ortopedi ameliyatları sonrası sık görülen komplikasyonların yönetimi

advertisement
ORTOPEDİ AMELİYATLARI SONRASI SIK
GÖRÜLEN KOMPLİKASYONLARIN YÖNETİMİ
NASIL OLUR?
Hem. Sevin Sevgi TÜRK
Acıbadem Maslak Hastanesi
2 Kat B Blok Klinik Eğitim Hemşiresi
Hazırlanma tarihi: 10.03.2014
SUNU PLANI
• Ortopedi Nedir?
• Ortopedik Hastalıklar Nelerdir?
• Ortopedi Vakalarında Sık Karşılaşılan
Travmalar Nelerdir?
• Ortopedi Ameliyatları Sonrası Sık Görülen
Komplikasyonlar
• Komplikasyonların Yönetimi
• Örnek Hasta Bakım Planı
AMAÇ
Ortopedi operasyonu geçiren hastaların; sağlık çalışanlarının
operasyon sırasında izlenecek yolları bilerek sık görülen
komplikasyonların hastaya planlanacak bakım planlarına
yansıtılıp tıbbi tedavilerinin devam etmelerini sağlayarak
hastanın sağlığına kavuşmasını sağlamaktır.
ORTOPEDİ NEDİR?
Ortopedi
orthos
ve
paedia
kelimelerinin
birleşiminden oluşmuş düzgün (orthos) çocuk
(paedia) anlamına gelir. Temel olarak kas iskelet
sistemini ve onun sorunlarını inceleyen cerrahi bir
bilim dalıdır.
ORTOPEDİK HASTALIKLAR NELERDİR?
ORTOPEDİK HASTALIKLAR
ERİŞKİN
PEDİATRİK
Erişkinlerde Ortopedik Hastalıklar
Artrozlar
Osteonekrozlar
Anguler Deformiteler (Gelişimsel-Posttravmatik)
İnstabiliteler
Artritler
Omurga Sorunları
Pediatriklerde Ortopedik Hastalıklar
Doğumsal Anomaliler
Gelişimsel Anomaliler
İnfeksiyonlar
Tümörler
Nöromusküler Hastalıklar
Depo Hastalıkları
Artritler
ORTOPEDİ VAKALARINDA SIK KARŞILAŞILAN
TRAVMALAR NELERDİR?
Erişkinlerde
Pediatriklerde












Uzun Kemik Kırıkları
Proksimal Femur Kırıkları
Pelvis Kırıklar
ıAçık Kırıklar
Vertebra Kırıkları
Spor Yaralanmaları
Epifiz Kırıkları
Suprakondiler
Humerus Kırıkları
Femur Cismi Kırıkları
Önkol Kırıkları
Tibia Kırıkları
ORTOPEDİ AMELİYATLARI SONRASI SIK GÖRÜLEN
KOMPLİKASYONLAR
Yüzeyel Enfeksiyon, Hematom ve Yara Sorunları
Hareket Kısıtlılığı ve Eklem Sertliği
Ekstansör Mekanizma Disfonksiyonları
Komponent Kırılması
Tromboemboli
Yağ Embolisi
Kanama
Nedeni Açıklanamayan Ağrı
Yüzeyel Enfeksiyon, Hematom ve Yara Sorunları
• Özellikle diz protezleri ameliyatlarında artroplastinin cilde
yakınlığı nedeniyle enfeksiyon konusunda daima dikkatli
olunmalıdır.
• Post-operatif devrede buz torbalarıyla soğuk uygulanması
ekleme gelen kan akımını azaltarak hematom oluşmasını
büyük ölçüde önler ve dolayısıyla yara gerginliğini azaltır.
• Ameliyat sonrası yara iyileşmesi sorunları; seröz akıntı,
yüzeyel cilt nekrozu, derin cilt nekrozu olarak sınıflanabilir.
Hareket Kısıtlılığı ve Eklem Sertliği
• Ortopedik bir hastada tedavinin amaçları ağrıyı azaltmak
ve hareket ihtiyacını artırmaktır.
