İslami Kalvinistler

ESI in the press
Yeni ùafak, 25.01.2006
øslami Kalvinistler...
Davut Dursun Yeni ùafak
January 25, 2006
Avrupa østikrar Giriúimi (ESI) adlı kuruluú 2004
yazından bu yana Türkiye ile ilgili üç konu üzerinde
çalıúmalar yaptı:
1. Ülkenin farklı yerlerinde ekonomik ve sosyal
kalkınma, 2. Avrupa Birli÷i'ne tam üyelik sürecindeki
reformlar, 3. Avrupa Birli÷i'nin geniúlemesi ve üye
ülkelerde Türkiye konusundaki tartıúmalar. Bu çalıúmalar
sonunda bir rapor yayınlandı. Raporun adı øslami
Kalvinistler:
Orta
Anadolu'da
De÷iúim
ve
Muhafazakarlık. ùimdi Türkiye'de bu rapor tartıúılıyor.
Raporun ana teması úu: Orta Anadolu'da ekonomik
bakımdan en geliúmiú merkezlerin baúında Kayseri
geliyor. Kayseri örne÷inde ortaya çıkan ekonomik
geliúmiúlik aynı zamanda dini de÷erlere ba÷lı
muhafazakar bir beldedeki geliúmiúli÷i ifade ediyor. Bu
örnek ekonomik kalkınmanın ve modern dünyanın
de÷erlerinin øslam ile bütünleúebilece÷ini ortaya koyuyor.
Bu durumu en iyi özetleyen "øslami Kalvinizm"dir.
Raporun son cümlesi anlamlı:
"Ekonomik baúarı ve toplumsal geliúmenin, øslam ve
modernli÷in sorunsuz biçimde birlikte yaúadı÷ı bir ortam
oluúturdu÷u ortada. Bugün Avrupa Birli÷i'ne girmek için
çabalayan iúte bu tür de÷erlerle úekillenen bir Anadolu."
Orta Anadolu'da baúarılı ekonomik faaliyetlere imza atan
dinar
müteúebbislerin
"kalvinistler"
olarak
nitelendirilmeleri, aslında modern döneme damgasını
vurmuú bir tartıúmayı yeniden gündeme getirmektedir.
Genelde din ve ekonomik kalkınma arasındaki iliúki,
özelde ise øslam dini ile modernleúme iliúkisi üzerindeki
tartıúma. Dinlerin ekonomik kalkınma ve geliúmedeki
rolü modern dönem sosyal bilimlerin en önemli
problemati÷ini oluúturmuútur. 19. yüzyılda ekonomi ve
sosyoloji sahasında teori geliútiren bilginlerin hemen
hepsi bu konuda çeúitli tezler ileri sürmüú, tartıúmaya
katılmıúlardır. A. Comte'tan Marks'a, Durkheim'den
Weber'e kadar hemen her bilgin teoriler geliútirmiúlerdir.
Bunların içerisinde sanıyorum en müessir olanı Marks ile
Weber olmuútur. Marks din konusunda takındı÷ı menfi
tavır ve ekonomik geliúmeyi üretim iliúkilerine
dayandırmasıyla ünlenmiútir. Ona göre "din, yoksul
halkın afyonu" idi. 20. yüzyılın baúlarında Weber
tamamen farklı bir bakıú getirmiútir. Meúhur Alman
sosyologu Avrupa'nın farklı ülkelerinde ekonomik
kalkınmanın farklı oluúunu din de÷iúkeni ile açıklamaya
çalıúmıútır. Onun tespitlerine göre Protestanların hakim
durumda oldukları ülkeler Katolik ülkelere göre daha
geliúmiú durumdaydı. Bunun temel nedeni Protestanlı÷ın
(Kalvinizmin) müntesiplere kazandırdı÷ı zihniyette
yatıyordu. Katolisizm öte dünyaya ve münzevi hayata
önem verirken Kalvinizm bu dünyaya ve çalıúıp üretmeye
önem vermekteydi. Bu iki farklı zihniyet ekonomik
davranıúları farklı kılıyor ve kalkınmayı etkiliyordu…
Peki øslam dininin ekonomik kalkınma, modernlik ve
geliúme üzerindeki etkisi nedir? Bu soru kadim ve
altından kalkılması kolay olmayan bir sorudur. Üzerinde
her türlü spekülasyon yapılabilir. Zaten yapılıyordur da.
Dahası konu sadece bir bilimsel tartıúma ve ekonomik
geliúmeyi açıklama çabası de÷il aynı zamanda global
siyasetin de önemli sorun alanlarından biridir. øslam
dininin Müslümanlara kazandırdı÷ı zihniyet dünyası
ekonomik kalkınma ve modernleúme konusunda nasıl bir
rol oynamaktadır? Raporun cevap aradı÷ı temel soru bu.
Bu soruya Kayseri örne÷inden hareketle cevap vermeye
çalıúıyor. Rapor buradaki müteúebbislerle konuúuyor,
belli de÷erleri tartıúıyor ve bu dindar insanların
gerçekleútirdikleri ekonomik baúarıda dinin kendilerine
kazandırdı÷ı de÷erlerin ve zihniyetin etkisini belirlemeye
çalıúıyor. Son söz olarak da Avrupalılara Avrupa
Birli÷i'ne girmek için çabalayan Türkiye'nin Batı'nın
bildi÷i "de÷erlerle úekillenen bir Anadolu" oldu÷unun
haberini veriyor. Rapor Avrupalılara "çekinecek,
kaygılanacak bir úey yok, bu sizin sandı÷ınız Batı ile
çatıúan bir Anadolu de÷il" demek istiyor. Herhalde
cevabı aranan soru úu: Hem dindar, hem
zengin/müteúebbis, hem Avrupalı olunur mu?