AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ TürkçeMino

Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
TürkçeMino AKILLI TÜRKÇE DEFTERİ
Artık
Türkçe’den
korkmuyorum.
Artık
Türkçe’yi
daha çok
seviyorum.
Artık
az yazarak
çok zaman
kazanıyorum.
Artık
Türkçe’den
sıkılmıyorum.
Artık
Türkçe
dersinde
eğleniyorum.
7
Artık
kelimeleri
doğru
yazıyorum.
Artık
daha fazla
yazar
tanıyorum.
Enver YILMAZ
Artık
daha fazla
kelime
öğreniyorum.
Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım’a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin
yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile
çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.
YAZAR
Enver YILMAZ
KAPAK TASARIM
İhsan SONDOĞAN
GRAFİK-TASARIM
Ş. Kübra MERAL - Safiye SELALMAZ
Bilal KARAGÜLMEZ
BASIM YERİ
Aykut Basım (0212 428 52 74)
Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim Hizmetleri
Güneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL
Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70
www.ariyayin.com - [email protected]
/ariyayin
/ariyayin
2
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Merhabalar,
Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha
kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe’yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik.
Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren
öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır.
TürkçeMino’da konu anlatım bölümleri boş bırakılmıştır. Bunun nedeni; her öğretmenin konuyu
anlatım ve not alma tarzının farklı oluşudur. Türkçemino'da boş bir defter kadar not kısmı bulabilirsiniz. Öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecek;
soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik
için bol bol zaman kalacaktır.
TürkçeMino’da her temanın sonunda yer verilen “yazma” ve “kompozisyon” bölümleri ile öğrenciler, öğrendikleri yazı türleri ve özellikleri ile ilgili özgün yazılar yazabilecek böylece yazma becerilerinin gelişmesine katkı sağlanacaktır.
Akıllı Türkçe Defteri’nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye
ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir
defter almasına gerek kalmayacaktır.
Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle…
Enver YILMAZ
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
3
İÇİNDEKİLER
1. TEMA - HAK VE ÖZGÜRLÜK
Sözcükte Anlam (Gerçek, Mecaz, Yan Anlam, Benzetme).................................................................. 8 - 12
Dil Bilgisi (Fiillerin Anlam Özellikleri, Fiil kipleri, Çekimli fiil)......................................................... 13 - 26
Yazım, Noktalama (Büyük Harflerin Yazımı, Sayıların Yazımı, Nokta)............................................. 27 - 34
Yazma (Hikâye)......................................................................................................................... 35 - 40
2. TEMA - ATATÜRKÇÜLÜK
Sözcükte Anlam (Terim, Zıt, Eş anlam, Eş sesli)............................................................................ 44 - 48
Cümlede Anlam (Amaç-sonuç, Neden-sonuç, Öznel-Nesnel cümle)................................................. 49 - 52
Dil Bilgisi (Dilek Kipler, Zarflar).................................................................................................. 53 - 72
Noktalama İşaretleri (Virgül, İki nokta, Üç nokta)........................................................................ 73 - 78
Yazma (Söyleşi, Makale)............................................................................................................ 79 - 84
3. TEMA - DOĞA VE EVREN
Sözcükte Anlam (Soyut, somut anlam)........................................................................................ 88 - 92
Cümlede Anlam......................................................................................................................... 93 - 94
Dil Bilgisi (Yapılarına Göre Fiiller, Fiillerde Anlam Kayması)........................................................ 95 - 110
Noktalama İşaretleri (Soru İşareti, Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Eğik Çizgi)..................................... 112 - 116
Yazma (Gezi Yazısı, Biyografi)................................................................................................ 117 - 122
4. TEMA - DUYGULAR VE HAYALLER
Sözcükte Anlam (Deyimler).................................................................................................... 125 - 128
Dil Bilgisi (Ek Fiil)................................................................................................................. 129 - 136
Noktalama, Yazım (Yay Ayraç, Köşeli Ayraç)............................................................................ 137 - 142
Yazma (Deneme)................................................................................................................... 143 - 146
5. TEMA - ALIŞKANLIKLAR
Sözcükte Anlam..................................................................................................................... 150 - 151
Cümlede Anlam..................................................................................................................... 152 - 154
Dil Bilgisi (Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller).............................................................................. 155 - 162
Yazım Kuralları, Noktalama (Pekiştirmeli Sözcüklerin, İkilemelerin Yazımı)................................. 163 - 168
Yazma (Fabl)........................................................................................................................ 169 - 172
6. TEMA - MİLLİ KÜLTÜR
Sözcükte Anlam..................................................................................................................... 176 - 178
Cümlede Anlam..................................................................................................................... 179 - 180
Dil Bilgisi.............................................................................................................................. 181 - 184
Noktalama, Yazım (Tırnak İşareti)........................................................................................... 185 - 188
Yazma.................................................................................................................................. 189 - 192
4
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
TEMA 1 - KAZANIMLAR
• Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.
• Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.
• Metindeki anahtar kelimeleri belirler.
• Metindeki sebep - sonuç ilişkilerini fark eder.
• Metindeki amaç - sonuç ilişkilerini fark eder.
• Metne ilişkin sorulara cevap verir.
• Farklı türlerde metin okur.
• Yazım, noktalama kurallarına uyar.
• Olay yazıları yazar.
• Yazım kurallarını kavrayarak uygular.
• Fiillerin anlam özelliklerini kavrar.
• Kip ve çekimli fiili kavrar.
• Bildirme kipleriyle dilek kiplerini ayırt eder.
• Bildirme kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
5
6
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
T e ma 1 - H ak ve Öz gü rlü k ler
ŞİİR NEDİR?
‘‘Şiir nedir?’’ diye soruyorsunuz. Edebiyat yapmayı, büyük söz etmeyi sevenler için
şiir ne değildir ki! Şiir bir çığlıktır, bir ilan-ı aşktır, sallanan bir yumruktur, bir umuttur,
bir kurtuluştur vb... Kuşkusuz, bunların hepsi şiirde olabilir fakat bunlar nesirde de olan
şeylerdir. Şiirin ne olduğunu anlayabilmek için onu nesirden ayıran özellikleri aramak
onlar üzerinde durmak daha doğru olur sanıyorum. Düşüncemi bir örnekle açıklayayım. ‘‘Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.’’ dizesini elbette duymuşsunuzdur. Şair
ne demek istiyor? Gülüştüklerimiz hatıra geldikçe ağlarım. Bu bir nesir cümlesidir. Şair ne yapmış? Bu nesir
cümlesinin her sözcüğünü değerlendirerek bu duyguyu son anlatıma kavuşturmuş.
Nasıl ki kunduracı hem ıskarpin, hem terlik, hem potin yaparsa şair de günümüze ve koşullara göre ızdırap şiiri, aşk şiiri, isyan şiiri, ölüm şiiri, kurtuluş şiiri yazar.
Cahit Sıtkı TARANCI
Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayalım.
1. Yukarıdaki metinde yazar şiiri nasıl tanımlıyor?
2. Yukarıdaki metinde yazar ileri sürdüğü düşünceyi kanıtlamaya çalışıyor mu?
3. Yukarıdaki metinin konusu nedir?
4. Yukarıdaki metnin ana düşüncesini yazalım.
5. Yazar yukarıdaki metinde şairle kimi karşılaştırıyor?
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
7
Sözcükte Anlam
Aşağıdaki tabloda yazılan sözccüklerin anlamlarını bulalım, tahminimizle karşılaştıralım.
Sözcük
Tahminim
Sözlük Anlamı
ıstırap
nesir
potin
demokrasi
iskarpin
adalet
Anlamını öğrendiğimiz kelimelerden ikisini cümle içinde kullanalım.
Sözcük: adalet
Cümlem:
Sözcük: demokrasi
Cümlem:
Aşağıdaki mavi kutuda sözcükler, pembe kutuda anlamları verilmiştir. Sözcüklerle anlamlarını kırmızı oklarla
eşleştirelim.
Sözcükler
Anlamları
a. hak
1. Uygarlık.
b. medeniyet
2. Bir toplantının yapıldığı yer, şüra.
c. meclis
3. Yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması.
d. adalet
4. Bir kimsenin gerçek olarak elde ettiği kazanımlar olarak tanımlanır. Emee. hukuk
f. vicdan
ğin karşılığı.
5. Kişinin kendi ahlak değerleri üzerine kendiliğinden yargılama yapmasını
sağlayan güç.
