AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ TürkçeMino

Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
TürkçeMino AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ
Artık
Türkçe’den
korkmuyorum.
Artık
Türkçe’yi
daha çok
seviyorum.
Artık
az yazarak
çok zaman
kazanıyorum.
Artık
Türkçe’den
sıkılmıyorum.
Artık
Türkçe
dersinde
eğleniyorum.
8
Artık
kelimeleri
doğru
yazıyorum.
Artık
daha fazla
yazar
tanıyorum.
Enver YILMAZ
Artık
daha fazla
kelime
öğreniyorum.
Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım’a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin
yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile
çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.
YAZAR
Enver YILMAZ
KAPAK TASARIM
İhsan SONDOĞAN
GRAFİK-TASARIM
Ş. Kübra MERAL - Safiye SELALMAZ
Bilal KARAGÜLMEZ
BASIM YERİ
Aykut Basım (0212 428 52 74)
Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim Hizmetleri
Güneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL
Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70
www.ariyayin.com - [email protected]
/ariyayin
/ariyayin
2
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Merhabalar,
Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha
kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe’yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik.
Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren
öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır.
TürkçeMino’da konu anlatım bölümleri boş bırakılmıştır. Bunun nedeni; her öğretmenin konuyu
anlatım ve not alma tarzının farklı oluşudur. Türkçemino'da boş bir defter kadar not kısmı bulabilirsiniz. Öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecek;
soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik
için bol bol zaman kalacaktır.
Akıllı Türkçe Defteri’nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye
ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir
defter almasına gerek kalmayacaktır.
Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle…
Enver YILMAZ
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
3
İÇİNDEKİLER
1. TEMA - DUYGULAR
Sözcükte Anlam (Gerçek, Mecaz, Yan Anlam, Zıt Anlam, Eş sesli, Deyimler)....................................... 8 - 12
Söz Sanatları (Benzetme, Kişileştirme)........................................................................................ 13 - 16
Dil Bilgisi (Fiilimsiler)................................................................................................................ 17 - 30
Noktalama - Yazım (Virgül - Büyük Harflerin Yazımı, Sayıların Yazımı)........................................... 31 - 36
Yazma (Masal, Destan).............................................................................................................. 37 - 40
Şair-Yazar Köşesi....................................................................................................................... 41 - 42
2. TEMA - ATATÜRKÇÜLÜK
Sözcükte Anlam......................................................................................................................... 46 - 47
Cümlede Anlam (Nesnel, Öznel Cümle, Amaç-Sonuç, Neden-Sonuç, Koşul Cümleleri)....................... 48 - 54
Dil Bilgisi (Cümlenin Ögeleri)..................................................................................................... 55 - 68
Paragrafta Anlam...................................................................................................................... 69 - 70
Yazma (Deneme-Makale)............................................................................................................ 71 - 74
Şair-Yazar Köşesi....................................................................................................................... 75 - 76
3. TEMA - DOĞA VE EVREN
Sözcükte Anlam (Terim, Yan Anlamı, Anlamdaş, Atasözü).............................................................. 80 - 86
Dil Bilgisi (Cümlenin Ögeleri, Fiilde Çatı)..................................................................................... 87 - 98
Yazım, Noktalama (Noktalı Virgül)............................................................................................ 99 - 104
Yazma (Haber Yazıları).......................................................................................................... 105 - 108
4. TEMA - TOPLUM HAYATI
