Ekolojik Yerle*meler ve Ekolojik Y*pranma: *anl*urfa Örne*i

1
Ekolojik Yerleşmeler ve Ekolojik Yıpranma: Şanlıurfa Geleneksel Kent Dokusu ve
2
Karaköprü ilçesi
3
Hülya Öztürk Tel1 , Elmas Erdoğan2
4
5
2
Ankara Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Ankara.
Sorumlu yazar: 1Harran Üniversitesi, Mimari Restorasyon Bölümü, Şanlıurfa,
6
3183814 - 0546 6272145
7
:e-mail:[email protected]
8
Faks: (0414) 318 38 14
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1
(0414)
21
Özet
22
Dünya’da yaşanan köklü değişimler, ekolojik dengelerin ve geleneksel yerleşmelerin büyük
23
değişimlere uğradığı, karışıklık ve yenileme gerektiren bir kentsel görünümü ortaya
24
çıkarmıştır. Bu bağlamda, kaynakların etkin kullanımı ve Geleneksel yerleşmelerde
25
uygulanmış tasarım ilkelerinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
26
Bu makalede araştırma alanında yapılan inceleme ve alan etüt-analiz çalışması sonucunda
27
elde edilen verilerden yararlanılarak Şanlıurfa kenti geleneksel yerleşim alanları; ekolojik
28
yerleşim kriterleri kapsamında değerlendirilmiş, güncel gelişmeler ve yeni yapılanma
29
kapsamında Karaköprü ilçesinde oluşan ekolojik yıpranma belirlenerek koruma önerileri
30
sunulmuştur.
31
Şanlıurfa Kenti geleneksel yerleşim dokuları irdelendiğinde, yerel çevre kaynaklarının en
32
etkin biçimde değerlendirildiği gözlenmektedir. Diğer yandan, yeni gelişen karaköprü
33
ilçesinde, ekolojik yerleşme kriterlerine uygun olmayan yapılanmalar izlenmektedir. Yerel
34
kaynakların etkin kullanıldığı geleneksel Şanlıurfa kentsel dokusu ekolojik yerleşim
35
ilkelerinin yeni yerleşim alanlarında değerlendirilmediği belirlenmiştir. Karaköprü ilçesinde
36
nar ve fıstık bahçelerinin yok edilmesi ve bölge ekolojisine uymayan yerleşim alanlarının
37
oluşumu söz konusu olmaktadır. Karaköprü ilçesi konut bölgelerinde; sokak kavramı
38
yitirilmiş, imar planlarının belirlediği parsel sisteminden oluşan kimliksiz alan ve mekanlar
39
ortaya çıkmış, konut yakın çevrelerinde kullanıcıların gereksinimlerine cevap vermeyen yeşil
40
alanlar oluşmuştur.
41
Sonuç olarak; Şanlıurfa Kenti geleneksel yerleşim dokuları irdelendiğinde, yerel çevre
42
kaynaklarının en etkin biçimde değerlendirildiği gözlenmektedir ancak yeni yerleşim alanı
43
Karaköprü İlçesi’nin henüz yapılaşmamış kısımlarında, barındırdığı doğal kaynaklar
44
kentleşme baskısı olması nedeni ile ekolojik yıpranma ile karşı karşıyadır. Bunun
2
45
engellenmesi, ekolojik planlama ve tasarım ilkelerine dayandırılacak, imar planları ile
46
mümkün olduğu düşünülmektedir.
47
Anahtar Kelimeler: Ekoloji, Ekolojik Yıpranma, Şanlıurfa, Ekolojik Yerleşmeler
48
Abstract
49
Ecological Settlements and Ecological Degradation: Traditional City Pattern of
50
Sanlıurfa and Karaköprü Town
51
Comprehensive changes in the world have revealed an urban view which suffers big changes
52
in the ecological balance and the traditional settlements and requires confusion and
53
renovation. In this context, it has been needed the effective use of resources and the
54
sustainability and improvement of applied design principles in traditional settlements. In this
55
article, according to the results of data obtained from examinations made in research area and
56
field study analyses, traditional residential areas of Sanliurfa were evaluated under the criteria
57
of ecological design, ecological degradation in Karaköprü Town were determined in the
58
context of with the current developments and reconstructions and finally, some protective
59
measures were proposed.
