ıı. kök türk devleti ( kutluk ) 681 - 745

EDİRNE TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ
9. SINIF
TARİH DERSİ
NOTLARI
HAZIRLAYAN:
BÜLENT KAÇIN
TARİH ÖĞRETMENİ
TARİH BİLİMİNE GİRİŞ
Tarihin Tanımı :
İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, yer zaman göstererek, neden sonuç ilişkisi içerisinde,
belgelere dayanarak objektif olarak inceleyen bilim dalına tarih denir
Tarihin Konusu :
Tarih, geçmişte yaşayan insanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik … faaliyetlerini konu edinir.
Olay: Tek tek meydana gelen kısa süreli gelişmelerdir. Malazgirt Savaşı, İstanbul’un Fethi
Olgu: Olayların sonuçlarına göre ortaya çıkan uzun süreli gelişmelerdir. Anadolu’nun Türkleşmesi
Milliyetçilik akımının yaygınlaşması, Türklerin İslamiyeti Kabulü
Tarihi Olayların Özellikleri:
1.
2.
3.
4.
Tarihi olaylar tekrarlanmaz. ( Bu nedenle deney ve gözlem metodu kullanılmaz.)
Tarihi olaylarda yer ve zaman belirtilmelidir.
Tarihi olaylar belgelere dayanmalı ve tarihi olaylarda neden sonuç ilişkisi kurulmalıdır.
Tarihi olaylar meydana geldiği zamanın şartları içerisinde değerlendirilmelidir.
Tarih Biliminin Yöntemi :
* Tarama (Kaynak Arama )
* Tenkit ( Eleştiri )
* Tasnif ( Sınıflandırma )
* Terkip ( Sentez )
* Tahlil ( Çözümleme )
Kaynaklar:
Yazılı Kaynaklar:
Ferman, mühür, para, gazete, hatıra …..
Sözlü Kaynaklar:
Destan, efsane, hikaye, şiir …
Kalıntı (Yazısız) Kaynaklar:
Arkeolojik buluntular, taş, mumya, mezarlar, kemik…
(En çok arkeoloji biliminden yararlanır.)
Tarihin Sınıflandırılması:
Zamana Göre; Olaylar kronolojik sıraya göre çağlara ve yıllara ayrılarak incelenir.
İlkçağ Tarihi, VI. Yüzyıl Tarihi, Tanzimat Dönemi Tarihi, Fetret Devri Tarihi
Mekana Göre; Belli bir coğrafi bölgenin tarihinin incelenmesidir.
Anadolu Tarihi, Orta Asya Tarihi, İstanbul Tarihi, Keşan Tarihi, Havsa Tarihi
Konusuna Göre; Tarihin ilgi alanlarına göre incelenmesidir.
Tıp Tarihi, Fizik Tarihi, Sanat Tarihi, Hukuk Tarihi
Zaman ve Takvim:
Takvim: Zamanı yıl, ay, gün gibi bölümlere ayırma metodudur.
Ay Yılı: İlk takvimi Sümerliler bulmuştur. Hz. Ömer zamanında ise ay yıllı Hicri takvim kullanılmıştır.
Güneş Yılı : İlk kez Mısırlılar tarafından bulunmuştur.
Romalılar (Jülyen takvimi),
Papa XIII. Gregory (Gregoryen takvim Miladi takvim)
Not: Toplumlar kendileri için önemli saydıkları olayları takvimleri için başlangıç noktası kabul etmişlerdir.
TÜRKLERİN KULLANDIKLARI TAKVİMLER
GÜNEŞ YILI
AY YILI
1.12 Hayvanlı Türk Takvimi
2.Hicri Takvimi
3.Celali Takvimi
4.Rumi Takvimi
5.Miladi Takvimi
Tarih Öğrenmenin Önemi:
* Tarih geçmişin tecrübesini yorumlayarak geleceğe hazırlar.
* Bireyler milli değerlerini, kültürlerini tanıyarak, milli bilinç kazandırır.
* Bireyler ortak değerlere sahip çıkarak din, dil ve ırk ayrımına girmeden barış içinde yaşamayı öğrenirler.
* Bireylerin toplumsal gelişmeleri anlayıp yorumlayabilmesini sağlar.
Not: Atatürk Tarih araştırmaları için Türk Tarih Kurumunu kurdurmuştur.
Tarihi Olayların Değerlendirilmesi
* Olaylar meydana geldiği zamanın şartları içerisinde değerlendirilmelidir.
* Olayları tarafsız değerlendirilmelidir.
* Yeni belge, bulguların elde edilmesiyle yeni bir bilgi elde edile bileceği gibi mevcut bilgiler de değişebilir.
TARİH YAZICILIĞI
1. Hikayeci (Rivayetçi, Nakilci) Tarih:
Olaylar hikaye yoluyla anlatılmıştır ve efsanelere yer verilmiştir. Yer ve zaman belirtilmesine rağmen neden
sonuç ilişkisine yer verilmemiştir. Heredot’un yazdığı Tarih(Historia) bu türün ilk örneğidir.
2. Öğretici ( Pragmatik, Faydacı ) Tarih:
Tarihten ders alınması, toplumun ahlak ve karakterinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Olayların olumlu
yönleri anlatılmıştır. Bu tarzın ilk temsilcisi Tukidides’tir.
3. Araştırmacı (Bilimsel ) Tarih :
Olayların yer ve zaman belirterek neden sonuç ilişkisi içerisinde inceler. Günümüzdeki tarihçilik anlayışıdır.
TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI
1. Coğrafya : Olayların yerinin belirlenmesinde tarihe yardımcı olan bilimdir.
2. Arkeoloji : Kazı bilimidir. Tarih öncesi dönemde en çok arkeolojiden yararlanılır.
3. Antropoloji: İnsan ırklarını inceleyen bilim dalıdır.
4. Etnografya : Kültür bilimidir. Toplumların örf, adet ve geleneklerini inceler.
5. Kronoloji : Zaman bilimidir. Olayların meydana geliş sırasını belirler.
6. Paleografya : Eski yazıları inceleyen bilim dalıdır.
7. Epigrafya : Kitabe ve yazıt yazılarını inceleyen bilim dalıdır. Orhun Yazıtları ve Yenisey Yazıtları
8. Sosyoloji : Toplum bilimidir.
9. Filoloji : Dil bilimidir. Toplumların dillerini ve dil özelliklerini inceler.
10. Diplomatik: Antlaşma, devletler arası yazışmaları ve siyasal belgeleri inceleyen bilim dalıdır.
11. Nümizmatik (Meskukat) : Eski paraları inceleyen bilim dalıdır.
12. Heraldik : Armaları inceleyen bilim dalıdır.
13. Kimya : Karbon 14 metoduyla eserlerin ait olduğunun dönemin belirlenmesinde tarihe yardımcı olur.
Not: Tarih; Felsefe, iktisat, psikoloji, istatistik, edebiyat, hukuk, ekoloji bilim dallarınından da yararlanır.
TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ
İnsanlık tarihinin uzun bir zamanı kapsaması nedeniyle yapılacak olan araştırmaları kolaylaştırmak için tarih
çağlara ayrılmıştır.
Yazının bulunmasından önceki dönemlere Tarih Öncesi, yazının kullanılmasından sonraki dönemlere Tarihi
Çağlar denilmiştir.
Not: Tarih öncesi çağları isimlendirmede kullanılan araç – gereçler, tarihi çağları isimlendirmede ise
insanlığı etkileyen önemli olaylar esas alınmıştır.
1. Tarih Öncesi Çağlar ( Prehistorya )
Yazının icadından önceki dönemdir. Taş ve Maden devirleri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu dönemin
incelenmesinde en çok Arkeoloji biliminden yararlanılır.
Tarih Öncesi Dönemin Özellikleri:
 Kullanılan araç – gereçlerin farklılıklarına göre isimlendirilir.
 Tarih öncesi çağlar dünyanın her yerinde aynı anda yaşanmamıştır.
 Bilgi akışı ve iletişim imkânları yetersizdir. Bu yüzden insanlık tarihinin en uzun dönemleridir.
A. TAŞ DEVRİ
Yontma Taş Devri
* İnsanlığın en uzun dönemidir.
Cilalı Taş Devri
* İnsanlar yerleşik hayat tarzını benimsemişlerdir.
* Bu dönem insanı tüketicidir.
* Tarım ile uğraşmışlar, üretici duruma gelmişlerdir.
* Avcılık ve toplayıcılık yapmışlardır.
* Topraktan kap ve kacaklar yapmışlardır.
* Ağaç kavukları ve mağaralarda yaşamışlardır.
* Göl kenarlarında evler yapmışlardır.
* Mağara duvarlarına resimler çizmişlerdir.
* İş bölümü ve mülkiyet anlayışı ortaya çıkmıştır.
* Devrin sonuna doğru ateş bulunmuştur.
