Dünyamız Samanyolu Galaksisi

Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer
alır.
Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler.
ONUNCU GEZEGENİMİZ "SEDNA"
16 Mart 2004 — Adını Eskimo kültüründe okyanus tanrıçası Sedna’dan alan
göktaşı, 10 bin 500 Dünya yılı ile Güneş Sistem’nin en uzun yörüngesine sahip.
Gezegenin keşfi ile astronomlar arasında yeni bir tartışma başladı. Sedna’nın bir
gezegen olup olmadığı üzerine kafa yürüten bilim adamları, bu şekilde gezegen
kavramını ve Güneş Sistemi’nin de yapısal özelliklerini gözden geçiriyorlar.
Güneş Sisteminin 10. Gezegeni 'Buz ve Kaya Krallığı' mı?
Kısa adı NASA olan Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi tarafından fırlatılan
Sedna 4 teleskobu, Güneş Sistemi'nde yeni bir gezegen keşfetti.
Eğer bulgular doğruysa, 74 yıllık '9 gezegen' bilgisi tarihe karışacak. BBC'de
yayınlanan habere göre, NASA tarafından uzaya fırlatılan Sedna 4 teleskobu
tarafından gönderilen bilgilerle, Plüton gezegeninden daha büyük olduğu sanılan
yeni uzay cismi, ispat edilmesi halinde Güneş Sistemi'nin 10. gezegeni olacak.
Ancak astronomlar, bu cismin halen Güneş Sistemi'nin bir üyesi olup olmadığını
araştırıyorlar. Daha önce de Hubble Teleskobu tarafından tespit edilen cisimle
ilgili detaylı bilginin bu hafta içinde NASA tarafından dünya kamuoyurna
açıklanacağı kaydedildi. En son 1930 yılında varlığı ispatlanan Plüton
gezegeninden bu yana Güneş Sistemi'nde 9 gezegen olduğuna dair bilim
öğretisini alt üst edecek olan 'yeni gezegen', bilim adamları tarafından 'Buz ve
Kaya Krallığı' olarak ifade ediliyor.
GÜNEŞ SİSTEMİ’NİN SINIRINDA
Sedna, 10 bin 500 Dünya yılı süren Güneş’in etrafında bir tam dönüşü esnasında,
yıldıza sadece çok kısa bir süre için yaklaşıyor, ancak bi gezegenin ısınmasına
yetmiyor.
Gözlem adı 2003 VB12 olan Sedna kızıl parlak bir renge sahip; bilim adamları
parlak kızıl rengin, gezegenin bulunduğu Güneş Sistemi’nin dış bölgeleri için
oldukça olağandışı bir durum olduğunu belirtiyorlar. Dr. Brown, Sedna gibi Güneş
Sistemi’nin sonu sayılacak bir mesafeden Güneş’in hissedilmediğini belirtti. Dr.
Brown, Sedna gezegeninde bulunan bir kişinin Güneş’i toplu iğne ucu
büyüklüğünde göreceğini ifade ediyor. Bilim adamları Sedna’nın yüzey ısısının 240 derece olduğunu ve bu değerin son 4.5 milyar yıldır değişmediğini
belirlediler.
GEZEGEN ‘MADEN’İ
Sedna 1930’da Plüton’nun keşfinden sonra bulunmuş en büyük gök cismi. Kimi
astronomlar Sedna’nın Plüton’dan da daha büyük olabileceğini tahmin ediyorlar.
California Institute of Technology astronomlarından Prof. Michael Brown
liderliğinde yürütülen bir araştırma projesi kapsamında keşfedilen Sedna,
Dünya’dan 10 milyar kilometre uzaklıkta Kuiper Kuşağı olarak bilinen bölgede
yeralıyor. Kuşakta bulunan binlerce göktaşından şimdiye dek yaklaşık 400 tanesi
tam olarak keşfedildi.
Sedna’nın da içinde bulunduğu Kuiper Kuşağı, astronomlar tarafından bir
“maden” olarak nitenlendiriliyor. Yüzlerce buzdan göktaşı içeren Kiuper
Kuşağı’nda, 2000’de Varuna (900 km), 2001’de Ixion (1.065 km) ve 2002’de
Kuaoar (1.200 km) gezegensileri tespit edilmişti. Şubat ayında ise 1.800 km
çapında, 2004 DW gözlem adı ile bir başka gezegensi keşfedilmişti.
Bünyesinde binlerce benzer büyüklükte gök cisminin bulunduğu Kuiper Kuşağı
Sedna veya daha büyük yeni keşiflere gebe bir bölge. Sedna’nın daha önce
bulunan benzer göktaşlarından farkı kendi başına bir yörünge tutturmuş olması.
Arizona’da bulunan Tenagra Gözlemevi gezegenin yörüngesini belirlemek üzere
çalışmalara başladı.
GEZEGEN’LİK TARTIŞMASI
Sedna’nın keşfi gezegen kavramının sorgulandığı ve belki de yeniden
tanımlanacağı tartışmaları da alevlendirdi. Bir grup astronom Plüton’nun dahi bir
gezegen olmadığını düşünüyor. Yapılacak gözlemler sonunda, Plüton’u gezegen
sayılması için yeterli koşulların Sedna için de geçerli olduğuna dair fikir birliği
oluşursa, Güneş Sistemi’nin on gezegeni olacak. Bilim çevreleri, göktaşının bir
gezegen olarak değer kazanmasının daha geniş gözlemler gerektirdiğinin altını
çiziyorlar.
Bunların başında da göktaşının bağımsız Güneş merkezli bir yörüngesi olması
kuramı geliyor. Sedna’nın eliptik yörüngesinde Güneş’in etrafında tam dönüşünü
10.500 yılda tamamladığı belirtildi. Uzun çapı 135 milyar kilometre ile Sedna’nın
yörüngesi Güneş Sistemi’ndeki en uzun yörünge.
Gezegeni keşfeden Dr. Micheal Brown, göktaşını gezegen yerine, kaya ve buzdan
oluşan ve hacmen daha ufak olan “gezegensi” (planetoid) olarak nitelemeyi
tercih ediyor. Brown Sedna’nın yeterince yüksek bir yoğunluğa sahip olmadığını
düşünüyor.
Keşfi Havaii’deki Gemini Observatory’den Michael Brown ve Chad Trujillo ve San
Diego’daki Palomar Gözlemevi’nden Yale Üniversitesi astronomu David
Rabinowitz birlikte yaptılar. Ekip Sedna’nın etrafında dönen bir de uydusu
olduğunu keşfetti.
AY VE ÖZELLİKLERİ