6. Toplumu düzenleyen yasaların bütünü.
8
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Sözcükte Anlam
Gerçek Anlam
Örnek 1
Mahallemizin geniş sokaklarında bisiklete binerdik. ➙ Altı çizili sözcükleri inceleyelim.
Altı çizili sözcükler ilk anlamlarıyla kullanıldıkları için hepsi gerçek anlamlıdır.
Aşağıdaki cümlelerde gerçek anlamıyla kullanılan kelimeleri kırmızı kalemle yuvarlak içine alalım.
• Bu yaz tatilinde, kendi seçtiğimiz üç kitabı okuyalım.
• Bacağını kırdığı için sınava giremedi.
• Adanın ortasında küçük bir hayvanat bahçesi var.
• Her gün mutlaka bir bardak süt içiyor.
Aşağıdaki sözcükleri gerçek anlamlarıyla cümle içinde kullanalım.
Sözcük: temiz
Cümlem:
Sözcük: rüzgâr
Cümlem:
Mecaz Anlam
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
9
Sözcükte Anlam
Örnek 2
Ne kadar geniş bir insansın. ➙ Altı çizili sözcüğün anlam özelliğine bakalım.
Altı çizili sözcük gerçek anlamından uzaklaştığı için mecaz anlamlıdır.
Aşağıdaki cümlelerde mecaz anlamıyla kullanılan kelimeleri renkli kalemle yuvarlak içine alalım
• Gözüme sanki bir perde indi.
• Sıcak, içten gülüşüyle yüreğimi okşadı.
• Toplantı boğuk, sıkıcı bir atmosferde geçti.
Aşağıdaki sözcükleri mecaz anlamıyla cümle içinde kullanalım.
Sözcük: pişkin
Cümlem:
Sözcük: soğuk
Cümlem:
Yan Anlam
Örnek 3
Ayakkabının burnu yırtılmış.
“Burun” sözcüğü, gerçek anlamıyla bağlantılı yeni bir anlam kazanmıştır, bu yüzden yan anlamlıdır.
Aşağıdaki cümlelerde yan anlamıyla kullanılan sözcükleri renkli kalemle yuvarlak içine alalım.
• Dağın eteğine yaslanmış ahşap evlerin fotoğrafını çektik.
• Uçurtmanın kuyruğu elektrik tellerine takılır mı?
• Masamın gözündeki mührü çıkarır mısın?
• Türkçe defterinin yapraklarını karalamış.
• Erciyes’e yılın ilk karı düştü.
10
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Sözcükte Anlam
Benzetme
Örnek 4
Durmuş saat gibi sessizdi burada hayat. ➙ Cümleyi inceleyelim.
Benzeyen
Benzetme Benzetme
edatı
yönü
Benzeyen
Yukarıdaki cümlede “hayat”, “durmuş saate” benzetilmiş.
Aşağıdaki cümlelerde ve dizelerdeki benzetmeyi bulup benzetme unsurlarını yazalım. (Şiirlerde birden fazla
benzetme olabilir.)
• Dev gibi kara bulutlar kaplamıştı gökyüzünü.
Benzeyen
:
Kendisine benzetilen :
Benzetme yönü :
Benzetme edatı
:
• İpince bir yağmur gibi indi hüzünler.
Yıldızlar gibi parlak gümüşten saçların.
Benzeyen
:
Kendisine benzetilen :
Benzetme yönü :
Benzetme edatı
:
• Topal bir hayvan kadar yavaştı burda zaman.
Benzeyen
:
Kendisine benzetilen :
Benzetme yönü :
Benzetme edatı
:
• Âdeta rüzgar oldu atlarımız.
Benzeyen
:
Kendisine benzetilen :
Benzetme yönü :
Benzetme edatı
:
• Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
Benzeyen
:
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı
:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
11
Sözcükte Anlam
12
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Fiil (Eylem)
Fiillerin Anlam Özellikleri
Örnek 5
Hepimiz tahtaya bakıyorduk. ➙ Durum fiili, nesne alma özelliği yok.
Adadaki evimizi sattık.
➙
Gömleklerim çok küçülmüş.
➙ Oluş fiili, eylem kendiliğinden oluşmuş.
İş (kılış) fiili, nesne alma özelliği var.
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili fiilleri, anlam özelliklerine göre inceleyelim (İş, oluş, durum) anlam
özelliğini karşılarına yazalım.