* Hayvanları evcilleştirmişlerdir. ( Köpek, at, koyun)
( Isınma, aydınlanma, pişirme ve korunma aracı
* Tekerlek icat edilmiştir.
olmuştur. )
* Dolmen ve menhir denilen mezar odaları yapılmıştır.
* Bitki liflerinden elbiseler yapmışlardır.
Not: Türkiye’deki en eski yerleşim yeri Yarımburgaz
mağarasıdır. Antalya’da Karain, Beldibi ve Belbaşı
Mağaralarında yontma taş dönemine ait kalıntılar
bulunmuştur.
B. MADEN DEVRİ
1. Bakır Devri
* İlk kullanılan madendir.
* Altın ve gümüşten süs eşyası
yapılmış
Not: Anadolu’da: Çayönü ( Diyarbakır) : İlk köy yerleşimi,
Konya’da bulunan Çatalhöyük ise ilk şehir yerleşimidir.
2. Tunç Devri
* Bakır ve kalayın karışımı ile
elde edilmiştir.
* İlk şehir devletleri kurulmuştur.
3. Demir Devri
* Üretim artmış ticaret ve silah
yapım teknikleri gelişmiştir.
* Büyük devletler kurulmuştur.
Not: Truva (Çanakkale), Alişar ( Yozgat ), Alacahöyük ( Çorum ), Tilkitepe ( Van ), Hacılar ( Burdur) ( 
İlk sur örnekleri ) Maden devrinin yerleşim yerlerdir.
İlk Çağ MÖ 3200 -MS 375
Yazının icadı
Kavimler Göçü
TARİHİ DEVİRLER
Yazının icadından günümüze kadar olan dönemi kapsar.
Ortaçağ 476 – 1453
Yeniçağ 1453- 1789
Kavimler Göçü
İstanbul’un Fethi
İstanbul’un Fethi
Fransız İhtilali
Yakınçağ 1789 - ?
Fransız İhtilali
?
İLKÇAĞ UYGARLIKLARI
Kültür, bir millete ait maddi ve manevi değerler bütünüdür. Göç, savaş, ticaret yoluyla kültürel etkileşim
meydana gelmiştir. Milletlerarası ortak değerlerden ise uygarlıklar oluşmuştur. Uygarlıkların temeli verimli
topraklarda ve su kenarlarında atılmıştır.
A. MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI
Mezopotamya,“İki nehir arasındaki ülke” olarak tanımlanmıştır. Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki bölgedir.
1. Sümerler
3. Elamlar
* Mezopotamya tarihi Sümerler ile başlamıştır.
* Site adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır.
( Ur, Uruk, Lagaş ve Kiş )
* Yazıyı kullanan ilk uygarlıktır. ( Çivi yazısı)
* Başkentleri Sus’tur.
* Kara ticareti temel geçim kaynağıdır.
* Sümerleri yıkmışlardır.
* Çanak çömlek ve seramik yapımında ilerlemişlerdir.
* Patesi ve Ensi adı verilen rahip krallar tarafından
yönetilmekteydi. ( Başyargıç, başkomutan ve
başrahip unvanları kullanmışlardır. )
* Dinleri çok tanrılıdır.Ziggurat isimli tapınakların
son katını gözlem evi olarak kullanılmışlardır.
* Ay yılı esaslı takvimi ilk kez kullanmışlardır.
* İlk kez sayı sistemini kullanmışlardır.
* İlk yazılı kanunları Lagaş Kralı Urgakina
hazırlamıştır.
* Fidye esasına dayalı yasaları insancıl niteliktedir.
* Tufan, Yartılış,Gılgamış Destanlarını yazılı
eserleridir.
2. Akadlar
* Sami ırkından olan Akadların başkenti Agede’dir.
* Tarihte ilk kez düzenli orduyu kurmuşlardır.
* Tarihte ilk imparatorluğu kurmuşlardır.
* En önemli liderleri Kral Sargon’dur.
4. Babiller
* Sami ırkından Amurrular tarafından başkent Babil
olmak üzere kurulmuştur.
* Hammurabi tarihte bilinen ilk anayasayı hazırlamıştır.
* Yahudi devletini yıkarak Yahudileri Filistin’den ilk
kez sürmüşlerdir.
* Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri önemli
eserleridir.
5. Asurlular
* Sami ırkından olan Asurluların başkenti Ninova’dır.
* Anadolu’da Karum denilen pazarlar kurmuşlardır.
* Yazıyı Anadolu’ya taşımışlardır.(Kayseri - Kültepe)
* İlk kütüphaneyi Ninova’da kurmuşlardır.
Not: Ticaret sayesinde Mezopotamya ve Anadolu
uygarlıkları etkileşim sağlamışlardır.
B. Orta Asya Uygarlığı
İskitler ( Sakalar)
* Tarihin ilk atlı kavmidir. * Ölülerini eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir. ( Ölümden sonra yaşama i )
* En önemli liderleri Alper Tunga’dır. Alper Tunga Destanı İskitlere aittir. * Yakut Türklerinin atalarıdır.
C. Mısır Uygarlığı
* Nil nehri etrafında kurulmuştur.
* Firavun isimli Tanrı - Krallar tarafından
yönetiliyordu. (Bu yüzden hukuk gelişmemiştir.)
* Vergileri için matematik, Nil’in taşma zamanını
için astronomi ve tarla sınırlarını belirlemek için
geometri alanında çalışmalar yapmışlardır.
* Menes tarafından siyasi birlik sağlanmıştır.
* Nom denilen şehir devletlerine bölünmüşlerdir.
* Piramit adlı anıt mezarlar yapmışlardır. ( Keops)
* Ölümden sonra yaşama inanmışlar. ( Mumyacılık,
eczacılık, tıp ve kimya gelişmiştir.)
* Güneş yılı esaslı takvimi ilk kez kullanmışlardır.
* Hititliler ile MÖ 1280’de Kadeş Antlaşmasını
imzaladılar. Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır.
Mısır’ın etrafı çöl ve denizlerle çevrili olması
nedeniyle fazla istilaya uğramamış ve bu nedenle Mısır’da
özgün bir medeniyet oluşmuştur.
Not:
* Hiyeroglif (Resimli) yazısını icat etmişler.
* Papirüs isimli kağıdı kullanmışlardır.
İRAN UYGARLIĞI
Medler
* İran’da ilk devleti Medler
kurmuşlardır.
Persler
* İran’a egemen olup, başkent Persapolis olmak üzere kurulmuştur.
* Ülkeyi satraplık denilen eyaletlere bölmüşler. Şahgözü veya şahkulağı
isimli görevliler atamışlardır.
* Asurluların egemenliği altına
girmişlerdir.
* Medlere, Persler tarafından
son verilmiştir.
* İlk posta ve haber alma teşkilatını kurmuşlardır.( Merkezi otoriteyi
güçlendirmeyi amaçlamışlardır. ) Ticareti geliştirmişlerdir.
* Zerdüşt inancını benimsemişlerdir. Temel tapınma aracı ateştir.
* Yunan şehir devletleri ile mücadeleye giren Persler Anadolu’ya
egemen olmuşlardır. Anadolu’yu kültürel açıdan etkileyememişlerdir.
* Büyük İskender’in Asya Seferi sırasında yıkılmışlardır.
UZAKDOĞU UYGARLIĞI
Hint Uygarlığı
* İndus nehri çevresinde kurulmuştur.
* Sürekli istilalara uğramış bu yüzden çeşitlilik vardır.
* Ariler egemenliklerini sürekli kılmak için
Kast Sistemini kurmuşlardır.
Brahmanlar: Din adamları
Kratriyalar : Yöneticiler ve komutanlar
Vaysiyalar : Tüccarlar ve köylüler
Südralar :
İşçiler
Paryalar :
Hakları olmayan köleler
* Hint halkının kaynaşmamasına ve bir Hint milletinin
oluşmamasına neden olmuştur.
* Hinduizm, Brahmanizm, Manihaizm, Taoizm ve
Konfüçyüsçülük dinleri görülmüştür.
Çin Uygarlığı
* Dünyanın en eski uygarlıklarından birisidir.
* Birçok hanedanlık tarafından yönetilmiştir.
* Kendine özgü bir alfabesi bulunmaktadır.
* Çinicilik, ipek ve porselen üretimi yapmışlardır.
* Kağıt, matbaa, pusula, barut ve mürekkep ilk
defa Çin’de kullanılmıştır.
* Türk akınlarından korunmak için Çin Seddi’ni
yapmışlar.
* Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Budizm dinleri
yaygındır. Bunlar ahlak ve felsefe kurallarıdır.
DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI
Fenikeliler
İbraniler
* Lübnan dağları ve Akdeniz kıyı şeridinde
* Bilinen ilk tek tanrılı dine inanan ilk topluluktur.
kurulmuştur.
