KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Yrd.Doç. Dr. MERAL TOPCU SULAK 1 KİMYASAL MADDELER 2 AMAÇ İşyerindeki sağlığa zararlı kimyasal risk etmenleri hakkında temel bilgi kazandırmak Işyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen kimyasal risk etmenlerine karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamak. 3 Öğrenim hedefleri İşyerlerinde çalışanların sağlığını olumsuz etkileyen kimyasal risk etmenlerini tanımlar. Kimyasal risk etmenlerinin ortam ve kişiye yönelik ölçüm metotlarını sıralar. Ulusal ve uluslararası standartlarda müsaade edilen değerleri tanımlar. Ülkemizde ve dünyada kimyasal risk etmenlerine maruziyetin yüksek olduğu iş kollarını karşılaştırır. Kimyasal risk etmenlerinin işyerinde kontrolü ve iş güvenliği uzmanının bu konudaki görevlerini açıklar. 4 İçerik Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve kontrolü Kimyasalların üretiminde süreç kontrolü ve algılama donanımları Kimyasalların isimlendirilmesi, etiketlenmesi ve sınıflandırılması Kanserojen, mutajen ve toksik maddeler Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler Patlamadan korunma dokümanı ve patlayıcı ortamlarda kullanılacak makine ve teçhizat Asbest ve diğer lifli kimyasal maddeler İlgili mevzuat 5 Kimyasal Madde Nedir? Doğal halde bulunan Üretilen Bir işlem sonrasında oluşan Atık olarak meydana gelen Kazara oluşan Her türlü element, bileşik veya karışımlardır 6 Kimyasalların; Üretilmesi Kullanımı Doğal ortamdan alınarak değiştirilmesi Yeniden üretilmesi veya Sentetik yollarla yeni kimyasalların üretilmesi Yaşamı kolaylaştıracağı gibi Yaşam için zararlı sonuçlar da yaratabilir 7 Bu sonuçların; Bir kısmı tolere edilebilir Bir kısmı edilemeyebilir Bu da canlılar ve eko sistem için risk oluşturur 8 Kimyasalların Bazı Özellikleri Kokulu veya kokusuz olabilirler. Hepsinin tehlike ve zararları farklıdır. Yutularak alınan bir kimyasal gözleri kör edebilir. (İspirto-Sahte rakı) Ciltten emilen bir kimyasal daha tehlikeli olabilir. (Savaş gazları) Renkli veya renksiz olabilirler. Suyla temas eden bir kimyasal yanıcı gaz çıkarabilir. (Karpit) İki zararsız kimyasal bir araya gelince zararlı olabilir. (N ve CSiyanür) İki tehlikeli kimyasal bir araya gelince zararsız olabilir. (H ve O2 Su) Havadan hafif veya daha ağır olabilirler. (LPG (sıvılaştırılmış petrol gaz -NPG (sıvılaştırılmış doğal gaz )) 9 Tehlikeli Kimyasallar 3.000 Kadar Kanserojen 5.000 – 7.000 Zararlı 80.000 – 100.000 Kimyasal madde var! 400.000.000 ton/yıl üretim! 10 Kimyasal Tehlikeler Nelerdir? Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon Organik sıvıların buharları, Parlayıcı,patlayıcı gazlar Ergimiş haldeki metal gazları İnert tozlar, Fibrojenik tozlar, Toksik tozlar, Kansorejonik tozlar, Alerjik tozlar Asitler, Bazlar, Basınç Altındaki Gazlar Toksik gazlar, Radyasyona maruz kalma (X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler,) kızılötesi ışınlar, mor ötesi ışınlar 11 Toz halindeki bir kimyasal patlar mı? Statik elektrikle yüklenerek, tozlar patlayabilir. 12 Kimyasalların Zararları Tehlikeli kimyasallar; sağlığa, güvenliğe ve çevreye akut veya kronik zarar veya hasar verebilen kimyasallar olarak tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık altında toplanabilir: Ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda sağlığa zararlı olanlar; Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve kimyasal zarar verme riski taşıyanlar; Çevreye zarar verenler; 13 Ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda sağlığa zararlı olanlar Zehirli veya çok zehirli, Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Duyarlılık yaratan veya alerjik tepkileri provake eden, Kanserojen, Mutajen, Teratojen, Üreme sistemine zarar veren, Genetik olmayan doğum anormalliklerine sebep olan maddeler 14 Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve kimyasal zarar verme riski taşıyanlar Patlayıcı Oksitleyici Çok kolay parlayıcı, çok parlayıcı ve parlayıcı maddeler, 15 Çevreye zarar verenler Canlı organizmalar için zehirli ve zararlı olan, Çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar olarak kalıcı olan, Biyolojik anlamda birikim yaratan maddelerdir. 16 TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN RİSKLERİ AKUT SAĞLIK RİSKLERİ KRONİK SAĞLIK RİSKLERİ EKOTOKSİK RİSK YANGIN RİSKİ DİĞER FİZİKSEL RİSKLER 17 Sağlığa Olan Etkileri DOZ ilaç zehir İlaç ile zehir arasında ki farkı doz belirler 18 “ düşük zehirlilik – çok yüksek doz ” Yüksek tehlikeli! 19 “yüksek zehirlilik – çok düşük doz ” Düşük tehlike 20 Sağlığa olan etkileri Toksik Kanserojen Tahriş edici Zararlı Mutajen alerjik Aşındırıcı Üremeyi bozan 21 Çevreye olan etkileri Bozunma, bozunmaya dirençlilik Biyoakümülasyon (birikme) Ekotoksisite; Toprak, su ve havadaki canlılar Ozon azaltma olgusu Fotokimyasal ozon üretme olgusu Global ısınma olgusu (sera) 22 Sağlığımıza Etkileri Nelerdir? Temas yerlerinde tahriş yaparlar Kana karışarak sistemik etki yaparlar Hedef organ etkisi Ölü doğum Düşükler Sakat doğum Basit bir cilt kızarıklığından Kısırlık kansere kadar değişen Çeşitli çeşitli hastalıklara neden kanserler olurlar! Daha sık görülmektedir! 23 Gazlar Ve Dumanların Akut Etkileri Gözlerimizi ve cildimizi tahriş ederler Koklama – Solunum yollarını tahriş ederler Sinir sistemini etkilerler Zehirlenmelere neden olurlar Gözlerde – Ciltte kızarıklık/yanma Öksürük Hırıltılı solunum Nefes darlığı Bronşit – AC ödemi – Pnomoni Mide bulantısı - Kusma İştahsızlık Yavaş sindirim gibi sorunlar oluşur Adale krampları ve Davranış bozuklukları Ölüm 24 Gazlar Ve Dumanların Kronik Etkileri Kronik etkiler: Akciğer kanseri riski çok yüksektir. Larinks kanseri Mesane kanseri Kronik bronşit Astım Akciğer kapasitesinin azalması Böbrek bozuklukları Sperm miktarı azalması ve kısırlık (kaynakçı eşlerinde geç gebelik, düşükler) Merkezi sinir sistemi etkilenmeleri (konuşma ve hareket yeteneği azalması) 25 Organik fosforlar Böcek ilaçları Kurşun Cıva Manganez Arsenik Asbest Silisyum Pamuk tozu Kadmiyum Berilyum Dizel gazlar Asbest Nitrozaminler Dumanlar Kurşun Kurşun Nikel, Katran , Benzen, Akrilik, Epoksi reçineleri Karbon monoksit Vinil klorür Tiner Benzen Tolüen Karbon tetraklorür Vinil klorür Tiner Benzidin boyalar Betanaftilamin Cıva Mangal dumanları 26 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Tahriş ediciler; Temas ettiği yerde kimyasal bir etkiyle, eski durumuna gelebilen kızarıklığa neden olur. NO, NaOCI, SnCI2 Deriye (cilde) ait tehlikeler; Derinin dış tabakasına etki ederek, koruyucu yağ tabakasını bozan, kızarıklığa veya deri tahrişlerine neden olur. Aseton, klorlu bileşikler Zehirli maddeler; Hayvanlar üzerinde yapılan bir takım testlerle öldürücü etki ve dozları saptanan maddelerdir.Epiklorohidrin, akrilonitril, anilin Çok zehirli maddeler; Aldirin, etilenamin ve hidrojen sülfür, Hardal gazı (iperit), 27 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Aşındırıcı (yakıcı, çürütücü, korozif) maddeler; Temas ettikleri dokularda, kimyasal reaksiyon sonucu, geri dönüşsüz, görülebilir tahribatlara neden olur. NaOH, H2SO4, Gözler için tehlikeli olanlar; Göz veya görme yeteneğine etki eden maddelerdir. Bunlar konjonktivit ve kornea’ya zarar verebilir. Solventler, asitler ve alkaliler, Kan ve Hematopoietik sistemler üzerine etkisi olan maddeler; Bu maddeler hemoglobin'in fonksiyonlarını (işlevlerini) azaltarak vücut dokularını oksijensiz bırakır. Bilinç kaybı tipik hastalık belirtisidir. Karbon monoksit, siyanürler, nitrobenzen, hidrokinon, anilin, arsin 28 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Hassaslaştırıcılar; Belli süre maruz kalındığında normal dokularda alerjik reaksiyonlara neden olur. hidrokinon, brom, platin bileşikleri, izosiyanatlar ve ozon. Kanserojenler; Yetkili kuruluşlarca kanserojen olduğu saptanan asbest(ler), benzen (benzol), berilyum, kurşun kromat, formaldehit, vinil klorür, trikloroetilen ve karbon tetraklorür bu sınıfa girer. Üreme zehirleri; Bu sınıfa giren maddeler doğum kusurlarına veya kısırlığa neden olurlar. Bazı bilim adamları, kadınların, doğurma döneminde hiçbir kimyasal maddeye maruz kalmamalarını öneriyor. Bu sınıfa giren maddelere örnek olarak Polybrominated biphenyl PBB'ler, Polychlorinated biphenyl PCB'ler , selenyum bileşikleri ve vinil klorür verilebilir. 