Türkiye Sosyal Politikalarını Tartışıyor 15-16 Haziran 2012, Koç Üniversitesi Sosyal Politika Merkezi Toplumsal Cinsiyet bakış açısından İstihdam, Sosyal Dışlanma ve Yoksulluk İpek İlkkaracan Ajas İstanbul Teknik Üniversitesi İşletme Fakültesi Toplumsal cinsiyet bakış açısından çözümleyici bir çerçeve Sosyal dışlanma ↓ işgücü piyasasından dışlanma Ev içi ücretsiz emek: Bakım emeği (caring labor) + İşgücü Piyasası koşulları Kuzey ülkelerinde: Arz taraflı, verimlilik artışlarına dayalı altın büyüme dönemi: İstihdamda nitelik ve nicelik Güney ülkelerinde : neoliberal konjonktürde İhracata dayalı büyüme sonucu niteliksiz istihdam İş ve aileyi uzlaştırmada olumlu yasal, kurumsal ve piyasa ortamı İş ve aileyi uzlaştırmada olumsuz yasal, kurumsal ve piyasa ortamı Sosyal dışlanma sorunu çözülüyor; Ancak piyasa içi eşitsizlikler devam ediyor Bakım emeği yükü: kadın işgücü arzı üzerinde kurumsal kısıtlar ve sosyal dışlanma Kadın-istihdam-dışlanma-yoksulluk ilişkisi Tek (erkek) kazananlı, tam zamanlı ev kadını ataerkil aile yapısı ↓ • Yoksulluğa karşı artan kırılganlık • Ekonomik krizlere karşı artan kırılganlık (ek işçi etkisi) Yoksulluk ölçümüne bakım emeğini de entegre eden yeni bir yaklaşım Levy Ekonomi Enstitüsü ve UNDP, 2012 • Refah düzeyi = Piyasa mal/hizmet tüketimi + ev içi üretimin tüketimi • Kısıtlar = Gelir + Zaman • Yoksulluk = gelir yoksulluğu + zaman yoksulluğu Toplumsal cinsiyet bakış açısından sosyal dışlanmayı önleyici politikalar 1. İstihdam politikaları? Nicelik kadar nitelik Çalışma saatleri, ücretler, sosyal güvence, bakım izinleri 2. Sosyal yardım politikaları? İstihdam olanaklarını geliştirici ve bakım emeği yükünü hafifletici politikalar ile birlikte tasarlanmadığında toplumsal cinsiyete dayalı işbölümünü kurumsallaştırma tehlikesi 3. İş ve aile yaşamını uzlaştırma politikaları İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları nedir? 1. çalışma saatleri ve izinleriyle ilgili yasal mekanizmalar 2. bakım hizmetleriyle ilgili kurumsal mekanizmalar Yaşlı bakımı destek hizmetleri ve kurumları Engelli bakımı destek hizmetleri ve kurumları Çocuk kreşleri Okul öncesi eğitim kurumları Annelik izni , ebeveyn izni, babalık izni Aile içi bakım sorumluklarına ilişkin diğer yasal izinler iş ve aile yaşamını uzlaştırma politikaları Hasta bakımı destek hizmetleri ve kurumları Nakit transferi Politikaları??? uzlaştırma mı, eşitsizliğin kurumsallaşması mı? Ev içi işlerin, bakım emeğinin kadın-erkek arasında eşit paylaşımı Çalışma saatleri ve güvenceli esnek çalışma uygulamaları Türkiye uzlaştırma mekanizmaları açısından bir yokluklar ülkesi • 3 yaş altı için kreş yok; 3-5 yaş için çok kısıtlı • Devlet hiçbir sorumluluk almıyor • Okul öncesi eğitime katılım, 3 yaş için %4; 4 yaş %16; 5 yaş %61 ile OECD ülkeleri arasında açık farkla en düşük. • 16 haftalık annelik izni dışında ebeveynlerin bakım sorumluluklarını desteklemeye yönelik izinler yok • Kayıt dışı istihdamının yaygınlığı bu izinlerden faydalanma hakkını engelliyor. • Çalışma saatleri OECD içerisinde en yüksek; çalışanların %40’ı, 60+ saat çalışıyor. • Güvenceli esneklik, çalışanların uzlaştırma gereksinimlerini karşılamaya yönelik değil, işveren açısından risklerin düşürülmesine yönelik şekilleniyor. • Erkeklerin ev içi işlere ayırdığı zaman açısından gene açık farkla OECD’deki en büyük cinsiyet uçurumu. Time Use in Household and Workplace Work Hours, 2006 Average 15+ population Women Unpaid labor hours for house and household care (daily) Work hours at the workplace or spent looking for employment (daily) Total (household and workplace) work hours (weekly) 05:17 01:08 45 Men 00:51 04:27 37 Women 06:14 00:59 51 Men 00:55 04:53 41 Women 03:36 01:44 34 Married Never married Primary school graduate University graduate Men 00:38 03:11 30 Women 06:11 01:02 51 Men 00:53 04:56 41 Women 03:52 02:37 45 Men 01:05 04:16 37 Women 06:27 01:23 55 Ages 25-34 Men 00:49 06:02 48 Women 04:03 04:19 59 In employment Men Source: İlkkaracan 2010 00:43 06:08 48 Total work hours W/M ratio Household (unpaid) work hours W/M ratio 1,22 6,22 1,24 6,80 1,13 5,68 1,24 7,00 1,22 3,57 1,15 7,00 1,23 5,65 Türkiye’de Sosyal Dışlanmanın en Çarpıcı Boyutu: Kadınların İstihdamdan Dışlanması 15-64 yaş istihdam oranı (2010): • Kadın – %29 • Erkek – %71 Sosyal dışlanmada kadın-erkek eşitsizlikleri sınıflar arası eşitsizlikler ile iç içe Eğitim ve Medeni Duruma göre Kadın ve Erkek İşgücüne Katılım Oranları, 20-44 yaş, kent, HHİA 2008 (İlkkaracan 2010) işgücüne katılım oranı (%) 120 100 80 hiç evlenmemiş kadınlar hiç evlenmemiş erkekler 60 evli kadınlar evli erkekler 40 20 0 ilkokul altı ilkokul veya ilköğretim lise üniversite Türkiye’de kadın-istihdam-dışlanma-yoksulluk ilişkisi • Sosyal dışlanmada kadın-erkek arası eşitsizlikler kadınlar arası sınıf eşitsizliklerine dayalı. • Lise ve altı eğitimli kadınların işgücü piyasasından dışlanmalarında, piyasaya giriş engelleri kadar piyasada kalmaya devam etmedeki engeller var. • Kaynağında uzlaştırma olanaklarının yokluğu + işgücü piyasasındaki nitelik sorunları yatıyor. • Çözüme yönelik politikalar: – Nitelikli istihdam politikaları ile iş ve aile yaşamını uzlaştırma politikalarının eş zamanlı ve entegre tasarlandığı bir çerçevede geliştirilmeli; – Sosyal yardım politikaları toplumsal cinsiyete dayalı işbölümünü kurumsallaştırma tehlikesine duyarlı çerçevede ek politikalar olarak tasarlanmalı.