• Sınıfımıza yeni gelen çocuğu mahalleden tanıyorum. ➙
• Yağmurdan sonra güneş açtı. ➙
• Peynirler, dışarıda kaldığından küflenmiş.
➙
• Ağaçtaki kuşlar, silah sesini duyunca uçuştu. ➙
• Şuradaki parkta biraz oturalım.
➙
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
13
Dil Bilgisi
Fiillerin anlam özellikleriyle ilgili öğrendiklerimizi kullanarak aşağıdaki tabloyu dolduralım. Verilen özellik
hangisine uygunsa o kutuya ✓ işareti koyalım.
Fiillerin anlam özellikleri
İş Fiili
Durum Fiili
Oluş Fiili
Eylemin gerçekleşmesi bir süreç içerisinde kendiliğinden olur.
Eylem bir nesneye bağlı olarak gerçekleşir.
Eylem bir nesneye bağlı gerçekleşmez.
Eylem öznenin durumunu anlatır.
Eylem bir özneye bağlı gerçekleşir.
Aşağıdaki altı çizili fiillerin anlam özelliklerini belirleyelim, anlam özelliklerine göre oluş fiillerini yeşil, iş
(kılış) fiillerini mavi, durum fiillerini mor kutuya yazalım.
1. Dün akşam çok erken uyudum.
2. Ailemle vakit geçirmeyi seviyorum.
3. Muzaffer İzgü’nün kitaplarını mutlaka okuyun.
4. Görmeyeli bu çocuk ne kadar büyümüş!
5. Annemler, Altınoluk’taki yazlığı satacaklar.
6. Gemi korsan adasından hızla uzaklaştı.
7. Hava ısınınca ağaçlar çiçek açtı.
8. Halk köy meydanında toplandı.
9. Buğday başakları güneş gibi sararmış.
10. Saat beş gibi ülkemizden ayrılacakmış.
14
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
ET KİNLİK (Dil bilgisi)
SONBAHAR
Fani ömür biter, bir uzun sonbahar olur.
Yaprak, çiçek ve kuş dağılır, tarumar olur,
Mevsim boyunca kendini hissettirir veda;
Artık bu dağdağayla uğuldar deniz ve dağ.
Yazdan kalan ne varsa olurken haşır neşir.
Günler hazinleşir, geceler uhrevileşir;
Teşrinlerin bu hüznü geçer ta iliklere.
Anlar ki yolcu yol görünür selviliklere.
Yaprak nasıl düşerse akıp kaybolan suya
Ruh öyle yollanır uyanılmaz bir uykuya;
Duymaz bu anda taş gibi kalbinde bir sızı;
Fark etmez anne - toprak ölüm maceramızı
Yahya Kemal BEYATLI
Yukarıdaki şiirde geçen fiilleri bulalım, anlam özelliklerini belirleyip aşağıdaki uygun bölümlere yazalım.
İş Fiiller:
Durum Fiilleri:
Oluş Fiilleri:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
15
Dil Bilgisi
Fiillerin Mastar Hâli
Çekimli Fiil
Örnek 6
Arkadaşlarım okuldan ayrıldılar. ➙ Altı çizili fiili ineleyelim.
Cümlesindeki ‘‘ayrıldı’’ fiilinin mastar hali “ayrılmak”tır, ‘‘ayrıl’’ fiilinin gövdesine ‘‘-dı’’ kip eki ‘‘-lar’’ şahıs eki eklenerek
fiili çekimli hâle getirilmiştir.
Aşağıda ‘‘mastar’’ halinde verilen fiillere örnekteki gibi kip ve şahıs eki getirerek (ekleyerek) fiilleri çekimli hale
getirelim.
16
Fiilin Mastar Hali
Kip
Şahıs
Çekimli Fiil
tanışmak
tı, ti
I. tekil (–m)
tanıştım
kazanmak
mış, miş
II. tekil (–sın)
benimsemek
yor
I. çoğul (–uz)
sevmek
ecek
II. tekil (–siz)
başarmak
se, sa
II. çoğul (–nız)
tanıtmak
yor
I. tekil (–um)
satmak
mış
III. çoğul (–lar)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden çekimli fiil olanları yeşil kutunun içine; çekimli fiil olmayanları
turuncu kutunun içine yazalım.
biliyorsun, almak, gördüler, bilin, başaracaksın
akıllıydı, güzelsin, bilen, baksanız, görelim
Fiilerde Şahıs (Kişi)
Örnek 7
Ne duruyorsun be, at kendini denize. (Orhan Veli) ➙ Altı çizili fiillerin kişisine bakalım.
