küresel ısınma ve iklim değişikliğinin sağlık üzerine etkileri
advertisement
KÜRESEL ISINMA VE ĠKLĠM DEĞĠŞĠKLĠĞĠNĠN SAĞLIK ÜZERĠNE ETKĠLERĠ ĠÇER ÇERĠĠK Küresel Isınma Nedir? -Ġklim Nedir ? Ġklim değişikliği nedir ? -Kyoto Protokolü -Ġklim Değişikliğinin Sağlığa Doğrudan Etkileri A)Sıcak Hava Dalgaları B)Soğuk Hava Dalgaları C)Diğer Ekstrem Olaylar -Ġklim Değişikliğinin Sağlığa Dolaylı Etkileri - Sıcaklığa bağlı hastalık ve ölümler Kanser Kalp‐damar hastalıkları Gıdalarla taşınan hastalıklar ve yetersiz beslenme Astım, solunum alerjileri ve solunum yolu hastalıkları Ġnsan gelişimine etkileri Akıl sağlığı ve strese bağlı hastalıklar Nörolojik hastalıklar ve bozukluklar Vektörlerle ve hayvanlarla taşınan hastalıklar (VBZD) Su ile yayılan hastalıklar Ekstrem hava olaylarına bağlı ölüm ve hastalıklar KÜRESEL ISINMA VE ĠKL KLĠĠM DEĞĠ DE ĞĠŞŞĠKL KLĠĞĠ ĠĞĠN NĠN SAĞ SAĞLIK ÜZERĠĠNE ETKĠ ÜZER ETKĠLER LERĠĠ Özellikle fosil yakıtların yakılması,ormansızlaşma ve sanayi süreçleri gibi çeşitli insan etkinlikleri ile atmosfere salınan sera gazlarının atmosferdeki birikimlerindeki hızlı artışa bağlı olarak şehirleşmenin de katkısıyla doğal sera etkisinin kuvvetlenmesi sonucu, yeryüzü ve atmosferin alt bölümlerindeki sıcaklık artışına küresel ısınma adı verilmektedir.(1) Ġklim ,yeryüzünün herhangi yerinde uzun zaman periyodunda gözlenen hava koşullarının ortalama özelliklerinin yanı sıra oluşma sıklıklarının zamansal dağılımlarının,gözlenen uç değerlerinin ,şiddetli olayların ve tüm değişkenlik tiplerinin bileşimi olarak tanımlanır.(1) Ġklim değişikliği ise, karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucu iklimde oluşan değişiklik olarak tanımlanır.(1) Genel yaklaşımla iklim değişikliği, nedeni ne olursa olsun iklim koşullarındaki büyük ölçekli ve önemli yerel etkileri bulunan,uzun süreli ve yavaş gelişen değişikliklerdir.(1) Küresel ısınmayla ilgili atılan adımlarda en çok dikkat çeken ve ülkelerin üzerine en çok yoğunlaştıkları protokol Kyoto Protokolü‟dür. Kyoto Protokolü 1997‟de Japonya‟nın Kyoto şehrinde, Birleşmiş Milletler Ġklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi çerçevesi içinde imzalanmış ve ana hedefi fosil yakıtları azaltarak dünyadaki ısınmayı durdurmak olan ön antlaşmadır.(2) Bu anlaşma hükümlerine göre ;gelişmiş ülkeler, başta karbon dioksit metan olmak üzere sera gazı üretimlerini, 2012 yılına kadar, 1990 yılı düzeylerinin en az %5‟i oranında azaltacaklarıdır. Tek başına dünya sera gazı üretiminin dörtte birini atmosfere yayan ABD için,bu oran %8; Japonya için %6 olarak belirlenmiştir. (2) Kyoto Protokolüne göre, söz konusu anlaşmanın yürülüğe girebilmesi için,en az 55 ülke parlementosunun anlaşma maddelerini kabul etmesi gerekiyordu. Mayıs 2000 tarihine kadar ancak 22 ülkenin Protokolü kabul ettiği bildirildi.