çocuk ve gençlerde duygudurum bozuklukları

ÇOCUK VE GENÇLERDE
DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI
Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL
Psikoloji Lisans
www.gunescocuk.com
Tanım
Kişinin genel duygu durumundaki bir bozulma,
dış şartlara ve durumlara göre uygunsuz bir
duygu durum hali
Major Depresif Bozukluk
(MDB)
Mortalite, morbidite ve komorbidite riskini
büyük ölçüde arttıran ciddi bir rahatsızlıktır.
Çocuk ve ergenlerde görülen MDB çocukların ve
ailelerinin yaşantılarını, sosyal, akademik ve
ailesel işlevlerini olumsuz etkileyen, ciddi bir
psikiyatrik bozukluktur.
• Spitz, anneden ani olarak ayrılan 6-8 aylık
bebeklerde ağlama ve inlemelerin ardından
içe kapanma ve çevreye kayıtsızlık şeklinde
ortaya çıkan tabloyu “anaklitik depresyon”
olarak tanımlamıştır.
Epidemiyoloji
Yaygınlığı prepubertal çocuklarda %1-2,
ergenlerde ise %3-4
Ergenlik ve erişkinlik döneminde kızlarda
erkeklerden iki kat daha sık görüldüğü bildirilen
MDB, okul öncesi dönemde kız ve erkeklerde
benzer oranda görülmektedir.
Etyoloji
• Depresif bozukluklar diğer psikiyatrik
bozukluklara benzer olarak genetik, ailesel ve
çevresel etkenler arasında karşılıklı etkileşim
sonucu ortaya çıkmaktadır.
• Ailesinde depresyon görülen çocukların
depresyon geçirme riski daha yüksektir.
Etiolojide çevresel, genetik, biyolojik etkenler
birlikte rol oynamaktadır.
13-18 yaş grubu:
Yakınmalar erişkinlerinkine benzer, ama
dürtüsellik, irritabilite ile davranış değişiklikleri
daha çoktur. Okul performansında düşme
görülebilir.
Bu yaş grubunda daha küçük yaş gruplarına göre
daha çok uyku ve iştah değişiklikleri, erişkine
benzer intihar düşünce ve girişimleri
bulunmaktadır.
9-12 yaş grubu:
Yakınmalar erişkin yaş grubuna benzese de
sıkıntı, düşük özgüven, suçluluk, ümitsizlik,
evden kaçma isteği ile ölüm korkusu
yakınmalarına daha sık rastlanır.
6-8 yaş grubu:
Daha büyük yaş gruplarından farklı olarak
hissettiklerini dile getirmede zorluk yaşarlar.
Karın ağrısı, baş ağrısı gibi bedensel yakınmalar
büyük yaş gruplarına göre daha çoktur. Nedensiz
bağırmalar, açıklanamayan irritabilite,
başkalarınca gözlemlenen anhedoni temel
yakınmalar arasında olabilir.
3-5 yaş grubu:
• Bu gruptaki yakınmalar 6-8 yaş grubuna
benzer. Ancak yakınmaların DSMIVtanı
ölçütlerinde belirtilen “2 hafta boyunca sürekli
var olması” bu yaş grubunda olmayabilir.
Ayrıca yakınmalar arasında oyuna ilgide
belirgin azalma, özellikle oyunda kendini belli
eden yıkıcılık bulunabilir.
Değerlendirme:
Tam bir tıbbi ve psikiyatrik değerlendirme çok
önemlidir.
Çocuk gelişimsel açıdan ele alınmalı ve çocukla
yapılan klinik görüşmenin yanı sıra onunla ilgili
farklı kaynaklardan (anne-baba, çocuğun
öğretmeni ve diğer aile bireyleri gibi) bilgi
alınmalıdır.
Öz bildirim ölçeklerinden faydalanılmalıdır.
Ölçekler:
• Çocuklar İçin Depresyon Ölçeği: Belma Öy
1992 yılında Türk çocuklarına uyarlanmıştır.
• Çocuklarda Öz kavramı Ölçeği- Piers-Harris
Ölçeği: Çataklı ve arkadaşları tarafından 1986
yılında Türk çocuklarına uyarlanmıştır.
Ayırıcı Tanı
• Organik hastalıklar
• Psikiyatrik Hastalıklar
Prognoz:
• Çocuk ve ergen depresyonu iyileşebilen, ama
bazen de uzun süren, tekrarlayan, daha ciddi
hastalıklara dönüşebilen, intiharla
sonuçlanabilen bir hastalıktır.
Distimik Bozukluk
• Çocukluk ya da ergenlik döneminde başlayarak
kronik bir seyir izleyen distimi, depresyonda
görülen şikayetlerin daha hafif şiddette
olduğu, ancak daha uzun süre devam ettiği bir
bozukluktur.
Klinik:
• Distimik çocukların okul başarıları genelde
düşüktür. Bu çocuklar irrite, ters ve huysuz
olabilirler. Ya da isteksiz, dalgın ve sessizdirler.
