`YENİÇAĞ`A DOĞRU

‘YENİÇAĞ’A DOĞRU
• Rönesans ya da Yeniçağ birdenbire
başlamadı.
• Ortaçağ’ın toplumsal sınıfları,
– Loncalar
– Kilise
– Toprak aristokrasisi (soylular)
varlıklarını yüzyıllar boyunca sürdürdüler;
ancak, güçleri giderek azaldı.
1200
1300
1400
1500
1600
1700
RÖNESANS
Modern kentin başlangıcı
YENİ ÇAĞ
BAROK
1
Perugia’nın gözetleme kuleleri. XIII.yy
Kentler arası rekabet
ve
güvenlik sorununun kent mekanındaki yansıması
Dışa açılma çabaları: Doğu’da arayışlar !
Bir manastır
şövalyesi
Tripoli_Suriye_
KrakdesChevaliers_1140-1250
Dinsel ve askeri kurumlar iç içe
2
Dışa açılma çabaları: Doğu’da arayışlar !
Haçlılar Konstantinopolis’e giriyor 1204
Tarihteki en
büyük barbarlık
(yağmacılık ve
vandalizm)
olaylarından
birisi
(Delacroix, 1840)
BARBAR:
• Uygar olmayan
• Yunan/Romalı
olmayan
• Hristiyan olmayan
• Öteki
Dışa açılma çabaları: Doğu’da arayışlar !
Gezginler
ve
tüccarlar
yeni pazarlar
peşinde
MarkoPolo-KubilayHan karşısında ca.1280
3
Bir kalede
Müslüman
askerler
tarafından
kuşatılmış
Haçlılar.
XIV.yy
minyatürü
Toplumsal algılama sanata yansıyor…
MODERN KENTİN
BAŞLANGICI
XV. – XVIII. YY
4
1200
1300
1400
1500
1600
1700
RÖNESANS
Modern kentin başlangıcı
YENİ ÇAĞ = ERKEN MODERN
BAROK
RÖNESANS
(Fr.) Yeniden doğuş = Klasik Antik dönemin değerlerinin ve sanat
biçeminin canlanması.
Avrupa’da XIV. yy – XVI.yy arasındaki
dönem
Sonraları ‘rönesans’ sözcüğüne daha geniş bir anlam yüklendi.
•XVII.yy – İnsanlığın kültürel aşamalarının büyük, önemli dönemlerinden
biri. (Voltaire İtalya’daki Rönesans’ı böyle niteledi)
•XIX.yy – Yeni bir dünya görüşünün doğuşu
≈ Bireysel ve bilimsel sorgulamanın, coğrafi keşiflerin,
seküler (laik) düşüncelerin doğuşu.
•XX.yy – Tüm klasik kültürlerin uyanışı
(Kavramın içeriği antik Yunan ve Roma kültürlerinin uyanışıyla sınırlı olmaktan çıktı.)
5
YENİ ÇAĞ
(early modern; erken modern)
Tarihçilere göre,
• Ortaçağ ile Sanayi Devrimi arasındaki dönemdir;
• Batı Avrupa’da ve kolonilerinde modern toplumun
yaratılma sürecidir;
ÊHristiyan teokrasisinin, feodalitenin ve serfliğin
yıkılışını ifade eder.
• İktisat Tarihçisi Fernand Braudel (Uygarlık ve Kapitalizm)
erken modern dünyayı (early modern world) anlatırken XVXVIII yüzyıllar arasındaki dönemi inceler.
BİLİM, KÜLTÜR VE SANATTA
RÖNESANS
• XIV. Yüzyılda Avrupa’da tarımda verimlilik arttı;
•Ticaret gelişti;
• Kent ekonomisi gelişti.
╚ Yeni ticaret ve kent birlikleri;
╚ Yeni siyasal bütünleşmeler
Kentler büyüdü; kent kültürü gelişti
╚ Fizik ve astronomide buluşlar.
╚Yeni düşünme biçimleri
╚ Yaratıcılıkta yeni konular, yeni biçem
6
RÖNESANS
Sanatçı dinsel temalarla
sınırlı olmaktan
kurtuluyor.
BİLGİ
YAYILIYOR
Sanatın konusu İNSAN
oluyor:
Bilimsel merakın
konusu yeniden
İNSAN oluyor.
• İnsanın duyguları (hırs,
açgözlülük, aşk, kıskançlık, korku,
kuşku)
• İnsanın en temel kişilik özellikleri
(zayıflıkları, gücü; iradesi, hırsı,
sabrı, heyecanı)
Bir teknoloji fantazisi:
Okuma makinası
Vitruvius Adamı,
Leonardo da Vinci, 1490
Shakespeare
1564-1616
RÖNESANS
BİLİMSEL BİLGİ DİNSEL BİLGİDEN AYRILIYOR.