* Hz. Davut Kudüs’ü kurarak başkent yapmıştır.
* Şehir devleti halinde hüküm sürmüşlerdir.
* Kutsal kitapları Hz. Musa’ya gelen Tevrat’tır.
* Bölgelerinin tarıma elverişli olmadığı için
*Ağlama Duvarı ve Süleyman Mabedi önemli
denizcilik ticareti yaparak, koloniler kurmuşlardır.
eseleridir.
* Ticaret ile doğu kültürünü batıya taşımışlardır.
* Fenike alfabesini oluşturmuşlardır. Latin
alfabesinin temeli olmuştur.
* Fildişi ve cam işlemeciliği yapmışlardır.
* Museviliğin sadece kendilerine geldiğine
inanmışlardır. Böylece dini millileştirmişlerdir.
* Asurlar, Babil, Pers ve Roma egemenliğinde
yaşamışlar, iki kez vatanlarından sürülmüşler ve
1948’de İsrail Devleti’ni kurmuşlardır.
ANADOLU UYGARLIĞI
* Jeopolitik konumu itibariyle Asya ve Avrupa arasında bir geçiş yoludur. (Üç tarafı denizlerle çevrilidir.)
* Uygun iklimi ve verimli toprakları ile yaşamaya uygundur. Bu yüzden pek çok uygarlık kurulmuştur.
Hititler ( Etiler )
* Kızılırmak yayı içerisinde kurulmuş ve başkenti Hattuşaş’tır.
(Boğazköy)
* Prensliklere son verilerek, yerine valiler atanmış böylece
merkeziyetçi bir yapı kurulmuştur.
* Kral, başkomutan, dini lider ve baş yargıç idi.
İyonlar
* Yunanistan’dan göç eden Akalar
tarafından kurulmuştur.
* Polis adı verilen şehir devletleri halinde
örgütlenmişlerdir. (Efes, Millet, Foça ve
İzmir) aralarında siyasi birlik yoktur.
* Kralın yetkileri Pankuş Meclisi ile kısıtlanmıştır.
* Tavananna adlı kraliçe devlet işlerinde yetkili idi.
* Deniz ticaretinde gelişmişler, kurdukları
kolonileri vatanlarının parçası olarak
görmüşlerdir.
* Çok tanrılı inanca sahiptiler. Bin Tanrı ili denilirdi
* Hukuk insancıl yasalara dayanır. Medeni kanun, ilk resmi
evlilik, ve kölelere mülkiyet hakkı verilmiştir.
* Tanrılara hesap vermek amacıyla hazırladıkları Anal denilen
yıllıklar objektif (tarafsız) tarih yazıcılığının başlangıcı olarak
kabul edilir.
* Hititler ile Mısırlıların yaptığı Kadeş Antlaşması tarihte bilinen
ilk yazılı antlaşmadır.( M. Ö. 1280 )
* İvriz ve Yazılıkaya kabartmaları önemli eserleridir
Urartular
* Van gölü çevresinde kurulmuş, başkenti Tuşpa’dır.
* Kültürel etkileşim, özgür düşünce
ortamı bilim ve felsefenin gelişmesine
zemin hazırlamıştır.
* Mimaride İyon Nizami üslubunu
geliştirmişler. Artemis Tapınağını
yapmışlardır.
Frigler
* Sakarya ırmağı çevresinde kurulmuş, başkenti
Gordion’dur. En önemli hükümdarı Midas’tır.
* Merkezi yapıya sahiptirler.
* Maden işçiliğinde gelişmişlerdir.
* Hukuk kuralları tarım ve hayvancılık üzerine
kurulmuştur. Öküz kesmenin ve saban kırmanın cezası
ölümdür. Bereket tanrıçası Kibele’dir.
* Tarımı geliştirmek için sulama kanalları yapmışlar.
* Hayvan hikâyelerinin(fabl) ilk örnekleri vermişlerdir.
* Mezarları oda ve ev şeklinde yapmışlar. Bu onların
ölümden sonra yaşama inandıklarını göstermektedir. * Tapates isimli kilim ve halı dokumaları ünlüdür.
Lidyalılar
* Gediz ve Büyük Menderes nehirleri arasında kalan
* MÖ 712’de parayı bulup değiş tokuş usulüne son
bölgede Başkent Sardes olmak üzere kurulmuştur.
vermişlerdir.
* Krezüs (Karun) zamanı en zengin dönemidir.
* Kara ticaretine önem vermişlerdir. Kral Yolu’nu
yapmışlardır. ( Efes - Ninova arasında )
* Orduda paralı asker kullanmışlar. Buda kısa sürede
yıkılmalarına neden olmuştur.
* Persler tarafından yıkılmışlardır.
Girit Uygarlığı
EGE VE YUNAN UYGARLIĞI
Miken (Akalar) Uygarlığı
* Ege’nin bilinen ilk uygarlığıdır.
* Mora Yarımadasısında kurulmuştur.
* Deniz ticareti ile uğraşmışlardır, çevre kültürlerle
etkileşimde bulunmuşlardır.
* Mezarlara eşyaları ile gömülmüşler. (Ahiret inancı)
* Knossos Sarayı önemli sanat eseridir.
* Truva Savaşlarını yapmışlardır. Bu savaş
Homeros’un İlyada eserine konu olmuştur.
* Önemli eserleri Miken Şatosu ve Kuyu mezarlarıdır
Yunan Uygarlığı
Makedonya (Büyük İskender) İmp.
* Polis isimli şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdi
( Bunlar Atina, Korint, Tebai ve Sparta)
* Makedonya birliğini II. Flip kurmuştur.
* Coğrafyanın uygunsuzluğu( dağlık ) nedeniyle deniz ticareti
ile ilgilenmişlerdir.Koloniler kurmuşlardır.
* Sınıflar arası çatışmaları önlemek için kanunlar yapmışlardır.
Drakon: Soylu hakları için
Solon : Sınıfların zenginlik derecesini belirlemek için
Kleisthenes: Sınıf farkını kaldırmak için
* Atina ve Sparta arasında yapılan Peloponnes Savaşı sonucu
şehir devletleri zayıflamıştır.
* Persler ile yaptıkları savaşların en ünlüsü Maraton Savaşıdır.
* Flip’ten sonra başa geçen İskender Perslere
karşı Asya Seferi’ne çıkmıştır ve Anadolu,
İran, Mısır, Mezopotamya ve Hindistan’ı ele
geçirmiştir.
* Doğu ve batı kültürlerinin kaynaşması
sonucunda Helenizm uygarlığı oluşmuştur.
* İskender ölünce:
Ptolemios: Mısır’da
Antigonit: Makedonya’da
Selevkos: Anadolu’da hüküm sürmüştür.
* Çok tanrılı inanca sahiptirler. Tanrılarının insani özellikler
taşıdığını düşünmüşlerdir.
* Bergama’da Zeus Tapınağı ve Asklepion
sağlık merkezi, İskenderiye Kütüphanesini ve
İskenderiye şehrini kurmuşlardır.
* Tanrı Zeus adına düzenledikleri Olimpiyatlar kültürel
birliğin oluşmasına neden olmuştur.
* Felsefe alanında Aristo, Platon ve Aristo tarih alanında Herodot ve
Tukidides, tıpta ise Hipokrat yetişmiştir.
* Parşömen kâğıdı icat edilmiştir.
Roma Uygarlığı
* Romulus tarafından Roma şehrinde kurulmuştur.
* Önemli eserleri İstanbul’da Bozdoğan Su Kemeri ile
* Sırasıyla krallık, cumhuriyet ve imparatorluk
Çemberlitaş, Ankara’da Augustus Tapınağı ve Roma
dönemlerini yaşamışlardır.
Hamamı ve Antalya’da Aspendos Tiyatrosu’dur.
* Akdeniz havzasına egemen olan ilk ve tek devlettir.
* Modern hukuk sisteminin temeli olan 12 Levha
Kanunlarını hazırlamışlardır.
* Miladi Takvime son şeklini vermişlerdir.
* Fenikelilerin icat ettiği Latin alfabesine son şeklini
vermişlerdir.
* Hıristiyanlık 313 Milano Fermanı ile serbest
bırakılmış 381’de ise Resmi din ilan edilmiştir.
* 395’de Kavimler Göçü’nün etkisiyle Doğu ve Batı
olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
* Batı 476’da, Doğu(Bizans) ise 1453 Fatih tarafından
yıkılmıştır.
TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI
Türk Adının Anlamı
Türklerin ilk Anayurdu
* Kaşgarlı Mahmut : Olgunluk Çağı
* Çin Kaynakları : Miğfer
* Ziya Gökalp : Töreli, kanun nizam sahibi
* Genellikle doğan, türeyen, güçlü, kuvvetli tezi kabul
edilmiştir.
* Türklerin ilk anayurdu Orta Asya’dır.