29 KRONİK SAĞLIK RİSKLERİ Hepatotoksinler (karaciğer hücrelerini yok eden toksinler); Karaciğer büyümesi veya sarılık gibi karaciğerde hasara neden olur. karbon tetraklorür, nitrosaminler, vinil klorür, klorobenzen, trikloretilen, kloroform ve etilalkol. Nefrotoksinler (böbrek dokusunu yok eden toksinler); ödem veya idrarda protein bulunması (proteinuria) gibi böbrek hasarlarına neden olur. Halojenli hidrokarbonlar, uranyum, vinil klorür, trikloroetilen ve etil alkol Nevrotoksinler (sinir dokusunu harap eden toksinler); Merkezi sinir sitemine etki ederek davranış değişiklikleri, motor fonksiyonlarının azalması ve uyuşukluğa neden olur. civa, karbon sülfür, etil alkol, asetilen, mangan, talyum ve kurşun tetraetil'dir. Akciğerlerde hasara neden olan maddeler; Solunum sistemi dokularını tahrip eden maddelerdir. Bu maddeler öksürük, göğüste sıkılık, ve nefes darlığına neden olurlar. Silisyum dioksit, asbest(ler), pamuk lifleri, kömür tozu ve toluen diizosiyanat'lar bu sınıfa girer. 30 EKOTOKSİK RİSK Serbest halde bulunmaları durumunda, biyoakümülasyon yoluyla çevre üzerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz ve biyotik sistemlerde toksik etkiler yaratan maddelerdir. Bu tehlikeli özellikleri taşıyan maddelerin Depolanması sırasında Taşınması sırasında Maddenin çevre için olan tehlikelerini Koruma tedbirleri ve Tehlikeli özelliğini belirten işaret ve yazıları taşıyan etiketlerin üzerinde bulunması gerekmektedir. 31 DİĞER FİZİKSEL RİSKLER Basınçlı gazlar; Tüplerde basınç altında gaz olduğu için patlama tehlikesi vardır. Yangında ısınırsa kabının patlamasına neden olabilir. Azot, oksijen, argon, asetilen, propan ve karbon dioksit , Patlayıcılar; Nitrogliserin, barut ve diasetil peroksit , Kararsız maddeler; Benzoil peroksit, akrilonitril ve butadien gibi birçok tehlikeli madde bu sınıfa girer. Su ile şiddetli reaksiyon veren maddeler; Asetik anhidritleri, sodyum metal'i, ve kalsiyum karpit örnek olarak verilebilir. Çok dengesizdirler. Su ile reaksiyona girince zehirli veya yakıcı gazlar çıkarır. Şok, sürtünme ve sıcaklık artışı sonucu olarak parlayabilir . Ayrıca kapalı bir kapta ısıtılırsa patlayabilir. 32 Fiziksel etkiler Patlayıcı Parlayıcı sıvılar Parlayıcı katılar Oksitleyici Basınçlı gazlar Organik peroksit Parlayıcı Patlayıcılar Oksitleyiciler Parlayıcı aerosoller Kararsız reaktifler Parlayıcı gazlar Su ile reaksiyona girenler 33 Gazlar – tozlar – dumanlar Vücudumuza nasıl girerler? Ciltten temas / emilme yoluyla Solunum yollarından Sindirim Kanalından emilerek Vücudumuza girerler ! 34 Solunum yolu ile Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler. 35 Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu Solunum yolu ile maruziyetten sonra en çok mesleki maruziyetin meydana geldiği yoldur. Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir. Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine herhangi bir tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler. 36 Sindirim yolu ile Solunan havada bulunan tozların yutulması, Kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, Sigara içilmesi veya Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir. Bu gibi yollarla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. 37 MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS) 38 Tehlike Tanımı Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya etkileşim koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır. Sınıflandırma Yapısal özellik Faaliyet türü Risk değerlendirmesi Risk kontrolü Ambalajlama Taşıma Depolama Elleçleme Mühendislik hizmetleri KKE Risk iletişimi Etiket GBF (Güvenlik Bilgi formu) 39 Kimyasallarla Çalışırken Neleri Bilmeliyim ? Kimyasallarla çalışanlar aşağıdaki soruları kendilerine sormalıdır ! Bu maddenin bana zararı var mı? Varsa zararı nasıl dokunur ? Kendimi nasıl koruyabilirim ? ACİL Durumlarda ne yapabilirim ? Bu soruların cevabını nereden bulabilirim ? 40 Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet) MSDS nedir? Kimyasal maddelerin kullanımı ve depolanması sırasında oluşabilecek riskleri ortadan kaldırmaya yönelik kullanıcıyı doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla hazırlanan, ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri içeren dokümanlara Malzeme Güvenlik Bilgi Formu adı verilir. 41 Bütün kimyasallar; Güvenlik Bilgi Formlarındaki bilgilere uygun olarak kullanılmalıdır. !!! 42 Malzeme GÜVENLİK FORMU NELERİ İÇERİR? Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi, Tehlikelerin Tanıtımı, İlk Yardım Tedbirleri, Yangınla Mücadele Tedbirleri, Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler, Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal Özellikler, Kararlılık ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Taşımacılık Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Diğer Bilgiler. 43 GBF=MSDS Kimyasalın Tanımı Bu bölümde ürünün kimyasal ismi ve ticari ismi yer alır. Kimyasalın isminin ve diğer bilgilerin etiketteki bilgilerle aynı olması gerekir. Kimyasalın Kullanımı Kimyasal maddenin amaçlanan veya önerilen kullanım biçimleri/ alanları belirtilmelidir. Çok sayıda olası kullanım biçimi / alanı bulunması halinde. yalnızca en önemli veya en yaygın kullanım biçimleri/alanları, kimyasal maddenin (yangın yavaşlatıcı, oksitlenmeyi engelleyici gibi) ne işe yaradığı belirtilmelidir. Firmanın tanıtımı Kimyasalı arz eden üreten, ithal eden veya dağıtanın adı, firma adı, açık adresi, telefon ve faks numaraları ve acil durumlarda başvurmak üzere söz konusu firmanın veya yetkili kurumun acil durum telefon numaraları belirtilmelidir. 44 Tehlikeli Kimyasalların Bileşimi Bu bölümde kimyasalın/bileşenin sağlık ve güvenlik açısından tehlikeli olan özellikleriyle ilgili bilgiler yer almalıdır. Tehlikeli bileşenlerin adları (herkesçe bilinen ve kimyasal adları) ve mümkünse bileşiğin tümü içindeki oranları belirtilmelidir. Ancak kimyasalın tam bileşim yapısının (bileşenlerin yapısı ve konsantrasyonları) verilmesi zorunlu değildir. Bileşimdeki maddelerin genel tanımı ve konsantrasyonları yeterlidir Kimyasal tek bir madde değil de bir karışım ise karışım içinde bulunanlardan, tehlikeli kimyasallar listesinde olan ve ürünün yüzde birini (%1) veya daha fazlasını oluşturan maddelerin belirtilmesi gereklidir. Bileşik içinde kanserojen, teratojen ve mutajenik kimyasallar var ise, söz konusu kimyasal, bileşiğin binde birini (% 0,1) bile oluşturuyorsa listede belirtilmelidir. Tehlikeli kimyasal maddelerin sınıflandırması; maddenin fiziko-kimyasal, sağlık ve çevresel zararlarına göre belirlenmiş tehlike işareti ve risk durumları ile birlikte belirtilmeli, bu maddelerin isimleri, EEC numaraları CAS numarası ve IUPAC adı da yazılmalıdır 45 Fiziksel ve Kimyasal Özellikler Bu bölümde maddenin kimyasal ve fiziksel özellikleri yer almalıdır. Normal görünüş ve kokusu, Buhar basıncı, Buhar yoğunluğu, Suda çözünürlüğü; Erime noktası, Özgül ağırlığı, Buharlaşma oranı, Kaynama noktası, Parlama noktası, 46 Yangın ve Patlama Bilgileri Parlama, yanma veya alt ve üst patlama sınırlarını (LEL, UEL) yangın söndürmede kullanılacak araçları, varsa yangınla özel mücadele yöntemleri belirtilmelidir. Sağlık için Yarattığı Tehlike Bilgileri Kimyasalın vücuda giriş yolları (solunum, deri absorbsiyonu, sindirim, ağızoral) sağlık üzerinde yarattığı akut ve kronik etkileri, maruziyet belirtileri ve maruziyet sınırı, ürünün kanserojen olup olmadığı, etkilenme durumunda görülen sağlık sorunları ve öneriler ilkyardım/acil tedavi işlemleri bu bölümde yer almalıdır. Kullanım Sırasında Alınması Gereken Önlemler Acil durumlarda gereken bilgiler, dökülmeler sonrasındaki temizlik işlemleri, güvenli bir şekilde depolama, kullanma önlemleri ve kaza ile ortama karışması halinde uygulanacak önlemler yer almalıdır. 