GÜNMERKEZLİ EVREN KURAMI
Güneş hareketli değil durağan. Yer güneşin
çevresinde dolanıyor.
Kopernik_1473-1543
Temelden
etkilediği alanlar
BİLİM
SİYASET
FELSEFE
Düzeni koruma çabaları:
• Bruno (1548-1600) yakılıyor.
• Galilei (1564-1642) Engizisyon
önünde, 1632.
Tablo: Robert-Fleury, XIX.yy
7
RÖNESANS
SİYASETTE DİN DEVLETİN
EMRİNE GİRİYOR
Piero.di.Medici_
Ghirlandaio
Siyasette devlet
çıkarlarının
belirleyici olması
ilkesi.
Machiavelli, Niccolo (1469-1527)
RÖNESANS
YENİ
VE
DAHA İYİ
BİR
DÜNYA
KURMA
İDEALİ
Thomas_More_ 1477-1535
LONDRA
Ütopya, 1516,
Leuven’de yayınlandı.
Erasmus,1466-1536
LEUVEN
Deliliğe Övgü, 1509,
Londra’da yazıldı.
8
RÖNESANS
Elçiler
Holbein_XVI.yy
Coğrafi hareketlilik artıyor.
Londra’da Bir Alman Tüccar
Holbein_1532
RÖNESANS
Yeni yollar
yeni
kaynaklara
ulaşıyor.
Vasco-da-gama
XVI.yy
XV.yy
9
MODERN TOPLUMUN KURULUŞU
YENİ ÇAĞ (early modern; erken modern)
BİLİMİN ÖNEMİ ARTTI
•TEKNOLOJİK BULUŞLAR
•Teknoloji yığışımlı bir biçimde, hızlanarak ilerledi
•ULAŞIMDA GELİŞMELER
•TOPLUMSAL YAŞAM LAİKLEŞTİ
•GÜÇLÜ BİR ORTA SINIF
•TÜCCAR GÜÇLENDİ
•Kapitalist ekonomi gelişti
•SANAT+BİLİM KORUYUCULARI
•POLİTİK BÜTÜNLEŞME
•ULUS DEVLETLER
•MUTLAKİYETÇİ KRALLIKLAR
•Yaşamın her alanı ulus devletin denetimine girdi.
10
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
11
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
12
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
örgütlenme
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
örgütlenme
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
13
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
HAREKETLİLİK
14
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
İstikrarlı
Üretim &Ticaret
ortamı
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
HAREKETLİLİK
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
İstikrarlı
Üretim &Ticaret
ortamı
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
BİRLEŞME,
BÜTÜNE
KATILMA
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
HAREKETLİLİK
15
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
İstikrarlı
Üretim &Ticaret
ortamı
ULUS
DEVLET
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
SERMAYE
BİRİKİMİ
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
BİRLEŞME,
BÜTÜNE
KATILMA
ULAŞIM
YENİ
KAYNAKLAR
HAREKETLİLİK
YENİ BİR DÜNYA
GÖRÜŞÜ: Her şey
değişebilir; dünya
fırsatlarla doludur.
MERKANTİLİST EKONOMİ
Değerli madenler ve yeni
kaynaklar için rekabet
YAYILMACI TOPLUMUN
İNSAN TİPİ
Hırslı, saldırgan, kendi
üstünlüğüne
inanan…“Batılı”
16
TOPLUMSAL YAPI
EKONOMİKDÜZEN
DÜZEN
EKONOMİK
BİLİM&&TEKNOLOJİ
TEKNOLOJİ
BİLİM
TOPLUMSALDÜZEN
DÜZEN
TOPLUMSAL
KÜLTÜR
&&KÜLTÜR
TOPLUMSAL HAREKETLİLİK
ve
SINIF PİRAMİDİNİN DEĞİŞİMİ
KRAL
LORD
KİLİSE
ZANAATKAR
TÜCCAR
KRAL
TÜCCAR
SANAYİCİ
KİLİSE
ÖZGÜR KÖYLÜ
ZANAATKAR
TOPRAĞA BAĞLI KÖYLÜ
İŞÇİ ; ÖZGÜR KÖYLÜ
(KÖLE)
(KÖLE)
ORTA ÇAĞ
FEODAL DÖNEM
YENİ ÇAĞ
ULUS DEVLETLER DÖNEMİ
17
TOPLUMSAL SINIFLAR
KENT MEKANINDAKİ
KONUMLARI
SEÇKİNLER
ALT SINIFLAR
Seçkinlerin ev hizmetkarları
DIŞLANMIŞLAR
SANAYİ ÖNCESİ KENTTE SINIFSAL YAPI VE MEKAN (Sjoberg’e göre)
Kaynak: FLINT, C ve FLINT, D (1999) Urbanisation: Changing Environments. London: HarperCollins, sf.24; Sjoberg (1960) ve Radford (1979)
kaynaklarından.