(2) Gelişmiş ülkelerin yanında gelişmekte olan ülkelerde sanayileşme arsuzu içinde olduklarından ortaya önemli bir tartışma konusu çıkmakta .”Kim sorumlu ise o tedbir alsın.” denmektedir. (2) 1990 yılı rakamlarına göre ,Güney Kore,Hindistan,Brezilya ve Çin gibi gelişmekte olan ülkeler,aynı yıl atmosfere bırakılan toplam 6 milyar ton karbon dioksitin yaklaşık %36‟sını paylaşmaktadırlar.(2) Hazırlanan projeksiyonlara göre;2015 yılına gelindiğinde gelişmekte olan ülekelerin bacalarından çıkan karbon dioksit ,4 milyar ton olacaktır. Bu değer,bütün karbon dioksit miktarı olan 8 milyar tonun yarısı kadardır.(2) Sonuç olarak ,iklim değişikliğinin ve olası etkilerinin önlenmesi açısından Kyoto‟dan beklenenler gerçekleşmedi. Küresel ısınma sisteminin korunması için bilimsel olarak saptanmış gerekli azaltma organları kabul edilmedi. Bu sonuç,insan kaynaklı salınımların,gelecekte daha fazla azaltılması gibi zor bir yükümlülüğün uygulanmasına neden olabilecektir.(2) NOT; Türkiye 24 Mayıs 2004‟te tarihinde sözleşmeyi imzalayan 189.ülke olarak taraf olmuştur.(9) Bazı ülkelerin sözleşmeden çekilmeleri üzerine son rakam 181 ülke olarak belirlenmiştir.(3) ĠKL KLĠĠM DEĞĠ DEĞĠŞŞĠKL KLĠĞĠ ĠĞĠ Ġklim değişikliği, sağlık için gerekli birçok gereksinimin karşılanmasını olumsuz etkilemektedir. Bunların başında,temiz hava,temiz su,yeterli beslenme ve sağlıklı barınak gereksinimleri gelmektedir. Bu gereksinimlere ulaşım imkanlarının azalması ya da yok olması insan sağlığını doğrudan ve dolaylı olarak etkilemektedir. Her yıl ortalama 1.2 milyon insan kentsel hava kirliliği ,2.2 milyon insan temiz içme suyu kaynaklarına ulaşılamaması ve yetersiz hijyen sebebi ile ishal ,3.5milyon insan yetersiz beslenme ve 60.000 insan ise doğal afetler sonucu yaşamını yitirmektedir.(4) Ġklim değişikliğinin sağlığa diğer bir etkisi ise bulaşıcı hastalıkların kontrol altında tutulmasını zorlaştırmasıdır. Kolere ve ishale ek olarak vektörlerle taşınan malarya,,dang hastalığı vb. birçok ölümcül hastalığın sıcaklığa ve yağışa/neme duyarlı olduğu düşünüldüğünde, iklim değişikliğinin dünya nüfusunun büyük bir kısmını tehdit ettiği görülmektedir.(4) Tüm bunlara rağmen iklim değişikliğinin sağlık yönünden asıl tehlikesi yukarıda zikredilen akut etkiler değildir. Asıl büyük tehlike sağlıklı toplum yaşamının devamını sağlayacak olan sosyal,ekonomik ve doğal sistemlerin iklim değişikliği etkisi sürekli ve derece derece artan bir baskı altında olmasıdır. Bu baskıları su kaynaklarındaki mevsimsel düşüş ve değişiklikler, gıda üretiminde bölgesel dönemsel düşüşler ile deniz seviyesi yükselmeleri vb. oluşturmaktadır.(4) Ġklim değ değişikli işikliğ ğine bağ bağlı olarak ortaya çıkan insan sağ sağlılığ ğı problemleri; Kurumlar Arası Ġklim Değ De ğişikli işikliğ ğii ve Sağ Sağlık Çalışma Grubu tarafından aşağ aşağıda sıralanmıştır.