47 İlk yardım Bilgileri İlk yardım önlemleri tanımlanmalı, acil tıbbi müdahale veya uyarı gerekiyor ise öncelikle bu durum mutlaka belirtilmelidir. İlk yardım konusundaki bilgiler, kısa, kazazede ve kazazedenin yanındakilerle ilk yardım görevlileri tarafından kolayca anlaşılır olmalıdır. Belirtiler (semptomlar) ve etkiler açıkça özetlenmelidir. Talimatlarda; herhangi bir kaza anında kaza yerinde yapılması gerekenler ve maruz kalınmasından sonra takip eden dönemde ortaya çıkması muhtemel gecikmiş etkiler, doktorun profesyonel yardımının gerekli olup olmadığı veya önerildiği durumlar ile doktora iletilmesi gereken özel bilgiler, var ise antidotu, kimyasalın özelliğine bağlı olarak işyerinde yapılması gereken özel ve acil işlemler için gerekebilecek özel önlemler de belirtilmelidir. İlk yardım konusundaki bilgileri solunursa, cilt ve göz ile temas ederse ve yutulursa gibi değişik maruz kalma biçimlerine göre ayrı alt başlıklar halinde olmalıdır. 48 Risk Durumları Risk Durumlarının Kombinasyonu Risk Risk İbaresinin Açık İfadesi İbaresi R1 R2 Kuru halde patlayıcıdır. Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile R3 temasında patlama riski. Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski. Risk İbaresi R 14 /15 R 15/29 Risk İbaresinin Açık İfadesi Su ile kolay alevlenebilir gaz oluşumuna yol açan şiddetli reaksiyon. Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz çıkarır. 49 Güvenlik Tavsiyeleri Güvenlik Tavsiyelerinin Kombinasyonları Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S1 S2 S3 Kilit altında muhafaza edin. Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. Serin yerde muhafaza edin. Güvenlik İbaresi Güven Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1/2 Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edin. Kabı, serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde ........ 'den uzak tutarak muhafaza edin. S 3/7 S 3/9/14 50 51 Mevzuat !!! Ülkemizde MSDS’in nasıl hazırlanabileceği 26 Aralık 2008 tarih ve 27092 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik”te verilmiştir. Yönetmelik gereğince, gerek ithalat gerek üretim yolu ile piyasaya sunduğunuz kimyasal ürünleriniz için, profesyonel kullanıcılara, en geç satış anında, bu konuda lisanslı kişilerce hazırlanmış Güvenlik Bilgi Formu sunma yükümlülüğünü getirmektedir. 52 53 MSDS Birçok kimyasal günümüzde endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu kimyasallar yapıları gereği çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilme gibi özellik taşımaktadır. Ancak risk taşıyan özellikleri ile kullanımı ve depolanmalarında alınması gereken önlemler bilindiğinde güvenli bir şekilde kullanılabilmektedirler. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (Material Safety Data Sheet-MSDS) birçok ülkede tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili gerekli bilgileri sağlamak için kullanılmaktadırlar. Bu nedenle MSDS çalışma ortamdaki kimyasal tehlike ve riskleri kontrol etmek amacı ile önemli bir rol oynamakta, adeta o kimyasalın bir prospektüsü olmaktadır. 54 MSDSPROSPEKTÜS 55 56 57 58 59 60 61 KİMYASALLARIN ÜRETİMİ, TAŞINMASI, DEPOLANMASI VE KONTROLÜ 62 Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve kontrolü Kimyasalların üretimi ve kullanılması, ülkelerin ekonomik gelişmelerinde ana unsurlar olduğu gibi, günlük hayatımızın bir parçası haline de gelmiştir. Bir başka ifade ile kimyasallar insanların hayat kalitesini artırmaktadır. Bunun yanı sıra tarım ilaçları ve suni gübreler tarımsal üretimi büyük ölçüde artırmakta, tarımın gelişmesine sebep olmaktadır. İnsan neye, nereye baksa kimyasallarla karşılaşmaktadır. Evinin boyası, yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri, yediklerinin tadı, ilacı, vücudunun varlığı...... Kimyasallar faydaları yanında üretim, işleme ve depolamada büyük riskler taşımaktadır. Kimyasallar yalnız kimya sanayii değil, diğer sanayi alanlarındaki çalışanlar için de risk oluşturmaktadır. Hatta bazen çevre olumsuz etkilenmekte, doğal denge bozulmaktadır. 63 KİMYASAL MADDE NEDİR? Kimyasal madde; Doğal halde bulunan veya üretilen Herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışım olarak tanımlanabilir. (Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde:4) Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmiştir 64 Üretimden kullanımına, depolanmasından taşınmasına, kontrol altında tutulması ve yok edilmesine ilişkin süreçlerin etkin olabilmesi için, öncelikle kimyasalların özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Kimyasalların özellikleri, çevreye, insanlara olan zararları ve etkileri bilinmeden, kimyasallardan oluşacak risklerin kontrol altında tutulabilmesi çok zordur. Dolayısıyla her işletme, kuruluş öncelikle işyerlerinde kullanılan, işlenilen ve işyerindeki faaliyetler sonrasında ortaya çıkan ve çıkması muhtemel kimyasallar hakkında yeterli bilgiye ulaşmak zorundadır. Kimyasalların güvenli kullanımı için Uluslar arası Çalışma Örgütünün önerdiği genel prensipler şunlardır. 65 Yetkili Makamın Sorumlulukları Ülkede İş Sağlığı ve Güvenliği’nden sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını ve kanunlarını göz önüne alarak işveren ve işçi kuruluşları ile istişarede bulunup “KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI” konusunda bir politika oluşturmalıdır. Mevzuat periyodik olarak gözden geçirilmelidir. 66 Kimyasalı Temin Edenin Sorumluluğu Kimyasalı temin edenler, (üretici, ithalatçı, dağıtıcı vb.) sınıflandırma, işaretleme, etiketleme, güvenlik veri belgelerini temin edip kullanıcıya vermelidir. 67 Kimyasalı İhraç Eden Ülkenin Sorumlulukları Kimyasalın, kendi ülkelerinde kullanımı sağlık ve güvenlik gerekçesiyle yasaklanmışsa, ithal eden ülkeye buna ilişkin bilgileri vermelidir. 68 İşverenin Sorumluluğu İşveren, kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili güvenlik bilgilerini eksiksiz temin edip işçiler veya temsilcilerinin bu bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır. Ayrıca, işveren, işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapmalı ve uygun yöntemlerle çalışanları korumalıdır. 69 Çalışanların Sorumluluğu ve Hakları Çalışanlar, işyerinde kimyasal maddelerin kullanımından doğacak ani ve ciddi bir tehlikenin varlığına inanırlarsa hemen İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluna,işveren veya vekiline haber vererek oradan uzaklaşma hakkına sahiptir,.(İş Kanunu Madde:83) Bunun yanı sıra çalışanlar, bu uzaklaşma hakkını kullanmaları nedeniyle haksız işlemlere maruz bırakılamazlar. Çalışanlar ve onların temsilcileri çalıştıkları kimyasalla ilgili her türlü güvenlik ve sağlık bilgilerini alma ve öğrenme hakkına sahiptir. 70 İnsanların çalışma hayatında can kayıpları ile işgücü kaybı ve maddi zararlara uğramamaları amacıyla bir takım faaliyetlerin ortaya konulması gerekmektedir. Bugüne kadar ki süreç içerisinde korunma politikalarının gelişimine bakıldığında; kişisel korunmayı temel alan politikalardan toplu korunma politikalarına, buradan da bütüne yönelik korumayı temel alan ve riskin önlenmesine öncelik veren politikalara doğru olduğu görülmektedir. O halde en önemli yaklaşım, bütüne yönelik, yani riskin önlenmesi yani risk yönetimi politikalarına öncelik vermek olmalıdır. Bunun sağlamak için bazı tedbirler alınmalıdır. -Kuruluş Öncesinde -Kuruluş Sonrasında 71 KURULUŞ ÖNCESİ Kuruluş planlamasıYer seçimi esnasında Çevre sağlığı Arsa büyüklüğü KURULUŞ SONRASI İşletme sırasında binalarda Depolamada Kullanımda Bakım ve onarımda Alt yapı tesisleri Meteorolojik etkenler İşyeri binalarının kat, kapı, pencere durumları Projelendirme Üretim teknolojisi Makine ve proses seçimi 72 Kimyasalların Depolanma Sınıfları Kimyasalların depolanmaları kimyasal maddenin depolanma özelliklerine göre sınıflandırılmalıdır. Depolanma işleminin güvenle gerçekleştirilebilmesi için, kimyasallar toplam "onüç depolanma sınıfına" ayrılmıştır. 