Sen II. (tekil şahıs)
Sen II. (tekil şahıs)
Aşağıdaki çekimli fiillerin şahıslarını (kişi) karşılarına yazalım.
Fiil
Şahıs (kişi)
gitmelisiniz
➙ ..........................
kabul ettim
➙ ..........................
göreceksin
➙ ..........................
alabiliriz
➙ ..........................
öğretecek
➙ ..........................
sor
➙ ..........................
ihmal etmemiştim
➙ ..........................
yarayabilirdi
➙ ..........................
çıkmıştık
➙ ..........................
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
17
Dil Bilgisi
18
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
Fiil Kipleri
Bildirme (Haber), Dilek Kip Ayrımı
Bildirme Kiplerinin Özellikleri
Örnek 8
Dilek Kiplerinin Özellikleri
Kar tertemiz kar kabarık
Yürüyorum yumuşacık.
Dün gece on bir buçukta
Ölmüş Berut, tanışırdık.
Burda “yürüyorum” fiili şu anda yapılan bir eylemi bildiriyor. “ölmüş” fiili geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor. Zaman
anlamlı oldukları için haber kipleridir.
Aşağıdaki cümlelerden yüklemi bildirme kipiyle çekimlenmiş olanların sonuna (✓), dilek kipiyle çekimlenmiş olanların sonuna (✗) işareti koyalım.
• Yaz tatilinde Bodrum’a gidiyoruz.
(
)
• Bu soruları defterime yazmalıyım.
(
)
• Her derste yeni şeyler öğreniyoruz.
(
)
• Annesi onu yıllar önce terk etmiş.
(
)
• Zil çalınca herkes dışarı çıksın.
(
)
• Akşam yemeğini evde yiyelim.
(
)
• Yorgunluktan kanepede uyuyakalmışım.
(
)
• Bence oraya yarın akşam gidelim.
(
)
• Buralarda yılın her mevsiminde yağmur yağar. (
)
• Sonunda kendimize göre bir ev bulduk.
(
)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
19
Dil Bilgisi
A. Haber Kipleri
1. Şimdiki Zaman
Örnek 9
Düğün için yeni bir elbise bakıyorum. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
“Bakıyorum” fiili şu anda yapılan bir eylemi bildiriyor.
“Dolaş–” fiilini şimdiki zaman kipinde (-yor) çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
2. Gelecek Zaman
Örnek 10
Takımlar birazdan sahaya çıkacak. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
“Çıkacak” fiili henüz gerçekleşmemiş, daha sonra gerçekleşecek bir eylemi bildiriyor.
“Görüş–” fiilini gelecek zaman kipinde (-ecek – acak) çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
“Tanı(mak)” fiilini gelecek zaman kipinde çekimleyelim.
20
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
3. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman
Örnek 11
Bu inşaatlar yarım bırakılmış. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
“Bırakılmış” eylemi geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor, sözü söyleyen kişi eylemin yapıldığından habersizdir.
“Rica et–”, fiilini duyulan geçmiş zaman kipine (-mış – miş) göre çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
Örnek 12 Eyvah saçlarım dökülmüş.
Yukarıdaki cümlede “müş” eki “sonradan fark etme” anlamı katmıştır.
Öğretmenimiz geçen yıl okuldan ayrılmış.
Bu cümlede ise “başkasından duyma” anlamı katmıştır.
Aşağıda verilen örneklerde duyulan geçmiş zaman kipinin cümleye kattığı anlamı cümlenin karşısına yazalım.
• İlçemize yeni bir kaymakam atanmış.
➙
• Baksana, pantolonumun paçası yırtılmış.
➙
• Türkler, Anadolu’ya sonradan gelmiş.
➙
• Öğrencilerin notlarını yanlış girmişim.
➙
• Tek katlı evin yerine bina yapmışlar.
➙
• Çok yorulmuş olmasın, rengin solmuş.