Doğuda: Kingan Dağları
Batıda:
Hazar Denizi
Güneyde: Hidikuş ve Karanlık Dağları
Kuzeyde: Altay Dağları ve Baykal Gölü
TÜRK GÖÇLERİ
Nedenleri
Ekonomik * İklim değişikliğine bağlı olarak hayvan
hastalıklarının artması, kuraklık ve otlak
daralması
Siyasi
Sonuçları
* Türk tarihinin coğrafi sınırları
genişlemiştir.
* Orta Asya nüfusunda azalma olmuştur.
Siyasi
* Çin baskısı, Türk boyları arasındaki
mücadele ve bağımsız yaşama arzusu
Sosyal
Sosyal
* Nüfus artışı, yeni yurtlar edinme
düşüncesi
Kültürel * Türk kültürü geniş alanlara yayılmış ve
Türk Tarihini araştırmak zorlaşmıştır.
Not: At ve atlı arabalar Türk göçlerini kolaylaştırmıştır. Ayrıca Türkler demir’i de kullanmışlardır.
ASYA HUN DEVLETİ ( BÜYÜK HUN DEVLETİ )
* Orta Asya’da bilinen ilk Türk Devleti Hunlardır.
* Başkentleri Ötüken’dir.
*Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
*Çinliler Türk akınlarına karşı Çin Seddi’ni yapmışlar.
Ki-ok; Çinliler ile evlenme yolunu açtı.
Çün- çin; Çin ipek yolunun denetimini ele geçerdi.
* Hunlar, Kuzey (Çi-çi) ve Güney (Ho-han-ye)
olmak üzere ikiye ayrıldılar.
Mete Dönemi:
*Çinlileri yenerek İpek Yolu’nun denetimini ele geçirdi * Kuzey Hunları batıya göç ederek Avrupa Hunlarını
* Çinlileri vergiye bağladı.
ve Akhunları (Eftalitleri) kurdular.
* Çin topraklarına yerleşmedi. ( Kimlik kaybetme )
* Türk kavimlerini bir bayrak altında topladı.
* Oğuz Kağan Destanı Mete’yi anlatır.
* Mete Türk tarihinde ilk kez orduyu kurmuştur.
* Orduyu onluk sisteme göre oluşturmuştur.
* Güney Hunları Çin egemenliğine girdiler.
Not: İkili devlet teşkilatı görülmüştür.
(Niçin doğu – güneş)
KAVİMLER GÖÇÜ
Çin egemenliğine girmek istemeyen Hunların batıya doğru yönelmeleri ile Avrupa’da yaşanan göç hareketine
Kavimler Göçü denmiştir.
Bu göçte:
Sonuçları
Ostrogotlar: İtalya
Vizigotlar: İspanya
Vandallar: Kuzey Afrika
Angıllar: İngiltere
 Derebeylik (Feodalite) rejimi ortaya çıktı.
Franklar: Fransa
 Roma İmparatorluğu 395’te ikiye ayrıldı.
Batı Hunlar: Orta Macarista’a geldiler
 Avrupa Devletlerinin temelleri atıldı.
 İlkçağ sona erdi. Ortaçağ başladı.
Not: Roma sınırları dışında kalan ancak sınırlarını
 Avrupa Hun Devleti kuruldu.
aşarak ülkesini yağmalayan Avrupa kavimlerine
 Avrupa’da Hıristiyanlık yayıldı.
Barbar Kavimler denmiştir.
AVRUPA HUN DEVLETİ 375 – 469
Attila:
* Balamir tarafından Macaristan’da kurulmuştur.
* Doğu Roma (Bizans) - Hun İlişkileri;
1. Margos Barışı yapıldı.(434- başarı sağlandı.)
2. Anatolius Barışı yapıldı.(447-başarı sağlandı)
Uldız:
* Doğu Romayı baskı altına alınmaya çalışmış.
* Kafkaslar yoluyla Anadolu’ya girmişler. Böylece
Batı Roma – Hun İlişkileri;
Anadolu’ya gelen ilk Türk Devleti olmuşlardır)
1. Galya Seferi; Kampus Mavriyaküs Savaşı’nda
Atilla ve Aetyus başalırı olamadı.
Rua: Bizans’ı(Doğu Roma) ilk kez vergiye bağlamıştır. 2. İtalya Seferi; Papa I. Leon’un isteği üzerine barış
yapılmıştır.
 En parlak dönemi Attilla zamanında yaşanmıştır.
* Atilla’nın ölümünden sonra oğulları İlek, İrnek ve
Dengizek arasında çıkan taht kavgaları devletin kısa
Not: Hun- Burgont(Germen) mücadeleleri
sürede parçalanmasına neden olmuştur.
Nubelungen Destanın konusunu oluşturur.
KÖK TÜRKLER (GÖKTÜRKLER)
DEVLETİ 552 - 659
* Türk adını ilk kez devlet adı olarak kullanmışlardır.
İstemi:
* Sasaniler ile birlikte Akhun Devleti’ne son vererek
* Orta Asya’da en geniş sınırlara sahip Türk Devleti’dir. İpek yolu denetimini sağlamıştır.
* Bizans ile işbirliği yaparak Sasanileri zayıflatmıştır.
* İlk kez ulusal alfabeyi kullanmışlardır. (Göktürk alf.)
* Bumin Kağan tarafından Avarlara son verilerek,
* En parlak zamanı Mukan Kağan dönemidir.
başkent Ötüken olmak üzere kurulmuştur.
* İşbara Kağan zamanında (582) doğu ve batı olmak
* Bumin, kardeşi İstemi ile ikili devlet yönetimi
üzere ikiye ayrılmışlar. Batıyı 659’da, Doğuyu ise
anlayışını uygulamışlardır. (Doğu- Batı)
630’da Çinliler tarafından yıkmıştır.
Not: Çin egemenliğindeki Türkler bağımsızlıkları için ayaklandılar. Bunların en önemlisi Kürşad İhtilalidir.
II. KÖK TÜRK DEVLETİ ( KUTLUK ) 681 - 745
* Kutluk (İlteriş) Kağan önderliğinde
Bilge Kağan Kardeşi Kültiğin Orhun Anıtları üçü
adına dikilmiştir.
bağımsızlıklarını kazanmışlardır.
ile beraber
735
Vatan ve millet sevgisi
ülkeyi
ve Çin politikaları
* Başkent Ötüken daha sonra ise Karakurum
yönetmiştir.
üzerinde durulmuştur.
olmuştur
Kültiğin Ordu Komutanı
Yollug Tiğin tarafından
* Kapgan Kağan Türk birliğini yeniden sağlamıştır.
732
yazılmıştır.
* En parlak zamanı Bilge Kağan dönemidir.
Tonyukuk Başvezirdir.
725
Not: Bilge; şehirlerin surlar ile çevrilmesi, Budizm
* Bilge Kağan’ın ölümünden sonra taht kavgaları yaşandı.
ve Taoizm’in tanıtılması konularını kurultaya
Basmil, Uygur ve Karluklar birleşerek Kök Türklere son
verdiler.
getirmiş fakat kurulyal bunları raddetmiştir.
UYGUR DEVLETİ 744 - 840
* Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
* Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devleti’dir. (Tarım ve
* Başkent Ötüken kuruldu. Başkent Ötüken daha
mimari faaliyetler gelişmiştir. )
sonra ise Karabalasagun’da (Ordubalık) olmuştur.
* Asya’da din deiştiren ilk devlet Uygurlar’dır.
* En parlak zamanı Moyen – Çor dönemidir.
* Kâğıt ve maatbayı kullanmışlardır.
* Uygur alfabesini kullanmışlardır. Milli benliklerini
* Bögü Kağan döneminde Mani dini kabul edilmiştir: korumuşlardır.
Et yemeyi ve savaşmayı yasaklamıştır.
* Dini inaçlara hoşgörü ile yaklaşmışlardır.
* 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.
Not: Kansu Uygurları (Sarı Uygurlar) ve Doğu Türkistan Uygurları ( Turfan ) olarak varlıklarına devam
etmişlerdir. Moğolları Türk kültüründen etkilenmesinde rol oynamışlardır.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI
Avarlar ( Juan – Juan )
Macarlar
* Türk tarihinde İstanbul’u kuşatan ilk Türk
* Macaristan’a adını verdiler. Hıristiyanlığı kabul ettiler.
Devleti’dir.
*Almanların(Germen) Balkanlara egemen olmasını
* Slavlar üzerinde yönetim ve askerlik alanlarında
engellediler.
etkili oldular.
* 1870 ta Budapeşte’de ilk Türkoloji kürsüsünü kurdular.
Hazarlar
* Hazar Denizi’ne ismini veren Türk topluluğudur.
* Ticaretin etkinlikte ileri düzeye ulaştılar.
* Museviliği kabul eden ilk Türk Devleti’dir.
* Dini hoşgörü ortamı mevcuttu.
* Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk Devleti’dir
(Hz. Osman zamanında)
Bulgarlar
* Karadeniz’in kuzeyinde Kurbat liderliğinde devletlerini
kurmuşlardır.
Tuna Bulgarları :
* Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir.
İtil ( Volga ) Bulgarları:
Almış Han zamanında İslamiyeti kabul etmişlerdir.
Oğuzlar ( Uzlar )
* Türklerin en kalabalık topluluğudur ( 24 Boy )
* Avrupa’ya gidenler Hıristiyanlığı kabul ettiler.
* Selçuklu ve Osmanlı devletlerini kurdular.
* Oğuzların Kumanlar ile mücadelesi Dede Korkut
hikâyelerine konu olmuştur.
Kıpçaklar (Kumanlar)
* Türklerin en yakışıklısı boyudur. (Sarışın mavi gözlü )
* Rus Knezliği ile savaşmışlardır. Eyyubilerin seçkin
askerleri Kıpçaklıdır.
* Romanya’nın oluşumunda ve Moğolları Türkleşmesinde
etkili olmuşlardır.
Peçenekler
* Devlet kuramamışlardır.
* Ücretli asker olarak görev yapmışlardır.
* Bizans ordusunda görev yapmışlar. Malazgirt
Savaşında Büyük Selçuklulara yardım etmişler.
Karluklar
* Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Araplar ile hareket
etmişlerdir.
* İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur.
* Karahanlı Devleti’nin kurucu unsurudur.
Başkırtlar ( Başkurtlar )
* Altınorda devletinin egemenliğinde İslamiyete
girdiler.
* Rusya egemenliğinde yaşamaktadırlar.
Türgeşler ( Türgişler )
* Emeviler ile savaşarak Orta Asya’nın Araplaşmasını
engellemişlerdir.
* Türk tarihinde parayı ilk kez kullandılar.(Baga Tarkan)
Kırgızlar
* Uygur Devleti’ni yıkmışlardır.
* Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk Topluluğudur.
* 1990’da Kırgızistan Devletini kurmuşlardır.
Sabirler ( Sabarlar )
* Sibirya ‘ya adını veren Türk topluluğudur.
* Anadolu’ya kadar gelerek Bizans ile mücadele
etmişlerdir.
DEVLET
YÖNETİMİ
KÜLTÜR VE UYGARLIK
* Ülke hanedanın ortak malıdır.(Kısa sürede yıkılma gerekçesi)
* Yazısız hukuk kuralları olan töre geçerlidir.
* Hatun ve Kurultay da yönetimde söz sahibidir.
* İlk düzenli orduyu Mete kurmuştur.
ORDU
TEŞKİLATI * Keşif, Yıpratma seferleri ve Turan Taktiği uygulamışlar.
* Kut inancı vardır.
* Kağan yöneticidir.
* İkili yönetim anlayışı vardır.
* Ordu millet anlayışı vardır.
* Onluk Sistem geçerlidir.
DİNİ YAPI
* Yuğ (cenaze töreni), Kurgan (mezar), Balbal (mezar taşı)
* Tabiat kuvvetlerine, öldükten sonra yaşama inanmışlar.
* Gök Tanrı inancı vardır.
* Kam, baksı, şaman din adamlarıdır.
EDEBİYAT
* İskitler: Alper Tunga
* Hunlar: Oğuz Kağan
* Göktürkler: Ergenekon
* Kırgız – Manas
* Asya Hunları – Kutlu Kılıç, Sihirli Geyik Destanları
* Yenisey ve Orhun Yazıtları
* Orhun ve Uygur Alfabesi
* Uygurlar: Türeyiş, Göç Destanı
* Göçebe yaşam tarzını benimsemişlerdir.
* Uzun süreli hapis cezaları yoktur. (yaşam tarzı )
* Uygurların yerleşik düzene geçmesiyle evler yapılmıştır.
* Şölen (Toy) düzenlenirdi.
* 12 Hayvanlı Türk Takvimini
kullanmışlar. Kımız milli içkidir.
SOSYAL
YAŞAM
İSLAM TARİHİ
İSLAMİYET ÖNCESİ ARABİSTAN’IN GENEL DURUMU ( CAHİLİYE DÖNEMİ )
Birlik yoktur. Kabile hayatı vardı.
SİYASA Bazı devletler; Seba, Himyeri, Nebati, Main ve Gassani
L
Şiir ve edebiyata önem verilmiştir.
SOSYAL Ukaz panayırı düzenlenirdi.(Kültürel birliği sağlamıştır.)
Kölecilik anlayışı yaygındı.
Kervan ticareti yapılırdı
EKONO Mekke ticaret, Medine tarım ile uğraşırdı.
.
Mİ
Hıristıyanlar,Yahudiler ve Hanifiler dinleri vardı.
En yaygın din putperestliktir.
DİNİ
Haram aylarda savaş yapılmazdı.
Mekke’deki Kabe kutsaldır.
İslamiyet’in Doğuşu
* İslamiyet’in doğuş yeri Mekke’dir.
* Hz. Muhammed 571 de Mekke’de doğdu.
ve Hz. Muhammed Dönemi Olayları 571 - 632
Hudeybiye Barışı 628 : Mekkeliler, Müslümanları
siyasi anlamda ilk kez tanıdılar.
* 610 yılında Hira dağında ilk vahiyi aldı.
* İlk inanlar; Hz. Hatice, Hz. Ali, Zeyd ve Ebubekir
* Mekkeliler Hz. Muhammed’e güvenilir olduğu için
Muhammed’ül Emin denilmekteydi.
* İlk göç Habeşistan’a yapılmıştır.
* Akabe Biatı(Görüşmeleri) ile Medineliler,
Müslümanları kabul edeceğini belirtmiştir.
Hayber’in Fethi 629 :
* Müslümanların aldıkları ilk topraktır.
* Şam ticaret yolu denetim altına alınmıştır.
* İlk kez haraç vergisi uygulaması başlatılmıştır.
* 622’de Müslümanların Mekke’den Medine’ye göç
etmesine Hicret denmiştir.
* Hz. Muhammed Yahudiler ile Vatandaşlık
Sözleşmesini imzalamıştır.
Mekke’nin Fethi 630 : Arabistan’da putperestliğin
sonu gelmeye başlamıştır.
İslam dininin yayılmasında etkili olmuştur.
Mute Savaşı 629 : Gassaniler üzerine yapıldı.
İslam orduları kaybetti. Bizans ile yapılan ilk savaştır.
Mekkeliler ile Müslümanların Savaşları:
Huneyn Savaşı 630 : Mekke’nin alınması üzerine
putperestler Müslümanlara saldırdılar.
Müslümanlar kazandı.
Bedir Savaşı 624:
* Müslümanların kazandıkları ilk zaferdir.
* İslam savaş hukukunun temeli atılmıştır.
* İlk kez ganimet paylaşımı yapılmıştır.
Taif Seferi 630 : Taif alınarak, Arabistan’da dini ve
siyasi birlik sağlandı.
Uhud Savaşı 625 : Müslümanların ilk yenilgisidir.
Tebük Seferi 631 : Bizans ordusunu Suriye’ye geldi
diye yapıldı. Haber asılsız çıktı.
Hz. Muhammed’in son seferidir.
Hendek Savaşı 627 : Selman Farisi’nin fikri ile
hendek kazıldı. Taraflar yenişemedi.
Müslümanların yaptığı son savunma savaşıdır.
Not: Peygamberimiz Veda Haccı’nı yaptıktan sonra
632 yılında Medine’de vefat etmiştir.
DÖRT HALİFE DÖNEMİ 632 – 661
Halifelerin seçim ile belirlenmesi nedeniyle bu dönem Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırılmıştır.
Hz. Ebubekir 632-634
* Yalancı peygamberler ve zekat sorunu
çözülerek İslam Devleti’nin birliği korundu.
* Kuran toplanarak kitap haline getirildi.
( Özgün halini korumak)
* Yermük Savaşı ile Bizans yenilmiştir.
Arabistan dışındaki(Suriye) ilk fetihtir.
Hz. Osman 644- 656
* Kuzey Afrika’daki fetihler sürdü.
* İlk İslam donanması oluşturularak Kıbrıs, Bizans’tan alındı.
* Kuranı Kerim çoğaltılarak eyaletlere gönderildi.
( Dininin öğrenilmesini sağlamak ve yönetim birliği oluşturmak)
*Araplar ile Türkler(Hazar) ilk kez savaşmışlardır.
* Emevi soyundan kişilerin önemli görevlere getirilmesi
Müslümanlar arasında ilk kez fikir ayrılıkları çıkmıştır.
Hz. Ömer 634 – 644
* Ecnadeyn Savaşı ile Bizans yenildi. Suriye,
Filistin, Kudüs alındı.