Benlik saygıları ve toplumsal becerileri
düşüktür. Üzerine düşen görevleri yaparlar
ama özel bir ilgi alanı, zevk aldıkları uğraşıları
pek olmaz ve genellikle karamsardırlar.
BİPOLAR BOZUKLUKLAR
Bipolar bozukluk (BPB) genellikle ergenlik veya
erken erişkinlikte başlayan, belirgin mortalite ve
morbidite ile ilişkili olan, yüksek herediter geçiş
gösteren, kronik psikiyatrik bir bozukluktur.
Bununla birlikte erken çocukluk döneminde de
görülebileceğine dair olgu bildirimleri vardır.
Epidemiyoloji:
• Ergenlik öncesi bipolar bozukluğun prevelansı
hakkında bilgilerimiz yetersizdir.
• Yetişkin bipolar hastalarla yapılan retrospektif
çalışmalara göre; hastaların % 60’ından
fazlasında bipolar belirtiler 20 yaşından önce,
% 10-20’sinde 10 yaşından önce
başlamaktadır.
Klinik Gidiş:
• Ergenlik öncesi grupta BPB’nin klinik
görünümü çok tartışmalıyken, orta veya geç
ergen başlangıçlı bipolar bozukluğun klinik
özellikleri yetişkinlere benzer kabul edilir.
Çocukluk ve erken ergenlik döneminde çok
farklı klinik tablolarla ortaya çıkması ve diğer
ruhsal bozukluklarla sık komorbidite
göstermesi, çocukluk döneminde BPB tanı,
takip ve tedavisini zorlaştırmaktadır.
Manik epizodun ana belirtileri
• Duygudurum alanında
Yükselmiş duygudurum; öfori ve irritabilite
Hasta patolojik bir şekilde gerçek durumla ve hastalık
öncesi özellikleri ile uyumsuz kendini çok iyi hissetme,
neşe, keyif, mutluluk, coşku yaşamaktadır.
Ya da bir taşkınlık, hırçınlık, öfke ve saldırganlık
sergilemektedir.
Duygudurum sıklıkla öfori ve irritabilite arasında
dalgalanır, bunlara kısa süreli hüzün ve ağlamalar
eklenebilir.
• Bilişsel alanda
benlik değer yükselişi; grandiyösite, megalomani, ve
psişik eksitasyon.
Benlik değer duygusu ve kendine güven abartılı bir şekilde
yükselmiştir.
Yeni ilgi ve istekler ortaya çıkabilir.
Spontan dikkati ve belleği güçlenmiştir. Buna karşın
distraktibilite ortaya çıkar ve istemli dikkat azalmaktadır.
Düşünce çağrışımı hızlanmıştır.
Manik epizot psikotik boyutta ise sanrı ve varsanılar
eklenir.
• Motor alanda görülen ana belirtiler; konuşma
ve hareketin hızlanmasıdır.
Konuşma artmış, hızlanmış, basınçlı, sözü
kesilmez şekildedir. Çağrışımlarının çok hızlanmış
olması nedeniyle konudan konuya atlayan bir
konuşma biçimi hakimdir. Hareketler çok artmış,
hızlanmıştır. Riskli davranışlar sergilenir.
• Somatik alanda; uyku gereksiniminin azaldığı,
libido artışının olduğu görülür.
Hastanın uykusu çok azalmış yada hiç uyumuyor
ama uykusuzluktan yakınmıyordur. Cinsel istek
ve performansı çok artmış durumdadır.
• Hipomanik epizodun kriterleri manik epizodun
kriterlerine çok benzer.
• Hipomanide fark; işlevsellikte önemli bir
bozulmaya yol açmaması, yatışı gerektirmemesi,
psikotik özelliklerinin olmamasıdır.
• Semptomların ciddiyeti ve psikososyal
fonksiyonlarda azalma daha azdır. Bu nedenle
manik epizot tanısı kolay konabilmesine rağmen
hipomak epizodu tanımak daha zordur.
Çocuk ve ergenlerdeki görülen en sık
manik belirtiler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1. armış enerji,
2. distraktibilite,
3. basınçlı konuşma,
4. irritabilite,
5. grandiyozite,
6. yarışan düşünceler,
7. uyku gereksiniminin azalması,
8. öfori/ yükselmiş duygudurum,
9. yargı bozukluğu,
10. fikir uçuşması,
11.aşırı cinsellik
Sonuç olarak,
Çocuklukta başlayan BPB belirtileri üzerine birçok
tartışma olsa da pediatrik bipolar bozukluğa özgü
belirtileri şöylece toparlayabiliriz;
•
•
•
•
1) Uzun epizod şeklinde kronisite
2) Çoğunda karma epizod
3) Belirgin irritabilite
4) Sıklıkla DEHB (%75-%98) ve anksiyete
bozuklukları (%5-%50) komorbidite