kına sahip olur.
- İnşaat kontratlarında müteahhit yasal hükümler uyarınca yatırımcı­
nın kabul ettiği vade ve ödeme uyarınca prosedüre uygun olarak mühendislik
ve mimarlık hizmetlerini yerine getirir.