• Günlük hayatın devamı için hareket ihtiyacının devamı
önemli bir noktadır.
• Ameliyat sonrası sürekli pasif hareket, analjezik ihtiyacını
ve hastanede kalış süresini azaltmaktadır.
Ekstansör Mekanizma Disfonksiyonları
• Artroplasti sonrasında komplikasyon ve yakınmaların geniş
bir kısmı patello-femoral kaynaklı sorunlar oluşturur.
• Genellikle kendilerini ağrı gösterirler.
• Diğer patellar sorunlar içersinde instabilite, patella kırığı,
polietilen aşınması ve komponent gevşemesi sayılabilir.
Komponent Kırılması
• Komponent kırılması seyrek de olsa rastlanan bir
komplikasyondur.
• Protez kırılması; sıklıkla kısıtlayıcı tarzda protez ameliyatlarında
ve komponentin malrotasyonda yerleştirilmesi sonucu
görülmektedir.
• Hastanın ağrısı yoksa ve instabilite oluşturmuyorsa takip
yeterlidir.
Tromboemboli
• Ortopedik artroplasti ameliyatlarında DVT (Derin Ven
Trombozu) profilaksisi yapılması gerek hasta sağlığı
açısından, gerek ekonomik açıdan önemlidir.
• Profilaksi; farmakolojik ajanlar ve mekanik yöntemler
olarak ikiye ayrılır.
Farmakolojik ajanlar;
Mekanik Yöntemler;
•
•
•
•
•
• SPH (Sürekli Pasif
Hareket)
• Elevasyon ve Alt
Ekstremite Egzersizleri
• Elastik Çorap
• Pnömatik Kompresyon
Cihazları
Warfarin
Dextran
Aspirin
Düşük Doz Heparin
HeparinDihidroergotamin
• Düşük Molekül Ağırlıklı
Heparin
Yağ Embolisi
• Yağ embolisi tanısı, ameliyat sırasında Swan-Ganz kateteriyle
hemodinamik monitorizasyon yapılarak, pulmoner
hipertansiyonun saptanması ile konulabilir.
• Klinik olarak Akut Respiratuar Distres Sendromu (ARDS)
gelişmesine neden olur.
• Tedavisinde respiratuar destek gereklidir.
Kanama
• Ortopedik ameliyatların tamamı için ortalama bir
kanama miktarı belirtmek çok doğru olmamakla birlikte
en sık rastlanılan total diz protez ameliyatlarında
ortalama kan kaybı 1500 ml olarak hesaplanmıştır.
Nedeni Açıklanamayan Ağrı
• Bazen tüm tetkiklere ve araştırmalara karşın,
hastada ağrıyı açıklayacak anlamlı bir sebep
bulunamaz.
• Bu tür hastalıklarda ağrı genelde istirahatte ve
otururken görülür.
• Böyle bir ağrıyla karşılaşıldığında subklinik bir
infeksiyondan şüphenilmelidir ve hekim istemine
göre sempatektomi* faydalı olabilir.
*Sempatektomi: Atardamar duvarına sempatik sinirler yoluyla gelen uyarıyı
bölgesel olarak azaltıp damarın genişlemesini sağlayarak bu bölgedeki kan
akımının düzeltilmesini amaçlayan cerrahi girişim.
ORTOPEDİ AMELİYATI SONRASI SIK GÖRÜLEN
KOMPLİKASYONLARIN YÖNETİMİ
Ameliyat sonrası erken dönemdeki hasta bakımı;
• Ağrının yönetimini,
• Sıvı elektrolit dengesi ve yaşam bulgularının izlenmesini,
• Nörovasküler durumun değerlendirilmesini,
• Pansuman yerinin ve drenajının gözlenmesini, Egzersizlerini
başlatmayı, sık pozisyon değişimini
• Derin solunum ve öksürmede cesaretlendirmeyi,
• Derin ven trombozunun gelişmesinin önlenmesini,
• Hidrasyonu,
• Fizyoterapiye başlamayı kapsamalıdır.