Sözcükte Anlam (Yansıma Sözcükler)...................................................................................... 112 - 114
Cümlede Anlam.............................................................................................................................. 115
Paragrafta Anlam (Anlatım Biçimleri)...................................................................................... 116 - 118
Dil Bilgisi (Cümle Çeşitleri).................................................................................................... 119 - 126
Noktalama - Yazım (İki Nokta - Ki ve De'nin Yazımı)................................................................. 127 - 130
Yazma (Roman-Hikaye)......................................................................................................... 131 - 136
5. TEMA - İLETİŞİM
Sözcükte Anlam (Yakın Anlam, Duyu Aktarımı, Ad Aktarması, Dolaylama, Abartma)................... 140 - 147
Cümlede Anlam..................................................................................................................... 148 - 152
Dil Bilgisi (Yapısına Göre Cümleler)......................................................................................... 153 - 158
Noktalama İşaretleri - Yazım Kuralları (Üç Nokta - Kısaltmaların, Tarihlerin Yazımı).................... 159 - 162
Yazma (Sohbet, Eleştiri)......................................................................................................... 163 - 166
Şair-Yazar Köşesi (Üstün Dökmen).......................................................................................... 167 - 168
6. TEMA - ZAMAN VE MEKAN
Sözcükte Anlam..................................................................................................................... 172 - 174
Dil Bilgisi (Anlatım Bozuklukları)............................................................................................ 175 - 188
Yazım Kuralları...................................................................................................................... 189 - 190
Yazma (Biyografi, Otobiyografi, Anı)....................................................................................... 191 - 192
4
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
TEMA 1 - KAZANIMLAR
• Başkalarını rahatsız etmeden dinler.
• Dinleme - İzleme yöntem ve tekniklerini kullanır.
• Dinlemenin, okunanın bağlamından yararlanarak kelime ve kelime gruplarının anlamını çıkarır.
• Dinlediklerine izlediklerine cevap verir.
• Türkçenin kurallarına uygun cümle kurar.
• Metnin konusunu belirler.
• Metnin ana fikrini belirler.
• Metin türüyle ilgili özellikleri kavrar.
• Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat eder.
• Fiilimsiyle, fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar.
• Fiilimsilerin işlevlerini kullanım özelliklerini kavrar.
• Cümlede fiilimsiyle bağlı kelime gruplarını bulur.
• Yazım kurallarını kavrayarak uygular.
• Olay yazıları yazar.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
5
6
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
T EMA 1 - DUYGULAR
NANKÖR KEDİ (!)
Benim yan okulumda felsefe öğretmenliği yapan aynı zamanda arkadaşım olan bu hanımefendiyi bu sabah okulun önünde gördüm. Etrafına toplanmış en az on tane kediye mama veriyordu. Okulun önü âdeta kedi barınağı
gibi olmuştu.
Ama benim size anlatmak istediğim hanımefenidinin kedi sevgisi değil,
kedilerin ona olan sevgisidir. Evden atılan, sahipsiz kalmış kedileri her gün
okulun önünde topluyor; onları tek tek kucaklıyor, başlarını okşuyor. Hepsiyle ayrı ayrı ilgilenip, sağlık durumlarını kontrol ediyordu. Yüreğinde ısıttığı sevgiyi, şefkat ve merhamet
duygusunu elleriyle ruhunun güzelliğini de gözleriyle onlara teker teker verdiğini dışarıdan bakan her insan
görebilirdi. İlginç olan okulun önündeki o kediler, onu görür görmez yanına sokuluyorlar, ayaklarına dolanıyorlardı. Bir sabah evdeki artan yemekleri alıp okula götürdüm ve kedilerin olduğu yere bıraktım. Ben
ordayken hiçbir kedi yemeklere yanaşmadı. Ama o hanımefendi bahçede görünür görünmez bütün kediler
yemeğin başına üşüştü:
Bu sevgi seli hayvanları öyle etkileyip, büyülemiş ki o kadın her gün onları beslemekten vazgeçse bile
onu sevmekten asla geri durmayacaklar. Âdeta kadının etrafında sevgi pervanesi oluşturmuşlar, dönüp
duruyorlar. Onu sevmekten başka hiçbir şey umurlarında değil.
Enver YILMAZ
Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayalım.