73 Kimyasalların Depolanma Sınıfları Sınıf Madde Sınıf Madde 1 Patlayıcılar 6.1A Alev alıcı toksit maddeler 2 Basınçlı gazlar 6.1B Alev atmayan toksit maddeler 3A Parlama noktası 'in altında alev alıcı sıvılar 3B AHİ Sınıfı alev alıcı sıvılar 4.1A Alev alıcı katı maddeler 4.1 B Alev alıcı maddeler 4.2 Kendiliğinden alev alıcı maddeler 4.3 Su ile temas edince, alev alıcı gaz oluşturucular 5.1 Yükseltgenler 5.2 Organik peroksitler 6.2 Bulaşıcı hastalıklara neden olucular 7 8 s 10 Radyoaktif maddeler Aşındırıcı maddeler Boş 3A ve 3B Sınıflarına dahil olmayan alev alıcı sıvılar 11 4.1A Sınıfına dahil olmayan alev alıcı katılar 12 Alev almayan paketler içindeki alev almayan sıvılar ve paketler 13 Alev almayan paketler içindeki alev almayan katılar 74 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Depolar özellikleri itibariyle; -Kimyasal madde deposu işyerinin diğer bölümlerinden ayrı bağımsız bir bölüm halinde, -Taban, tavan ve duvarları yanmaz malzemeden yapılmış (yangına dayanıklı), Tavan ve pencereler herhangi bir basınçta kolay dışarı açılacak şekilde hafif malzemeden 75 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Bütün kapı ve pencereler dışa açılır nitelikte, sürgülü kapılarda ayrıca dışa açılır kanatlı kapılı, Tabanı, içine konulacak kimyasal maddelerden etkilenmeyecek nitelikte, Tabanı, herhangi bir yangın halinde kullanılabilecek su ve benzeri söndürücüleri akıtacak özellikte drenaja sahip, 76 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Tabanında, depolanan farklı özellikte maddelerin birbiri ile karşılaşmamaları için, farklı drenaj yolları ile ayrılmış bölümlere konulmuş olmalı, Kimyasal madde depoları içinde elektrik tesisatı bulunmaması tercih edilmeli, aydınlatma ise ışık dışarıdan yansıtılarak yapılmalı, İçeride elektrik tesisatı bulunması zorunlu olan hallerde ise tesisat exproof (alev sızdırmaz, patlamaz) ve kapalı sistem olmalı, 77 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Havalandırma hem alttan hem üstten karşılıklı olmalı, Cebri çekişli havalandırma sistemi bulunan depoların elektrik motorları exproof olmalı, Depo dışında ve uygun bir uzaklıkta, depo içinde nelerin bulunduğu, herhangi bir yangın halinde hangi malzeme ve yöntemlerle, ne şekilde müdahale edileceği bilgilerini ihtiva eden bir uyarı levhası konulmalı, Depoların drenaj hattı çevre kirliliğine sebep olmaması için, yağmur kanalı veya şehir pis su kanalına doğrudan bağlanmamalı, 78 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Drenaj hattı toplama çukurlarına bağlanmalı, burada toplanan atıklar usulüne uygun olarak bertaraf edilmeli, Bazı kimyasal maddeler bir araya geldikleri zaman birbirleriyle çok şiddetli reaksiyona girerler. Dolayısıyla sızıntı, yangın, kaza vb. durumlarda ambalajları, taşma kapları hasara uğrayabilir ve böyle durumlarda birbirleriyle reaksiyona girebilirler. Şayet belli bir miktardan fazla iseler, bunların beraberce depolanmasına izin verilmemelidir. Kimyasal maddeler özelliğine göre ayrı bölümlerde depolanmalıdır. 79 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Yanabilir maddeler ile oksitleyici maddelerin birlikte depolanmasına izin verilmez. Yanıcı maddeler ile oksitleyici maddeler reaksiyona girebilir ve yangını başlatabilirler 80 2.3. DEPOLAMADA ALINACAK GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Zehirli ve Çok Zehirli Maddelerin Oksitleyici Maddelerle, Zehirli, Çok Zehirli ve Oksitleyici Maddelerin Parlayıcı Maddelerle Zehirli, Çok Zehirli ve Oksitleyici Maddelerin (hidrojen peroksit, perklorik asit, sodyumpotasyum nitratlar, bu metallerin peroksitleri, permanganatları, kloratlar, perkloratlar, kalsiyum karbonat, kromik asit, amonyum nitrat) Peroksitler, suyla temas edince parlayıcı gaz çıkaran maddeler, basınçlı Gazlar, Dondurulmuş Sıvı Gazlar, Amonyumnitrat Gübrelerle bir arada depolanması sakıncalıdır. 81 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Aşındırıcı sıvılar; kuvvetli asitler ve bazlardır. Demir, alüminyum gibi bazı metalleri aşındırdıkları gibi canlıları dağlayıcı özellik gösterirler. Örneğim; Asitler: hidroklorik asit (tuz ruhu), sülfürik asit, nitrik asit (kezzap), Bazlar: sodyum hidroksit (kostik), potasyum hidroksit, sodyum hipoklorit 82 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Kullanımda ise; Kimyasal maddeler depodan ancak günlük ihtiyaç kadar alınmalı, Kullanım yerlerinde bir günlük ihtiyaçtan fazlası bulundurulmamalıdır. Eğer günlük kullanım miktarları çok fazla ise kulanım yeri yanında ikinci bir ara depo oluşturularak fazla malzeme burada depolanmalı ve saatlik kullanıma göre alınmalıdır.(Koltukaltı depoları) 83 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri Boş olan kimyevi madde teneke ve kapları en az doluları kadar tehlikeli olduğu dikkatten uzak tutulmamalıdır. İçlerinde devamlı çözücü buharı bulunan boş kaplar, kullanım yerlerinde biriktirilmemeli işi bitenler derhal ortamdan uzaklaştırılmalıdır. 84 Kimyasalların Taşınması Taşıma görevlisi kimyasalın riskleri hakkında bilgilendirilmelidir. Taşıma görevlisi kimyasalın risklerine göre kişisel koruyucu ekipman (KKE) giymelidir. Her kimyasal madde çalışanı, kendi kimyasalını uygun şekilde saklamalı ve/ya taşımalıdır. Kimyasallar taşınırken aşırı yüklemeden kaçınmalı azar azar taşınmalıdır. Farklı gruplar bir arada taşınmamalıdır. Kimyasallar; organik, inorganik, oksitleyici, indirgeyici, asit, baz ve parlayıcılar olarak ayrı ayrı taşınmalı ve saklanmalıdır. Kimyasal maddeler asansör ile taşınırken asansöre başka kişilerin binmesine izin verilmemelidir. Kimyasal maddeler kucakta, elde değil; tekerlekli ve kenarları destekli yük taşıma arabaları ile taşınmalıdır. Cam şişe ve jarları kırılmaktan korumak amacıyla etrafına destek malzemeler koyarak taşınmalıdır. Kimyasal madde içeren şişeler hiçbir şekilde boyun kısımlarından tutularak taşınmamalıdır Gaz tüplerinin ağzı sıkıca kapalı olmalıdır. Kimyasallar gelen yük arabalarından depoya taşınırken çalışanların olmadığı veya en az olduğu bölümden) depoya taşınmalıdır. 85 Kimyasal Taşınması Sırasındaki Güvenlik Önlemleri • • • • • ASLA kimyasalların kutulanması, taşınması, depolanması gibi işleri sekreter ve benzeri eğitimsiz kişilere yaptırmayın! Kimyasalları ASLA genel drenaja (lavabo v.b.) boşaltmayın. Hiçbir kimyasalı ortada bırakmayın. Kimyasalı kaldırmadan ve/ya taşımadan önce çevresini temizleyin. Çalışmaya başlamadan önce kimyasalın MSDS'ini gözden geçirin ve uygun kişisel koruyucu ekipmanı giyin 86 İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik Önlemleri Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddeler üretilen veya işlenen veya depolanan binalar mümkünse tek katlı olmalı; Duvarları yanmaz malzemeden yapılmalı, Tavanları hafif ve yanmaz malzemeden olmalı, Dış yan cephelerine bakan pencereler ince kırılmaz camlı olmalı Patlamalarda büyük parçalar halinde havaya fırlamayacak malzemeler seçilmeli 87 İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik Önlemleri İşyerlerinin tabanları, düz, yanmaz, sızdırmaz, herhangi bir cismin çarpmasıyla kıvılcım çıkarmaz malzemeden yapılacak ve kolay temizlenir, hafif meyilli tarzda inşa edilmeli, Kullanılan maddelerin, kimyasal bir olay sonucunda işyeri tabanını aşındırıp tahrip etmesi veya parlayıcı, tehlikeli ve zararlı gaz ve dumanlar meydana getirmesi önlenmeli Tabanda yangın söndürme cihazlarının vereceği fazla su ve kimyasal maddelerin ve işyerindeki bütün sıvıların eşiklerden taşmasını önleyecek şekilde toplanmasını ve bir depoya veya dinlendirme kuyusuna girmesini sağlayacak drenaj sistemi bulunmalı Binalardaki giriş çıkış kapıları, pencereler, panjurlar ve havalandırma menfezlerinin kapakları belirli bir basınç karşısında dışarıya doğru açılacak şekilde yapılmış olmalı 88 İşyeri Binalarında Alınacak Güvenlik Önlemleri Giriş ve çıkış kapıları, yanmaz malzemeden, çıkış güvenliği ilkelerine uygun ve mümkün olduğu kadar büyük boyutta, kolayca dışarıya açılabilecek ve doğrudan doğruya açık havaya yol verecek şekilde yapılmış olmalı İşyerinde ayrı cephelerde olmak üzere en az iki kapı bulunmalı Birden fazla bölümleri bulunan işyerlerinde, bölümlerden her birinin, biri doğrudan doğruya, diğeri genel koridora açılan, en az iki kapısı bulunmalı Binanın bütün pencereleri, gerektiğinde çıkış için kullanılabilecek şekilde yapılmış olmalı, pencerelere demir parmaklık veya kafes konulmamalı 89 İşyeri, herhangi bir tehlike vukuunda işçiler tarafından derhal boşaltılabilecek şekilde tertiplenmiş olacak; bölümlerden birinin çıkış yolu, diğerinin geçişini zorlaştırmayacaktır. İç bölmeler, meydana gelecek en yüksek basınca dayanıklı ve çatlaksız, düz yüzeyli ve yanmaz malzemeden yapılmış açık renkte boyanmış veya badanalanmış, kolayca yıkanabilir ve temizlenebilir şekilde olacaktır. Asansörler ve merdivenler yanmaz malzemeden yapılmış ve binanın diğer kısımlarından ayrı bölmelerde veya binanın tamamıyla dışında kurulmuş olacaktır. Asansörlerin kapıları kendiliğinden kapanan, toz geçirmez şekilde yapılacaktır. 