Ameliyat sonrası komplikasyonların önlenmesi,
hızlı iyileşmenin yanı sıra, hastanın hastanede kalış
süresini azaltarak; mali kaybının, üzüntü ve ağrısının
minimum düzeyde tutulmasını ve en önemlisi de
yaşamın korunmasını sağlayacaktır.
Ağrının Yönetimi
• Ağrı kontrol altına alındığında, hastalar daha kısa sürede
hareket edebilir ve böylece hastanede yatışla ilgili
komplikasyonların riski azalır.
• Ameliyat sonrası şiddetli ağrı,hastada derin solunum,
öksürük egzersizlerini uygulamada, yatakta dönme ve
ayağa kalkmada isteksizlik oluşturabilmektedir.
• Hemşire ameliyattan sonra gelişen ağrıyı gidererek hastayı
rahatlatmak amacıyla 24 saat boyunca hekim istemine
göre 4-6 saatte bir ağrı kesici uygulamalıdır.
• Ağrının değerlendirilmesi, etkin bir iletişim ve oral
analjeziklerle birlikte hasta kontrollü analjezinin kullanımı
ağrının yönetimi için en etkili yöntemdir.
Yaşam Bulguları ve Nörovasküler Durumu
Değerlendirme
• Ameliyattan sonra hastanın yaşam bulguları post-op
sürece uygun şekilde değerlendirilir, stabil olduktan
sonra ameliyat öncesi bulgularla uyumlu oluncaya
kadar izlenir.
• Ameliyattan sonra periferik emboli ve alt
ekstremitelerde sinirsel işlevleri değerlendirmeye
yönelik izlem yapılmalıdır (alt ekstremitede nabız, renk
değişikliği, ağrı, duyu ve motor refleks kontrolü gibi).
• Protez uygulanan ekstremitenin nörovasküler durumu
değerlendirilir ve hekim istemine göre hastanın hemen
fizyoterapisine başlanır.
Yara Bakımı ve Pansumanı
• Akut enfeksiyonu saptamak için insizyon
bölgesi lokal enfeksiyon belirtileri açısından
gözlenmelidir.
• İnsizyon bölgesindeki sıvıyı dışarı almak
amacıyla yerleştirilen vakum drenlerinden
gelen sıvı, renk, miktar, yoğunluk açısından
kontrol edilmeli ve önemli değişiklikler
kaydedilerek hekim bilgilendirilmelidir.
Deri Bütünlüğünü Sağlama ve Sürdürme
• Hastanın pozisyonunun iki saatte bir
değiştirilmesi
• Elastik çorap ve masaj
• Yatak içinde egzersizler
• Cildin kuru ve temiz tutulması
• Hastanın mümkün olduğunca erken ayağa
kaldırılması sağlanmalı
Ayağa Kaldırma
• Hasta tolere edebildiği ölçüde hareket ettirilir ve
mobilizasyona cesaretlendirilir.
• Dislokasyon riskini azaltmak için 90 dereceden fazla
fleksiyon, orta hattın gerisine addüksiyon (kol ve
bacağın vücut eksenine yaklaşma hareketi) ve internal
rotasyon gibi kalça hareketlerinden kaçınılır.
• Ameliyattan sonraki birinci ya da ikinci gün hastanın,
dikkatli bir şekilde yataktan kaldırılmasına ve kısa bir
süre yatak kenarında durmasına izin verilir.
Pozisyon Verme
• Servise alınan hastada en önemli nokta protezin yerinden
oynamasını önlemektir.
• Hasta, bacakları arasına konan yastıklarla desteklenmelidir.
• Protezin yerinden oynamasını önlemek için hemşire;
 Hastanın pozisyonu değiştirilirken, protez takılan eklem
üzerine yük verilmemeli,
 Hasta sırasıyla sırt üstü ve protez yapılmayan sağlam
taraf üzerine yan çevrilmelidir.
 Hasta yatak içerisinde etkilenmemiş tarafa
doğru 45° döndürülebilir fakat etkilenmemiş kasın
addüksiyon ve fleksiyonundan kaçınılmalıdır.
Egzersiz
• Hastada, pnömoni ve atelektazi gibi akciğer sorunlarının
gelişmesinin önlenmesi için gerekli durumlarda ameliyat
öncesinde öğretilen derin solunum ve öksürük egzersizlerini
ameliyat sonrası hastanın uygulaması sağlanır.
