yetişkinlerde madde bağımlılığı
advertisement
YETİŞKİNLERDE MADDE BAĞIMLILIĞI DOÇ. DR. ARTUNER DEVECİ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ PSİKİYATRİ A.D. Madde deyince ne anlıyoruz? • • • • • • • • • • • Alkol Amfetamin gibi uyarıcılar Kafein Esrar ve sentetik kannabinoidler Kokain Hallüsinojenler Uçucular Nikotin Opiyatlar Fensiklidin (veya benzerleri) Sedatif, Hipnotik ve Anksiyolitikler Bağımlılık tanımı Madde kullanıcısının beyninde yapısal ve nörokimyasal değişikliklere bağlı olarak istemli madde kullanma davranışının zorlantılı madde kullanımına dönüşmesi biçiminde sonuçlanan bir beyin hastalığıdır Bağımlılığın temel özelliği; Madde kullanımına bağlı belirgin sorunlara rağmen bireyin madde kullanımını sürdüreceğini işaret eden bilişsel davranışsal psikolojik belirtiler göstermesi Bağımlılık psikolojik ve fiziksel bağımlılık olarak ikiye ayrılmıştır • Fiziksel bağımlılık, maddenin varlığına karşın duyulan fizyolojik bir istektir. Beden maddeye karşı bir uyum geliştirir • Psikolojik bağımlılık ise gereksinimlerini tatmin etme, doyum ve haz alma amacıyla maddeye düşkünlüktür Madde bağımlılığı tanısı koymak için gerekli bazı kriterler vardır; 1. Tolerans gelişmesi 2. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında fiziksel ya da psikolojik yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması 3. Maddenin tasarlandığından fazla miktarda ve sürede alınması 4. Madde kullanımını bırakmak ya da denetlemek için yineleyen çabalar 5. Maddeyi elde etmek için çok zaman harcama 6. Madde etkisi altında olduğu için günlük işlerini yerine getirememe 7. Sosyal, bedensel ya da ruhsal bir sorunun varlığına karşın madde kullanımını sürdürme Dünya ve Türkiye’de; • hızla madde kullanımları artmakta, • maddeye başlama yaşları ise gittikçe düşmektedir Sigara • Yılda yaklaşık 400 000 ölümde sigara içme önemli • Yaşam boyu yaygınlığı %18.7-24 (Hughes ve ark. 1987, Kessler ve ark. 1997) • Manisa ili kent merkezinde; - 15-65 yaş arası 1086 kişiden oluşan bir örneklemde - “şimdiye kadar altı ay veya daha uzun süre günde en az bir tane olmak üzere sigara içtiniz mi?” sorusuna evet diyenler %39.7 (Deveci ve ark. 2005) Madde kullanımına yol açan etmenler • Birçok etmen madde kullanım kararını, ergenlik yıllarında ve 20’li yaşlarda geçici madde ile bağlantılı zorlukların gelişimini ve madde bağımlılığının oluşumunu etkilemektedir • Özellikle ergenlik döneminde sigara ve alkol kullanımı genelde otoriteye baş kaldırışın sembolik ifadesi olarak başlar • Aile ve okul önemli !!! Madde kullanımına yol açan etmenler • Araştırma sonuçları, madde kullanımına başlamada en önemli etmenin “merak” olduğunu göstermektedir • İlk madde alımında sosyal, dini ve psikolojik etmenler önemlidir • Özellikle genetik etmenler madde alımına, madde kullanımından bağımlılığa geçişte önemli katkıda bulunmaktadır Madde bağımlılığının temel davranışsal özelliği • Uzun yıllar boyu maddeden uzak kalınsa dahi tekrar eden madde alma arzusudur • Bu hassasiyet, maddeye duyulan yoğun arzu ve bu arzuyu kontrol edebilme kapasitesinin azalmasından kaynaklanabilir Madde kullanan kişilerde görülen davranış değişiklikleri • Çevre ve arkadaş değişikliği • Kimi zaman neşeli, sakin; kimi zaman öfkeli, saldırgan olma • Aile ilişkilerini azaltma, evde daha az bulunma • Ev içinde yalnız kalmayı tercih etme • Sık sık banyoya gitme • Aşırı para harcama • Kendine bakımın azalması • Okul veya iş başarısında düşme Madde kullanan kişilerde görülen fiziksel değişiklikler • • • • Uyku bozukluğu Dalgınlık, halsizlik, yorgunluk ve isteksizlik Beslenme bozukluğu ve kilo kaybı Gözlerde kanlanma, göz bebeklerinde daralma ya da genişleme • Konuşma güçlüğü, peltek ya da mırıldanır gibi konuşma • Sarhoşluk hali • Ciltte leke, yara ve enjeksiyon izleri Koruyucu Yaklaşım Birincil Koruyucu Yaklaşım Yaşamı boyunca hiç madde ile karşılaşmamış kişilerin bu maddeleri kullanmaya başlamasını engellemek amacı ile yapılan çalışmalardır (Bilgilendirme toplantıları, konferanslar, seminerler vs) Koruyucu Yaklaşım İkincil Koruyucu Yaklaşım Madde kullanmaya başlamış ancak bağımlı hale gelmemiş kişilerin bağımlı hale gelmesini önlemek amacı ile yapılan çalışmalardır (Kişinin kendi durumunu değerlendirmesini, kendisine yardımcı olunabileceğini kavramasını sağlamak, sağlık kurumlarına baş vurabileceğini öğretmek vs) Koruyucu Yaklaşım Üçüncül Koruyucu Yaklaşım Belirli bir süre madde kullanarak madde bağımlısı haline gelmiş kişilerin tedavisinin sağlanarak geriye dönüşü olmayan sosyal ve tıbbi kayıplardan korumak, ölümü engellemek için yapılan çalışmalardır (Ayaktan ya da yatarak tedavi vs) Tedavi yöntemleri • Bağımlılığın bir hastalık olarak kabul edilmesi ve tedavi edilebilir bir durum olduğu bilinmelidir • Madde bağımlılığının tedavisi oldukça güç ve zahmetli bir iştir • Bağımlılık tedavisindeki başarı kişiye, çevreye, yönteme ve iyileşme ölçütlerine göre değişkenlik gösterir Bağımlıya; • Maddeyi tamamen bırakmasını önerin • Bir uzman kontrolü altında olmasını ve terapi programlarına katılmasını önerin, bu programlara gitmesi için cesaretlendirin • Bağımlıların tamamen maddeyi bırakması gerekir. Çünkü bağımlılar kontrollü kullanma programı uygulayamazlar. Bağımlılık ömür boyu süren bir hastalıktır Maddeden arınmış bir yaşam tarzı oluşturma • Yoksunluk için hastayı en üst düzeyde motive etme • Etkinliklerini tümüyle madde dışı konulara odaklayarak yaşamlarını yeniden nasıl kurabilecekleri konusunda hastaların eğitilmesi Sonuç • Yaygın • Kronik ve nüksler • Eşlik eden tıbbi ve psikiyatrik hastalıklar • Kişiler arası, sosyal ve mesleki becerilerde zorluk • Tedavi süreci zor Maddeye değil Hayata bağlan
