dijital gözetim

DİJİTAL GÖZETİM
İçerik
– Gözetim
– Gözetimin tarihi
– Geleneksel Gözetim
– Panopticon
– Dijital Gözetim
– Örnekler
Gözetim
1.
2.
Gözetme işi, nezaret
Himaye
Geleneksel Gözetim
• Günümüzün gözetim olgusunun anlaşılabilmesi için gözetimin
tarih boyunca hangi amaçlarla kullanıldığı ve geçirdiği
dönüşümlere yakından bakmakta yarar var.
• Bölüşüm ilişkilerinin var olduğu her toplumda artı değerin
denetiminin sağlanması için gözetimin bir araç olarak
kullanılması gerekliliğinden bahsedebiliriz.
• Dolayısıyla geleneksel/feodal toplumlardan günümüz
modern/kapitalist toplumlara kadar gözetimin varlığından söz
edebiliriz.
Geleneksel Gözetim
• İlk zamanlar gözetim, modernite öncesinde kral, ruhban sınıfı
ve toprak sahibi aristokrasiden oluşan iktidar blokunun kendi
boyunduruğu altında yaşayan toplulukları denetlemek için
daha çok askeri ve iktisadi alanlarda kullanılmış.
• Bu kapsamda;
– asker sayısının belirlenmesi,
– vergi amaçlı olarak tarıma dayalı nüfusun saptanması
– iskan politikalarının oluşturulması dönemin iktidarları
tarafından gözetimi kullanım amaçlarından bazıları
olmuştur.
Geleneksel Gözetim
• Yazı ve hesaplamanın ortaya çıkması ile bu dönemdeki
gözetim daha ileri bir aşamaya taşınmış buna bağlı olarak da
hasatın hesaplanması ve istiflenmesi, nesnelerin ayrıştırılması
için kayıt altına alma, veri toplama işlemlerini mümkün
kılmıştır.
• Bununla birlikte, bu dönemdeki gözetim olgusu teolojik bir
karaktere de sahiptir. Hemen her dini inanış insanların tanrı
tarafından her an gözetlendiği vurgusunu içermektedir.
• Bu sayede tanrının yeryüzündeki temsilcisi olan imparatorların
kuracakları gözetleme mekanizmalarından önce insanların
kendilerini ve birbirlerini dini kurallar ile gözetlemeleri
sağlanmıştır.
Geleneksel Gözetim
• Marx’a göre ise gözetim, emek ve sermayenin arasındaki
mücadelenin bir unsurudur.
• Köleliğin ortadan kalkması ve kapitalizmin gelişimine paralel
olarak biçimsel açıdan özgür hale gelmiş olan işçilerin düşük
maliyetle en yüksek üretimi sağlayacak şekilde
çalıştırılabilmeleri için, kapitalist yöneticiler kendilerini işçileri
denetlemek zorunda hissetmişlerdir. Bu sebeple işçileri
gözetlemek/izlemek için, günümüzde “yönetim” olarak
adlandırdığımız oluşum gelişmiştir.
PANOPTICON
• Michael Foucault ise, modern toplumda gözetimi anlatmak
için, Bentham’ın Panopticon hapishanesi metaforunu
kullanmıştır.
• Bentham’ın tasarladığı hapishane sekizgen biçiminde
bölmelerden oluşan bir binadır ve tam ortasında bir
gözetleme kulesi bulunmaktadır. Amaç kulede kimse olmasa
bile mahkumların her daim izlendikleri fikrine kapılmalarını
sağlamaktır.
• Foucault, panoptikon fikrinin modern güç kavramının babası
olduğunu düşünür. İzlenmese bile izlendiğini, ya da her an
izlenebileceğini düşünen birey kendi kendine bir otokontrol
mekanizması geliştirir ve kendini denetlemeye baslar.
PANOPTICON
• Gözetimin genişlemesi hiyerarşi, disiplin ve modern toplum
sınıflandırmaları içindeki temel gelişme sayılır.
• Foucault’a göre, özgürlüğü keşfeden “Aydınlanma Çağı”,
disiplinleri de keşfetmiş ve modern toplum bir anlamda
“gözetim” ve “disiplin”in egemen olduğu bir toplum haline
gelmiştir.
DİJİTAL GÖZETİM
• Foucault’un da ortaya koyduğu gözetim kavramı son dönemde
internet gibi enformasyon teknolojilerinin gelişim sürecine
paralel olarak özel bir önem kazanmıştır.
