Ekonomik Bütünleşme Hareketleri

Ekonomik Bütünleşme
Aşamaları ve Avrupa Para Birliği
Dr. Evrim İmer-Ertunga
3 Mayıs 2013
Sunuş Planı
1. Ekonomik Bütünleşme
- Kavram
- Ekonomik Bütünleşme Aşamaları
- Optimum Para Alanı Teorisi (OPA)
- OPA’nın Yarar ve Maliyetleri
2. Avrupa’da Ekonomik ve Parasal Birlik
- Aşamalar
- Maastricht Ölçütleri, Avrupa Merkez Bankası ve
Euro
-Euro Alanı ve Avrupa MB’sinin para pol. Stratejisi
3. Küresel Kriz ve Avrupa Para Birliği
2
Ekonomik Bütünleşme (Kavram)
Uluslararası mal, hizmet ve faktör
hareketlerinin önündeki ticaret engellerinin,
yalnızca bütünleşmenin tarafı olan ülkeler
arasında belirli bir ayrımcılık kuralına göre
azaltılması veya tamamen ortadan
kaldırılması
3
Ekonomik Bütünleşme Aşamaları
Özellikler
Aşamalar
Taraflar
Arasındaki
Engellerin
Azaltılması
Üye Ülkeler
Arasında
Serbest Mal
Ticareti
Ortak Dış
Ticaret
Politikası
Üretim
Faktörlerinin
Serbest
Dolaşımı
Ekonomi
Politikalarının
Uyumlulaştırılması
Ortak (Tek)
Paraya Geçiş
Ekonomi
Politikalarının
Tekleştirilmesi
Tercihli
Ticaret
Anlaşması
X
Serbest
Ticaret Alanı
X
X
Gümrük
Birliği
X
X
X
Ortak Pazar
X
X
X
X
Ekonomik
Birlik
X
X
X
X
X
Ekonomik ve
Parasal Birlik
X
X
X
X
X
X
Tam
Ekonomik
Bütünleşme
X
X
X
X
X
X
X
Siyasi Birlik
X
X
X
X
X
X
X
Kaynak: Kibritçioğlu (2011, s. 9)
Ortak Siyasi
Yönetim
X
4
Ekonomik ve Parasal Birlik
Ekonomik Birlik
Üye üyeler arasındaki mal, hizmet ve faktör
ticaretlerinin serbestliği ve ortak dış ticaret
politikası dışında, ekonomik kurumların
birleştirilmesi ve para ve maliye politikalarının
uyumlulaştırılması
Parasal Birlik
Yoğun ekonomik ilişki içinde bulunan ülkelerin,
ulusal paralarını sabit kurla birbirine
bağlamasından sonra, koşulların oluşumuna
paralel olarak tek para ve tek merkez bankasına
geçmeleri ve ortak paralarını diğer ülke para
birimlerine karşı dalgalanmaya bırakması
5
Parasal Bütünleşme
•Güç ve zaman alıcı bir süreçtir.
•Süreç çeşitli aşamalardan oluşmaktadır:
*Ortak bir merkez bankasının kurulması,
*Ortak bir paranın kabulü ve kullanılması,
*Ortak para ve kur politikasının yürütülmesi,
*Ortak rezerv yönetimi.
6
Optimum Para Alanı Teorisi
(para birliğine üye olmak için gereken koşullar ve özellikler)
• Mundell 1961, Mc Kinnon 1963, Kenen 1969
• Birbiriyle yakın ekonomik ve ticari ilişkide
bulunan ülkelerin
Para birimlerini sabit bir kurdan birbirine
bağlamaları
Ortak bir para kullanmaları
Ortak paralarını diğer ülke para birimlerine karşı
dalgalanmaya bırakmaları
7
OPA Ölçütleri
•
•
•
•
Yüksek işgücü hareketliliği,
Enflasyon oranlarında benzerlik,
Yüksek oranda mal çeşitlenmesi,
Ekonominin açıklığı.