1. Kediler hanımefendiyi gördüklerinde ne yapıyorlar?
2. Kediler yazarın onlar için götürdüğü yemeği görünce ne yapmışlar?
3. Yukarıdaki parçanın konusu nedir?
4. Yukarıdaki metnin ana düşüncesi nedir?
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
7
Sözcükte Anlam
Gerçek Anlam
Aşağıdaki altı çizili sözcükleri inceleyelim.
Örnek 1
Bu kış gecesinde ay gökyüzünde parlıyordu.
Gerçek Anlam
Gerçek Anlam
Altı çizili sözcükler ilk anlamlarıyla kullanılmıştır.
Aşağıdaki sözcükleri gerçek anlama gelecek şekilde cümle içinde kullanalım.
•
Parlak:
Cümle:
•
Pişkin:
Cümle:
Mecaz Anlam
Örnek 2
Bana attığın iftira üstüme yapışıp kaldı.
Mecaz Anlam
Altı çizili sözcük gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmıştır.
Aşağıdaki sözcükleri mecaz anlama gelecek şekilde cümlede kullanalım.
•
Konmak
Cümle:
•
Satmak
Cümle:
•
Rüzgâr
Cümle:
8
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Sözcükte Anlam
Zıt (Karşıt) Anlam
Örnek 3
Soruların cevaplarını boşluğa yazalım
Altı çizili sözcükler birbirinin tamamen karşıtıdır.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin karşıt anlamlılarını cümlenin karşısına yazalım.
•
Derin yerlerde yüzmeyin. •
Taze ekmekleri sepete koy. ➙
•
Bu maçın galibi sen oldun. ➙
•
Bu yılın ithalat rakamları açıklandı.
➙
➙
Eş sesli (Sesteş)
Örnek 4
Boz renkli tepeler, çorak topraklar görünüyor.
Gri renk
Radyonun kapatma düğmesi bozuldu.
İş göremez durumuna gelmek
Aşağıdaki sözcükleri eş sesli olacak şekilde cümle içinde kullanalım.
•
Yağ: ➙
•
Yağ: ➙
•
Satır: ➙
•
Satır: ➙
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
9
Sözcükte Anlam
Deyimler
ASKER ANASI
Biricik oğlunu askere gönderen, Emine Hanım oğlunun dönüşü için gün sayıyordu. Oğlunun tezkeresine
bir ay vardı. Bir sabah kapısının zili acı acı çaldı.
Emine Hanım karşısında jandarmayı görünce nutku tutuldu. Gözünü ayırmadan jandarmanının elindeki
kağıda bakıyordu. Jandarma acı haberi alıştıra alıştıra söyledi. Emine Hanım acı haberi alınca kendinden
geçti. Kendine gelince bilinçsizce koşmaya başladı. Nefes nefese kalmasına rağmen deli gibi koşuyordu.
Köylüler gözlerine inanamıyorlardı, bu yaşlı kadın âdeta şahlanmıştı.
Köyün ileri gelenleri Emine Hanım’ı durdurup sakinleştirdiler. Zavallı asker ise küçük dilini yutmuştu sanki. Hiçbir şey söyleyemiyordu.
Yukarıdaki metinde kullanılan deyimleri bularak karşılarına anlamlarını yazalım. Bunlardan sizin seçeceğiniz dört tanesini anlamına uygun olarak cümle içinde kullanalım.
10
Deyimler
Anlamları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1. Cümle:
•
2. Cümle:
•
3. Cümle:
•
4. Cümle:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Sözcükte Anlam)
Aşağıda verilen kelimelerin anlamlarını tahmin edelim, sonra anlamları sözlükten bulup yazalım.
Sözcük
Tahminim
Sözlük Anlamı
mektep
ahali
ehemmiyet
malumat
muhakkak
muntazam
teselli
istikbal
sual
ihtimam
müsvedde
Anlamlarını öğrendiğimiz bu sözcüklerden aşağıya yazılanları cümle içinde kullanalım.