(2010) TABLO 11-ĠKL KLĠĠM DEĞĠ DEĞĠŞŞĠKL KLĠĞĠ ĠĞĠN NĠN SAĞ SA ĞLI LIĞ ĞA ETKĠ ETKĠLER LERĠĠ(4) SAĞLIĞA DOĞRUDAN ETKĠLER 1-SICAK HAVA DALGALARI 2-SOĞUK HAVA DALGALARI 3-DĠĞER EKSTREM HAVA OLAYLARI SAĞLIĞA DOLAYLI ETKĠLER 1-SICAKLIĞA BAĞLI HASTALIK VE ÖLÜMLER 2-KANSER 3-KALP-DAMAR HASTALIKLARI 4-KANLA TAŞINAN HASTALIKLAR VE BESLENME 5-ASTIM,SOLUNUM ALERJĠLERĠ VE HAVA ĠLE BULAŞAN HASTALIKLAR 6-ĠNSAN GELĠŞĠMĠNE ETKĠLER 7-AKIL SAĞLIĞI VE STRESE BAĞLI HASTALIKLAR 8-NÖROLOJĠK HASTALIK VE BOZUKLUKLAR 9-VEKTÖRLE TAŞINAN VE HAYVAN KONUKÇULU HASTALIKLAR 10-SU ĠLE YAYILAN HASTALIKLAR 11.EKSTREM HAVA OLAYLARINA BAĞLI ÖLÜM HASTALIKLAR Ġklim Değ Değişikli işikliğ ğinin Sağ Sağlılığ ğa Doğ Do ğrudan Etkileri 3‟e ayrılmaktadır. 1-Sıcak hava dalgaları(heat waves) 2-Soğuk hava dalgaları(cold wawes) 3-Diğer ekstrem hava olayları(4) 1-SICAK HAVA DALGALARI Ġklim değişikliğinin sağlığa doğrudan etkilerinde en önemli yeri ölüm ve hastalıklara neden olan sıcak hava dalgaları almaktadır. (4) Günlük maximum sıcaklığın,ardı ardına 5 gün boyunca uzun yıllar (1961-1990) ortalama maximum sıcaklığın 5˚C üzerinde gerçekleşmesi „sıcak hava dalgası‟ olarak adlandırılır.(4) Ġnsan kaynaklı iklim değişikliği sonucu ,ölçülmüş sıcaklık kayıtlarına göre 1850‟den bu yana global sıcaklıklar yükselmektedir. Bu yükseliştrendinin,özellikle 1980‟den sonra daha da yükseldiği görülmüştür.(4) Buna ek olarak 1995-2006 yılları arasındaki 12 yılın 11‟i,ölçülmüş en yükske sıcaklıkların olduğu yıllar kayıtlara geçmiştir. 1998,2005 ve 2010 yılları dünyada ölçülmüş en sıcak 3 yıl olarak kayıtlara geçmiştir.(4) NOT : (12) SICAKLIK ZARARI SEMPTOM ĠLK YARDIM GÜNEŞ YANIĞI Ciltte kızarıklık ve ağrı.Şiddetli durumlarda ciltte şişkinlik ,kabarcıklar,ateş ve başağrısı. Kabarcık ve bül toplama görülürse yumuşatmak için merhem kullanılabilir.Kabarcıklar patlatılmamalıdır!Eğer kabarcıklar patlamışsa koruyucu steril materyalle kapatılabilir.Ciddi durumlarda doktora başvurulmalıdır. ISI KRAMPI Genellikle bacak ve karın kaslarında ağrılı spazmlar. Şiddetli terleme. Kramp için kaslara güçlü basınç uygulanır ya da spazmın geçmesi için hafif masaj yapılır.Yavaş yavaş su verilmeli,eğer bulantı olursa uygulamadan vazgeçilmelidir. SICAKLIK ZARARI SEMPTOM ĠLKYARDIM SICAK YORGUNL UĞU Şiddetli terleme,halsizlik,soğu k nemli ve donuk cilt.Düşük nabız.Kusma ve bayılma.Vücut sıcaklığı normal olabilir. Hasta hemen güneşten alınır.Sırt üstü yatırılır ve elbiseler çıkartılarak ıslak ve serin giysi giydirilir.Hasta klimalı odaya alınabilir ya da hastaya hava üflenir.Yavaş yavaş su içirilir.Bulantı olursa uygulamadan vazgeçilir.Eğer bulantı devam ederse hemen hastaneye başvurulur. SICAK ÇARPMASI YADA GÜNEŞ ÇARPMASI Yüksek vücut sıcaklığ(41.1 derece yada daha yüksek ).Sıcak kuru cilt.Hızlı ve güçlü nabiz.Bilinç kaybı. Sıcak yada güneş çarması ciddi bir vakadır.Hemen hastaneye başvurulmalı ya da doktor çağırılmalıdır.Geç kalınırsa ölümle sonuçlabilir.