* Kadisiye, Celula ve Nihavent savaşları ile
Sasaniler yıkıldı. İran alındı.
* Mısır alınarak Baharat yolunun denetimi sağlandı.
Sınırların genişlemesi ile;
* İlk kez Divan Teşkilatı kurulmuştur. ( Yönetim )
* Ülke illere ayrılmıştır.
* Düzenli ordu ve ordugâh şehirleri kurulmuştur.
* Beytül Mal ( Devlet hazinesi) oluşturuldu.
* Hicri takvim kullanılmaya başlandı.
* İkta Sistemi kullanıldı.
Not: Kudüs üç büyük dinin önemli mabetlerini
barındırdığı için kutsal sayılmıştır.
Hz. Ali 656 – 661
* Yaşanan iç karışıklıklar nedeniyle fetihler durdu.
Cemel Vakası (Deve olayı) 656 : Hz. Ali ileHz. Aişe,
Talha ve Zübeyir arasında oldu. Hz. Ali kazandı.
* Müslümanlar arasındaki ilk savaştır.
Sıffın Savaşı 657 :
Ali ile Muaviye arasında yapılan savaştır.
Hakem Olayı:
1. Hz. Ali taraftarları ( Şiiler )
2. Muaviye taraftarları ( Emeviler)
3. Hariciler ( Ayrılığı savunanlar) olmak üzere üçe
ayrılmışlardır.
Not: Daha sonra seçim ile gelen ilk halife TBMM’nin
seçtiği Abdülmecit Efendi olmuştur.
Emeviler 661 -750
* Muaviye tarafından başkent Şam olmak üzere kurdu.
* Halifeliği saltanat haline getirdi. ( Seçim bitti.)
* İstanbul müslümanlar tarafından ilk kez kuşatıldı.
Yezid, Kerbela’da Hz. Hüseyin (Peygamber torunu)
şehit edildi. Müslümanlar Şii ve Suni olmak üzere iki
ayrıldılar.
Abbasiler 750–1258
* Kurucusu peygamberimizin amcasının torunudur.
* Başkenti Bağdat'tır.
* Çinliler ile 751’de Talas Savaşı yapılmıştır.
* Arap milliyetçiliği politikasına son verilerek
ümmetçilik politikası uygulanmıştır.
* En parlak dönemi Harun Reşit zamanıdır.
* Memun, Darül Hikme isimli tercüme evini açmıştır.
* Türkler için Samarra ve Avasım isimli ordugah
şehirleri kurmuşlardır.
Abdülmelik:
* Arapçayı resmi dil ilan etti. ( Arapça etkisi arttı.)
* İlk İslam parasını bastırdı. ( Ekonomik bağımsızlık)
* Arap milliyetçiliği yapmışlar. Arap olmayan
Müslümanları Mevali (azatlı köle) olarak görmüşlerdir. * Fetihlerden çok bilim ve kültür alanlarında
ilerlemişlerdir.
Velid:
* 711 Kadisk Savaşı ile İspanya fethi Tarık b. Ziyad
* Abbasiler Zayıflayınca Tevaif’ül Mülük denilen
tarafından gerçekleştirildi.
küçük devletçikler ortaya çıkmıştır:
* Avrupa fetihleri 732 Puvatya Savaşı’nda Franklara
Kuzey Afrika: Aglebiler, İdrisiler, Fatimiler
yenilince durmuştur.
İran : Tahiriler, Büveyhiler, Safariler, Samanoğulları
* İslam mimarisi ileri bir düzeye ulaşmıştır.
Mısır: Tolunoğulları, İhşidler
Not: Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
Endülüs
Emevileri
756- 1031
Not: İlhanlı hükümdarı Hülagu tarafından yıkılmıştır.
Halife Memluklulara sığınmıştır.
* Emevi soyundan Abdurrahman tarafından
kurulmuştur. Başkenti Kurtuba’dır.
* Bilim ve kültür merkezi haline gelmiştir.
* Devlet zayıflayınca, parçalanmıştır. Bunların
en önemlisi Beni Ahmer Devleti’dir.(Gırnata)
* Kastilya ve Aragon Krallıkların ittifakı ile
Beni Ahmer Devletine son verilmiştir.(1492)
* II. Beyazıt buradaki Müslüman ve Yahudileri
Osmanlı topraklarına getirmiştir.
* Kurtuba Camii ve El Hamra Sarayı önemli
eserleridir.
Not: Abbasi Hükümdarları ile birlikte Endülüs
Emevi Sultanları da halifelik iddiasında
bulunmuşlardır.
İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
* Abbasiler, vezirlik kurumunu oluşturmuşlardır.
* Emeviler, Saltanat Sistemine geçmiştir.
Devlet
* Başkentler sırasıyla Medine, Kufe, Şam ve
Yönetimi Bağdat olmuştur.
Maliye
Bilim
* Başlıca gelir kaynakları;
Öşür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi
Haraç: Gayrimüslimlerden alınan ürün vergisi
Cizye: Gayrimüslimlerden alınan güvenlik ve
himaye vergisidir.
Zekat: Müslümanlardan alınan varlık vergisidir.
İslam Bilimleri:
Tefsir: Kuran ayetlerinin yorumlanması
Hadis: Hz. Muhammed’in sözleri
Fıkıh: İslam hukuku
Kelam: İslam felsefesi
Not: Resim ve heykel sanatı gelişmemiştir.
Tarih: Taberi, İbn’ül Esir ve Mesudi
Coğrafya: İbn’ül Faldan, İdrisi
Astoronomi: Feraz ve El Harizmi
Tıp: İbn-i Sina, El Kanun Fit Tıp eserini yazmış
Fizik: İbn’ül Heysem
Felsefe: Kindi, Farabi, İbn-i Rüşd ve İbn-i Sina
TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Talas Savaşı 751
Türklerin İslamiyeti Kabul Ediş Nedenleri:
* Orta Asya egemenliği için Araplar ile Çinliler
arasında yapılmıştır. Türkler Arapların yanında yer
* İslam ile Gök-Tanrı inancı arasındaki benzerlik
almışlardır.
* Fetih politikası ile cihat anlayışındaki benzerlik
* Abbasilerin hoşgörülü politikalar uygulamaları
* Müslüman tüccarların ticari faaliyetleti
Sonuçları:
Siyasi: Orta Asya’da Çin egemenliği engellemiştir.
Türklerin İslamiyete Hizmetleri
Dinsel: Türkler kitleler halinde İslam Dinini kabul
etmeye başladılar. ( Türk Tarihi Açısından Önemi)
* İslamiyet’in yayılmasını sağladılar.
* İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler.
Kültürel: Kağıt, matbaa, barut ve pusulanın
* İslam uygarlığını geliştirerek geniş alanlara yaydılar.
kullanımı yaygınlaştı.( Dünya Tarihi Açısından )
MISIR’DA KURULAN İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Tolunoğulları ( 868 – 905 )
İhşidiler ( Akşitler )
* Mısır’da kurulan ilk Türk İslam Devleti’dir.
* Abbasilerin Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet tarafından
kurulmuştur.
* Fustat ( Kahire ) şehrini kurmuşlardır.
* Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
* Abbasilerin Mısır valisi Togaçoğlu Muhammed
tarafından kurulmuştur.
* Mekke ve Medine’ye hâkim olan ilk Türk İslam
Devleti’dir.
* Fatımiler tarafından yıkılmıştır.
Tolunğulları, İhşidiler, Eyyübiler ve Memlükler, Mısır’da kurulmuştur.
Not: Tolunoğulları ve İhşidilerin yöneticileri Türk, halkın çoğunluğu Arap olduğu için kısa sürede yıkılmıştır.
Karahanlılar ( 840 1212 )
* Orta Asya’da kurulan ilk Türk İslam Devleti’dir.
* Karluk, Yağma ve Çiğil Türk boyları tarafından
kuruldu.
* Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
* Satuk Buğra zamanında İslam Dini kabul edilmiştir.
* Halkı, ordusu ve yöneticileri Türk’tür.
* İkili teşkilatı uygulamışlar, doğu ve batı olarak ikiye
ayrılmış.(1046) Doğu kısmını, Karahitaylar(1130),
Batı kısmı Harzemşahlar yıkmışlardır.(1212)
* Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
* Karahanlılar ilk kez öğrencilere burs vermişlerdir.
* Ticareti geliştirmek için Ribat isimli kervansaraylar
yapmışlardır.
Gazneliler ( 963 – 1187 )
* Abbasileri Şii Büveyhoğullarına karşı korumuşlar.
* Samanoğullarının komutanı Alptekin tarafından
Gazne şehrinde kurulmuştur.
* Yöneticileri Türk, halkı ve ordusu değişik
millettendir.
* Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı
Gazneli Mahmut’tur.
* En parlak dönemi Gazneli Mahmut’tur.
* 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara
yenilince yıkılış sürecine girdiler.