•
Sözcük: sual
Cümlem:
•
Sözcük: teselli
Cümlem:
•
Sözcük: mektep
Cümlem:
Aşağıdaki defterin birinci sayfasında sözcükler ikinci sayfasında anlamları verilmiştir. Sözcüklerle anlamlarını eşleştirelim.
Sözcük
Anlamı
a) mutaasıp
1) Bağnaz
b) zevce
2) Karı, eş
c) istiraat
3) Eklemek
d) ilave etmek
4) Dinlenme, rahat etme
e) istiklal
5) Doğu ülkelerinde beyler için kullanılan unvan.
f) han
6) Bağımsızlık
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
11
Sözcükte Anlam
12
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Söz Sanat ları
Benzetme
Örnek 5
Nar gibi kızaran tavuklar hepimizin ilgisini çekiyordu.
Benze- B.
tilen Edatı
B.
Yönü
Benzeyen
Yukarıdaki cümlede ‘‘tavuklar’’ renginden dolayı ‘‘nara’’ benzetilmiş, ‘‘gibi’’ edatı ile ilgili kurulmuştur.
Biz de aşağıdaki şiirlerde ve cümlelerde kullanılan benzetmeleri bulalım ve örneğin altındaki boşluğa benzetmenin unsurlarını yazalım.
Şiir
Cümleler
Yarin dudağından getirilmiş
1. Kuleden bakınca evler karınca gibi gözüküyor.
Bir katre alevdir bu karanfil
Benzeyen:
Benzeyen:
K.Benzetilen:
K.Benzetilen:
B.Yönü:
B.Yönü:
B.Edatı:
B.Edatı:
Kişileştirme
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
13
Söz Sanat ları
Örnek 6
‘‘Düşünür ağaçlar aylarca gelecek baharı.’’
‘‘Beklemek’’ insana ait bir özelliktir. Bu cümlede insana ait bu özellik ağaçlara aktatılmıştır. Ağaç kişileştirilmiştir.
Aşağıda verilen cümleleri inceleyelim. Kişileştirme sanatı olanları belirleyelim, kişileştirilen varlığı (varsa)
şiirin altına yazalım.
•
O gün bugün, hep ağlaşır geceler
Ruhumla bir dost gibi anlaşırlar geceler
Kişileştirilen varlık:
•
Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda
Geriniyordu bu eskik duvarın sıvasında
Kişileştirilen varlık:
•
‘‘Serilip hak-i harette vatan can veriyor
Yetişin son nefesimdir, gelin imdada!’’ diyor.
Kişileştirilen varlık:
•
Toros dağlarının üstüne,
Ay un eledi bütün gece
Kişileştirilen varlık:
•
Karanlık sıvışıyor
Korkunun denizleri saydam değil
Uyanıyor düşlerinden ırmaklar
Kişileştirilen varlık:
14
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Söz Sanat ları)
Aşağıdaki şiirleri inceleyelim ve dizelerdeki söz sanatlarını (benzetme, kişileştirme) boşluklara yazalım.
Diziler
Söz Sanatı
Bir gönül macerası anlatıyor dalgalar
Mavi sular söylüyor kalbimin ninnisini
Göllerde ne bir nefes ne bir kanat sesi
Uludağ etekleri al ipekten bu akşam
Dinmiş denizin uykusu rüzgar uyumakta
Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden
Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin
Kulağımın dibinde haykırdı fırtına,
Isınmak istiyorsan toprağı çek sırtına
Mevsimler yas tutup güller ağlasın
Âhımla inleyen çöller ağlasın
İçmiş gibi geceyi bir yudumda göğün mağrur
bakışlı bulutları
Ah bu türküler, köy türküleri ana sütü gibi
candan ana sütü gibi temiz
Aşağıdaki cümlelerle ilgili yargılardan doğru olanın yanına (D), yanlış olanın yanına (Y) yazalım.