90 Binalarda inşaat, bakım ve onarım işlerine başlanmadan önce a)İş kısmen veya tamamen durdurulacaktır. b) O mahalde bulunan bütün parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle, bunların bileşimlerine giren diğer maddeler tehlikeli bölgenin dışına çıkarılacaktır c) Onarılacak kısım bütün parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin artıklarından ve bulaşıklardan usulüne uygun olarak tamamiyle temizlenecektir. d) İnşaat, bakım ve onarım; teknik, yetkili ve sorumlu bir elemanın devamlı nezareti ile sağlanacaktır. 91 Kimyasalların isimlendirilmesi, etiketlenmesi, sınıflandırılması ve depolanması 92 Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik 26 ARALIK 2008 Mükerrer R.G. Sayı:27092 93 Tehlikeli Kimyasallar – Tipik Yer leri Kimyasal madde tesisleri Depolar Yakıt istasyonları Kamyon, gemi, havayolu ter minalleri Silah depoları Hastaneler Labor atuar lar Nükleer tesisler Bakım tesisleri 94 Tehlikeli Kimyasallar – Ev Ürünleri Listesi ÜRÜNLER TEHLİKELİ KATKI MADDELERİ TEHLİKELER Aerosol Bütanol, Bütan, Propanol spreyler Amonyak bazlı Amonyak, Etanol, temizlik Alevlenir, İrritan, Toksik Piller Sülfürik asit, Kurşun Korozif, Toksik Yer/mobilya cilaları Dietilen glikol, Petrol distilatları, Nitrobenzen Lateks boyası Reçineler, Glikol, Eterler, Esterler Yağ bazlı boya Etilen, Alifatik hidrokarbonlar, Petrol distilatları İrritan, Toksik, Korozif (çamaşır suyu ile karıştığı zaman zehirli gaz oluş turur) Toksik, Alevlenir Alevlenir Alevlenir Toksik 95 NH3 96 CI 1,000,000 ppm 1,000 ppm 873 ppm 293 ppm 50 ppm 25 ppm 15 ppm 3 ppm Anında ölüm %.1 insan için öldürücü bilinen en düşük konsantrasyon LC50 Geri dönülmez hasar IDLH OSHA Anında ağrılı yaralanma NIOSH STEL TLV/TWA OSHA 0 ppm KOKU Eşiği 97 OKSİJEN %100 %23.5 %19.5 Ciddi yangın tehlikesi - OSHA tanımlı zenginleştirilmiş %15 - 19 %12 - 14 %10 - 12 %8 - 10 %6 - 8 Kas letarjisi, koordinasyon kaybı artan solunum, koordinasyon ve karar yetisinde azalma Artan solunum karar yetisinde azalma Dudaklarda morarma Bilinç kaybı, bayılma, yüzde solgunluk 8 dakika %100 öldürücü 6 dakika %50 öldürücü 4 dakika tedavi ile düzelme 40 saniye içinde koma - ölüm %6 altında %0 98 KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Alev Alabilen Malzemeler Alev alma; bir gaz, sıvı veya katının ne kadar kolay tutuşacağını, nasıl hızlı alev alacağını ve bir kere başladımı nasıl yayılacağının bir ölçümüdür. Alev alıcı sıvıların kendileri alev alabilir değildir. Daha çok sıvılardan çıkan buharlar alev almaya yatkındır. Malzeme alev alabilirliğini gösteren parlama noktası ve uçuculuk (kaynama noktası) olmak üzere iki fiziksel özellik vardır. Parlama noktası; hava ile alev alabilir bir karışım teşkil edecek yeterli miktarda bir sıvının (veya uçucu bir katı maddenin) buharının verdiği sıcaklıktır. Alevlenme kaynağı verildiğinde bir malzeme parlama noktasında veya üzerinde alev alır. Alev alabilen bir sıvı olan etil eterin parlama noktası –56°C’dir. Kerosenin parlama noktası 212°C ile 302°C arasındadır. Alev alabilir gazların parlama noktaları yoktur çünkü kendileri zaten alev alabilir biçimdedir. 99 Kolay Alevlenir Madde / Müstahz a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, c) Düşük parlama noktasına (21°C'nin altında) sahip olan sıvı haldeki, d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok kolay alevlenir gaz yayan madde / müstahzarlardır. 100 Bir malzemenin uçuculuğu, sıvı veya katının ne kadar kolay buhar aşamasına geçeceğinin bir göstergesidir. Uçuculuk , malzeme buhar basıncının atmosferik basınca eşit olduğu sıcaklık yani kaynama noktası ile ölçülmektedir. Çoğu zaman uçuculuk alev alabilirlik ile eş anlamlı olarak hatalı biçimde kullanılır. Su, kloroform ve cıva gibi uçucu olan ama alevlenmeyen bazı maddeler bulunmaktadır. Bazı maddeler dış alevlendirme kaynağı olmadan kendi kendilerine alev alabilir. Örneğin potasyum metali havadaki nemle tepkimeye girebilir. Bu tepkime hidrojen meydana gelmesine ve tepkime ısısının da hidrojeni alevlendirecek seviyede olmasına neden olur. 101 Alev Alıcı Katılar Ateşleme sıcaklığı 100ºC altında Güçlü ya da kalıcı yanma Örnekler Organik katılar : Selüloz nitrat, Naftalin İnorganik katılar : Lityum amid, Kükürt Yanıcı metaller : Sezyum, Magnezyum, Zirkonyum İnce parçalanmış katılar: Alüminyum tozu, Saf metal tozları Büyük tehlike: Hızlı yanma, çok miktarda toksik duman 102 Genellikle Kullanılan Alev Alabilir Kimyasal Maddeler Aseton Etil eter Sodyum Hidrojen Lityum Asetilen Etil Alkol Potasyum 103 Alev Alabilen Malzemeler Etiketleme ve Bilgi Her alev alabilen sıvı, kullanım öncesi uygun biçimde etiketlenmelidir. Alev alma bilgileri MSDS üzerinde Alev ve Patlama verileri altında bulunmaktadır. Parlama noktası ile kaynama noktası ise Fiziksel Özellikler başlığıyla verilen bölümde yer almaktadır. 104 Alev Alabilen Malzemeler Depolama Alev alabilen maddeler asla asitlerin veya oksitleyicilerin yanına depolanmamalıdır. Malzemenin alt alev alma limitini aşan buharlarının oluşumu ya da buharlarla havanın karışarak kendi kendine yanma olasılığını düşürmek üzere depolama alanları serin tutulur. Normal depolama koşullarında buhar birikimini önlemek üzere yeterli havalandırma sağlanmalıdır. Alev alabilen maddeler klasik buzdolaplarında depolanmamalıdır. Termostat veya iç ışıklandırmayla yaratılan kıvılcımlar aşırı derecede büyük patlama tehlikesinin nedeni olarak buzdolabı içinde alev alabilen maddeleri ateşleyebilir. Alev alabilen maddelerin depolandığı alanlarda bir yangın söndürme tatbikatı yapılmamalıdır. Depolama alanları periyodik olarak kontrol edilmeli,eksiklikler giderilmeli ve alev alabilen malzemelerin depolanması minimumda tutulmalıdır. “SİGARA İÇİLMEZ” işaretleri alev alabilen maddelerin depolandığı alanlarda gözle fark edilir bir yere asılmalıdır. 105 Alev alabilen maddelerin parlama ve kaynama noktalarına göre sınıflandırılması NFPA özel alev alabilir sıvıların depolama kapları için miktar ve maksimum büyüklük bakımından sınır değerleri 106 Tehlikeli Kimyasallar – Sıkıştırılmış Gaz Bir kapta bulunan ve 21.1ºC 275.8 kPa üzerinde mutlak basınca sahip gaz ya da gaz karışımı Büyük Tehlikeler Kaynayan Sıvı Genişleyen Buhar Patlaması-BLEVE Bir sıvılaştırılmış gaz kabı ateşe maruz kaldığında olur Zayıflamış kap + basınç artışı = kabın parçalanması Parçalanma çok patlayıcı olabilir Ayrıca, alev alıcı, oksitleyici, zehirli, korozif olabilir 107 Korozif (Aşındırıcı) Malzemeler Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli aşındırıcılık özelliği gösterebilirler. Korozif maddeler deriyi yakar, kaşınmaya yol açar. Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer ve mide dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri teması ve solunum yoluyla hemen vücuda absorplanır. Laboratuvarda sık kullanılan korozif sıvıların vücutta dış hasara neden olma riskleri bulunur. Korozif katılar çoğu kez zamana bağlı zararlara yol açar. Korozif katılar, nemden dolayı deri üzerinde ve solunum sisteminde hemen çözündükleri için etkileri geniş ölçüde temas süresine bağlı olmaktadır. 