• Hastanın yardımsız yürümesinde, kas gücünü yeniden
kazanmasında yardımcı olacak egzersizlere en erken süreçte
hekim istemine göre fizik tedavisine başlanır.
• Egzersizlerin uygulanması için hasta desteklenmeli, ayağa
kalktığında kendisine kazandıracağı yararlar konusunda
eğitilmelidir.
ORTOPEDİ HASTALARINDA ÖRNEK HASTA BAKIM
PLANI
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
Ameliyat (doku hasarı),
sinir kas zedelenmesi ve
anksiyete ile ilişkili akut
ağrı
Hastanın ağrı ifadesinin
görsel ağrı skalasına
göre (0-4 ) arası olarak
ifade etmesi
GİRİŞİMLER
•Hastanın ağrı yakınması uygun sıklık ve
uygun skalayla değerlendirilecek.
•Ağrının yeri şiddeti ne zaman başladığı
saptanarak hastaya doğrulatılacak.
•Ağrıya neden olan uyaranlar elimine
edilecek.
•Ağrının gerginlik veya basınçla ilgili
olduğu durumlarda uygun pozisyon
verilecek.
•Ağrı kontrolü için belirlenen ilaç planı
uygulanacak.
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
Damarlarda yetersiz
vazokonstrüksiyona
bağlı kanama riski
Hastanın hemoglobin
değerleri 10g/dl altına
düşmemesi, drenaj miktarı
totalde 500 ml üzerinde
olmaması
GİRİŞİMLER
•Hastanın risk faktörü (antikuagülan
kullanımı) tanımlanacak.
•Kanama belirti ve bulguları takip
edilecek (hipotansiyon, taşikardi, deri
rengi ve sıcaklığı…)
•Drenaj gelen miktarı rengi geliş hızı takip
edilecek.
•Laboratuvar değerleri kontrol edilecek.
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
GİRİŞİMLER
Serebrovasküler ilaç
kullanımına ve uzun
süreli fiziksel
hareketsizliğe bağlı
düşme riski
Hastanın düşmemesi
•Hastaya ortam hakkında bilgilendirme
yapılacak ve odası kendi kullanımına
uygun şekilde düzenlenecek.
•Düşme riskini artıracak nedenler
önlenecek.
•Hasta yatağı en alt seviyede tutularak,
yatak freni kapatılacak ve hasta çağrı
butonu hastanın ulaşabileceği bir yerde
bulundurulması gerekliliği bilgisi
verilecek.
•Hasta pozisyon verme, egzersiz
sırasında yalnız bırakılmayacak.
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
GİRİŞİMLER
Sıvı ve lifli gıdaların az
alınması, yetersiz
mobilizasyon, HKA
kullanımı, korku ve
anksiyete nedeniyle
konstipasyon
Hastanın normal sıklık ve
kıvamda defekasyon çıkışı
olması
•Hastanın normal bağırsak alışkanlığı
değerlendirilecek.
•Diyetisyenle görüşülerek diyeti
ayarlanacak.
•Hastanın fiziksel ortamı
rahatlatılacak.
•Ağrı yönetimi, HKA kullanımı
yönünden bilgilendirilecek hekim
bilgisi ile en erken dönemde HKA
tedavisi sonlandırılacak.
•Hekim istemine göre gerekirse
erken dönemde laksatif verilecek.
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
Ameliyat deneyimleme,
gelecekteki belirsizlik,
yapılan işlemler, fizik
tedavi süreci ve hareket
kısıtlılığına bağlı
anksiyete.
Etkili baş etme yöntemleri
geliştirmesi, uygulanacak
tedavi planına katılmasıve
sorumluluk alması.
GİRİŞİMLER
•Hastaya gereksinimi ölçüsünde
açıklama yapılacak.
•Soru sorması için cesaretlendirilerek
korkularını ifade etmesi için kendisine
zaman ayrılacak.
•Hastayla gerekli olan güven ortamı
sağlanacak.