Mısralar
Yargılar
İnciydi adeta dişleri parlardı ağzında güldüğü zaman
Diş inciye benzetilmiş.
Yorgun bir gemi dert yanıyordu limana
Benzetme sanatı vardır.
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
Kişileştirme sanatı vardır.
Bir sarmaşık uyanıyordu uykusundan
Benzetme sanatı vardır.
Bir siyah kadındır kaldırımlarda gece
Benzetme sanatı vardır.
Kutu gibi bir dairede yaşıyorlar.
Daire, kutuya benzetilmiştir.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
15
Söz Sanat ları
16
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Fiilimsiler (Eylemsiler)
Aşağıdaki altı çizili fiili inceleyelim.
Örnek 7
Dinleyiciler yavaş yavaş salona girdiler.
Kip: Görülen geçmiş zaman. Kişi: II. Çoğul Şahıs.
Sevgili öğrenciler, aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin iş, oluş, hareket bildirip bildirmediklerini inceleyelim, 7. sınıftaki bilgilerimizle bu sözcüklerin kip ve kişisini örnekteki gibi yazalım.
•
Dinleyiciler yavaş yavaş salona girdiler.
Kip:
•
Kişi:
Hakem sahayı kontrol ettikten sonra futbolcular sahaya çıkacaklar.
Kip:
•
Kişi:
Bu problemi ancak babam çözer.
Kip:
•
Kişi:
Nihayet kendine göre bir kıyafet bulmuş.
Kip:
Kişi:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
17
Dil Bilgisi
Aşağıdaki altı çizili sözcükleri inceleyelim.
Örnek 8
Küçük kavgalarda, yenilmelerde yıkılıyorum.
1
2
1. Sözcüğün kökü: kavga
2. Sözcüğün kökü: yık
İsim
kökü
Fiil
kökü
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin köklerini bulalım. (İsim veya fiil kökü.) Örnekteki gibi yazalım.
•
Kapının önünde duran bidonları taşıdılar.
1
2
1. Sözcüğün kökü:
•
2. Sözcüğün kökü:
Büyük ikramiyeyi kazanınca köyünü terk etti.
1
1. Sözcüğün kökü:
•
İşlerini bitirince eve gitmek istedi.
1
2
1. Sözcüğün kökü:
2. Sözcüğün kökü:
Karşılaştırma Etkinliği
Aşağıdaki tabloda verilen kelimeleri örneğe uygun olarak değerlendirelim.
Kişisi, zamanı
bellidir.
Kişisi, zamanı
belli değildir.
İş,oluş, hareket anlamı
tamdır.
İş, oluş, hareket anlamı
azalmıştır.
Yüklem
görevindedir.
Yüklem görevinde değildir.
duran
✗
✓
✗
✓
✗
✓
taşıdılar
✓
✗
✓
✗
✓
✗
terk etti
kazanınca
bitirince
gitmek
istedi
anlatıp
gördük
18
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
18. sayfadaki etkinlikteki sözcükleri inceledik. Bu sözcüklerin ortak ve farklı yönlerini belirleyelim.
Ortak Özellikleri:
Farklı Özellikleri:
Fiilimsi (Eylemsi) Çeşitleri
1. İsim - Fiil (Ad - Fiil)
İsim - Fiil Ekleri:
Örnek 9
Ona kitap okuma alışkanlığı kazandırmak için çok çalıştım.
Yukarıda verilen örnekte altı çizili fiiller isim-fiil eklerini alarak hareket anlamlarını büyük ölçüde yitirmişler
ve fiilerin adı olmuşlar. Bu nedenle isim - fiildir.
Örnek 10 Buraya son gelişinde bizi de ziyaret etti.
Gelişinde sözcüğü isim - fiildir, ‘‘-iş’’ isim fiil ekini almıştır.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
19
Dil Bilgisi
Aşağıdaki cümlelerde geçen isim-fiileri bulup, cümlenin karşısındaki yaprağın içine yazalım.