1200
1300
1400
1500
1600
1700
RÖNESANS
Modern kentin başlangıcı
YENİ ÇAĞ
BAROK
18
BAROK _
TOPLUMSAL ANLAMI
1. Yeni bir dünya görüşü kök salıyor,
güçleniyor;
2. Burjuva sınıfı doğuyor, güçleniyor;
3. Serbest, mobil işçi sınıfı doğuyor;
4. Rekabet ekonomisi lonca sistemini sarsıyor;
5. Batı toplumunun sınıfsal yapısı değişiyor:
6. Esnafın, zanaatkarın sınıf piramidi içindeki
yeri aşağı kayıyor.
7. Yeni bir düzenin, yeni dengelerin
kurulmasının savaşımı yaşanıyor:
• ayaklanmalar; bağımsızlık savaşları;
emperyalistlerin keşif ve kolonizasyon
savaşımları; korsanlık
BAROK
Barocco (Portekizce) = düzgün olmayan inci
Barueco (İspanyolca)
16. yüzyıl sonu …. İtalya
17. yüzyıl ….
Avrupa
18. yüzyıl (zirve) .. Almanya; Güney Amerika
Sanatta, yaşama biçiminde, kent mekanının
biçimlenmesinde
bir kaç yüzyıllık bir dönemin adı.
19
Baroque terimi tarih içinde değişik anlamlarda kullanılmıştır.
Kaynaklarda bugün başlıca üç farklı anlamı belirtilmektedir:
• (1) Avrupa’da, Mannerism (XVI.yy, Rönesans sonrası resim
sanatı) ile Rokoko (XVII-XVIII yy mimarlık ve süsleme akımı)
arasındaki dönemin sanat akımı.
• (2) Barok tarzın görüldüğü dönem: ~ XVII-XVIII. yy
… Barok bilim, Barok kent, Barok toplum vb..
• (3) Her hangi bir zamanda ya da coğrafyada Barok
sanatın temel özelliklerini – duygusal yoğunluk;
enerjik, etkileyici, görkemli anlatım - gösteren bir
yapıt.
BAROK
Bu dönemin sanatının tanımlanması zor; çünkü, farklı hatta çelişkili
formlar bir arada bulunuyor. Ancak, yapıtların her zaman duyguları
harekete geçirmeyi, dramatik etki yapmayı hedeflediği görülüyor. O
nedenle Barok dönem sanatının genellenebilir özellikleri şöyle
özetlenir:
•Azamet; görkem
•Duyusal zenginlik
•Teatral etki yaratma çabası
•Canlılık
•Hareketlilik
•Gerilim
•Heyecan
20
Barok
Basilica di
Santa Croche
music-party
Rembrandt_1626
Barok_
Tüccarın karısı
Hollar_1640
21
Kumaş üreticileri loncası üyeleri, Rembrandt, 1662
Tütün içenler_Hollar_1635
22
Çiftçi ailesi
LouisLeNain_XVIIe
Anatomi Dersi, Rembrandt, 1632
23
Rembrandt_NightWatch_1642
Coğrafyacı
Vermeer_1632-1675
Ticaret Gemileri
Hollar_XVII.yy
24
breda
Bir Amerikan yerlisi
Hollar_Virginia_1645
Zenci bir genç kız
Hollar_XVII.yy
25
KENT YAŞAMI
TİYATRO
• Roma İmparatorluğu Hristiyanlığı resmi din olarak kabul
ettikten sonra, V. Yüzyılda tiyatrolar kapatıldı.
• Sonraları kilise, tiyatroyu yeniden başlattı; ancak …
• Dini mesajlar iletmek için;
• İncil’deki öyküleri canlandırmak için …
• Bağımsız tiyatro grupları panayırlarda, kent
meydanlarında gösteriler yapıyordu.
• İlk tiyatro sahnesi/binası (özellikle tiyatro için
tasarlanmış) Shoreditch’de 1576’da yapıldı.