8
OPA Koşulları
• Ekonomik yapılarının birbirine yakın
olması,
• Şokların simetrik olması,
• Şoklara karşı makroekonomik uyumun,
işgücü hareketliliğinin, reel ücret
esnekliğinin, mali bağımsızlık derecesinin,
yüksek olması,
• Ticaret hacimlerinin yüksek olması,
• Dış Ticaret/GSYİH’nın payı
9
OPA’nın Yararları (Mongelli, 2002)
• Mikroekonomik etkinlik artışı
Paranın işlevselliği artar (Tek para piyasalar
arasındaki farklı fiyat uygulamalarını azaltır, rekabet
artar, piyasalar yakınlaşır, piyasa ve fiyat şeffaflığı)
kur riski (hedging (risk paylaşım) işlemlerinden
kaynaklanan maliyet) ortadan kalkar
• Makroekonomik istikrar artışı
Dış finansmana erişim kolaylığı
Geçmişte yüksek enflasyon olan ülkeler için düşük
enflasyonda faaliyet göstermenin sağladığı güven
• Olumlu Dışsal Etkiler
para birimlerini birbirine dönüştürmeden kaynaklanan
10
işlem maliyetlerinde azalma
OPA’nın Maliyetleri (Mongelli, 2002)
• Mikroekonomik etkinlik azalışı
Yeni para birimine geçiş maliyetlerinde artış (idari,
yasal düzenlemeler, para üretimi, bankamatik
düzenlemeleri vb)
 ulusal paranın dönüşüm değerinin hatalı belirlenmesi
(ülkenin rekabet gücünün aşırı veya eksik olması)
• Makroekonomik istikrar azalışı
Yeni para birimi ile ulusal para politikaları kullanılamaz,
döviz rezervleri doğrudan kontrol edilemez
Kısa süreli çıktı ve istihdam dalgalanmaları
• Olumsuz Dışsal Etkiler
Tek bir ülkenin kamu finansmanındaki bozulma tüm
11
alan için olumsuz görüşe neden olur
Avrupa’da Ekonomik Bütünleşme Aşamaları
Tür
Dönem
Kaynak
Gümrük Birliği
1958-1985
Roma Antlaşması
(1957)
Ortak Pazar
1985-1992
Beyaz Kitap (1985)
ve Tek Senet (1986)
Ekonomik ve
Parasal Birlik
1992
Maastricht
Antlaşması (1992)
Parasal Birlik (1999)
12
Maastricht Ölçütleri {Nominal YakınsamaEkonomik ve Parasal Birlik için belirlenmiş olan kriterlere uyum }
• Toplulukta fiyat istikrarı bakımından en iyi performansa sahip
üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile, bir üye
ülkenin enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı
geçmemelidir (ENFLASYON)
• Üye ülkelerin bütçe açıklarının GSYİH’lerine oranı %3’ü
geçmemelidir (BÜTÇE AÇIĞI)
• Üye devletlerin kamu borçlarının GSYİH’lerine oranı %60’ı
geçmemelidir (KAMU BORCU)
• Üye ülkelerde uygulanan uzun vadeli faiz oranları, 12 aylık
dönem itibarıyla, fiyat istikrarı bakımından en iyi performansa
sahip 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmamalıdır
(UZUN VADELİ FAİZ)
• Son 2 yıl itibarıyla, bir üye ülkenin para birimi, diğer bir üye
ülkenin para birimi karşısında devalüe edilmemiş olmalıdır
13
(KUR İSTİKRARI)
Avrupa Merkez Bankası ve Euro
• Avrupa Merkez Bankası 1 Haziran
1998’de kurulmuştur.
Birincil Amaç fiyat istikrarı (MA 105/1. madde)
Küresel kriz ile birlikte finansal istikrar
destekleyici amaç
• Euro
1 Ocak 1999 tarihinden itibaren hesaben
(kaydi para olarak),
1 Ocak 2002 tarihinden itibaren de efektif
olarak (fiziken) kullanılmaya başlandı.
14
Euro Kullanmayan
Üye Ülkeler
(10 ülke)
Euro Kullanan Üye
Ülkeler
(17 ülke)
Euro Alanının ilk oluşumunda kendi
iradeleri ile Euro Alanı dışında kalan
ülkeler (Opt-Out/Pre-ins)
Derogasyon Konumundaki Ülkeler
İngiltere
Danimarka
2004’teki genişlemede Euro Alanına
giremeyen derogasyon konumundaki
ülkeler
Çek Cumhuriyeti
Polonya
Macaristan
Litvanya
Letonya
Romanya
Bulgaristan
2007’deki genişlemede Euro Alanına
giremeyen derogasyon konumundaki
ülkeler
Euro
Alanının
ilk
Almanya
oluşması
ile
Euro
Fransa
Alanına giren ülkeler
İtalya
Belçika
Lüksemburg
Hollanda
2004’teki genişleme sonrasında Euro
Alanına giren ülkeler
İsveç
İrlanda
Finlandiya
Avusturya
Portekiz
İspanya
Yunanistan
Slovenya
Kıbrıs Rum Kesimi
Malta
Slovakya 15
Estonya
Euro Alanı Para Politikası Stratejisi
• Euro Alanı para politikası stratejisini merkezi
(centralized) olarak belirlemekte (Avrupa MB)
• Para politikası kararlarının uygulanması merkezi
olarak belirlenmemektedir (decentralized) (UMB)
Doğrudan A/S, repo, borç alma-verme taahhütleri,
topluluğa üye veya yabancı ülke para birimleri ve
değerli metaller cinsinden çıkarılmış araçlar ile
finansal piyasalarda işlemler, kredi kurumları/diğer
katılımcılar ile teminata dayalı borç verme
Acil Likidite Yardımı (Emergency Liquidity
Assistance)
16
Avrupa Merkez Bankası’nın Para
Politikası Stratejisi
• İki ayaklı (two pillar strategy)
Ekonomik Analiz
Ekonomik ve finansal verilerin analizi, kısa ve orta
dönemde fiyat istikrarını etkileyen faktörlerin (mal ve
hizmet piyasalarında arz – talep dengeleri vb.)