Ġlk olarak hasta serin bire yere alınır,soğuk duş veya soğuk bezle vücut ısısı düşürülmeye çalışılır.Hastaya kesinlikle ağızdan sıvı verilmez. Isı Endeksi Kategorileri ve Beklenen Sağ Sağlık Etkisi KATEGORĠ 154 DERECE VEYA ÜZERĠ ÇOK TEHLĠKELĠ Maruz kalma devam ederse ısı/güneş çarması kuvvetle muhtemel KATEGORĠ 240-54 DERECE TEHLĠKELĠ Güneş çarması ,ısı krampı veya ısı yorgunluğu muhtemel;fiziksel aktivite ve maruz kalınma devam ederse ısı çarması mümkün. KATEGORĠ 332-40 DERECE EKSTRA TEDBĠR ALINMALI Fiziksel aktivite ve maruz kalınma devam ederse ısı çarması, ısı krampı ve yorgunluğu mümkün. KATEGORĠ 427-32 DERECE TEDBĠR ALINMALI Fiziksel aktivite ve maruz kalınma devam ederse yorgunluk mümkün. 2-So Soğ ğuk Hava Dalgaları Soğuk hava dalgaları ,kuzey enlemlerinde,kış sıcaklıklarının aşırı düştüğü yerlerde toplumların bazı kesimleri için ölümcül bir problem olarak değerlendirilmektedir.Bu bölgelerde soğuk hava dalgaları kısa süre içerisinde gelişebilmekte ve uzun periyotlar boyunca etkisini sürdürebilmektedir. (4) Ani sıcaklık düşmeleri özellikle evsizleri ,sokakta yaşayanları ,yaşlıları,ve dışarıda çalışmak zorunda olan insanları ciddi şekilde etkilemekte,soğuktan donma gibi sonuçlarla ölümlere neden olmaktadır.(4) Soğuk akut hava dalgalarının akut etkileri dışında ,soğuktan korunmak amacı ile tüketilen sülfür değeri çok yüksek olan kaçak veya kalitesiz yakıtlar büyük oranda hava kirliliğine neden olmakta ,bu da hassas grupların(solunum yolu hastalıkları,çocuklar,bebekler vb.)zarar görmesine ,hatta hayatını kaybetmesine neden olmaktadır. (4) Wmo‟nun Aralık 2010 yılında yayınladığı „Son 10 yılın Ekstrem Hava Olayları Kısa Raporu‟ verilerine göre son 10 yılda dünya genelinde 5 kez büyük çaplı ekstrem soğuk hava dalgası yaşanmıştır. 2001 yılında Sibirya ve Moğolistan‟da sıcaklıklar ‐ 60°C‟ye kadar düşmüş, Sibirya‟nın orta ve güney kesimlerinde yüzlerce insan hayatını kaybetmiştir. 2007 yılında Güney Amerika‟da son 50 yılın en soğuk kışı yaşanmıştır. 2008‟de ise Çin‟den Türkiye‟nin batısına kadar uzanan geniş bir alanda aşırı soğuk hava dalgası ile birlikte şiddetli kar fırtınaları meydana gelmiştir.Bu ,Çin‟in son 10 yılda yaşadığı en soğuk kış olmuştur. 2008‟de Kanada‟da büyük kar fırtınaları ve şiddetli yağışlar meydana gelmiştir. 3-Di Diğ ğer Ekstrem Hava Olayları Ġklim değişikliğinin sağlığa ve insan yaşamına doğrudan etkilerinin hissedildiği diğer ekstrem hava olayları;aşırı yağışların neden olduğu sel ve taşkınlar ;kuraklık ve kuraklığın neden olduğu susuzluk,kıtlık ve açlık;kuvvetli fırtına ve tayfunlar olarak sıralanabilir.(4) Gelişmekte olan ülkelerde iklim değişikliğinin sağlık için olumsuz etkilerinden en çok etkilenecek gruplar ;kadın ve çocuklardır. 1991 yılında Bangladeş‟te meydana gelen ve 140 000 kişinin öldüğü kasırgada ,kadınların ölüm oranı erkeklerden 4 kat,10 yaş altı çocukların ölüm ölüm oranı ise erkeklerden 6 kat daha fazla olduğu görülmüş.(5) 2009 yılında Avustralya şiddetli sıcak hava dalgaları ile etkilenmiş,çıkan yangınlarda 170 insan hayatını kaybetmiş. Muson mevsiminde Pakistan tarihinin en şiddetli felaketi ile karşı karşıya gelmiş,şiddetli yağış ve su baskınları nedeni ile 1.700‟den fazla insan hayatını kaybetmiş,1.8 milyon ev yıkılmış,20 milyon insan evsiz kalmış ve milyarlarca dolar zarar olmuştur.