108 Korozif Madde Örnekleri Korozif maddeler asidik (düşük pH’lı) veya bazik (yüksek pH’lı) olabilir. Sülfürik asit Hidroklorik asit Nitrik asit Amonyum hidroksit Sodyum hidroksit Krom trioksit 109 Korozyon etiketinde elin veya çelik bir çubuğun aşınması belirtilir. Korozyon bilgisi MSDS içinde Sağlık Etkileri ve İlk Yardım başlığı altında bulunur. Asitleri bazlardan ve korozif maddeleri hem organik, hem de alev alabilen maddelerden ayrı tutulmalı. Raflardan düşme tehlikesini en aza indirmek için korozif maddeleri tabana yakın yerlerde depolanmalı. Güneş ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan alanlarda depolanmalı. Depolama alanı sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır. 110 Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici) Malzemeler Patlayıcı Maddeler Patlayıcı maddeler; ani şok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde ani ve derhal büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve ısıyı serbest bırakan kimyasal maddelerdir. Şok, sıcaklık veya kimyasal tepkimenin belli koşulları altında bazı maddeler şiddetle patlayabilir. Böyle patlamalar laboratuvar personeline bir çok tehlike yaratır: Sıçrayan cam parçaları deriyi yaralayabilir. Yanan gazlardan alev meydana gelebilir. Aşındırıcı veya zehirli maddeler açığa çıkabilir. Patlayıcı maddelerle çalışmadan önce; kimyasal özelliklerini, yan tepkime ürünlerini, belli bazı kimyasal maddelerle uyuşmazlıklarını ve olası çevre katalizörleriyle (sıcaklık değişimi gibi) etkileşimlerini öğrenmek gerekir 111 Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerleri İle İlgili Güvenlik Tedbirleri İŞYERİ BİNALARI: Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddeler üretilen veya işlenen veya depolanan binalar mümkünse tek katlı olacak; duvarları yanmaz maddeden, tavanları hafif ve yanmaz malzemeden dış yan cephelerine bakan pencereler ince kırılmaz camlı olacak ve patlamalarda büyük parçalar halinde havaya fırlamayacak malzemeden yapılmış olacaktır. ÇOK KATLI BİNALAR: Birden fazla katlı binaların, en üst katında tabanı betonarme olmak kaydıyla parlayıcı, patlayıcı maddelerin yalnız işlenmesine veya her hangi bir üretimde ilkel madde olarak kullanılmasına izin verilebilir. Bu gibi yerlerin parlayıcı, patlayıcı maddelerin olumlu üretim birimi veya deposu olarak kullanılması, S.S. Yardım Bakanlığının olumlu mütalaası üzerine Çalışma Bakanlığınca verilecek özel izne bağlıdır. İŞYERİ TABANI: Parlayıcı, patlayıcı,tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerlerinin tabanları, düz, yanmaz, sızdırmaz, herhangi bir cismin çarpmasıyla kıvılcım çıkarmaz malzemeden yapılacak ve kolay temizlenir, hafif meyilli tarzda inşa edilecektir. Kullanılan maddelerin, kimyasal bir olay sonucunda işyeri tabanını aşındırıp tahrip etmesi veya parlayıcı, tehlikeli ve zararlı gaz ve dumanlar meydana getirmesi önlenecektir. DRENAJ SİSTEMİ: Tabanda yangın söndürme cihazlarının vereceği fazla su ve kimyasal maddelerin ve işyerindeki bütün sıvıların eşiklerden taşmasını önleyecek şekilde toplanmasını ve bir depoya veya dinlendirme kuyusuna girmesini sağlayacak drenaj sistemi bulunacaktır. 112 KAPILARIN KAPAKLARIN DIŞARIYA AÇILMASI: Binalardaki giriş çıkış kapıları, pencereler, panjurlar ve havalandırma menfezlerinin kapakları belirli bir basınç karşısında dışarıya doğru açılacak şekilde yapılmış olacaktır. GİRİŞ ÇIKIŞ KAPILARI: Giriş ve çıkış kapıları, yanmaz malzemeden, çıkış güvenliği ilkelerine uygun ve mümkün olduğu kadar büyük boyutta, kolayca dışarıya açılabilecek ve doğrudan doğruya açık havaya yol verecek şekilde yapılmış olacak ve işyerinde ayrı cephelerde olmak üzere en az iki kapı bulunacaktır. HER BÖLÜME ÇİFT KAPI: Birden fazla bölümleri bulunan işyerlerinde, bölümlerden her birinin, biri doğrudan doğruya, diğeri genel koridora açılan, en az iki kapısı bulunacaktır. PENCERELERDE PARMAKLIK: Binanın bütün pencereleri, gerektiğinde çıkış için kullanılabilecek şekilde yapılmış olacak, pencerelere demir parmaklık veya kafes konulmayacaktır. 113 GİRİŞ ÇIKIŞTA GÜVENLİK: İşyeri, herhangi bir tehlike vukuunda işçiler tarafından derhal boşaltılabilecek şekilde tertiplenmiş olacak; bölümlerden birinin çıkış yolu, diğerinin geçişini zorlaştırmayacaktır. İÇ BÖLMELER: İç bölmeler, meydana gelecek en yüksek basınca dayanıklı ve çatlaksız, düz yüzeyli ve yanmaz malzemeden yapılmış açık renkte boyanmış veya badanalanmış, kolayca yıkanabilir ve temizlenebilir şekilde olacaktır. ASANSÖR KAPILARI: Asansörler ve merdivenler yanmaz malzemeden yapılmış ve binanın diğer kısımlarından ayrı bölmelerde veya binanın tamamıyla dışında kurulmuş olacaktır. Asansörlerin kapıları kendiliğinden kapanan, toz geçirmez şekilde yapılacaktır 114 Bazı kullanım koşullarında reaktif olabilen madde örnekleri Asetilen Azid Hidrojen Nitro bileşikleri Amonyak Organik peroksitler Perkloratlar Bromatlar 115 Oksitleyiciler Oksitleyici; kimyasal tepkime için oksijen sağlamada kullanılan kimyasal bir maddedir. Oksitleyiciler oda sıcaklığında veya yüksek sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen meydana getirirler ve şok ile ısıtma altında şiddetle patlayabilirler. Farklı kimyasal kararsızlıklarından dolayı oksitleyici aktif maddeler beklenmedik şekilde patlayıcı olup bu yüzden tehlike tehdidi gösterirler. 116 Oksitleyiciler Oksitleyiciler yanmayı başlatabilir ya da güçlendirebilir Katı- amonyak per klorat Sıvı- dumanlı nitrik asit Gaz- oksijen Organik peroksitler İstikrar sız ve reaktif olabilir Patlayıcı potansiyele sahiptir 117 Oksitleyici reaktif maddeler Peroksitler Hiperperoksitler Peroksi esterlerdir. Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince şiddetle tepkimeye girerler. Bu nedenle oksitleyicilerle, organik maddelerin etkileşimlerinden kaçınılmalıdır. Organik maddelerle reaksiyona giren oksitleyicilere örnek: nitrik asit, kromik asit ve permanganatlardır. 118 Peroksitler Eterler gibi bazı organik bileşikler havadaki oksijenle temasa girerek kararsız peroksitleri oluşturur. Peroksit oluşumu, bileşikler buharlaşmayla derişik hale geldiklerinde yada diğer bileşiklerle karıştırıldıklarında meydana gelir. Bir şok, sürtünme veya ısıya maruz kaldıklarında birikmiş peroksitler şiddetle patlayabilir. Saf bileşikler safsızlık içeren bileşiklere göre daha çabuk peroksit oluşturabilirler. Tehlikeli peroksit oluşturan organik madde örnekleri; Aldehitler, Ketonlar, Eterler Allilen yapısındaki bileşikler (CH 2=CHCH2R) Alkali metaller, alkoksitler, aminler Vinil ve viniliden bileşikleri Benzil hidrojen atomlu bileşikler Hava ile temasta tehlikeli peroksit oluşturan kimyasal madde örnekleri Etil vinil eter, p-dioksan, dekalin, etil eter, tetralin, izopropil eter Tetrahidrofuran (THF) 119 Etiketleme ve Depolama Oksitleyici etiketi sarı fon üstünde alev alan O harfi ile belirtilir. Oksitleyici maddeler üstüne bilgi, MSDS te reaktiflik verileri altında verilmiştir. Eterleri az miktarlarda satın alın ve hemen kullanın. Peroksit oluşturan bileşiklerin kaplarının açılış tarihlerini kaydedin. Gün ışığından uzak, serin kuru ve iyi havalandırılan alanda depolayın. Aşırı ve ani sıcaklık değişimlerinden koruyun. Oksitleyicilerin yanında kesinlikle sigara içmeyin. 120 Peroksitlerin Varlığının Saptanması 25 mL cam kapaklı (renksiz ve ışıktan korunmalı) bir silindir içinde 10 ml organik solvent üzerine 1 ml taze hazırlanmış %10’luk sulu potasyum iyodür çözeltisi ilave edin. Silindiri beyaz bir fon önünde gözlemleyin. Sarı veya kahverengi renk belirmişse peroksit mevcuttur. 121 Toksik (Zehirli) Maddeler Zehirlilik, bir maddenin canlı dokuya zarar verme, merkez sinir sistemini bozma, önemli rahatsızlıklara neden olma ve aşırı miktarda yutulduğu, solunduğu ve deriden absorplandığı takdirde ölüme neden olma özelliği olarak tanımlanabilir. Bir kimyasal maddenin belli bir dozunun verilmesiyle deney hayvanlarının buna verdiği tepkiler, o kimyasal maddenin insanlara olan zehirleyici etkisini tahmin etmeyi sağlayabilir. Tüm bireylerin kimyasal bir maddenin belirli bir dozuna aynı şekilde tepki vermediği bir doz-cevap grafiğiyle temsil edilir. Bazı insanlar diğerlerine göre daha duyarlıdırlar ve bir kişiye göre ölümcül olabilen belli bir doz bir başkasına göre ölümcül olmayabilir. Zehirli maddelerin solunumla alınması doku hasarına yol açmaktadır. Akciğerler zehirli buharlar ile havanın taşıdığı taneciklerin hücumuna karşı savunmasız çok katlı doku tabakasından oluşmuştur. 122 Letal doz (öldürücü doz) nedir? Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarının %50’sinin ölümüne neden olduğu doz Letal (öldürücü) doz 50 veya LD50 olarak tanımlanır. LD50 genellikle, vücut ağırlığının kilogramı başına alınan maddenin miligramı (mg/kg) olarak gösterilir. LD50 ne kadar düşükse madde o kadar zehirlidir. 123 Kanserojenler Kanserojenler belli miktarda maruz kalındığında insan ve hayvanlarda kansere neden olan maddelerdir. Şüpheli kanserojenler bilinen kanserojenlerle kimyasal benzerliği bulunan veya kanserojen etkinin kanıtını gösteren maddelerdir. Kanserojenler akut zehirlilik meydana getirmeyen dozlara maruz kalındığında hastalığa neden olduğundan laboratuvarda sinsi bir tehlikeyi temsil ederler. Maruz kalma ile kanser belirmesi arasında uzun, gizli bir varolma dönemi bulunabilir. Bazı bileşikler ancak belli diğer bileşiklerle birleştiğinde kanserojendir. Belirli maddelerin de, bazı kanserojen kimyasalların kanserojenik etkilerini artırdıkları bilinmektedir. Bir çok kimyasal maddenin sinerjik tesiri bilinmediğinden kanserojenler kullanıldığında tüm organik bileşiklere ve metallere dikkatle muamele edilmesi gereklidir. 