ESI in the press Bugün, 03.02.2006 Calvinizm tartiúmalari ve weber’ci çözümlemeler Bekir Karlıa÷a Bugün February 3, 2006 Daha önce de sözünü etti÷imiz gibi, Avrupa istikrar giriúimi (ESø) tarafından yayınlanan “øslami Kalvinistler. Orta Anadolu’da de÷iúim ve muhafazakarlık” baúlıklı raporda, Protestan ya da Calvinist ahlaka vurgu yapılarak, Orta Anadolu’da gerçekleúmekte olan ekonomik geliúmeden söz edilmekte, øslam ve modernleúme konusu ele alınmaktadır. Bazı benzetmeler ve adlandırmalar pek yerinde olmasa da rapor, önemli bir gerçe÷e parmak basıyor: østanbul, Ankara, øzmir ve Bursa gibi metropoller baúta olmak üzere; Kayseri’si, Çorum’u, Kahramanmaraú’ı, Malatya’sı, Gaziantep’i, Eskiúehir’i, Denizli’si, Uúak’ı ile bütün Anadolu’da yeni bir de÷iúim ve dönüúüm yaúanıyor. Türk insanı, dini ve manevi de÷erleriyle ça÷daú hayatı buluúturmanın zorlu sınavını veriyor. øktisadi düúünce, sosyoloji ve din sosyolojisi alanındaki çalıúmalarıyla haklı bir úöhret kazanmıú olan Weber’in, Protestan-Calvinist iktisat ve ahlak teorisini sergiledi÷i ana eseri olan “Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu” isimli kitabı, yayınlandı÷ı günden beri Do÷u’da, Batı’da büyük ilgi toplamıútır. Weber, Hegelci gelene÷e ba÷lı Pozitivist bir düúünür olmakla beraber, Pozitivizm’in dini dıúlayan yaklaúımlarının yeterli olmadı÷ını görmüútü. O, modern dinler tarihi disiplini gibi, din sosyolojisini de pozitif ve rasyonel temeller üzerine inúa ederek din-toplum iliúkisini ele almak istiyordu. Daha çok Hint dinleri üzerine yo÷unlaútırdı÷ı araútırmalarında øslam ile ilgili de spekülatif de÷erlendirmeler yaptı. *** *** Sayın Ertu÷rul Özkök, Cüneyt Ülsever ve Hadi Uluengin baúta olmak üzere, birçok gazeteci ve yazar bu raporla ilgili farklı de÷erlendirmeler yaptılar. Bu çerçevede Weber, Calvin ve Calvinist ahlak, Luther ve Protestanlık, Rönesans ve Reform hareketi, zihniyet ve din çözümlemesi, Orta Anadolu modeli, Bediüzzaman Said Nursi ve Nur cemaati, Fethullah Gülen hareketi gibi birbiriyle ba÷lantılı olabilecek pek çok konu dile getirildi. Tartıúma, aslında önemli bir merkeze do÷ru odaklanıyor. Aydınlarımız, ön yargılarını bir kenara bırakarak, tarafsız bir yaklaúımla ve yeterli bir bilgi birikimiyle sa÷lıklı analizler yapmaya çalıúırlarsa, önemli sonuçlara ulaúabilirler. Varılacak sonuçlar, elbette ki Türkiye, øslam dünyası ve Batı açısından önemlidir. *** Weber, Avrupa merkezli (Eurocentrist) dünya görüúüne sıkı sıkıya ba÷lı kalarak, Avrupa medeniyetinin eúsizli÷ini vurguladı ve onun sahip bulundu÷u özelliklerin, baúka hiçbir medeniyette bulunmadı÷ını savundu. Batı emperyalizminin ileri karakolu durumunda bulunan ve yeryüzündeki bütün birikimleri Batı uygarlı÷ı ekseninde ele almaya çalıúan Oryantalist çözümlemelere fazlasıyla güvendi. øslam’ın, fütuhat ve ganimet ekonomisiyle dıúa açılan, Arap ırkının üstünlü÷ünü savunan, sınıf ve statü farklılı÷ına dayalı, feodal bir savaúçılar dini oldu÷unu öne sürdü. Disiplinli çalıúma ve üretmeyi teúvik edip savruk, gösteriúçi tüketime karúı çıktı÷ını belirtti÷i Calvinizm’in aksine øslam’ın, rasyonel bir iú ve üretim felsefesine kapılarını tamamen kapattı÷ını iddia etti.