(4) 2010 PAKĠ PAKĠSTAN(10) 2010 yazı ise Rusya ve özellikle Moskova için tarihinin en sıcak yazı olarak tarihe geçmiştir.Sıcaklıklar aylık normallerin 7.8 derece üzerinde gerçekleşmiştir.Yaklaşık 1 ay süren sıcak hava dalgası sebebi ile büyük orman yangınları meydana gelmiştir. ĠKL KLĠĠM DEĞĠ DEĞĠŞŞĠKL KLĠĞĠ ĠĞĠN NĠN SAĞ SA ĞLI LIĞ ĞA DOLAYLI ETKĠ ETKĠLER LERĠĠ Sıcaklığa bağlı hastalık ve ölümler 2. Kanser 3. Kalp‐damar hastalıkları 4. Gıdalarla taşınan hastalıklar ve yetersiz beslenme 5. Astım, solunum alerjileri ve solunum yolu hastalıkları 6. Ġnsan gelişimine etkileri 7. Akıl sağlığı ve strese bağlı hastalıklar 8. Nörolojik hastalıklar ve bozukluklar 9. Vektörlerle ve hayvanlarla taşınan hastalıklar (VBZD) 10. Su ile yayılan hastalıklar 11. Ekstrem hava olaylarına bağlı ölüm ve hastalıklar 1. .1. Sıcaklığ Sıcaklığa Bağ Bağlı Hastalık ve Ölümler Uzun süreli sıcak hava dalgaları beraberinde kuraklığı ve su kıtlığını getirmektedir. Kişisel ve toplumsal hijyen kurallarının uygulanamaması, ishal ve benzeri hastalıkların ortaya çıkması ve toplumda hızla yayılması ile sonuçlanmaktadır.(4) Yapılan çalışmalara göre, ishal yüzünden her yıl 5 yaş altındaki 1.5 milyon çocuğun hayatını kaybettiği ve bu oranla ishalin en büyük çocuk ölüm sebebi olduğu tahmin edilmektedir (UNICEF/WHO,2009).(4) 2. Kanser Ġklim değişikliğinin kansere olan etkisi hakkında çok az araştırma yapılmış olmasına rağmen, bulgular iklim değişikliğinin kanser hastalığı üzerine doğrudan ya da dolaylı olarak birçok potansiyel etkisinin olduğunu göstermektedir. (4) 2009 Yılında Türkiye‟deki Kanser Ġstatisti statistiğ ği(6) 2010 Türkiye Ġstatistikleri(ERKEK)(6) 2010 Türkiye Ġstatiskleri (KADIN)(6) 2010 Yılında Türkiye‟deki Kanser Ġstatisti statistiğ ği(6) 2011 Yılında Türkiye‟deki Kanser Ġstatisti statistiğ ği(6) 2012 Yılındaki Türkiye Kansetr Ġstatisti statistiğ ği 2013 Yılındaki Türkiye‟deki Kanser Ġstatisti statistiğ ği(6) Uluslararası Kanser Ajansı 2012 yılı kanser tahminleri;(6) GLOBOCAN 2012 verilerine göre 2012 yılında Dünya‟da toplam 14.1 milyonyeni kanser vakası gelişmiş ve 8.2 milyon kansere bağlı ölüm olmuştur. Dünya‟da en çok tanı konulan kanserler ;akciğer(%13.0),meme(%11.9) ve kolon (%9.7) iken kanserden ölümlerin ise en çok akciğer(%19.4),karaciğer(%9.1) ve mideden (%8.8) gerçekleştiği belirtilmiş.(6) Kanserden korunmada hemşirenin rolü: 1. Birincil korunma: Sağlık eğitimi yapılır ve gerekli önlemler alınır. Bu eğitim; sigara, alkol, mesleki temas, radyasyon, güneş ışığı, beslenme, cinsel sağlık ve kişisel hijyen içeriklidir. 2. Ġkincil korunma: tüm toplum ve yüksek risk altında olanlara tarama programlarının (testler, muayeneler, sitolojik incelemeler, kan ve idrar tahlilleri) uygulanmasını içerir. 