•
Bu okulun ısınma sorununu çözemedik.
•
Vatan uğrunda ölmek bu milletin töresinde var.
•
Köşe atışından üç sayı kazandık.
•
Oğlunu başka bir şehre göndermek istemiyordu.
•
Musluğu çok açınca havuz dolmaya başladı.
•
Onun gidişine hepimiz üzüldük.
•
Her geçen gün bir tükeniş.
Örnek 11 Elindeki kazmayı bir hışımla yere fırlattı.
Örnek 12 Danışmada oturan görevliye bir şeyler sordu.
Yukarıdaki örneklerde altı çizili verilen sözcükler hareket anlamını tamamen yitirerek bir nesneye ad olmuşlardır. Yani fiilimsi olma özelliklerini kaybetmişlerdir. Bu yapılara ‘‘kalıcı ad’’ denir.
Örnek 13 Evin önünde bir çukur kazmaya çalışıyor.
Örnek 14 Sana bir konuda fikir danışmaya geldim.
Yukarıdaki örneklerde ise altı çizili sözcükler hareket anlamını korudukları için isim-fiildir.
Örnek 15 Anlatmaya çalıştıklarımı anlamadı.
1. sözcükteki ‘‘-ma’’ isim - fiil eki iken
2. sözcükte ‘‘-ma’’ olumsuzluk ekidir.
20
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Dil Bilgisi)
Aşağıdaki tabloda isim - fiil eki almış sözcüklerden isim - fiil olanları isim - fiil bölümüne kalıcı ad olanları
da kalıcı ad bölümüne yazalım.
Cümleler
Kalıcı Ad
İsim - Fiil
Duvarlara çivi çakmak yasaktır.
Dondurma yediği için boğazı şişmiş.
Annemin sarmaları çok lezzetli olur.
Bakışlarını bir an bile ayırmadı.
Ders anlatışına hayrandık hepimiz.
Depremin yaraları sarılmaya başlandı.
Bir daha denemeye karar verdik.
Sevgi konulu denemesi yarışmada birinci
oldu.
Fırından sıcak ekmek alalım.
İkinci ürün olarak buğday ekmek daha
iyi olur.
Küçük yavrusuna dokunmaya doyamadı.
Uzmanların çevre konusundaki görüşleri
dikkate alınmalı.
Irak konusundaki görüşmeler devam ediyor.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerde ‘‘-me, -ma’’ ekinin olumsuzluk eki mi, isim fiil eki mi olduğunu
bulalım, parantez içine yazalım.
•
Yazar bu eserinde sade bir dil kullanmamış.
(
)
•
Beni kendi çıkarları için kullanmaya çalıştı.
(
)
•
Yerler ıslak olduğundan çimenlere oturmadık.
(
)
•
Akşam size oturmaya gelebiliriz.
(
)
•
Derste anlamadığım konuları sormaya çekiniyorum. (
)
•
Benim bu konuda ne düşündüğümü sormadın.
(
)
•
Korunmaya muhtaç çocuklara yardım etmeliyiz.
(
)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
21
Dil Bilgisi
2. Sıfat - Fiil (Ortaç)
Sıfat - Fiil Ekleri:
Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim.
Örnek 16 Köprünün üstünde duran otobüsler Bakırköy’e gider.
‘‘Duran’’ fiiline eklenen ‘‘-an’’ sıfat-fiil eki ‘‘dur’’ fiilini sıfat-fiil yapmıştır ve kendinden sonraki ismi niteleyerek sıfat görevi görmesini sağlamıştır.
Aşağıdaki cümlelerde yer alan sıfat-fiilleri (ortaç) bulalım, cümlenin karşısına yazalım.
22
•
Bu ülkede üreten insanlara ihtiyacımız var.
➙
•
Koşar adım yanıma geldi.
➙
•
Adamın yüzü tanınmaz hale gelmiş.
➙
•
Tanınmış bir sanatçıydı.