124 Kanserojenler Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi [International Agency for Research on Cancer (IARC)] tarafından tanımlanan aşağıdaki terimler maddelerin kanserojenliğini açıklamakta kullanılır. Yeterli pozitif- çeşitli türlerde ve laboratuvar hayvan soylarında habis tümörlerin meydana gelmesini gelmesini ve ilerlemesini sağlayan kimyasal maddeler Sınırlı pozitif- bir yada çok sayıda türde veya soyda, selim tümörleri yada bir tek habis tümörün ilerlemesini sağlayan kimyasal maddeler Yetersiz-kanserojenik olduklarına karar vermek için yeterli kanıt olmayanlar Belirsiz- hemen hemen hiç destekleyici kanıtı olmayanlar Negatif- sınırlı ve yeterli önemde negatif kanıtı olanlar 125 Bilinen ve Şüphelenilen Kanserojenler 4-Nitrobifenil, alfa- ve beta-Naftilamin Metilklorometil eter 3,3’-Diklorobenzidin bis(klorometil) eter Benzidin, 4-Aminodifenil Etilenimin,beta-Propiolaktan Benzen Dimetilaminoazobenzen Vinil klorür 1,2-dibromo-3kloropropan Arsenik Akrilonitril, N-Nitrozodimetilamin, Formaldehit 126 Mutajenler Mutajenler DNA ve canlı hücrelerde mutasyonlara neden olan kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Bunlar genetik sistemi kansere veya kromozomlarda kalıtımsal değişikliklere neden olacak şekilde etkilerler. Mutajenik özellikte kimyasal maddelere maruz kalan kişiler sonraki kuşağın etkilenebileceği genetik hasarlar geliştirirler. Arsenik İyonlaştırıcı radyasyon Etidiyum bromür Alkilleştirici etmenler (örneğin dimetil sülfat) 127 Kanserojen ve Mutajen Maddelerle İlgili Mevzuat 128 Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik verilen mesleki maruziyet sınır değerleri 129 Teratojenler Teratojenler normal embriyonik gelişime müdahale eden kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Teratojenler, mutajenlerden gelişen bir cenin bulunmasıyla ayrılır. Cenine (embriyoya) karşı hasar, hamileliğin başlarında ilk 8-10 haftada meydana gelir. Teratojenler doğuştan şekil bozukluklarına veya hamile kadına zarar vermeden cenin ölümüne yol açabilir. Genellikle kanserojen kimyasal maddeler üreme sağlığına bir tehlike gibi görünürler. Kurşun Etilen oksit Üreme sağlığı bozukluklarıyla ilgisi olduğu düşünülen birkaç diğer maddenin örnekleri aşağıda sıralanmıştır: Antimuan Karbon disülfür Etilen tiyo üre Poliklorinatlanmış bifenoller (PCB’ler) Nitroz oksit Formaldehit Etilen dibromür İyonlaştırıcı radyasyon 130 ASBEST VE DİĞER LİFLİ KİMYASAL MADDELER 131 Asbest içeren Malzemeler Asbest ya da amyant, ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda kanserojen bir mineral. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir. Tarihçe Bir doğal silikat minerali olan asbest maddesinin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır. Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda asbest kullanımının 2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra ısıyı ve elektriği yalıtması, sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral olarak tanınmaya başlanmıştır. Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır. 132 Kullanım alanları 1900’lü yılların başından itibaren asbest binaların inşaat malzemelerinde yaygın biçimde kullanılmıştır. Ucuz fiyatı, yangın ve kimyasal direnci, izolasyonu ve pekiştirme özelliklerinden dolayı bu sihirli mineral inşaat sektöründe 3500’den fazla ürünün bulunmasına katkıda bulunmuştur Asbestten, özellikle gemi, uçak, otomobil sanayiinde, makine konstrüksiyonlarında yağlayıcı madde ve sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat sektöründe, ısı ve ses izolasyonunda yaygın olarak yararlanılmıştır 133 Asbest'in Kullanım Alanları Çimento ürünleri Kimya İlaç Lastik-plastik Boya Kağıt Uzay sanayisinde 3000’den fazla endüstriyel ürünün yapımında • Basınca dayanıklı borular • İç-dış cephe ve tavan kaplama • Fren balataları • Çeşitli contalar • Özel filtreler • Kağıt ürünleri 134 Asbeste Bağlı Oluşan Hastalıklar Asbestoz – İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilen asbestoz, asbest liflerini çözmeye çalışan vücut tarafından üretılen asidin akciğer zarında olusturduğu yaralardır. Bu hastalığın kendinı göstermesi 10-20 yılı bulmaktadır. Mezotelyoma – Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı ve karın zarı kanseri, yani mezotelyomadır. Batı ülkelerinde yılda her bir milyon kişinin 1-2'sinde saptanan mezotelyoma, ülkemizde yılda en az 500 kişide görülmektedir. Mezotelyomaya ait en sık rastlanan yakınmalar, ağrı ve ilerleyici nefes darlığıdır. Akciğer röntgeni ve tomografide tipik bulgular saptanabilirse de, kesin tanı için başvurulan standart yöntem akciğer zarı biyopsisidir. Mezotelyoma, erken dönemde tanınıp uygun cerrahi girişim uygulanamadığında, ilaç ya da ışın tedavisine iyi cevap vermeyen ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır. Kanser – Asbest, akciğer, gırtlak ve sindirim sistemi kanserlerine yol açmaktadır. Akciğer zarı (pleura) kalınlaşması 135 Asbestin İnsan Sağlığına Zararları Asbest son derece kanserojen bir maddedir. Solunum ya da içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açar. Uzmanlar cilde nüfuz etmesinin de mümkün olduğunu düşünmektedirler. Asbestin neden olduğu hastalıkların bazıları, akciğer zarları arasında sıvı toplanması, kireçlenme, akciğer zarı kalınlaşması ve akciğer dokusunda bağ dokusu oluşumu gibi selim hastalıklardır. Ayrıca ciltte yaralara neden olabilir. Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), her yıl dünyada kanser yapıcı maddeleri düzenli olarak özelliklerine göre gruplara ayırmaktadır. Ajansın kanserojen maddeler listesinde asbest maddesi, "kesin kanserojen" tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırılmıştır. Fransa'da asbeste bağlı hastalıklardan her yıl 4000 kişi ölmektedir ve sayı giderek artmaktadır. Uzmanlar Birleşik Krallık'ta 1960 ve 70'lerde asbeste maruz kalmış kişilerden 120.000'den fazlasının akciğer kanseri nedeniyle yakın gelecekte öleceğini öngörmektedirler Belçika ve Hollanda gibi ülkelerde 90'lı yılların başında asbest üretim ve kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Avrupa Birliği'de 2005 yılından itibaren AB'ye üye ülkelerde asbest üretimi ve kullanımını yasaklamıştır. Not:Geçmişte tersane işçisi olan babasının iş elbiselerinden bulaşan asbest nedeniyle kansere yakalanan genç bir bayan, 2007 yılında İngiliz Savunma Bakanlığı'ndan tazminat almaya hak kazanmıştır. 136 Asbest içeren Malzemeler Genelde asbest içeren malzemeler Spreyli alev geciktiriciler, Akustik sıva, boru, tank ve kazan izolasyonu, Laboratuvar bankosu üzerleri, Çeker ocak panoları, Tavan ve döşeme fayansları ve döşeme örtüleri Asbestli malzemelerin bozulup havayla taşınır toz biçime gelmesi engellenirse, sağlığa zararı dokunmaz. 137 Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat 138 Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat Kullanım Yasağı Madde 7 — Asbestin püskürtülerek (sprey) kullanılması ve asbest içeren, yoğunluğu 1 gr/cm3’den az olan, yalıtım veya ses yalıtımı malzemesi ile çalışılması yasaktır. Asbestin kullanılması ve pazarlanması ile ilgili yürürlükteki diğer mevzuata aykırı olmamak şartıyla; asbestin çıkarılması, asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi ve işlenmesi sırasında işçilerin asbest liflerine maruz kalabileceği işler yasaktır. Ancak, asbest içeren malzemenin yıkımı, sökümü ve ayırma gibi işlemlerden kaynaklanan asbestli ürünlerin atılması için yapılan işler hariçtir. 139 Tehlike Sembolleri Tehlikeli kimyasal madde ve / veya ateşle ilgili kullanımlarda hangi önlemlerin alınması gerektiğinin saptanmasında temel bilgi sağlar. 0 ile 4 arası rakam, tehlike ciddiyetinin derecesi belirtmek üzere her bir kareye ilave edilir. 