60
When the traditional settlement patterns of Sanliurfa city were examined, it was observed
61
that local resources were used in the most efficient way. However, structurings that are not
62
appropriate for ecological settlement criteria have been observed in newly developing
63
Karaköprü Town.
64
It has been evaluated that principles of ecological settlements of traditional Sanliurfa
65
settlements in which local resources are used effectively were not applied
66
settlement areas. The destruction of Punica granatum and Pistacia vera gardens and
3
in the new
67
occurrence of the environments that does not fit to regional ecology in Karaköprü Town have
68
been observing
69
In the residential areas of Karaköprü Town, the concept of street has been lost, unidentified
70
areas and places consisted of parcel system determined by construction plan have been
71
emerged, and green fields nearby the residential areas, which do not serve to the need of
72
users, have been developed.
73
As a consequence, when traditional Sanliurfa city settlements examined, it was observed that
74
local resources were used effectively, however, the unconstructed parts of Karaköprü Town,
75
which is a new settlement area, are under risk of ecological devastation because their natural
76
resources that they harbour are under pressure of urbanization. Therefore, it was suggested
77
that construction plans based on ecological planning and design policies should be applied in
78
order to prevent this devastation.
79
The pattern, which is formed by sheltered streets and buildings with yards in a flat topography
80
and partly observed traditional settlement patterns having ecological design characteristics in
81
the city centre, is integrated with the environment both physically and functionally.
82
Key Words: Ecology, Ecological Degradation, Sanliurfa, Ecological Settlements
83
Giriş
84
Nüfus artış hızının sonucunda, kentleşme olgusunun hızlanması nedeni ile gerek kent çevresi,
85
gerekse kent içi düzeylerindeki açık ve yeşil alanların hızla kaybolduğu görülmektedir. Açık
86
ve yeşil alan kaybının kentlileri en çok etkilediği kesim ise, günlük yaşamın geçtiği, yapıların
87
yakın çevresinde oluşanıdır. Yapıların yakın çevrelerindeki açık ve yeşil alan kaybının,
88
geleneksel Türk toplumunda var olan yaşamın dışa taşma olgusunun köklü olması nedeni ile,
89
bugün kentsel yaşantısındaki olumsuz etkileri oldukça belirgindir.
4
90
Plansız ve düzensiz kentleşmeyle bireylerin doğal çevreye dayalı fiziksel ve sosyal
91
ihtiyaçlarını karşılayabileceği doğal kaynaklar tükenmekte, bu olguda insanların fiziksel ve
92
ruhsal sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bugünün insanı tümüyle doğal çevreden uzak,
93
yapay bir çevre içinde yaşayabilse de yeterince mutlu olamamaktadır. İnsanları mutlu etmenin
94
yolu; yapay çevreye doğal gereksinme kaynaklarını dengeli olarak kazandıran planlama ve
95
tasarım yaklaşımlarından geçmektedir. Bu noktada gündeme ekolojik yerleşmeler ve ekolojik
96
yıpranma olgusu gelmektedir.
97
Ekolojik yerleşimler, mevcut olanaklar ile, beslenme, barınma, çalışma, eğitim, sağlık, sosyal
98
ilişkiler gibi temel yaşamsal konularda tüm bireylerin bütüncül bir yaklaşıma sahip olarak
99
yaşamını tam bir bilinçle sürdürüldüğü alanlardır (Manisalı, 2011). Ekolojik yerleşmeler;
100
çevrelerine en az zarar ve kendine yeterli olacak şekilde bütüncül, karma kullanımları ile
101
kompakt olarak gelişen yerleşmeler olarak tanımlanmaktadır (Aydın ve Tezer, 2011).
102
Ekolojik yerleşmeler; Anadolu insanının geleneksel bilgisi ile akademik bilginin
103
harmanlanarak yöre insanı ile birlikte bir kırsal yaşam modeli oluşturmak, mümkün
104
olduğunca kendine yeterli bir ekonomik yapı içinde tarımdan, enerjiye, mimariden günlük
105
yaşamdaki diğer ihtiyaçlara kadar tüm gereksinimlerin karşılanması ve doğayla uyumlu bir
106
model oluşturmaktır (Ayman ve ark 2005). Türkiye’de yerel girişimlerin inisiyatifi ile
107
kurgulanan ve yürütülen bazı uygulamalar, ekoloji duyarlı projeleri gündeme taşımıştır.