➙
•
Arda, sahada ayak basmadık yer bırakmadı. ➙
•
Başarılı olan öğrencilere ödülleri verildi.
➙
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim.
Örnek 17 Bu sitedeki dükkanların çoğu kapanmış.
‘‘Kapanmış’’ sözcüğündeki ‘‘-mış’’ eki duyulan geçmiş zaman ekidir.
Örnek 18 Kapanmış dükkanların sahipleriyle toplantı yaptık.
‘‘Kapanmış’’ sözcüğündeki ‘‘-mış’’ eki sıfat - fiil ekidir.
Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili kelimelerdeki eklerin görevlerini belirleyelim (sıfat - fiil eki, kip eki) cümlenin
karşısına yazalım.
• Akacak kan damarda durmaz. ➙
• Bu hafta bazı ilçelerde sular akmayacak.
➙
• Her gün iki saat koşarım.
➙
• Buralarda alışveriş merkezi bulunmaz.
➙
• Bulunmaz bir nimetti bizim için.
➙
• Akar sular her zaman temizdir.
➙
• Baloya tanınmış simalar da katıldı.
➙
• Eskiden dergilerde kısa hikâyeler yazıyormuş. ➙
• Utanmaz adam, bir de yaptıklarını savunuyor. ➙
• Okumuş adamın hâli başka oluyor.
➙
• Rabbim bizi görünmez kazalardan korusun.
➙
• İstanbul, yıllar içinde tanınmaz hâle geldi.
➙
• İşlem görmüş gıdalar sağlığa zararlıdır.
➙
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
23
Dil Bilgisi
Adlaşmış Sıfat-Fiil
Örnek 19
Bankta oturanları (insan) çevreyi kirlettikleri için uyardım.
“Oturanları” sıfat - fiilinden sonra gelen isim düşmüştür. Bu yüzden “oturanları” adlaşmış sıfat - fiildir.
Aşağıdaki cümlelerde adlaşmış sıfat-fiil varsa cümlenin karşısına yazalım.
•
Çok okuyan değil, çok gezen bilir.
•
Bütün tanıdıklara bayram ziyaretine gittik.
➙
•
Düğüne gelenleri kapıda karşıladık.
➙
•
Tatilden dönenler trafiğe neden oldu. ➙
•
Pişmişleri hazırlayıp servis edelim.
➙
Örnek 20
➙
Yazar son romanını oğluna ithaf etmiş.
‘‘Yazar’’ sözcüğündeki ‘‘-er’’ eki sıfat - fiil ekidir. Ancak sözcük hareket anlamını tamamen kaybederek kalıcı
ad olmuştur.
Aşağıdaki cümlelerde sıfat - fiil eki aldığı halde kalıcı ad olan sözcüklerin altını çizelim.
24
•
Mizah dergisinin çizerlerine dava açılmış.
•
Köylüler yakacaklarını ormandan temin ediyorlar.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Aşağıdaki sözcükleri sözcüğün altına yazılan görevlerde cümlede kullanalım.
Dolmuş
•
Kalıcı ad:
•
Çekimli fiil:
•
Sıfat - fiil:
Yiyecek
•
Sıfat - fiil:
•
Kalıcı ad:
•
Çekimli fiil:
Okur
•
Sıfat - fiil:
•
Kalıcı ad:
•
Çekimli fiil:
Yazar
•
Sıfat - fiil:
•
Kalıcı ad:
•
Çekimli fiil:
Çizer
•
Sıfat - fiil:
•
Kalıcı ad:
•
Çekimli fiil:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
25
Dil Bilgisi
3. Zarf-Fiil (Ulaç)
Zarf-Fiil Ekleri:
Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim.
Örnek 21 Çarpıcı bir konuşma yaparak dinleyicileri etkiledi.
zarf-fiil durum
anlamı katmış
“Yap” fiiline “-arak” zarf - fiil eki eklenerek yap- fiilinin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır.