incelemesini yapılması
Parasal Analiz
Para stoku ile uzun dönem fiyat hareketleri
arasındaki ilişki (Geniş tabanlı para arzı (M3) analizi
ile M3 büyüme oranındaki değişimlerin analizi)
17
M3
• M3= Dolaşımdaki para+ Euro Alanındaki finansal
kurumların yükümlülükleri + Merkezi hükümete
dahil bazı kurumların (Posta Ofisi, Hazine, gibi)
• M3 tanımı içindeki yükümlülükler
gecelik fonlar
2 yıla kadar vadeli mevduat
repo
2 yıla kadar vadeli borçlanma tahvilleri
üç ay ihbarlı mevduat ve para piyasası
kağıtlarından (net) oluşmaktadır.
18
Küresel Kriz ve Avrupa Merkez
Bankası
• Fiyat istikrarı ve finansal istikrar
• Küresel krizin etkilerini azaltmaya yönelik
önlemler
Parasal genişleme
Gevşek para politikası uygulaması
19
Küresel Kriz Döneminde Euro Alanındaki Parasal
Gelişmeler (M3 Para Arzı, Aralık 2010=100)
Kaynak: Avrupa Merkez Bankası İstatistikleri
20
Euro Alanı Politika Faiz Oranı (%)
Kaynak: Avrupa Merkez Bankası İstatistikleri
21
Küresel Kriz ve Diğer Gelişmeler
• Larosière Raporu
 Finansal denetim ve düzenlemedeki ciddi açıklar
 Mikro ve makro ihtiyatlı gözetim, mali denetim
politikalarının ve düzenlemelerin iyileştirilmesi
• Avrupa Sistemik Risk Kurulu (European Systemic Risk
Board-ESRB)’nun oluşturulması
 Makro ihtiyatlı gözetim politikalarına karar vermek
• Avrupa Mali İstikrar Kolaylığı (European Financial Stability
Facility-EFSF)
 Geçici mali destek ile mali istikrar
 8 Ekim 2012’de yerini Avrupa İstikrar Mekenizmasına
(European Stability Mechanism-ESM) bıraktı.
• Özel Amaçlı Kurum (Special Purpose Vehicle)
 Az riskli varlıkların satışından sağlanan fonların, riskli
22
varlıkların finansmanında kullanılması ile EFSF’ye destek
DEĞERLENDİRME
• Avrupa Merkez Bankası’nın tek başına
belirlediği para politikasından farklı olarak
Euro Alanındaki maliye politikaları ulusal
düzeyde belirlenmektedir.
• Küresel kriz döneminde kamu açıklarındaki
belirgin artışlar Avrupa’daki para politikasını
maliye politikasının baskısı altına sokmuştur.
• Avrupa Merkez Bankası kamu maliyesi
uygulamalarında (tahvil alım operasyonları
gibi) birden fazla ülke ile karşı karşıya
23
kalmıştır.
Kaynakça
Balassa, B. (1962) The Theory of Economic Integration, George Allen and Unwin Ltd.,
Londra.
Erhan, Ç. ve Senemoğlu. D. (2011), Avrupa Birliği Temel Konular, İmaj Yayınevi, Ankara.
Kenen, P.B. (1969) “The Theory of Optimum Currency Areas: An Eclectic View,” Mundell
R.A. ve A.K. Swoboda (ed), Problems of the International Economy, Chicago, The
University of Chicago Press (içinde), 41-60.
Kibritçioğlu, A. (2011) “Ekonomik ve Parasal Birlik, Kriz ve Avrupa’nın Geleceği”
Konferans Sunuşu, İstanbul, TOBB İstanbul Hizmet Binası, Konferans Salonu, 25 Ocak
2011.
McKinnon, R.I. (1963) “Optimum Currency Areas,” American Economic Review, Vol. 53,
No. 4,
717-725.
Mongelli, F. P. (2002). “‘New’ Views on the Optimal Currency Area Theory: What is EMU
Telling Us?”, European Central Bank Working Paper Series, 138.
Mongelli, F. P. ve J.L. Vega (2006). “‘What Effects is EMU Having on the Euro Area and
its Member Countries An Overview”, European Central Bank Working Paper
Series, 599.
Mundell, R. A. (1961), “A Theory of Optimum Currency Area”, American Economic Review,
Vol.:51, 657- 665.
Avrupa Komisyonu, http://ec.europa.eu/index_en.htm
European Central Bank, http:// www.ecb.int
The European Financial Stability Facility (EFSF), http://www.efsf.europa.eu
24
25