108
Örneğin Küçükçekmece için öneri olarak hazırlanan Firuzköy Tohum Ekokenti yapımı 20
109
yıllık bir süreyi kapsamaktadır. Çanakkale eko-köy, Fethiye-Pastoral Vadi, ODTÜ-Güneşköy
110
bu örnekler arasında yer almaktadır.
111
Ekolojik yıpranma; çevrenin bozulması, hava su ve toprak gibi kaynakların tükenmesi, vahşi
112
hayvanların neslinin tükenmesi ve ekosistemin tahribatı olarak tanımlanabilir. Türkiye’de
113
nüfus artışı, hızlı endüstrileşme, teknolojik gelişme ve yoğun yapılaşmanın, doğal çevre
5
114
koşullarını olumsuz yönde etkilemesi sonucu kent yaşamında ekolojik açıdan yıpranmalar
115
meydana gelmiştir.
116
Bugün ortaya çıkan çevresel bozulma ve rahatsızlıkları fiziksel ve sosyal bozulmalar olmak
117
üzere iki kategoride değerlendirilmektedir.
118

Fiziksel Bozulmalar:
119
Çevre kirliliği (Hava, su, toprak kirliliği; gürültü kirliliği ve görüntü kirliliği).
120
Kent ikliminin (rüzgar, güneşlenme, yağış, nem ve sıcaklık değişimi) ve kent ekolojisinin
121
(çevredeki alışılmış canlı türlerinin tükenmesi, yağışların toprağa çekilmesi ve drenajının
122
zorlaşması vb) bozulması.
123

Sosyal Bozulmalar:
124
Kentlerde gerekli olan çocuk oyun alanları, spor alanları, park alanları, meydanlar gibi ortak
125
açık alan ve yeşil alanların yeterli miktarda olmaması genel olarak psikolojik ve sosyal
126
sorunlar yaratmaktadır (Aksoy ve ark., 2009).
127
Bu araştırmada, Şanlıurfa kenti geleneksel yerleşim alanları ve Karaköprü ilçesi; ekolojik
128
yerleşim değerlendirme kıstaslarına göre (yeşil doku, doğal çevre ve floranın korunması ve
129
iyileştirilmesi, malzeme, yerleşim alanı seçimi, sosyal ve mimari doku,ulaşım
130
ve konut alanları) değerlendirilmiş, güncel gelişmeler ve yeni yapılanma kapsamında
131
Karaköprü ilçesinde oluşan ekolojik yıpranma değerlendirilmiştir.
132
Materyal ve Yöntem
133
Şanlıurfa kenti; doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeybatıda Adıyaman, kuzeydoğuda
134
Diyarbakır illeriyle, güneyinde ise 789 km’lik Suriye sınırı çevrili tarihi bir yerleşimdir. 2013
135
yılında kentin, büyükşehir olması ile Eyyübiye, Haliliye ve Karaköprü olmak üzere üç merkez
136
ilçeye ayrılmıştır Araştırma kapsamında Şanlıurfa geleneksel kent dokusu ve Karaköprü İlçesi
137
ele alınmıştır.
6
138
Şanlıurfa geleneksel kent dokusu güneyde kale kuzeyde karakoyun deresi batıda Suruç yolu,
139
doğuda ise Akçakale yolu ile sınırlıdır. Şanlıurfa tarihi kent merkezi, Urfa Kalesi’ nin altında;
140
Balıklıgöl ve külliyeler (Halil-ül Rahman vb.) ile iç içe yer almaktadır. Ticari han ve çarşılar
141
da Balıklıgöl yakınında yer almaktadır. Karaköprü ilçesi ise kentin kuzeydoğusunda yer
142
almaktadır. Karaköprü İlçesi, henüz yapılaşmamış kısımlarında, barındırdığı doğal kaynaklar
143
üzerinde kentleşme baskısı olması nedeni ile çalışma konusu için potansiyel bir alandır (Şekil
144
1, Şekil 2).
