avrupa birlii ülkelerinde yallara.indd

ÖN SÖZ
Demografik ve epidemiyolojik değişim, toplumun sağlık ve bakım ihtiyaçlarında önemli değişikliklere neden olmaktadır. Özellikle
teknolojik gelişme ve sağlık hizmetlerindeki ilerlemelere bağlı olarak
yaşam ömrü uzamaktadır. Yaşam süresinin uzamasının yanında doğum
hızının düşmesi de yaşlı nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranını artırmaktadır. Nüfusun yaşlanması ile birlikte artan kronik hastalıklar,
uzun süreli bakım hizmetlerinin planlanması ihtiyacını doğurmuştur.
Sağlık ve sosyal hizmetlerin ağırlıkla kamu tarafından karşılandığı birçok Avrupa ülkesi ve bazı gelişmiş ülkelerde, yaşlanmayla ortaya çıkan
sağlık ve bakım ihtiyacının karşılanması, sosyal güvenlik sistemi içerisinde sağlık bakımının yanında “uzun süreli bakım” sistemi olarak ele
alınmaktadır. Yaşlanma, ülkelerin sosyal sistemlerine ek finansal yükler
getirmekte ve sosyal sistemlerin sürdürülebilirliğini tehdit etmektedir.
Bu nedenle, özellikle uzun süreli bakımın daha iyi planlanması, kaynak
ihtiyacının belirlenmesi ve finansmanının sağlanması gereklidir. Bunun
için de farklı kamu programlarının, farklı sektörlerin ve özel girişimlerin koordineli bir şekilde yapılandırıldığı yeni yaklaşımların oluşturulmasına yönelik çalışmalar yoğunlaşmıştır.
Uzun süreli bakım politikası ve planlaması yalnızca gelişmiş ülkelerde görülen yaşlanma ve bunun getirdiği ihtiyacı karşılamaya yönelik
olarak düşünülmemelidir. TÜİK verilerine göre 2013 itibariyle toplam
nüfus içindeki yaşlı nüfus (65 yaş ve üzeri) oranı %7.7’ye ulaşmıştır.
Yaşlıların desteklenmesi Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının temel
sorumluluk alanlarından biridir. Sağlık Bakanlığı da 2010 yılnda başlattığı evde sağlık hizmetleriyle, bu kesimin ihtiyaç duyacağı sağlık
hizmetlerine ulaşılabilirliği desteklemektedir. Yerel yönetimler, sosyal
yardımlaşma ve dayanışma vakıfları, sivil toplum kuruluşları, gönüllü
iii
yardım kuruluşları ve ilgili özel sektör kuruluşları da bu hedef gruba
hizmet sunmaktadır.
Sunulan hizmetlerin çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından verilmesi bakım ve sağlık hizmetlerinde koordinasyon ihtiyacını doğurmaktadır. Bakım hizmetleri sosyal güvenlik kapsamında yer almadığından,
ihtiyacı olan kesim yeterli derecede bakım desteği ve hizmetine ulaşamamakta, bu hizmetler genellikle aileler tarafından karşılanmaktadır.
Mevcut durumda ülkemizde yaşlı aile bireyi bakımını, genellikle herhangi bir işte çalışmayan aile bireyleri, özellikle kadınlar üstlenmektedir. Evde bakımı yapan kişiler, ev dışında formal istihdama katılamamaktadır. Bu kişilerin çoğunun ekonomik açıdan düzenli gelirleri ve
emeklilik sigortaları olmadığından, mevcut durumda yapılan iş devletin yükünü azaltmaktadır, ancak evde bakımı sağlayan kişilere bu işin
ekonomik bir getirisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu kişilerin sosyal
hayata katılımları da sınırlı olmaktadır. Ekonomik ve sosyal kayıpların yanında, bakımdan sorumlu kişinin ruhsal ve bedensel sağlığının da
olumsuz etkilenmesi söz konusudur. Bu durum, cinsiyet eşitsizliği, gelir eşitsizliği ve sosyal dışlanma gibi sosyal politikalar açısından önemli
olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.
Ülkemizde son yıllarda yaşlılara yönelik sosyal politikalarla ilgili
çalışmalar yoğunluk kazanmıştır. Özellikle yaşlı bakım hizmetlerinin tek
bir modelle çözümlenmesi mümkün görünmemektedir. Farklı ülkelerin
bu alandaki deneyimlerinin karşılaştırmalı olarak gözden geçirilmesine
ihtiyaç duyulmaktadır. Avrupa ülkelerindeki uzun süreli bakım sistemlerinin incelenmesi ve daha iyi planlanması amacıyla, 2008-2012 yılları arasında Avrupa Komisyonu, 7. Çerçeve Programı tarafından finanse
edilen Avrupa Uluslarında Bakım İhtiyacının Değerlendirilmesi (Assessing Needs of Care in European Nations –ANCIEN) projesi yapılmıştır.
Çalışma kapsamında, 22 Avrupa ülkesinin uzun süreli bakım sistemine
ilişkin ülke raporları oluşturulmuştur. Bu çalışmada, ANCIEN projesi
kapsamında hazırlanan ülke raporlarından seçilen başarılı ülke örneklerinden Almanya, Belçika, Danimarka ve Hollanda’nın uzun süreli bakım
1
sistemlerinin Türkçe çevirleri yer almaktadır .
Sosyal refah politikalarının oluşturulmasında Türkiye özellikle
kamu sorumluluğunun ağırılıklı olduğu Avrupa Birliği ülkelerinin uygulamalarını takip etmektedir. Bu yayının temel amacı, Avrupa Birliği
1
ANCIEN Projesinin finansmanı Avrupa Komisyonu Yedinci Çerçeve Programı
tarafından karşılanmıştır (FP7 Health-2007-3.2.2, Hibe no. 223483).
iv
ülkelerinin uzun süreli bakım sistemlerinde uyguladığı farklı organizasyon yapıları, hizmet sunumu ve finansman yöntemleri ile ortaya çıkan
deneyimler ışığında, Türkiye’de uzun süreli bakım sisteminin oluşturulması çalışmalarına ışık tutmaktır. Başarılı ülke deneyimlerinin, sosyal
güvenlik sistemimizin değişen toplumsal ihtiyaçları karşılayabilecek
biçimde yapılandırılmasına, mevcut hizmetlerin etkinleştirilmesine ve
sürdürülebilirliğine katkıda bulunacağı düşünülmektedir.
“Avrupa Birliği Ülkelerinde Yaşlılara Yönelik Uzun Süreli Bakım Sistemleri ve Uygulamaları” başlıklı bu çalışma Doç. Dr. Zeynep Güldem Ökem ve Doç. Dr. Mustafa Can tarafından hazırlanmıştır.
Derleyenler bu çalışmanın hazırlanmasına katkılarından dolayı Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığından Aygül Fazlıoğlu ve Emre Töre’ye teşekkürlerini sunarlar.
Aralık 2014
v