3. Üçüncül koruma: Kanser tanısı konduktan sonra hastanın eğitimi, rehabilitasyonu, semptom kontrolü, komplikasyonların erken tanısı ve izlem hemşirenin üçüncü koruma görevlerindendir. (11) 3. Kalp‐ Kalp‐Damar Hastalıkları Sağlıklı bireylerde, sıcak ya da soğuk ekstrem sıcaklık değerlerinde kalp atış hızı, vücuttan cilde doğru kan akışını hızlandırmak için artar. Bu da kardiyovaküler stresi (baskıyı) artırır ve kişinin sağlık durumu, yaş vb. şartlarına göre değişmekle birlikte ölümle sonuçlanabilir.(4) Kardiovasküler hastalıklar (WHO March 2013 ) 2008 Yılında dünyadaki ölümlerin %30 „u (%17.3 milyon )KVH bağlı olmuştur.Bunların 7.3 milyonu koroner kalp hastalığı ,6.2 milyonu ise inme nedenlidir.Dünyadaki ölümlerin %16.5‟i (9.4 milyon) hipertansiyona bağlıdır. (7) ABD Verileri –CDC 2013 Kalp hastalıkları ,kanser ve inme kronik hastalıklarda ölümlerin %50‟sinin nedenidir.(7) Sağlık Bakanlığ Sağ Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğ Müdürlüğü “Kronik Hastalıklar Raporu” 16 Şubat 2006(7) KORONER KALP HASTALIĞI 2 MĠLYON KĠŞĠ Türkiye‟deki Ölüm Nedeni Ġstatistikleri(2013 statistikleri(2013--2014)(8) Türkiye‟deki Ölüm Nedeni Ġstatistikleri(2014 statistikleri(2014--2015)(8) 4. Gıdalarla Taşınan Hastalıklar ve Yetersiz Beslenme Besinlerin hijyenik olmaması, makro besinler (protein, karbonhidrat ve yağlar), mikro besinler (vitaminler ve mineraller) ve diğer biyoaktif öğelerin yetersiz alınması ya da uygun olmayan bir karışımda alınması birçok sağlık problemine yol açmakta ve hatta ölümle sonuçlanabilmektedir.(4) Ġklim değişikliği nedeniyle oluşan sıcaklık artışları, mide ve bağırsak iltihabı gibi bazı gıda kaynaklı hastalıkların yayılması ve zararlarının artmasında etkilidir. Bazı bakteri türleri doğal olarak deniz bakterilerinden oluşur ve deniz suyu sıcaklıklarındaki artış bu tür bakterilerin deniz canlılarından elde edilen gıdaların yapılarının bozulmasında başlıca rol oynar. 5. Astım, Solunum Alerjileri ve Solunum Yolu Hastalıkları Atmosfer her zaman hava kirleticilerinin gelişimini, taşınımını, yayılımını ve depolanmasını belirleyen en önemli faktördür. Basınç merkezleri arasındaki hava akımları kirleticilerin taşınmasını gerçekleştirir.(4) KOAH(WHO November 2012 ) 2004 Yılında yaklaşık 64 milyon dünyalının KOAH‟lı olduğu tahmin edilmiştir. 2005 yılında dünyadaki tüm ölümlerin %5‟i(3 milyondan fazla) KOAH nedeni ile olmuştur. KOAH nedenli ölümlerin %90‟ı düşükorta gelirli ülkelerde görülmektedir. Kadın ve erkeklerde görülme sıklığı ve ölüm oranları birbirine yakındır.(7) Sağlık Bakanlığ Sağ Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğ Müdürlüğü “Kronik Hastalıklar Raporu” 16 Şubat 2006(7) KOAH HASTASI 3 MĠLYON Hava kirletici partikül maddelerin (PM) oluşumu ve konsantrasyonu; astım, kronik solunum yolu hastalıkları, akciğer yetmezliği ve koroner atardamar hastalıklarına neden olduğu ya da bu hastalıkların etkilerini artırdığı bilinmektedir. 