psikofarmakoloji 2

PSİKOFARMAKOLOJİ 6
Duygudurum Bozuklukları Tedavisi
Doç. Dr. Şaziye Senem Başgül
HKU, Psikoloji YL, 2017 Bahar
www.gunescocuk.com
• Doç. Dr. Cem GÖKÇEN’in katkılarıyla
BPB
• Manik ve depresif durumlar arasında değişimle giden duygudurum
dalgalanmaları olur.
• %85 genetik geçiş ile olur.
• Toplumda ortalama %1 sıklıkta görülür.
• BPB olguların % 70 inde öncesinde yanlış tanılar aldıkları bildirilmektedir.
• % 50 ilk tanıları depresyondur.
• MDB kadınlarda 2 kat daha sık gözlenir, BPB genelde her iki cinsiyette
eşittir.
• Tedavisinde duygudurum düzenleyiciler en önemli ilaçlardır.
• Bipolar bozuklukta aşırı duygusal reaktivasyon
varlığının ve duyguların düzenlenmesindeki
bozulmanın sebebi olarak,
– ventral- limbik yolaktaki işlevsel hiperaktivasyon
(aşırı uyarılma) ile
– kortikal-bilişsel yolaktaki hipoaktivasyon (uyarılma
azlığı) yolakları arasındaki dengenin bozulması
gösterilmiştir.
• Duyguların kontrolünün dorsolateral prefrontal
korteks (DLPFK), anterior singulat korteks (ASK),
prekuneus ve limbik yapıları da içeren ağ
tarafından düzenlendiği bilinmektedir.
• Sonuç olarak bipolar hastalarda subkortikal yapıların duyguların kontrolü üzerinde yetersiz kaldığı
düşünülmektedir.
Kara ve ark 2013;5(1):1-14
Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar -Current Approaches in Psychiatry
• %70 daha önce yanlış tanı alıyor,
• %50 ilk hastalık dönemi depresyon,
• Mani döneminin 3 katı kadar uzun bir dönem
depresyon
(Timuçin Oral)
BP
depresyonu için karakteristik özellikler:
Artmış uyku ve/veya iştah,
Belirgin psikomotor retardasyon,
Psikotik özellikler,
Duygudurumda oynaklık,
Depresyonun erken yaşta başlaması (<20 yaş),
Oldukça yüksek yineleyicilikte seyir (>5 dönem),
Psikomotor değişiklikler,
Kısa major depresif dönemler (<3 ay),
Hızlı döngülü seyir,
Pozitif bipolar bozukluk aile öyküsü.
(Timuçin Oral)
• Türkiye Psikiyatri Derneği
• İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları
Sağaltım Kılavuzu
• 2003
1. Hastayı olabilecek en etkili ve hızlı yolla
depresyondan çıkarmak (toplumsal ve
mesleki işlevsellikte belirgin bozulma,
özkıyım riskini azaltmak)
2. İyileşmeyi hedeflerken manik kayma, döngü
hızlanması gibi durumlara karşı önlem
almak.
3. Uzunlamasına sağaltımı sağlamak.
En Sık Kullanılan DD ilaç: LİTYUM
• BP kısa dönem ve profilaktik tedavisinde en sık
kullanılan ilaçtır.
• Dengeye ulaşması 5-7 gün sürer.
• Böbreklerden emilir.
• Etki mekanizması tam olarak bilinmemektedir.
Lityumun Kullanıldığı Alanlar
•
•
•
•
•
•
BPD kısa dönem ve sürdürüm tedavisi
Manik ataklar
Şizofreni
Şizoaffektif Bozukluk
Siklotimik Bozukluk
Saldırganlık
Lityumun Yan Etkileri
• Susama
• Poliüri
• Mide sorunları
• Kilo artışı
• Tremor
• Halsizlik
• Bazı nadir nörolojik yan etkiler
• Hafif bilişsel yan etkiler
• Döküntü
• Troid etkileri
• Kalp etkileri
• Böbrek fonksiyonlarında azalma
Dehidrate, debilize, ve tıbbi hastalığı olan kişiler yan etki ve
toksisiteye açısından daha risklidir.
• İntihar önleyici etkisi kanıtlanmıştır (7-9
kat azaltır).
• Kesildikten sonraki ilk yılda intahar riskinin
20 kat arttığı bildirilmiştir.
KARBAMAZEPİN (Tegretol)
• Akut mani ve BPD tedavisinde de
kullanılmaktadır.
• Etkileri tam bilinmemektedir.
• Kullanım alanları Lİ ile aynıdır ama
BPD dışında sık kullanıldığı saldırganlık
belirtileridir.
Karbamazepinin yan etkileri
•
•
•
•
•
•
Anemi, agranülositoz
Hepatit
Deri bulguları
GİS yan etkileri
Kognitif bozukluklar
Kardiak yan etkiler
Na VALPROAT (Depakin)
• Antiepileptiktir.