145
Şanlıurfa geleneksel kent dokusunda bulunan ekolojik yerleşim ve Karaköprü ilçesindeki
146
ekolojik yıpranmanın belirlenebilmesi için için Şanlıurfa ve Karaköprü Belediyelerinden
147
alınan imar planları, koruma amaçlı imar planlarından yararlanılmış, yapılan projelerle ilgili
148
veriler değerlendirilmiştir. Araştırma alanında yapılan inceleme ve alan etüt-analiz çalışması
149
sonucunda elde edilen verilerden, alan fotoğraflarından konu ile ilgili yapılmış tez, araştırma
150
ve benzeri kaynaklardan yararlanılmıştır.
7
Karaköprü ilçesi
Geleneksel
Yerleşim
151
152
Şekil 1. Araştırma Alanı
153
8
154
155
Şekil 2. Şanlıurfa geleneksel kent dokusundan genel görünüm.
156
Bulgular ve Tartışma
157
Şanlıurfa geleneksel kent dokusu
158
Şanlıurfa geleneksel yerleşiminde konutların biçimlenmesinde iklim, gelenekler, inançlar ve
159
geniş aile yapısı çok etkili olmuştur. Şanlıurfa ve çevresinde yaz aylarının çok sıcak geçmesi,
160
yaz aylarının ilkbahar sonları ile sonbahar aylarının ortasına kadar sürmesi (Mayıs-Ekim)
161
evlerin avlulu, yazlık ve kışlık eyvanlardan oluşan etrafının kalın taş duvarlarla çevrili olarak
162
inşa edilmesinde etkili olmuştur (Yurt 1999). Evlerin duvarlarının yüksek ve kalın olması yaz
163
aylarında aşırı sıcaklıklardan korunma amaçlı olup, kuzey-batı istikametli hakim rüzgar
164
konutlarda ve avlularda hava sirkülasyonuna imkan sağlamaktadır (Şekil 3).
165
166
Şekil 3. Şanlıurfa geleneksel konutları.
9
167
Şanlıurfa geleneksel sokak dokusunda dar ve yüksek duvarlı sokaklar görülmektedir. Sokakta
168
yer alan elemanlar; sokağa taşan çıkmalar, kabaltılar, tetirbeler, meydanlar ve bazalt taş
169
(karataş) döşemeli yollardır. Sokakların dar tutulmasında sıcak iklim etkili olmuştur. Sıcaklığa
170
engel olan dar sokaklar sıcağın yaşandığı yörede gün boyu serin kalabilmektedir (Şekil 4).
171
172
Şekil 4. Şanlıurfa sokakları
173
Şanlıurfa’nın sıcak ikliminden dolayı malzeme olarak kalkerli taş (Urfa taşı) kullanılmış; bu
174
taş ilk çıkarım aşamasında kolayca şekil alabilen ve özellikle kullanıldıktan sonra hava ile
175
temas etmesi sonucu sertleşen bir taştır. Bu özelliğinden dolayı yaz aylarında serin bir ortam
176
meydana getirmektedir (Şekil 5). Böylece klima, buzdolabı vb teknolojilerin daha az
177
kullanılmasına; yani enerjinin etkin kullanılmasını sağlamaktadır. Oysa bugün bu yapım
178
malzemesi kullanılmadığından enerji tüketimi daha fazla olmaktadır.
179
180
181
10
182
183
184
185
186
Şekil 5. Şanlıurfa geleneksel konutlarında kullanılan Urfa taşı
187
Geleneksel konut alanları; iklimle dengeli olacak biçimde tasarlanmışlardır. Avlularda süs
188
havuzu ve bitkilerin yer almakta olup insanın nefes almasını sağlamaktadır. Avlularında;
189
Platanus orientalis (Doğu çınarı), Thuja orientalis (Mazı) Juniperus communis (Adi ardıç),
190
Olea europea (Zeytin), Punica granatum (Nar), Citrus aurantium (Turunç), Juglans regia
191
(Ceviz), Vitis vinifera (Asma), Hedera helix (Amerikan sarmaşığı), Nerium oleander
192
(Zakkum), Campsis radicans (Acem borusu), Rosa sp. (Gül), Buxus sempervirens (Şimşir) ve
193
saksılarda bitki yetiştirmesine önem verilmiştir (Şekil 6).