* Gazneliler, Gurlular tarafından yıkılmıştır.(1187)
* Mahmut Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek bölgede
İslamiyet’in yayılmasını sağlamışlardır.
Not: Gaznelilerin farklı milletlerden oluşması,
devletin yıkılmasında etkili olmuştur.
Büyük Selçuklu Devleti ( 1040 – 1157 )
Alparslan Dönemi
* Kafkasya Seferine çıkarak Ani ve Kars’ı almıştır.
* 1071 Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusu yenildi.
* Oğuzları Üçok kolunun Kınık boyundandır.
* Selçuk Bey Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşı idi.
( Ordu komutanı )
* Selçuk’tan sonra tahta geçen Arslan’nın ölmesi
üzerine Tuğrul ve Çağrı Beyler başa geçmiştir.
* Çağrı 1015’te yurt bulmak için Anadolu’ya sefer
yapmıştır.
* Tuğrul Bey, 1038’de adına hutbe okutup, para
bastırarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
* Gaznelileri, Dandanakan Savaşı’nda yenerek
devletlerinin kuruluş sürecini tamamladılar.
Başkentleri Rey’dir.
Pasinler Savaşı 1048
* Selçukluların Anadolu’nun fethi için Bizans Devleti
ile yaptıkları ilk savaşı kazanmışlardır.
* Tuğrul Bey 1055’te Abbasileri Şii Büveyhoğularının
baskısından kurtardı. Halife, Tuğrul Bey’e doğunun ve
batının hükümdarı unvanını vermiş ve böylece
Selçuklular İslam
dünyasının koruyuculuğunu
üstlenmişlerdir.
Melikşah Dönemi
* Selçuklular en geniş sınırlara ulaşmışlardır.
* Batıni ayaklanmaları bu dönemde görülmüştür.
* Nizamiye medreseleri açılmıştır.
* Kutalmışoğlu Süleymanşah Anadolu’nun fethine
gönderilmiştir.
* İkta Sistemi uygulamaya kondu.
* Celali Takvimi düzenlendi. ( Ömer Hayam )
* Melikşah ölünce oğulları arasında taht kavgaların
yaşanmıştır. Sırasıyla Berkyaruk ve Muhammed
Tapar ve Sencer başa geçmiştir.
* Sencer 1141’de Karahitaylara Katvan Savaşı’nda
yenilmiştir.
* 1153’te ayaklanan Oğuzlar Sencer’i esir etmişlerdir.
* 1157’de Sencer ölünce devlet yıkılmıştır.
Not: B. Selçukluların dağılmasıyla; Irak, Horosan,
Kirman, Suriye ve Türkiye Selçuklu Devletleri,
Salgurlular, İldenizoğulları, Böriler ve Zengiler
Atabeylikleri kurulmuştur.
Not: Haçlı Seferlerine karşı mücadele ettiler
Devlet
Yönetimi
Ordu
Kültür ve Uygarlık
* Ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.
* Devlet işleri Divan-ı Saltanat’ta görüşülürdü.
*Halkın şikayetleri sultanın başkanlık ettiği Divan-ı
Mezalim’de görüşülürdü.
Divan-ı Tuğra ve İnşa: Yazışmalar
Divan-ı İstifa: Maliye
* Kut anlayışı devam etmiştir.
* Şehzadelerin yetiştirilmesinde
Atabey denilen görevliler sorumluydu.
Divan-ı Arz: Ordu
Divan-ı İşraf: Denetleme
Yardımcı Kuvvetler: Gönüllü
Hassa Ordusu: Sultanın yanında bulunan özel askerlerdir. askerlerdir.
Gulam-ı Saray da denirdi. Maaşlı askerlerdir.
İkta Askerleri: İkta denilen toprakların askerlere verilmesi * Karahanlılarda ordu Türklerden
dayanmaktadır. Ücretsiz askerlerdir.
oluşmaktaydı.
Ekonomi
ve
Sosyal
Hayat
Hukuk
Eğitim
* Esnaflar Lonca Teşkilatları(Ahi) ile örgütlenmişlerdir.
* Toprak; has, ikta, vakıf ve mülk gibi kısımlara ayrılırdı.
Has: Hükümdar ve ailesine ayrılan topraklardır.
İkta: Memurlara hizmet karşılığında verilen topraklardır.
Vakıf: Geliri hayır kurumlarına
bırakılan topraklardır.
* Şer’i Hukuk ve Örfi Hukuk olmak üzere ikiye ayrılırdı.
* Şer’i Hukuk’un başında Kadı’l Kudat, Örfi Hukuk’un
başında ise Emir-i Dad bulunurdu.
* Kadılar ise evlenme, boşanma, miras
ile ilgili davalara bakarlardı.
Karahanlılarda;
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig
Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lugat’it Türk
Edip Ahmed Yükneki, Atabet’ül Hakayık
Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet
Büyük Selçuklular;
Nizamülmülk, Siyasetname
Gazneliler;
Firdevsi, Şehname
* Selçuklular bilim ve yazışma dili Arapça, edebiyatta ise
Farsçayı kullanmışlardır. Bu durum Türkçenin gelişmesini
engellemiştir.
Mülk: Şahıslara ait olan topraklardır.
* Selçuklular Nişabur’da Nizamiye
Medresesi açtılar.(vezir Nizamülmülk)
ORTAÇAĞ’DA AVRUPA
* Kilise ve feodalite rejimi egemendi.
II. Haçlı Seferi 1147 – 1149
* Skolastik düşünce nedeniyle bilim gelişmemiştir.
* Musul Atabeyi Zengi’nin Urfa’yı alması nedeniyle
yapılmıştır.
Kilise ve Papalık
* Katolik ve Ortodoks mezhebi olmak üzere ikiye
* Alman ve Fransızlardan oluşan ordu Türkiye
ayrılmıştır.
Selçukluları tarafından bozguna uğratılmıştır.
* Katoliklerin dini lideri Papa, merkezi Roma’dır.
Not: I. ve II. Haçlı Seferleri Anadolu yoluyla yapılmıştır.
* Ortodoksların dini lideri Patrik, merkezi İstanbul’dur
III. Haçlı Seferi
Feodalite Rejimi: Otorite boşluğunda savunmasız
kalan halkın derebeylerin himayesine girmesi sonucu
* Selahattin’in 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü
oluşmuş olan rejimdir.
alması nedeniyle yapılmıştır.
Zenginliğin ölçüsü topraktır.
* Alman, Fransız ve İngilizlerden(Krallar katılmıştır.)
Toplumsal eşitsizlik vardır.
oluşan ordu Kudüs’ü alamadan geri dönmüştür.
Merkezi sistem zayıflamıştır.
IV. Haçlı Seferi
HAÇLI SEFERLERİ
1096 yılında 1270’li yıllara kadar Avrupalı
* Selahattin’in Filistin ve Yafa’yı alması nedeniyle
Hıristiyanların Müslümanlar üzerine düzenledikleri
gerçekleşmiştir.
seferlerdir.
* Haçlılar İstanbul’u ele geçirip, Latin İmparatorluğu
kurdular.
* Bizanslılar ise İznik ve Trabzon’da Rum Devletleri
Nedenleri:
* Kutsal yerleri(Kudüs) geri alma isteği( Dini)
kurdular. İznik’teki Rumlar 1261’de İstanbul’u geri
* Kluni tarikatının çalışmaları
aldılar.
* Din adamlarının nüfuzlarını artırmak istemeleri
* Doğu’nun zenginliğini ele geçirme isteği(Ekonomik) Haçlı Seferlerinin Sonuçları
* Topraksız soyluların toprak sahibi olmak istemeleri
* Kilise ve din adamlarına olan güven azaldı ( Dini )
* Bizans’ın Türklere karşı yardım isteği (Siyasi)
* Skolastik düşünce önemini yitirdi.
* Türkleri Anadolu’dan atma isteği
* Ortadoğu’da kontluklar kuruldu.
( Siyasi )
*
Soyluların
ölümü
nedeniyle
feodalite
rejimi
I.Haçlı Seferi 1096 – 1099
* Papa II. Urban ve Keşiş Lermit’in başını çektiği sefer zayıfladı.
I.Kılıçaslan zamanında yapılmıştır.
*Akdeniz limanları önem kazandı.
( Ekonomik )
* Haçlılar Selçuklulardan İznik’i almışlardır. Başkent
* Doğu batı ticareti gelişti.
Konya’ya taşınmıştır.
* Kudüs, Antakya, Urfa, Nablus, Yafa haçlıların eline
* Kağıt, matbaa, pusula batıya taşındı.
( Kültürel )
geçmiştir.
* Halı, ipek ve pamuklu dokumayı batılılar öğrendi.
TÜRKİYE TARİHİ
Yerleşme Amaçlı Seferler
İlk Türk Akınları
* Avrupa Hunları ve Sabirler
* Abbasiler, Türkleri Avasım şehirlerine
yerleşmişlerdir.
