Giriş: Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türkiye nüfusu ve

Özet
Giriş: Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türkiye nüfusu ve nüfus politikalarında
önemli dönüşümler gerçekleşmiştir. Planlı kalkınma dönemine geçişle birlikte
doğurganlığı azaltıcı politikaların izlenmeye başlanması sonrasında doğurganlık ve
nüfus artış hızı gerilerken, nüfusun yaş yapısı da bundan etkilenmiştir. Demografik
geçişe bağlı olarak, genç nüfusta azalmaya karşılık; yaşlı nüfusun artışı şeklinde nüfus
piramidinde son zamanlarda gözlenen bu değişim, Türkiye nüfusunda yaşlanma
sürecinin başladığını göstermektedir. Gerekçe: Türkiye'de 1935-2013 arasında nüfusun yaş yapısındaki değişim ve
yaşlanmanın çeşitli göstergelerle mekansal dağılımının haritalar ve grafiklerle ortaya
çıkarmaya odaklanıldığı bu araştırmada hedef, Türkiye nüfusunun yaş yapısını ve
değişimin illere göre haritalarla izlenebileceği bir yaş(lanma) atlası oluşturmaktır. Veri ve Yöntem: Araştırmada kullanılan nüfusun yaş verileri 1935-2000 arasındaki
dönemi genel nüfus sayımlarından, 2007 ve sonrasına ait yaş verileri ise ADNKS'den
elde edilmiştir. Araştırmada iki ayrı veri seti oluşturulmuştur. Bunlardan birincisi,
Türkiye toplamına ait veriler olup bu verilerden tablo ve grafikler ile nüfus piramitleri
oluşturulmuştur. İkincisi ise, cinsiyet bazında 5'erli gruplara göre iller bazında
oluşturulan yaş verileridir. İllere göre düzenlenen veriler, rakamlar ve oransal
değerlerin yanı sıra çeşitli yaş(lanma) göstergeleri hesaplaması sonuçları da ArcGIS
programı aracılığıyla her dönemin idari bölünüş haritası kullanılarak haritalanmıştır. Bulgular: Bu araştırmada, Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye nüfusunun yaş
yapısındaki değişimin, gerek mutlak rakamlar, gerek oranlar ve gerekse çeşitli
göstergelerle yönü, hızı ve boyutları belirlenmiştir. Nitekim, Türkiye'de en düşük
medyan yaş değeri 1970'de 19 iken, 2000'de 24.8, 2013'de ise 30.4 olarak
gerçekleşmiş; 2023'de 34, 2050'de 42.9 ve 2075'de ise 47.4 olarak gerçekleşeceği
öngörülmektedir. 1935'e göre ülke nüfusu 4.7 kat artarken, 65 + nüfusunun 9.4 kat,
85+ yaşlı nüfusun ise 8.5 kat artmış olması; 1950'de 15.5 olan yaşlanma endeksinin
2013'de 45.9'a yükselmesi Türkiye nüfusundaki yaşlanma eğilimini ortaya koymaktadır.
Doğurganlık hızı ve göçler nüfusun yaş yapısının Türkiye'deki dağılımı ve değişimi
üzerindeki etkili demografik süreçler olup, hemen her dönemde ülkenin batısı ile
doğusu arasında önemli farklılıklar göstermiştir. İllerin ve bölgelerin demografik geçiş
modelindeki konumuna bağlı olarak şekillenen yaşlanma, ülkenin batısında daha önce
kendini gösterirken doğusuna doğru giderek geciktiği görülmektedir. Özellikle
doğurganlık hızının bölgesel dağılımındaki farklılıklar bu görümde daha etkili
olmuştur. Sonuç: Demografik geçiş modelinin gelinen aşaması ile ortalama yaşam süresinin
artışı, Türkiye'de nüfusun yaşlanma eğilimine girmeye başladığını göstermektedir.
Türkiye nüfusunda gözlenen yaşlanma eğiliminin mekânsal dağılımı ise, illerin ve
bölgelerin bu modeldeki konumu ile illerin aldığı ve verdiği göçlerin yaş dağılımına
bağlı şekillenmektedir. Anahtar Kelimeler: Nüfus, Yaş Dağılımı, Bölgesel Farklılıklar, Türkiye.