194
195
Şekil 6. Şanlıurfa geleneksel konut avluları
196
Şanlıurfa kent merkezinde; açık yeşil alanların ve kent parklarının yeterli düzeyde olmaması;
197
bireyleri sadece Balıklıgöl çevresindeki yeşil alandan yararlanmasına fırsat vermektedir. Bu
198
anlamda hafta sonlarında, hem Şanlıurfa halkı hemde ziyaret için gelen turistlerle birlikte
199
adım atmakta zorlanılan bir durum meydana gelmektedir. Şanlıurfa halkı sadece yeşil
11
200
alanlarda değil, yürüyüş yollarında da piknik yaparak yoğunluğu daha da arttırmaktadır. Kent
201
merkezinde ekolojik ayak izi fazlalığı olup, ekolojik yıpranmaya neden olmaktadır. Bunun en
202
önemli nedenlerinden biride kent merkezinde halkın kullanımına sunulan kent parkının
203
yokluğudur.
204
Karaköprü İlçesindeki Ekolojik Yıpranma
205
Şanlıurfa Kenti’nde kuzey-doğuya doğru gelişen yeni yerleşim alanı olan Karaköprü İlçesi,
206
alanın doğası değiştirilip dönüştürülerek imara açılmış, yoğun bir kentleşme meydana
207
gelmiştir. Karaköprü, 1992 yılına kadar organik meyve bahçelerinin (nar, antepfıstığı) olduğu
208
doğal niteliğini koruyan bir köy yerleşimi olmuştur (Şekil 7, Şekil 8).
209
210
Şekil 7. 1996 yılındaki Karaköprü İlçesi
Şekil 8. 2013 yılındaki Karaköprü İlçesi
211
Karaköprü İlçesi’nin ortasından Akpınar Deresi geçmekte olup her yıl nar festivalleri
212
düzenlenmektedir. Yoğun nüfus artışı, yerleşimin merkeze 5 km kadar yakın mesafede
213
bulunması ve plansız kentleşme ile ilçede belirgin bir ekolojik bir yıpranma yaşanmıştır. Nar
214
(Punica granatum) ve Antep fıstığı (Pistacia vera) türlerinden oluşan organik bahçe alanı
215
olması gereken tarımsal ve bahçelik alanlar imara açılarak önlenemez bir kentleşme
12
216
gerçekleşmiştir. Nar bahçeleriyle anılan Karaköprü İlçesi hızlı bir yapılaşma süreci yaşamıştır
217
(Şekil 9, Şekil 10).
218
219
Şekil 9. Karaköprü ilçesindeki hızlı yapılaşma
220
221
Şekil 10. Karaköprü ilçesinde tahrip olan nar ve fıstık bahçeleri (Orijinal 2013).
222
223
13
224
Karaköprü İlçesi’ne inşa edilen her yeni yapı ile ilçenin ekolojisi biraz daha bozulmuş; çevre
225
biraz daha sıkışmış ve binaların çevresinde tanımsız küçük ölçekli alanlar kalmıştır. Buna ek
226
olarak ilçenin dere tabanında olması; taşkın riski ile karşı karşıya kalmasına; zemininin
227
yumuşak toprak olması da gelecekte heyelan oluşmasına olanak tanımaktadır. Karaköprü
228
İlçesi’nin ortasından geçen Akpınar Deresi’nin 5 metre yakınına kadar binaların yapılmış olup
229
dere kenarında yeterli yeşil alanın bırakılmamıştır (Şekil 11, Şekil 12).
230
231
Şekil 11. Karaköprü ilçesi Akpınar deresinden görünüm.
14
232
233
Şekil 12. Karaköprü ilçesi Akpınar deresinden görünüm (Orijinal 2013).
234
Karaköprü’de
235
konumlanmasında doğal verilerden yararlanma göz ardı edilmiş; manzaraya, güneşe, rüzgâra
236
göre yönelme yapılmamıştır. Örneğin bir binanın dört bir çevresinden yolun geçtiği
237
kullanışsız parseller bile yer almaktadır. Taşıt yolu sirkülasyonunda denge bulunmayıp yollar
238
binaların dört bir yanından geçmektedir. Oysa geleneksel yerleşime baktığımızda konutlar
239
avlulu, sıcak iklime uygun gölgeli dar sokaklar, doğal malzeme olarak Urfa taşı kullanılmıştır.
240
Geleneksel yapı kültürü var olan ekolojik yapılar yeni yerleşim dokusunda bulunmamaktadır.