6. Ġnsan Gelişimine Etkileri Ġklim değişikliği nedeniyle değişen yağış rejimleri ve artan sıcaklığın, bu tür tarımsal zararlıların popülasyonunda artışları tetiklemesi beklenmektedir. Tarımsal ilaçlar başta insan sağlığı olmak üzere çevre açısından çok ciddi riskler taşımaktadır. Bu tür ilaçların ihtiva ettiği besinler, bunlarla beslenen insanların veya hayvanların bünyelerinde depolanmaktadır. Depolanan bu kalıntılar başta kanser olmak üzere birçok hastalık ve sağlık probleminin de ana nedenini oluşturmaktadır.(4) 7. Akıl Sağ Sağlılığ ğı ve Strese Bağ Bağlı Hastalıklar Ġklim değişikliğinin psikolojik etkileri sıradan stres durumlarından, kronik stres veya diğer zihinsel bozukluklara kadar birçok sağlık problemine dolaylı olarak etki etmektedir. Bu problemlerin büyük çoğunluğu sıcak hava dalgaları ve ekstrem hava olayları ile ilişkilendirilmektedir (IWGCCH, 2010). (4) 8. Nörolojik Hastalıklar ve Bozukluklar Nörolojik hastalıkların iklim ve iklim değişikliği ile bağlantısı yetersiz beslenme; hava, su ya da gıdalar yoluyla tehlikeli kimyasal maddelere, metallere maruz kalma ve tarımsal hastalık ve zararlıların yönetimindeki değişimler olarak saptanmaktadır.(4) 9.Vektörlerle ve Hayvanlarla Taşınan Hastalıklar Taşınmasında ve yayılma döngüsünde hayvanların taşıyıcı ya da konukçu olarak yer aldığı bakteri, virüs ya da bunlara benzer organizmaların neden olduğu hastalıklar “Vektörle Taşınan ve Hayvan Konukçulu Hastalıklar” olarak tanımlanmaktadır.(4) Bu hastalıklardan çoğunu yayan vektör veya konukçu ya da patojenin kendisi (virüs, bakteri vb.) başta sıcaklık ve yağış olmak üzere iklim parametrelerinden etkilenmektedir. Örneğin yağış değişimleri (aşırı yağış ya da aşırı kuraklık) bu canlıların yaşamlarını ve çoğalma ortamlarını ya da insanlara bulaşma yollarını değiştirebilmektedir.(4) 10. Su ile Yayılan Hastalıklar Su kaynaklı hastalıklar geniş bir yelpazedeki patojenler, biyotoksinler ve toksik maddeleri içeren içme suyu, temizlik suyu ve az da olsa soğutma sistemlerindeki sudan kaynaklanmaktadır. (4) Su kaynaklı mikroorganizmalar; bağırsak enfeksiyonlarına neden olan protozoalar; kansızlığa, ağrılara ve organlarda fonksiyon bozukluklarına neden olan parazitler; kolera ve lejyon hastalığına neden olan bakteriler; mide ve bağırsak bozukluklarına neden olan virüsler; menenjite neden olan amipler ve nörotoksik üreten alglere kadar geniş bir yelpazede yer almaktadırlar.(4) Birleşmiş Milletlerin 1991 yılında yayınlanan iklim değişikliği konusunda uluslararası panel (IPCC-1991) in ilk büyük raporunda iklim değişikliğinin sağlık etkileri üzerinde kısmen vurgu yapılmıştır.Sonradan konuya ilgi artmış IPCC nin ikinci değerlendirme raporuna (IPCC_1996) sağlığı etkileyebilen bu potansiyel risklere özel bir bölüm ayrılmıştır.Aynı şekilde üçüncü değerlendirme raporunda da(IPCC2001)konuyla ilgili özel ve ayrıntılı bir bölüm yer almıştır. Bu rapor aynı zamanda söz konusu etkinin geniş bir coğrafik alana yayılacağına dikkat çekmiştir.