•Fizik tedavi planlaması yapılacak ve
devamlılığı, kontrolü sağlanacak
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
Kapiller kan akımında
azalmaya bağlı etkisiz
periferik doku
perfüzyonu riski
Hastanın periferik
perfüzyonunda
(ısı,renk gibi) belirtilerde
değişim olmaması
GİRİŞİMLER
•Ekstermite bağımsız bir pozisyonda
tutulacak.
•En az iki saatte bir pozisyon değişimi
sağlanacak
•Hastanın egzersiz programlarına
uyumu sağlanacak.
•Ha pozisyon değişimi ve egzersizler
için cesaretlendirilecek.
SORUN
BEKLENEN SONUÇ
İnvaziv girişimlere bağlı (IV
kateter)
enfeksiyon gelişme riski
Hastanın IV kateteri giriş
bölgesinde enfeksiyonun
önlenmesi ve bölgede
enfeksiyon belirti bulguları
nın(duyarlılık, kızarıklık,
şişme, lokal ısı artışı …)
olmaması
GİRİŞİMLER
•Hasta hipertermi ve hipotermi
şekli ve süresi yönünden
gözlemlenecek.
•Hastanın intravenöz girişim bölgesi
lokal enfeksiyon belirti bulguları
yönünden gözlemlenecek.
•Girişimler sırasında aseptik
teknikler ve el yıkama tekniklerine
uyularak işlem yapılacak.
•Kateter 96. saatin sonunda
değiştirilecek.
SONUÇ
Ortopedi vakalarında başarı cerrahın teknik bilgi ve becerisinin
yanı sıra hemşire, anestezist, fizyoterapist ve diyetisyen tarafından
sunulan ekip çalışmasının niteliğine bağlıdır.
Hemşirenin temel görevi ise, hasta ya da sağlıklı bireyi gerekli güç,
istek ve bilgiyle donanımlı bir duruma gelene kadar desteklemek
ve bu yolla bireylerin mümkün olan en kısa sürede
bağımsızlıklarını kazanmalarına yardım etmektir.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Archibald G. Patients’ experiences of hip fracture. Journal of Advanced Nursing 2003; 44 (4): 385.
Altizer L. Patient education for total hip or knee replacement. Orthopaedic Nursing 2004 23 (4): 283288.
Birol L (2000). Hemşirelik Süreci. Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. Bozkaya Matbaacılık.
Çam R. Eksternal fiksatör çivi bölgesi bakımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2011; 14
(2): 71-76.
Dal Ü. Kalça protezi uygulanan hastaların “Vaka Yönetimi Modeli” ile izlenmesi. Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Ankara, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hemşirelik Yüksekokulu, 2002.
Dadaş S. Kalça protezi uygulanacak hastanın ameliyat öncesi bakım ve eğitimi. XVIII. Milli Türk
Ortopedi ve Travmatoloji Kongresi. İstanbul, 2003, s.9-13.
Erkan S., Yercan HS, Okcu G, Özalp TR. Total diz artroplastisi sonrası diz sertliğine neden olan faktörler.
Eklem Hastalıkları ve Cerrahisi 2011; 22 (1): 16-21.
Glassman H, Lachiewicz F, Tanzer M. Orthopaedic Knowledge Update: Hip and Knee Reconstruction 4.
2011.
Leichtle UG, Leichtle CI, Taslacı F, Reize P, Wünschel M. Dislocation after total hip arthroplasty: Risk
factors and treatment options. Acta Orthop Traumatol Turc 2013;47(2):96-103.
Stomberg MV, Oman UB. Patients undergoing total hip arthroplasty: a perioperative pain experience.
Journal of Clinical Nursing 2005; 15: 451-458.
Temple J. Total Hip Replacement. Nursing Standard 2004; 19 (3): 44-51.
http://www.ortopedivetravmatoloji.us/ortopeditanim.htm (Erişim tarihi: 01.03.2014)
http://www.artroplasti.us/kalcaartroplasti.htm (Erişim tarihi: 01.03.2014)
http://www.ortoklinik.com/kikirdak-yaralanmalari (Erişim tarihi: 01.03.2014)
TEŞEKKÜR EDERİM
Download