241
Geleneksel konutlarda; temiz hava, açık yeşil alan, su gibi doğal nesnelerden yararlanılırdı.
242
Konut avlularında havuz, selsebil gibi su ögelerinin, bitkisel elemanların, yapı hacimlerinin
243
bahçenin belirli kesimleriyle görsel, fiziksel ilişkide düzenlenmesi ve cumbalarla dış mekâna
244
uzanması mümkün olabilmekteydi. Oysa yeni yerleşimlerde her yerde olan bina kültürü ve
245
insanın nefes almasını sağlayacak yeşil alanlar yer almamaktadır. Bireylerin yaşam kalitesini
246
yükselten ekolojik yerleşimler yerini ekolojik yıpranmaya bırakmaktadır.
247
Yeni konutların, geleneksel konut ve avlu anlayışını örnek almadan inşa edilmesi, parselasyon
248
sistemi ile bina çevrelerinde anlamsız alanların bırakılması ve gerekli açık yeşil alanların
mevcut
olan
parsel
düzeni
15
ve
parsellerin
dar
boyutları,
yapının
249
bırakılmaması, kaldırım ve yol kenarlarının otopark gibi değerlendirilmesi, geleneksel kent
250
dokusundada yol kenarlarının belediyenin ücret karşığı otopark olarak değerlendirmesi kentin
251
yaşanılabilir olmasını engelleyen nedenlerdir.
252
Karaköprü ilçesinde, yeşil dokunun bütünlük göstermediği; mevcut aktif yeşil alanları
253
oluşturan park, çocuk oyun alanı ve spor alanlarının hem ilçe hemde mahalleler düzeyinde
254
etki alanları itibariyle homojen bir dağılım göstermediği görülmektedir.
255
Şanlıurfa Kentindeki Ekolojik Yıpranmanın Nedenleri
256
Şanlıurfa’daki ekolojik yıpranmanın nedenleri yeni yerleşimle, geleneksel yerleşimin ekolojik
257
yerleşim değerlendirme kıstaslarına göre (yeşil doku, doğal çevre ve floranın korunması ve
258
iyileştirilmesi, malzeme, yerleşim alanı seçimi, sosyal ve mimari doku, ulaşım ve konut
259
alanları) karşılaştırılmasıyla açıklanmıştır (Çizelge 1).
260
Çizelge 1. Şanlıurfa’daki yeni yerleşim alanlarıyla, geleneksel yerleşim alanlarının karşılaştırılması.
261
Karşılaştırma
Yeni Yerleşim Alanları
Geleneksel Yerleşim Alanları
Ölçütleri
Yeşil doku
Yanlış parselasyonla binaların
Konut alanlarını iklimle dengeli
etrafında yeterli yeşil alan
yapılması sıcaklığa engel olan dar
bırakılmaması, insanların nefes
sokaklar, avlulu, çatı bahçeli, süs
alacak alan bulamadıklarından
havuzu ve bitkilerin yer aldığı
sağlıklarının bozulması. Kentlerin
mekanlarda insanın nefes almasını
sağlayan avlular yer almaktadır.
16
yaşanılabilirliğinin azalması
Kent merkezinde yeterli kent
parkının olmaması.
Park alanlarının homojen
dağılmaması, işlevlerinin
yetersizliği.
Doğal Çevre Ve Korunması gereken Nar (Punica Geleneksel konutların avlularında
Floranın
granatum) ve Antep fıstığı (Pistacia Platanus orientalis (Doğu çınarı),
Korunması Ve
vera) türlerinden oluşan organik Thuja orientalis (Mazı) Juniperus
İyileştirilmesi
bahçe
alanı,
imara
açılarak communis
önlenemez bir kentleşme olmuştur.
(Adi
ardıç),
Olea
europea (Zeytin), Punica granatum
(Nar), Citrus aurantium (Turunç),
Karaköprü’de
yeralan
Akpınar
Deresi’nin 5 metre yakınına kadar
binaların yapılması. Dere kenarında
yeterli yeşil alanın bırakılmaması.
Juglans regia (Ceviz), Vitis vinifera
(Asma), Hedera helix (Amerikan
sarmaşığı),
Nerium
oleander
(Zakkum),
Campsis
radicans
(Acem borusu), Rosa sp. (Gül),
Buxus sempervirens (Şimşir)
saksılarda
bitki
ve
yetiştirmesine
önem verilmesi.