Ay dünyamızın 1/50’si kadardır. Bu sebeple Ay’da yerçekimi
azdır(dünyadakinin 1/6’sı kadardır).
Ayda atmosfer yoktur. Bunun sonucunda ;
Hava ve su yoktur.
Meteorolojik olay (iklim) görülmez.
Meteorlar doğrudan ay yüzeyine düşer. Sonuçta büyük krater
çukurlukları oluşmuştur.
Günlük sıcaklık farkı fazladır. Bu sebeple mekanik çözülme fazladır.
Canlı hayatı yoktur.
İç ısısını kaybetmiştir. Bundan dolayı volkanik olay görülmez.
Ay günü: Dünyadaki herhangi bir meridyenin ard arda iki kez Ay’ın
karşısından geçinceye kadar geçen süredir. Bu süre 24 saat 50 dakikadır.
Güneş günü: 24 saattir.
***Ay günü ile güneş günü arasındaki zaman farkından dolayı bir yerde Ay her
gün bir önceki güne göre daha geç gözlenir ve gel-git olayı daha geç oluşur.
AY’IN EVRELERİ (Etkileri için tıklayınız)
Ay’ın aydınlık yüzünün dünyadan görünüşünde bir ay boyunca meydana gelen
değişikliklerdir. Yeniay ve dolunay evrelerinde büyük gel-git yaşanır. Sebebi
dünya , ay ve güneşin aynı doğrultuda olmasıdır. İlk ve son dördünde ise küçük
gel-git yaşanır.
Güneş tutulması, Ay’ın Güneş ile Dünya arasına girmesi ve bazı özel koşulların
sağlanması neticesinde meydana gelir. Tutulmanın olabilmesi için, Ay'ın, Dünya
etrafındaki yörüngesiyle Dünyanın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesişim
yerlerini belirleyen düğüm noktalarında veya bu noktalar civarında (Yeniay
safhasında) bulunması gerekir.
Bilindiği üzere bir yıl içerisinde Ay, Dünya etrafında 12 kez dolanır. Dolayısıyla,
eğer Ay’ın yörünge düzlemi Dünya’nınkiyle çakışık olsaydı, bir yılda 12 kez
Güneş tutulması meydana gelebilirdi. Fakat durum böyle değildir. Ay'ın ve
Dünya'nın yörüngeleri arasında 5°'lik bir açı vardır. Yörüngelerdeki bu konum
nedeniyle Güneş, Ay ve Dünya'ın aynı çizgi üzerinde olmaları çok sık karşılaşılan
bir durum değildir. Böylece her ay bir Güneş tutulması oluşması engellenmiş
olur. Nitekim bir yılda en az iki, en çok beş Güneş tutulması meydana gelebilir.
Bu tutulmaların da az bir bölümü Tam Güneş Tutulması'dır. Ayrıca Tam Güneş
Tutulması, Dünya üzerinde tam gölgenin düştüğü çok dar bir bölgeden
izlenebilir. Bu da Tam Güneş Tutulması'nın belli bir bölgeden görülme sıklığını
çok azaltır. Örneğin 11 Ağustos 1999'dakinden sonra ilk Tam Güneş Tutulması
21 Haziran 2001 tarihinde oldu ve Türkiye'den izlenemedi. Yurdumuzdan
izlenebilecek bir sonraki Tam Güneş Tutulması, ancak 29 Mart 2006'da
gerçekleşecek .
Ay dünya etrafındaki yörüngesini tamamlarken, dünyanın güneş ve ay arasında
kalmasına neden olabilir. Bu durumda ay yüzeyine düşen güneş ışınları dünya
tarafından engellenmiş olur. Karanlıkta kalan ay kısa süreli de olsa dünyadan
gözlenemez bu olaya ay tutulması adı verilir. Bulutsuz bir gecede çıplak gözle
rahatlıkla fark edilebilen bu olay, güneş tutulmasına göre, dünya yüzeyinde
daha geniş bir alandan gözlenebilir. Ay tutulmasının dünya yüzeyinden
gözlenebildiği alan dünyanın yarısından 24º kadar fazladır.
DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI
Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şekline GEOİD
denir.
DÜNYANIN BOYUTLARI
Ekvator çevresi: 40.076 km
Kutuplar çevresi: 40.009 km
Ekvator yarıçapı: 6378 km
Kutuplar yarıçapı: 6357 km
Karalar yüzölçümü:149 milyon km2(%29)
Denizler yüzölçümü: 361 milyon km2(%71)
KYK’de karalar %39 denizler %61
GYK’de ise karalar %19 denizler %81 dir.
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI








Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir meridyenin uzunluğundan fazladır.
Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır.
İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır.
Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır.
Yer şekilleri haritaya gerçeğe tam uygun olarak aktarılamaz.
Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur.
Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.
Yer çekimi kutuplara doğru artar.
DÜNYANIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI









Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder).
Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatine göre değişir.
Yerel saat farkları oluşur.
Günlük sıcaklık farkları oluşur. Buna bağlı olarak;
Meltem rüzgarları oluşur .
Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde)
Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur.
Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur.
Dinamik basınç merkezleri oluşur.


Yönler belirlenir.
Fotosentez meydana gelir.
DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE
DÖNÜŞÜNDE DOĞAN HIZLAR
ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme bağlı)




Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h) . Bu hız kutuplara
doğru azalır. Bunun sonucunda;
Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar.
Atmosferin kalınlığı Ekvator'da fazla , Kutup'larda azdır.
Ekvator'da yerçekimi az , Kutup'larda fazladır.
AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)
Dünyanın açısal hızı ;
24 saatte: 360
1 saatte : 15
4 dakikada :1 dir.
*** Açısal hız her enlemde aynıdır. Açısal hız sonucunda yerel saat farkları
oluşur.
DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI
Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge , meydana getirdiği
düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir. Dünyamızın yörüngesi
elips biçimindedir.
ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI



Dünyamız güneşe bazen yaklaşır, bazen güneşten uzaklaşır. Dünyanın
güneşe en yakın olduğu tarih 3 ocaktır. En uzakta olduğu tarih ise 4
temmuzdur.
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar. Böylece dünya
güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar. Sonuçta şubat ayı 28
gündür. Yani K.Y.K ‘de kış mevsimi iki gün kısa olmaktadır.
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır. Sonuçta yaz
mevsimi K.Y.K.’de iki gün daha uzun olmaktadır.
***Kısacası elips biçimindeki (elipsoid) yörünge mevsim sürelerinin farklı
olmasında etkilidir. Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim
süreleri birbirine eşit olacaktı.
EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
(Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 2327' , yer ekseni ile ekliptik arasında
6633 açı olması)