TİYATRO
Londra’daki tiyatrolar 1576 - 1614
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1576 The Theatre, Finsbury Fields, Shoreditch
1576 Newington Butts, Southwark, Surrey
1577 The Curtain, Finsbury Fields, Shoreditch
1587 The Rose, Bankside, Surrey
1595 The Swan, Paris Garden, Surrey
1599 The Globe, Bankside, Surrey (rebuilt 1613)
1600 The Fortune, Golding Lane, Clerkenwell
1604 The Red Bull, Clerkenwell
1614, The Hope, Bankside, Surrey
26
St. Pierre
1653-1655
¾ HAREKETLİLİK
¾ ÇOK YÖNLÜLÜK
¾ BİRLEŞME, BÜTÜNE KATILMA
¾ DERİNLİĞİNE GELİŞME
BAROK KENT ÖZELLİKLERİ
• HAREKETLİLİK
– Mekanı çevreleyen yapıların cephelerindeki
girinti-çıkıntılar;
– Meydan-sokak ilişkisindeki hareket &
genişleme
• ÇOK YÖNLÜLÜK
– Formlarda çeşitlilik
– Her yapının, her mekanın farklı açılardan faklı
görünümü olması
27
BAROK KENT ÖZELLİKLERİ
• BİRLEŞME, BÜTÜNE KATILMA
– Meydanlar ve caddeler arası organik ilişki
– Mekansal kullanımlar arası kesintisiz geçiş
– Tek temel düşünce çevresinde örgütlenmiş
güçlü ve büyük kent
– Büyük ölçek
• DERİNLİĞİNE GELİŞME
– Perspektifler
– Teatral etkiler; görsel oyunlar
– Akslar; simetri
ROMA
HAREKETLİLİK
• Mekanı
çevreleyen
yapıların
cephelerindeki
girinti-çıkıntılar;
• Meydan-sokak
ilişkisindeki hareket
& genişleme
ÇOK YÖNLÜLÜK
• Formlarda
çeşitlilik
Her yapının, her
mekanın farklı
açılardan faklı
görünümü olması
28
Rome
Replanned Streets_1580s
BİRLEŞME, BÜTÜNE
KATILMA
• Meydanlar ve caddeler
arası organik ilişki
• Mekansal kullanımlar arası
kesintisiz geçiş
• Tek temel düşünce
çevresinde örgütlenmiş güçlü
ve büyük kent
• Büyük ölçek
Barok_Parliament.of.London.s.Session.
of.the.Sentence_Hollar_XVII.yy
Pantheon (Hadrianus)
Roma, antik dönem
St. Pierre kilisesi, Roma, Barok
•ÇOK YÖNLÜLÜK
•BİRLEŞME, BÜTÜNE KATILMA
29
Roma’da Barok tarz halkın
kilisenin yüceliğinden
etkilenmesi için kullanıldı.
Barok kent motifleri Paris’de, Fransız politikası
bağlamında, devletin gücünü belirginleştirmek,
halka hissettirmek için kullanıldı.
Paris’deki pek çok
meydan Barok kent
özelliklerini taşıyan
çarpıcı örneklerdir:
30
XIV.Louis’nin maliye bakanı Foucault’nun şatosu
(Chateau Vaux-le-Vicomte) en önemli
örneklerdendir. Şatonun bahçesi çeşitli şölenlerin
sergilendiği dev bir tiyatro sahnesi gibiydi.
DERİNLİĞİNE GELİŞME
• Perspektifler
• Teatral etkiler;
görsel oyunlar
• Akslar; simetri
Chateau Vaux-le-Vicomte, 1661
DERİNLİĞİNE GELİŞME
31
Barok kentin temel özellikleri
XIX.yüzyılın ortalarına dek
klasizm, romantizm, naturalizm
gibi farklı sanat akımlarını da
içererek devam etti.
KENT VE TOPLUM TARİHİNDEN
ALINACAK MESAJLAR
KENT, TÜM YENİLİKLERİN DOĞDUĞU
YERDİR.
• TEKNOLOJİBULUŞLAR
• EKONOMİK GELİŞME
• SİYASAL İSTİKRAR
KENT
KİMLİĞİ
Kente özgü
dünya
görüşü_KÜLTÜ
BİLİM
R
SANAT
FELSEFE
YENİLİKLER
FARKLILIKLAR
KENTİN
BÜYÜMESİ
KENTSEL
YAŞAMIN
CANLANMASI
• Demokrasi
geleneği
• Yerel yönetim
geleneği
32
Akıl & bilim çağı:
Bilimsel ve sorgulayıcı birey
İstikrarlı
Üretim &Ticaret SERMAYE
ortamı
BİRİKİMİ
ULUS
DEVLET
COĞRAFİ
YAYILMA
sömürgecilik
Büyük ölçekli
örgütlenme
BİRLEŞME,
BÜTÜNE
KATILMA
ULAŞIM
BULUŞLAR
Yeni Teknoloji
COĞRAFİ
HAREKETLİLİK
YENİ
KAYNAKLAR
Büyük ölçekli
Üretim & ticaret
HAREKETLİLİK
33