Cümleye “zaman” anlamı katmıştır.
Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim.
Örnek 22 Onunla tanıştığımda ikimiz de üniversiteye yeni başlamıştık.
zarf-fiil zaman
anlamı katmış
“Tanış” fiiline eklenen “-dığımda” zarf - fiil eki'dir. Tanış- fiilinin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır. Cümleye zaman anlamı katmıştır.
Aşağıdaki altı çizili sözcüğü inceleyelim.
Örnek 23 Oraya ulaşır ulaşmaz beni arayın.
zarf-fiil zaman
anlamı katmış
“Ulaş” fiiline eklenen “-r ..... -maz” zarf - fiil eki'dir. Fiilin cümlede zarf göreviyle kullanılmasını sağlamıştır.
Cümleye “zaman” anlamı katmıştır.
26
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Dil Bilgisi)
Aşağıdaki cümlelerde zarf fiiller kullanılmıştır. Zarf-fiileri bulalım, zarf-fiil eklerini ve cümleye kattığı anlamı
boşluklara yazalım.
•
Bu filmi izleyince çok etkileneceksin.
Zarf-Fiil:
•
Ulaç Eki:
Kattığı Anlam:
Ulaç Eki:
Kattığı Anlam:
Ulaç Eki:
Gözümün içine bakarak yalan söylüyorsun.
Zarf-Fiil:
•
Kattığı Anlam:
Zavallı adamı öldüresiye dövmüşler.
Zarf-Fiil:
•
Ulaç Eki:
Tedbir alınmadan madenlerde çalışılmamalı.
Zarf-Fiil:
•
Kattığı Anlam:
Soruları çözüp sonra uyurum.
Zarf-Fiil:
•
Ulaç Eki:
Buz gibi sudan kana kana içtik.
Zarf-Fiil:
•
Kattığı Anlam:
Kattığı Anlam:
Ulaç Eki:
Konunun içeriğini anlamadan soruları çözmeyin.
Zarf-Fiil:
Kattığı Anlam:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Ulaç Eki:
27
Etkinlik (Dil Bilgisi)
HAN DUVARLARI
Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya
Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya
İlk sevgiliye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık
Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık.
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı...
Arkada zincirlenen yüksek Toros Dağları,
Önde uzun bir kışın soldurduğu etekler
Sonra dönen, dönerken inleyen tekerlekler...
Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu.
Gökler bulutlanıyor, rüzgâr serinliyordu.
Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince
Son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince.
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
Yukarıdaki şiirde kullanılan fiilimsileri bularak, aşağıda boş bırakılan uygun yerelere yazalım.
İsim - Fiil:
Sıfat - Fiil (Ortaç):
Bağ - Fiil (Ulaç):
28
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Etkinlik (Dil Bilgisi)
ÖĞRETMEN
Çocukların çantalarını alıp okula gelişlerini izlemek insana ayrı bir huzur veriyor. Gelir gelmez sınıfa çıkan da var, zilin çalmasını bekleyen de. Onlara her
baktığımda çocukluğuma dönmek istiyorum; ancak onlar gelecek günlerimizin
umutları. Şimdi onları yetiştirmeye gayret ediyorum. Bazılarının gözlerinde bilgiye susamış bakışlar, bazılarınınkinde de umutsuzluk. Gelecekte ülkeyi omuzlarında yükseltenler onlar olacak. Bazıları doktor olacak, bazıları yazar, bazıları
ise avukat. Kısacası onlar bizim umudumuz olacak.
Yukarıdaki yazının sözcüklerini değerlendirelim, aşağıda uygun olan yerlere yazalım.
Sıfat - Fiiller:
Adlaşmış Sıfat - Fiiller:
Fiilimsi Eki İle Kalıcı Ad Olanlar:
Çekimli Fiiller:
İsim - Fiiller:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
29
Dil Bilgisi
30
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!