* Çağrı Bey’in 1015-18 seferleri
* Malazgirt Savaşı sonrasındaki
Türkmen göçleri
Not: Yerleşme amacı güdülmemiştir.
Nedenleri
* Türklerin Anadolu
akınları
* Bizans’ın Türkleri
Anadolu’dan atmak
istemesi
Türkiye Tarihi
1.
2.
3.
4.
5.
I. Beylikler Dönemi
Türkiye Selçukluları
II. Beylikler Dönemi
Osmanlılar
Türkiye Cumhuriyeti
MALAZGİRT SAVAŞI 26 AĞUSTOS 1071
Gelişim
Sonuçları
* Bizans’ın yanındaki
Peçenekler ve Uzlar taraf
değiştirmiştir.
* Bizans İmparatoru Romen
Diyojen esir edilmiştir.
* Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.
* Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu.
* Türkiye Tarihi başlamış oldu.
* Haçlı Seferlerinin başlamasına neden oldu.
* Bizans’ın İslam dünyasındaki baskısı bitti.
Not: Alparslan Malazgirt sonrasında komutanlarına Anadolu’nun fethinin emrini verdi.Komutanlar aldıkları yerlerde ilk Türk
Beyliklerini kurdular.
ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ
Danişmenliler (1080 – 1187)
Saltuklular ( 1072 – 1202 )
* Ahmet Gazi tarafından Sivas merkez olmak üzere
kurulmuştur.
* İlk Türk beyliklerinin en güçlü olanıdır.
* Anadolu’da ilk kez kervansaray ve medrese yaptılar.
* Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılar ile savaşmışlardır.
* Türkiye Selçukluları tarafından yıkılmıştır.
* Ebul Kasım Saltuk tarafından Erzurum merkez
olmak üzere kurulmuştur.
* Gürcü ve Ermenilere karşı savaşmışlardır.
* Danişmentliler ile ittifak kurarak Haçlılar ile
savaşmışlardır.
* Anadolu Selçukluları tarafından yıkılmıştır.
Mengücekler (1080 – 1228 )
Artuklular ( 1102 – 1402 )
* Mengücek Gazi tarafından Erzincan merkez olmak
üzere kurulmuştur.
* Gürcüler ve Rumlar ile savaşmışlardır.
* Anadolu Selçukluları tarafından yıkılmıştır.
* Artuk Bey’in oğulları tarafından Güneydoğu
Anadolu’da kurulmuştur.
* Hasankeyf, Mardin ve Harput Artukluları olmak
üzere üç kola ayrılmıştır.
* Mardin koluna Karakoyunlular, Harput koluna
Anadolu Selçukluları, Hasankeyf koluna Eyyubiler
son vermiştir.
Çaka Beyliği (1081 – 1093 )
İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri
* İzmir’de Çaka Bey tarafından kurulmuştur.
* Türk tarihinde ilk kez donanma gücünü oluşturan
Çaka Bey ilk Türk denizcisi olmuştur.
* İstanbul’u almak için Peçenekler ve Anadolu
Selçukluları ile anlaşmıştır.
* Bizans kışkırtması sonucu Çaka Bey, damadı I.
Kılıçarslan tarafından öldürülmüştür.
1. Anadolu’nun İslamlaşmasını ve Türkleşmesinde
sağladılar.
2. Bulundukları bölgeleri Bizans, Gürcü, Ermeni ve
Haçlılara karşı korumuşlardır.
3. Yeni yerleşim yerleri kurup, buralara Türkçe
isimler vermişlerdir.
4. Türkiye Tarihi’nin başlamasını sağlamışlardır
* Erzincan ve Divriği kolu olmak üzere ikiye ayrılmış.
Not: Togan Arslanoğulları ( Dilmaçoğulları), Sökmenliler (Ahlatşahlılar), İnaloğulları, İnançoğulları, Çubukoğulları,
Tanrıvermişoğulları gibi beyliklerde kurulmuştur.
Türkiye Selçuklu Devleti ( 1077 – 1308 )
* Kutalmışoğlu Süleymanşah, tarafından merkez İznik
olmak üzere kurulmuştur.
* Adana,Tarsus ve Antakya’yı almıştır.
* Süleymanşah, Suriye seferi sırasında ölünce altı
yıllık Fetret Devri yaşanmıştır. (1086 – 1092)
Not: Süleymanşah’ın mezarı Suriye’deki Caber
Kalesi’ndedir.
I. Kılıçarslan Dönemi:
* Çaka Bey’i öldürmüştür.
* Haçlılara karşı mücadele etti. Ancak İznik’in
Haçlıların ele geçirince başkenti Konya’ya taşıdı.
* Suriye Seferi sırasında Habur nehrine düşerek
boğulmuştur.
I. Mesut Dönemi:
* II. Haçlı Seferi’ne karşı mücadele etmiştir.
* Türkiye Selçukluları’nda ilk bakır parayı basmıştır.
II. Kılıçarslan Dönemi:
* Danişmetlilere son vermiştir.
* Gümüş ve altın para bastırmıştır.
Miryokefalon Savaşı 1176
* II. Kılıçarslan, Bizans Devleti’ni yendi.
* Anadolu kesin olarak Türk yurdu haline gelmiştir.
* Bizans savunmaya, Türkler taarruza geçmişlerdir.
Not: II. Kılıçarslan’ın ülkeyi on bir oğlu arasında
paylaştırması taht kavgalarına neden olmuştur.
I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi:
* Antalya’yı alarak ithalat ve ihracat merkezi yapmış.
* Venedikliler ticari anlaşma yapmıştır.
I. İzzeddin Keykavus Dönemi:
* Sinop alınarak ticaret limanı yapılmıştır.
* Kıbrıs ve Venedikliler ile ticari anlaşmalar yaptı.
* Ticareti geliştirmek için yol ve kervansaraylar yaptı.
I. Alaaddin Keykubat Dönemi:
* Selçukluların en parlak dönemidir.
* Alanya alınarak büyük bir tersane kurulmuştur.
* Kırım’a sefer düzenlenerek Suğdak Limanı alındı.
* Tüccarlara devlet sigortası uygulaması yapılmıştır.
Yassıçimen Savaşı 1230
* Türkiye Selçukluları, Harzemşahlar yenmiştir.
* Selçuklular, Moğollar ile komşu oldu.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi:
* Veziri Sadettin Köpek yönetiminde etkin olmuştur.
Baba İshak İsyanı ( Babai İsyanı) 1240
* Ekonomik ve sosyal nedenler ile çıkmıştır.
* Peygamberlik iddiasında bulunmuştur.
* İsyan güçlük ile bastırıldı. ( Askeri zayıflık )
* Anadolu, Moğolların saldırılarına açık hale geldi.
Kösedağ Savaşı ( 1243 )
* Moğollar Türkiye Selçuklularını yenmiştir.
* Anadolu’da siyasi birlik bozulmuştur.
* Anadolu’da II. Türk Beylikleri kurulmuştur.
* Anadolu Moğol egemenliğine girmiştir.
* Moğollardan kaçan Türkler Anadolu’ya geldiler.
* Türkiye Selçuklu Devleti yıkılış sürecine girdi.
Not: Memluk Sultanı Baybars Elbistan Savaşı’nda
Moğolları yenerek Anadolu’ya geldi. Selçukluların
kendisine destek vermemesi nedeniyle Mısır’a döndü.
* II. Mesut’un ölümü ile Selçuklu Devleti yıkılmıştır.
KÜLTÜR VE UYGARLIK
Devlet
Yönetimi
* Sultanın oğlu olan şehzadeye melik denirdi.
* Meliklerin atabey denilen öğretmenler vardı.
* Sultanlar Farsça unvanlar kullanmışlardır.
* Pervaneci Divanı:Toprakların dağıtımını yapar
* Niyabet-i Saltanat: Hükümdar vekiliği yapar.
* Keykavus, Keykubat, Keyhüsrev gibi
Hukuk
* Şer’i ve Örfi hukuk vardır.
Sosyal
Hayat
* Köylüler; tarım, konar-göçerler; hayvancılık,
şehirliler ise ticaret ve zanaat ile uğraşırdı.
* Diğer din mensuplarına hoşgörü göstermişler.
* Davalara kadılar bakardır.
Ahi Teşkilatı : Esnaflar arasında dayanışma ve
meslek eğitimini sağlayan örgüttür. Üretimi ve
fiyatları denetleyen örgüte Müslümanlar üye
olurdu.
Dil
ve
Edebiyat
* Bilim dili Arapça, resmi yazışma dili olarak * Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli bu
Farsça, halkın konuşma dili ise Türkçe idi.
dönemde yaşamıştır.
* Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçe’yi beyliğin * Mevlana Mesnevi adlı eseri yazmıştır.
resmi dil ilan etmiştir.(1277)