➙
• Teyzemlerin evini soyan hırsızlar yakalanmış. ➙
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
21
Dil Bilgisi
4. Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman
Örnek 13
Çocuğu iki günlüğüne anneannesine bıraktım. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
“Bıraktım” fiili geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor, sözü söyleyen kişi eylemin yapılışına şahittir.
“Yorul–” fiilini görülen geçmiş zaman kipinde çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
“Sürüklen–” fiilini görülen geçmiş zamana göre çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
5. Geniş Zaman
Örnek 14
Buralarda kışlar sert geçer.
“Geçer” fiili her zaman olan bir eylemi bildiriyor.
22
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Dil Bilgisi
“Yaşa–” fiilini geniş zaman kipine (-r) çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
“Görüş–” fiilini geniş zaman kipinde çekimleyelim.
I. tekil:
I. çoğul:
II. tekil:
II. çoğul:
III. tekil:
III. çoğul:
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerinin hangi kipte çekimlendiğini, kip ekini ve kişisini cümlenin altına yazalım.
• Cümle:
Bu işlemleri hep zihinden yapıyor.
Kipi:
• Cümle:
Kip eki:
Mezuniyet baloma katılırsan mutlu olurum.
Kipi:
• Cümle:
Kip eki:
Kip eki:
Kip eki:
Kip eki:
Kip eki:
Kişisi:
Kip eki:
Kişisi:
Ben seni yüz yıl da beklerim.
Kipi:
• Cümle:
Kişisi:
Birgün mutlaka memleketimize döneceğiz.
Kipi:
• Cümle:
Kişisi:
Onlar, bu ödevi daha önce hazırlamışlar.
Kipi:
• Cümle:
Kişisi:
Evimizin borcunu geçen ay kapattık.
Kipi:
• Cümle:
Kişisi:
Konuşmacı önce kendini tanıttı.
Kipi:
• Cümle:
Kişisi:
Gençler ünlü sanatçıyı coşkuyla karşıladılar.
Kipi:
Kip eki:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Kişisi:
23
ET KİNLİK (Dil Bilgisi)
Aşağıdaki tabloda “mastar” halinde verilen fiilleri istenilen bildirme kipine ve belirtilen kişiye göre çekimleyelim.
Öğrenilen
Gelecek
Geniş
Geçmiş Zaman
Zaman
Zaman
Fiilin Mastar Hali
Kişisi
Önemsemek
1. çoğul kişi
aratmak
3. tekil kişi
yaşamak
2. tekil kişi
bulmak
1. tekil kişi
kaybolmak
2. tekil kişi
Aşağıdaki tabloda verilen çekimli fiillerin kiplerini ve kişilerini örneğe uygun şekilde belirleyip işaretleyelim.
Fiilin Mastar
Şimdiki
Gelecek
Hali
Zaman
Zaman
saklamışlar
Duyulan
Görülen
Geçmiş Zaman Geçmiş Zaman
✓
gördüm
gözetleyecek
bakarım
kabul etmiş
hasta olmuşsun
görebiliriz
temizlettim
soracaksın
bitirmişsiniz
satıvermiş
gözden düştüm
ayrılabilirsin
sordu
24
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Geniş
Zaman
Kişisi
3. çoğul kişi
ET KİNLİK (Dil Bilgisi)
OLVİDO
Edebi âşığın dönüşünü bekler
Yalan yeminlerin tanığı çiçekler
Artık olmayacak baharlar içinde.
Ey ömrün en güzel türküsü aldanış!
Aldan gelmiş olsa bile ümitsiz kış;
Ey Unutuş! Kapat artık pencereni
Çoktan derinliğe çekmiş deniz beni
Çıkmaz artık sular altından o dünya
Bir duman yükselir gibidir kederden
Macerası çoktan bitmiş o şeylerden
Amansız gecenle yayıl dört yana
Ahmet Muhip DIRANAS
“Olvido” adlı şiirde yer alan çekimli fiilleri bulalım, bildirme kipiyle çekimlenenleri mavi kutucuğa, dilek kipiyle çekimlenenleri yeşil kutuya yazalım. Bildirme kipiyle çekimlenenlerin kip ve kişilerini turuncu kutuya
yazalım.
Bildirme Kipiyle Çekimlenenler:
Dilek Kipiyle Çekimlenenler:
Bildirme Kipiyle Çekimlenen Fiillerin Kipleri ve Kişileri:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
25
Dil Bilgisi
26
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!