(4) Yapılan araştırmalar sonucunda üçüncü değerlendirme raporunda iklim değişikliğinin özellikle tropik ve subtropik ülkelerde ve özellikle de düşük gelirli toplumlarda diğer toplum ve ülkelere göre insan sağlığı için daha fazla tehlike oluşturduğu sonucuna varmıştır.(4) Bu durum raporda şu şekilde ifade edilmiştir. Ġklim değişikliği ;insan sağlığını doğrudan (örneğin: sıcaklıkla ilgili ani artışlar, sel ve fırtınalarda ölüm/zarar) veya dolaylı olarak hastalık vektörlerinin ( örneğin: sivrisinekler ) yaşama alanlarındaki değişiklikler, su kaynaklı patojenler, su kalitesi, hava kalitesi ile besin temini ve kalitesi yoluyla etkileyebilir. Bu olumsuz durumdan en çok etkilenecek olanlar; çevre koşulları, sosyoekonomik durumu, sosyal, kurumsal, teknolojik düzeyi olumsuz olan bölgelerde yaşayanlardır.(4) • • • • • • • • Enerji dostu ampuller kullanılmalı. Televizyonlar bekleme konumunda bırakılmamalı. Doğru ışıklandırma kullanılmalı. Klima yerine vantilatör kullanılmalı. Evler ısı kaybına karşı yalıtılmalı. Eşyalar, radyatörleri kapatmayacak şekilde yerleştirilmeli. Diş fırçalama, bulaşık yıkama, traş esnasında musluk açık bırakılmamalı. Daha az su tüketen yeni teknoloji klozetler kullanılmalı.(4) • • • • • Klozetlere asılan temizleme maddeleri kullanılmamalı. Çamaşır suyu tüketimi en aza indirilmeli. Akan tesisatlar onarılmalı. Hortumla sulama ve yıkama yapılmamalı. Suyu, kireç ve bakterilerden arındıran filtreler kullanılmalı(4) • • • • • • • Toplu taşıma araçları tercih edilmeli. Kısa mesafelere arabayla gitmek yerine, yürümeli. Kurşunsuz benzin tüketen araçlar tercih edilmeli. Aracın taşıma kapasitesi aşılmamalı. Uzun duraklamalarda aracın kontağı kapatılmalı. Yük ve yolcu taşımacılığında deniz ve demir yollarına önem verilmeli Ormanlar başta olmak üzere, biyolojik çeşitliliğin korunması için gerek­li önlemler alınmalıdır.(4) KAYNAKÇA 1.Küresel Isınma ve Ġklim Değişikliğinin Su Kaynakları Üzerine Etkileri(Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 3 (1): 59-66, 2010 ISSN: 1308-3945, E-ISSN: 1308-027X, www.nobel.gen.t) 2.(http://www.nobel.gen.tr/Makaleler/TAB AD-Issue%201-9-2011.pdf 3.https://tr.wikipedia.org/wiki/Kyoto_Prot okol%C3%BC 4. http://www.mgm.gov.tr/files/iklim/iklimsaglik-etki.pdf 5.https://en.wikipedia.org/wiki/1991_Bangl adesh_cyclone 6. http://kanser.gov.tr/dairefaaliyetleri/kanser-istatistikleri.html 7. http://www.sasder.org/sunumlar/ulusalkongre3/KronikHastaliklar_E%20Akalin.pdf 8.http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenle ri.do?id=16162 9.Kaynak:http://samsun.tarim.gov.tr/Belgel er/Yayinlar/Kitaplarimiz/kuresel_isinma_ve _iklim_degisikligi.pdf T.C. Samsun Valiliği Ġl Tarım Müdürlüğü KÜRESEL ISINMA VE ĠKLĠM DEĞĠŞĠKLĠĞĠ samsun 2008 10.http://www.takvim.com.tr/aktuel/2010/ 08/16/pakistanda_sel_felaketi 11.www.seah.gov.tr/egitimbirimi/sunumlar /onkoloji.pptx 12.http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendir me/il-ve-ilceler-istatistik.aspx HAZIRLAYANLAR; TUĞBA SOYLU MELEK VAR ÖZLEM PARLAK Teşekkürler