Yapım malzemesi olarak; bina
Yapım malzemesi olarak; urfa
cephelerinde yöreye uygun olmayan taşından yararlanılması.Urfa taşının
Malzeme
malzemelerin kullanılması.
yapıyı kışın sıcak yazın serin
tutması.
17
Yerleşim alanı
seçimi
İmar planının ve tasarım kararlarının Zemini sağlam alanda yapılanma
geleceğe yönelik adaptasyon
vardır.
kabiliyetinin olmaması.
Bina zemininin yumuşak zemin
olması sebebiyle sağlam
olmaması.Bina bahçe duvarlarıda
bile gözle görülür kaymaların
olması.
Sosyal ve mimari Sokak dokusunun olmaması.
Dar ve güneşi engelleyen sokak
dokusunun yeralması.
doku
Yeni yapılarda avlu, havuz vb.
yerine sıradan bina anlayışı söz
Geleneksel konutlarda avlular,
havuz, selsebil gibi su ögelerinin,
konusudur.
Nar ağacı ve saksı bitkileri, yapı
Binalarda
çatı
bahçesi
yerine, hacimlerinin bahçenin belirli
çatılarda anten ve güneş enerji kesimleriyle görsel, fiziksel ilişkide
sistemlerinin bozuk görüntüsü.
düzenlenmiş ve cumbalarla dış
mekâna uzanmıştır.
Doğa değerlerini yaşantıya katma
ve onlardan yararlanma (örneğin
çatı bahçelerinden yararlanma)
18
Ulaşım
Bina önlerindeki kaldırımlar ve yol Geleneksel
kenarları
otopark
değerlendirilmekte
konutların
yapıldığı
olarak dönemlerde araç ve trafik yoğun
olup
ulaşımın olmadığından
aksamasına neden olmaktadır.
otoparka
ihtiyaç
duyulmazken günümüzde bir aracın
geçebileceği dar sokaklara araç
Yaya bölgelerine yer verilmemiştir.
park edememektedir.
Yaya bölgelerine yer verilmemiştir.
Konut alanları
Konut alanlarında ortak kullanım
alanlarına yer verilmemiştir.
262
263
Sonuç
264
Şanlıurfa Kenti geleneksel dokusu ve Karaköprü ilçesi ekolojik yerleşim ilkeleri açısından
265
incelenmesi sonucunda bazı öneriler belirlenmiştir. Bunlar;
266
 Ekolojik yerleşim kriterlerine göre kentsel çevrenin bir bütün olarak ele alındığı imar
267
planlarının yapılması,
268
 İmar planları yapılırken tarımın yapılabileceği alanların korunup, tarım yapılamayan
269
alanların imara açılması gerekmektedir. Şanlıurfa kentine baktığımızda kentin batıdaki Akabe
270
Toki konutlarının bulunduğu alan yeni yerleşim için uygun alanlardır. Bu kısımda yaygın bitki
271
örtüsü bulunmayan, zemini sağlam kayalık, taşlık ve çorak araziler yeni yerleşime
272
açılabilecek uygun alanlardır.
19
273
 Yeni yerleşimde Akpınar Deresinin, planlama ve tasarım çalışmalarının, dere kenarlarının
274
sahip olduğu fiziksel ve ekolojik özelliklerinden dolayı titizlikle yapılması gerekmektedir.
275
 Balıklıgöl’den başlayarak hanların içinden geçen, buranın hem drenajını sağlayan, hem de
276
geçtiği alanlarda mikroklima yaratan bir küçük kanal/su sistemi bulunmaktadır. Bu su
277
sisteminin geliştirilmesi için Haşimiye Meydanı’na su ögesi ve yöreye özgü bitki türleri
278
getirilmelidir.