Dönenceler meydana gelir. Dönence: kuzey ve güney yarım kürelerde
güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir.
Matematik iklim kuşakları oluşur.
Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Güneş ışınları yıl içinde
dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla
düşerler. Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez.
Mevsimler oluşur. Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır.
Sebebi : güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin fazla
olmasıdır.
Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim yaşanması.
Gece gündüz uzunluğunun sürekli değişir.Bu değişim en az Ekvator'dadır.
Kutuplara doğru gidildikçe gece gündüz değişimi artar.
Güneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi.
Muson rüzgarlarının oluşması.
Aydınlanma dairesinin sürekli değişmesi.
Kutup bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin oluşması. Örnek:
Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanması.
***Dönence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen
eğikliği etkilidir. Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık
hareketin de etkisi vardır.
EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste
çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)






Dönenceler oluşmazdı.
Mevsim değişmesi olmazdı.
Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi.
Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi.
EKSEN EĞİKLİĞİ 20OLSAYDI:





Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı.
Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken , ılıman kuşak
genişlerdi.
Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu.
Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması azalırken tropikal kuşakta
sıcaklık ortalaması artardı.
Gece-gündüz arasındaki zaman farkı azalırdı.
*** Eksen eğikliğinin 2327' dan daha büyük olması durumunda
yukarıdakilerin tam tersi bir durum yaşanırdı.
MEVSİMLER
23 EYLÜL (EKİNOKS TARİHİ)








Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
K.Y.K.’de sonbahar , G.Y.K.’de ilkbahar başlar.
Aydınlanma dairesi kutup noktalarına teğet geçer.
Gece –gündüz eşitliği yaşanır.
Güneş tam doğudan doğup, tam batıdan batar.
Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı
anda batar.
Bu tarihten sonra K.Y.K.’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar.
Bu durum 21 mart tarihine kadar devam eder.
Kuzey kutup noktasında güneş batar.
21 ARALIK (SOLSTİS: GÜNDÖNÜMÜ







Güneş ışınları oğlak dönencesine dik düşer.
K.Y.K. ‘de kış, G.Y.K.’de yaz mevsimi başlar.
Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer.
K.Y.K.’de en uzun gece, G.Y.K.’de en uzun gündüz yaşanır.
Aynı meridyen üzerindeki noktalardan güney kutup noktasına yakın
olanda güneş daha erken doğar, daha geç batar.
Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar.
Bu tarihten sonra yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya
başlar. Bu durum 21 haziran tarihine kadar devam eder.
21 MART (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)



K.Y.K.’de ilkbahar, G.Y.K.’de sonbahar başlar.
Bu tarihten sonra yurdumuzda gündüzler 12 saatten daha uzun olmaya
başlar. Bu durum 23 eylül tarihine kadar devam eder.
Diğer bütün özellikler 23 eylül ile aynıdır.
21 HAZİRAN (SOLSTİS:GÜNDÖNÜMÜ)

Güneş ışınları yengeç dönencesine dik düşer.






K.Y.K.’de yaz , G.Y.K.’de kış mevsimi başlar.
Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer.
K.Y.K.’de en uzun gündüz, G.Y.K.’de en uzun gece yaşanır.
Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye
doğru gidildiğinde geceler uzar.
Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden kuzey kutup nokrasına yakın
olanda güneş daha erken doğar, daha geç batar.
Bu tarihten sonra yurdumuzda gündüzler kısalmaya başlar. Bu durum 21
aralık tarihine kadar devam eder.
GÖLGE YÖNÜ
Bir cismin gölgesi K.Y.K.’de dönenceler dışında sürekli olarak kuzeye düşer.
G.Y.K.’de ise dönenceler dışında sürekli güneye düşer.
Dönenceler arasında bulunan bir cismin gölgesi yıl içinde bazen kuzeye, bazen
güneye düşer. Bazen hiç gölge oluşmaz.
GÖLGE BOYU
Güneş ışınları 45 açıyla düştüğünde cismin boyu gölge boyuna eşittir. Güneş
ışınları bu değerden daha büyük açı ile düştüğünde cismin boyu gölge boyundan
daha büyük olur. Güneş ışınları daha küçük açı ile düştüğünde gölge boyu daha
büyük olur.
CİSİMLERİN GÖLGE YÖNÜ VE BOYUNA BAKARAK;





Bulunduğumuz yarım küreyi tespit edebiliriz.
Yerel saati bulabiliriz.
Güneş ışınlarının düşme açısını bulabiliriz.
Yön tayini yapabiliriz.
Enlem ve boylam derecesini tespit edebiliriz.