• İnternet sayesinde toplanan kişisel enformasyonun miktarı
sürekli artmıştır. Enformasyon teknolojileri, potansiyel olarak
olağanüstü kalabalık bir kitleyi, gözetimciler için,
görünmeksizin ya da bilinmeksizin izlenebilir hale getirmiştir.
Ayrıca geçmişin teknolojilerinden farklı olarak enformasyon
teknolojileri bilgiyi depolayabilmektedirler.
DİJİTAL GÖZETİM
• Bu görüşlerden hareketle Gary T. Marx, gözetim toplumu
kavramını ortaya atmıştır. Ona göre gözetim toplumu,
bilgisayar teknolojisiyle, bütünsel denetimin önündeki
engellerin yıkıldığı bir durumu ifade etmektedir. Yeni
teknolojiler, gözetim potansiyelini sürekli artırmaktadır.
• Ona göre içinde yaşadığımız gözetim toplumunda artık
hepimizin gizliği tehdit altındadır.
DİJİTAL GÖZETİM
• İnternetin gelişimi ile birlikte hayatımızın her alanında bizi
çevreleyen teknolojik öğeler denetimi anındalaştırmış ve
sonsuzlaştırmıştır.
• Yaşadığımız her alana; eve, ofise, okula ve cebimize giren
bilgisayar, mobil telefon, güvenlik kameraları vb. elektronik
araçlar, kişilerin çoğu zaman özel hayatına müdahale teşkil
eden, aslında kişilerin kolayca izlenmesini sağlayabilen
araçlardır.
• Kredi kartı bilgileri, şifreler, banka hesapları, etnik köken, din,
sağlık bilgileri, siyasi görüşler, görüntüler, kısacası kişisel
veriler mesafelerden bağımsız olarak edinilebilmekte; bu
bilgiler yasa dışı birçok faaliyetin malzemesi haline
getirilebilmektedir.
DİJİTAL GÖZETİM
• Son yirmi yılda büyük bir hızla gelişen internet, gerçek hayatın
dışında sanal bir alem yaratmış ve bu alem aynı zamanda
insanların izlerinden oluşan profillerin de deposu haline
gelmiştir.
• Gelişen teknoloji ile birlikte radyo ve televizyonlar, uydu
bağlantılı coğrafi bilgi sistemleri, taşıdığımız cep telefonları bizi
izleyen ve yerimizi tespit etmeye yarayan birer araç olarak
kullanılabilmektedir.
DİJİTAL GÖZETİM
• İnternet arama sonuçlarımız, girdiğimiz siteler, buralarda ne
kadar kaldığımız, e-posta hesaplarımız ve içerikleri, harita
aramalarımız, konum bilgilerimiz, cep telefonu rehberimiz,
paylaşılan veya buluta yüklediğimiz her şey, sağlık kayıtlarımız,
eğitim geçmişimiz, enerji kullanımımız, sosyal ağ hesaplarımız,
bu ağlardaki profil bilgilerimiz, sosyal çevremiz ve ağ
üzerindeki duygusal tepkilerimiz, haber başta olmak üzere
paylaşımlarımızın konusu, zamanı ve yoğunluğu, ağdaki güçlü
bağlar ve zayıf bağlarımız, okuma-dinleme-yeme-içme ve tatil
alışkanlıklarımız, eğlence tercihlerimiz ve satın alma
alışkanlıklarımız gibi bilgiler aracılığı ile dijital kimlik profilleri,
veri tabanlarında kayıt altına alınmaktadır.
DİJİTAL GÖZETİM
• Bu bağlamda internet ve sosyal medya
devletlere kitleleri gözetleme, kitlelere de
otoriteye karşı bir araya gelme imkanı sunuyor.
DİJİTAL GÖZETİM
• ‘’David Lyon, dijital gözetim alanlarını, amaçlarına ve neye
hizmet ettiklerine göre sınıflandırarak, belli bir çerçeve
oluşturmuştur.
–
–
–
–
1. Askeri ve istihbarat alanları
2. Devlet yönetimi, nüfus sayımı ve suç kontrolü alanları
3. İş gözetimi ve denetimi alanları
4. Tüketim ve tüketici yapılandırması alanları
Örnek Olarak…
• Julian Assange’ın Wikileaks belgeleri ile
hükümetlerin sıradan kullanıcıları da gözetim
altına aldığını ortaya çıkarmıştır.