• Migren ağrılarında da kullanılır.
• BPD, Şizoaffektif bozukluk ve saldırganlık
davranışlarında tedavi edicidir.
Valproatın yan etkileri
•
•
•
•
•
•
•
•
•
GIS yan etkileri
Sedasyon
Tremor
Dizartri
Ataksi
Kilo alımı
Saç dökülmesi
Hepatit ve
Pankreatit
• Lityum, karbamazepin ve valproat
kullanımında doz yavaş başlanmalı ve
kademeli olarak arttırılmalı ve kesilmelidir.
• Üç ilaç için da kan düzeyi takibi önemlidir.
• Lamotrijin: Ciddi cilt yan etkileri
• Gabapentin
• Topiramat: Böbrek taşı ve glokom
Kan düzeyleri ile izlenmezler.
Antipsikotikler
• BPD tedavisinde kulanılan diğer grup ilaçlardır.
• Özellikle de atipik antipsikotikler kullanılır.
• Olanzapinin valproata eşit profilaktik etkilere
sahip olduğu ve lityumla karşılaştırıldığında
daha üstün antimanik olduğu bulguları
bildirilmiştir.
• Aripiprazolün, plaseboya göre manik epizod
için profilaktik etkisi olduğunda gösterilmiş.
• Olanzapin ve aripiprazol bipolar idame tedavi
için FDA onayı almıştır.
• Geniş, çok merkezli bir plaseboya karşı
ketiapin monoterapisi çalışmasında;
akut bipolar depresyonda 300-600mg/gün
ketiapin ilk hafta ve daha sonrasında hızlı
başlangıçlı ekiye sahip olduğu saptanmıştır.
Benzodiazepin
• Akut ajitasyon olduğunda benzodiazepin
kullanılabilir.
Bipolar Bozukluk Tedavisi
• Tipik Antipsikotikler
• Yeni antipsikotikler
– Risperidon, olanzapin, ketiapin, ziprasidon,
veya aripiprazol
• Antidepresanlar
• Duygudurum Dengeleyiciler
– Lityum
– Valproat
– Karbamazepin
• DD + AP kombinasyonu
• DD + AD kombinasyonu
BP Depresyonda Yatarak Tedavi
Endikasyonları
•
•
•
•
•
•
•
İntihar riski, düşüncesi
Öz bakımda azalma (kilo kaybı)
Şiddetli depresif belirtiler
Sosyal destek yokluğu
EKT planlanması
Tedaviye dirençli depresyon
Komorbid durumlar
Psikotik Olmayan Depresyon Tedavisi
• Antidepresanlar %65-75 etkili
• Hafif-orta depresyonda veya
antidepresanların kontrendike olduğu
durumlarda psikoterapiler uygun
• Şiddetli depresyonda başlangıçta somatik
tedaviler şart (EKT, antidepresan)
• Yeterli bir antidepresan tedavisi: En az 8
hafta süreyle tolere edilebilen en yüksek
dozda
Psikotik Özellikli Depresyon Tedavisi
• EKT: 1. seçenek (%80-90 fayda)
• Antipsikotik-antidepresan kombinasyonunda,
başlangıçda sadece antipsikotik verilen birkaç günün
olması:
1. Primer psikoz varlığı değerlendirilir
2. Tedavi uyumu artar
3. Duyarlı bazı vakalarda antidepresanla psikotik
belirtilerin alevlenmesi engellenir
4. Tek başına antipsikotiğe yanıt veren %30-50
civarında hasta belirlenmiş olur
5. Bu şekilde yaklaşım hastaların %70-80’inde etkin.
• Antipsikotik dozu düşük tutulmalıdır.
Tedaviye Yanıtsızlık Durumunda
• Hastaların yaklaşık %25’inde yanıtsızlık olur.
• Yaklaşık %25’i yan etki nedeniyle tedaviyi bırakır.
Bu durumda;
• Farklı gruptan veya aynı gruptan ama farklı yan
etki profili olan bir antidepresan denenebilir.
• Kısmî yanıt gösteren hastaların %50’si Lityum
(600-900 mg) ilavesinden olumlu yanıt alınır.
• Tri-iyodotironin (T3) veya L-triprofan ilavesi
• EKT.
Sürdürüm Tedavisi
• Psikoeğitim
• Bilişsel Davranışçı Terapi
• Aile Terapisi
• Kişilerarası ilişkileri ve sosyal yaşantıyı
düzenlemek
BP Bozuklukta Psikolojik Tedavilerin Nüksü Önlemede
Etkisi
•
•
•
•
•
•
Hastanın hastalığı ve tedavisiyle uzlaşmasını kolaylaştırmak,
tedaviye katılımını artırmak,
Kendine güvenini sağlamak,
kendilik imajını düzeltmek,
Bireyin, duygudurumunu destabilize eden biyo- psiko-sosyal
faktörleri farketmesine yardım etmek,
Uyum bozucu ya da yüksek riskli davranışları azaltmak