279
 Geleneksel kent dokusunda Haşimiye Meydanı onu çevreleyen Sarayönü Caddesi ,Göl
280
Caddesi, geleneksel çarşı bölgesi ile iç içe bir meydandır. Bu meydanın geleneksel dokuyu
281
bozan yapılardan arındırılarak ekolojik yerleşim kriterlerine uygun mekan olarak
282
düzenlenmesi,
283
 Şanlıurfa geleneksel kent dokusunda; ekolojik hassasiyetler ve etkileşimlerin göz önünde
284
bulundurularak akarsu sistemlerinin ve hava koridorlarının belirlenmesi, bu sistemlerin
285
sürdürülebilirliğini sağlayacak plan kararı ve hükümlerinin geliştirilmesi esastır. Bu hava
286
koridorunu sağlayan geleneksel dokudaki Sarayönü Caddesi’nin yeşil alan miktarının
287
arttırılarak hafif raylı sistem ve yaya bölgesine ayrılması ve bu caddenin meydanlarla
288
desteklenmesi gerekmektedir. Bir diğer hava koridoru olarak değerlendirilecek kısımda
289
Kızılkoyun mağaralarının üst kısmı tampon yeşil alan olarak değerlendirilecek kısımdır.
290
 Ekolojik öneme sahip alanlar içerisinde yer alan kırsal yerleşimlerin gelişme kararlarında;
291
özgün doğal yapının korunması için gerekli önlemlerin alınması esastır. Karaköprü ilçesinin
292
henüz yapılaşmamış kısmının yapılaşmaya açılmaması Nar (Punica granatum) ve Antep
293
fıstığı (Pistacia vera) türlerinin bulunduğu organik bahçelerin korunması gerekmektedir.
294
 Kent merkezinde belirli kısımlarda aydınlatmada alternatif olarak güneş enerjisi
295
kullanılmaktadır. Bunun kentin tümünde yaygınlaştırılması gerekmektedir.
20
296
 Geri dönüşüm ve geri kazanımın sağlanması, yeniden değerlendirme olanaklarının
297
arttırılması gerekmektedir.
298
 Yeşil alanlarda yöreye uygun doğal bitki türlerinin kullanılması hem bakım maliyetini
299
azaltacak hemde sudan tasarrufu sağlayacaktır.
300
 Çim alanların yoğun olmadığı yöreye uygun bitki türlerinin kullanılması suyun etkin
301
kullanımını sağlayacaktır.
302
Sonuç olarak; Şanlıurfa geleneksel yerleşim dokularının genel olarak, Ekolojik tasarım
303
özellikleri taşıdığı, gerek fiziksel gerek işlevsel olarak içinde bulunduğu doğal çevre ile
304
entegre olduğu ancak, Karaköprü İlçesi’nin, barındırdığı doğal kaynaklar kentleşme baskısı
305
olması nedeni ile ekolojik yıpranma ile karşı karşıya kaldığı belirlenmiştir. Bunun
306
engellenmesi için ekolojik planlama ve tasarım ilkelerine dayandırılan imar planlarının
307
oluşturulması gerektiği belirlenmiştir.
308
Kaynaklar
309
Aksoy, Y., Turan, A.Ç., Samur, D. 2009. İstanbul İli Fatih İlçesi Açık Yeşil Alanlar ve
310
Yapılaşmanın Ekolojik Açıdan Yıpranmışlık ve Geri Dönüşüm İle İlgili Olarak
311
Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi
312
Dergisi, 2: 91-110.
313
Aydın, B., Tezer, A., 2011. İmar Planları Ekolojik Planlamaya Adapte Edilebilir mi?
314
Ekoyapı Dergisi, 3:100-105.
315
Ayman, O., Eroğlu, M., 2005. Türkiyede Ekolojik Yerleşimler Ekolojik yerleşimlerde
316
Türkiye’nin
317
(Erişim tarihi:20.03.2013).
şansı!
http://www.ekolojik.com.tr/ekoloji-turkiyede-ekolojik-yerlesimler
21
318
Karagüler, S. 1993. Yapılaşma Sonucu Yeşil Alan Azalmasındaki Sakıncaların
319
Giderilmesi İçin Binalarda Bitki Kullanımı. İTÜ Fen Bil. Ens., Doktora Tezi,
320
Manisalı, N. 2011. Ekolojik Yerleşimler Üzerine Bir Değerlendirme: İstanbul’dan
321
Örnekler. Gebze Yüksek Teknoloji Ens., Fen Bil. Ens., Yüksek Lisans Tezi,
322
Yurt, R. 1999. Geleneksel Şanlıurfa Ev Mimarisine İklim Özelliklerinin Tesiri. Harran
323
Dergisi. 55: 3-6.
22