0: Özel bir tehlike yok 4: Önemli tehlike 140 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri (Eski) TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ULUSLARARASI SEMBOLLERİ 1-PATLAYICI 5-İRRİTAN 2-TOKSİK 6-RADYOAKTİF 3-PARLAYICI 7-ZARARLI XITF+ 8-AŞINDIRICI 4-OKSİTLEYİCİ 9-ÇEVREYE Z. 141 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri (Yeni) Sağlığa zararlı-Kanser yapıcı Akut zehirleyici Aşındırıcı Tahriş edici 142 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri (Yeni) Basınçlı gaz Sular için zehirli Alevlenebilir Patlayıcı Yakıcı 143 Kimyasal maddelerde tehlike işaretleriYeni 144 Patlamadan Korunma Dokümanı Ve Patlayıcı Ortamlarda Kullanılacak Makine Ve Teçhizat 145 Patlama, Patlayıcı Ortam Yanıcı gaz, toz veya buharın hava ile oluşturduğu uygun oranlar dahilindeki karışımın ateşleme enerjisi ile temas etmesi ile sonucunda yanma olayının çok kısa sürede meydana gelmesini sağlayan ve çok yüksek sıcaklık ve basınçta gaz açığa çıkartan fiziko-kimyasal tepkimelere PATLAMA denilmektedir. Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışıma “PATLAYICI ORTAM” denilmektedir. Konumu ve işletme şartları nedeniyle patlayıcı hale gelebilen ortama “ MUHTEMEL PATLAYICI ORTAM” denilmektedir. 146 Patlayıcı Ortamlar İle İlgili Ulusal Mevzuat Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek üzere Çıkartılan” Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemek üzere çıkartılan “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik” de 26.12.2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 147 Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik Yönetmeliğin amacı; Yönetmelik kapsamına giren muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir. 148 Yönetmeliğin Kapsamı; 1) Bu Yönetmelik, muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizat ve koruyucu sistemleri kapsar. (2) Ayrıca, muhtemel patlayıcı ortamlar dışındaki amaçlar için kullanılan, ancak patlama tehlikelerine karşı teçhizatın ve koruyucu sistemlerin emniyetli çalışması için gerekli olan veya buna katkı sağlayan emniyet cihazları, kumanda cihazları ve ayarlama donanımları da kapsar. Yönetmelikte Teçhizat; “ Enerjinin üretilmesi, aktarılması, depolanması, ölçülmesi, kontrolü ve dönüştürülmesi için ve/veya malzemenin işlenmesi için kullanılacak olan ve muhtemel tutuşma kaynakları ile patlamaya yol açabilecek makineler, donanım, sabit veya seyyar cihazlar, kumanda aksamları ile cihazları ve algılama veya koruma sistemleri “ olarak tariflenmiş ve 2 grupta toplanmıştır. Buna göre; Madenlerin yeraltı bölümlerinde kullanılacak teçhizatlar ile bu tip madenlerin grizu gazı ve/veya yanıcı tozlar tarafından muhtemel tehlike oluşturabilecek yerüstü tesislerinde kullanılan teçhizat, I. Grup teçhizat olarak, Hava ve gaz, buhar veya sis ya da hava/toz karışımlarından kaynaklanan patlayıcı ortamların uzun bir süreyle sürekli olarak veya sık sık mevcut olduğu alanlarda kullanılacak teçhizat da II. Grup teçhizat olarak sınıflandırılmıştır. 149 Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemlerde Aranacak Özellikler Yönetmeliğe göre imalatçı; — Mümkün olduğu kadar teçhizatın ve koruyucu sistemlerin kendi kendine üretebileceği veya ortaya çıkarabileceği patlayıcı ortamların oluşmasını engelleyecek, — Her bir elektrikli ve elektriksiz ateşleme kaynağının yapısını dikkate alarak patlayıcı ortamların ateşlenmesini önleyecek, — Kişileri ve duruma göre evcil hayvanları veya eşyaları doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek patlamanın oluşması halinde bunu derhal durduracak ve/veya patlama alevlerinin ve patlama basınçlarının yayılım uzaklığını yeterli emniyet seviyesine kadar sınırlayacak, tedbirleri alacaktır. Teçhizat ve koruyucu sistemlerin yapımında işletme şartlarında patlamaya yol açmayan malzemeler seçilecektir. 150 Malzeme ve koruyucu sistem patlamaya sebebiyet vermeden ürünün ömrü boyunca güvenle kullanılabileceği şekilde tasarlanacaktır. Eklenebilecek parçalar ya da yedek parçalar, monte edildiğinde ürünün patlama dayanımını etkilemeyecek şekilde tasarlanacaktır. Ürün eğer yanıcı gaz ya da toz içeriyorsa, kapalı ve sızıntı yapmayan bir bölgede olacak, Ürünün bulunduğu bölgenin açılması durumda, patlama olmasını engelleyecek önlemler alınacaktır. Ürün toza maruz kalıyorsa, yüzeyindeki toz alev alıcı olmayacaktır. Ortamdaki toz miktarı düşük olmalı ve malzeme kolayca tozdan temizlenebilir olmalıdır. Ürünün yüzey sıcaklığı, tozun tutuşmasına sebep olacak sıcaklıkta oldukça düşük tutulacaktır. Eğer ürün dış kuvvetlere veya gerilmelere maruz kalıyorsa, bu konuda güvenlik önlemleri alınacaktır. Eğer ürün patlamasını önleyen kapalı bir bölmedeyse, bölme sadece özel aletlerle açılabilir olacaktır. Üreticinin kullanma yerleri hakkındaki sınırlamaları dışında, ürünün malzemesiyle içinde bulunduğu ortam patlamaya sebebiyet vermeyecektir. Malzemeler, özellikleri önceden tahmin edilen şekilde değişse bile güvenlikte azalmaya sebebiyet vermeyecektir. (Korozyon, elektrik iletkenliği, dayanım, sıcaklık dayanımı vb.) 151 Teçhizat ve koruyucu sistemler: (a) Fiziksel yaralanma veya doğrudan ya da dolaylı temas yoluyla ortaya çıkabilecek diğer zararları önleyecek, (b) Erişilebilen parçalarda tehlikeye yol açabilecek yüzey sıcaklıklarının veya radyasyonun oluşmamasını sağlayacak, (c) Elektriksel olmayan tehlikeleri ortadan kaldıracak, (d) Öngörülebilen aşırı yük şartlarının tehlikeli durumlara yol açmamasını sağlayacak, şekilde tasarlanacak ve imal edilecektir. 152 Tüm teçhizat ve koruyucu sistemler aşağıdaki asgari detaylara sahip, okunaklı ve silinmeyecek bir şekilde işaretlenmiş olacaktır. — İmalatçının adı ve adresi, — CE işareti — Seri veya tip işaretlemesi, — Varsa, seri numarası, — İmal yılı, — Teçhizat grup ve kategorisinin simgesi ardından patlamaya karşı korunma özel işareti — II. Grup Teçhizat için, “G” harfi (gaz, buhar veya sisten kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili) ve/veya “D” harfi (tozdan kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili). — Uygunluk değerlendirme prosedürüne bir onaylanmış kuruluş üretim aşamasında katılmak zorunda olduğu zaman, bu kuruluşun ayırt edici işaretinin de ürünün üzerine konulması zorunludur. Teçhizata ilişkin olarak Güvenlik, Hizmete alma, kullanım, montaj-demontaj, bakım, işletme, ayar, herhangi bir şüphe halinde teçhizatın veya koruyucu sistemin istenen alanda beklenen işletme koşulları altında emniyetli bir şekilde kullanılıp kullanılamayacağına dair karar alınmasını sağlayan detaylar, Elektrik ve basınç parametreleri, maksimum yüzey sıcaklıkları ve diğer kritik değerler, olası yanlış kullanım detaylarını içeren özel kullanım şartlarını içeren talimat hazırlanarak kullanıcıya verilecektir. 153 PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN ÇALIŞANLARIN KORUNMASI İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için işveren, a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, c) İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak zorundadır 154 İşyerinde patlayıcı ortam oluşması ihtimali bulunan bölümler 1-Patlayıcı Ortam Oluşabilecek Yerler Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek Miktarda patlayıcı karışım oluşabilecek yerler, bu Yönetmeliğe göre tehlikeli kabul edilecektir. Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşması ihtimali bulunmayan yerler bu Yönetmeliğe göre tehlikesiz kabul edilecektir. Parlayıcı ve/veya yanıcı maddelerin hava ile yaptıkları karışımların, bağımsız olarak bir patlama meydana getirmeyecekleri yapılacak araştırmalarla kanıtlanmadıkça, bu maddeler patlayıcı ortam oluşturabilecek maddeler olarak kabul edilecektir. 155 2- Tehlikeli yerlerin sınıflandırılması Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılır. Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. 156 Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler. Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Bölge 21 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge 22 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler. 157 Patlamadan Korunma Dokümanı Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle; a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği, b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler, c) İşyerinde patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılmış yerler, d) Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gereklerin uygulanacağı yerler, e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, f) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği" ne uygun olduğu, hususları yazılı olarak yer almalıdır. 158 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Çalışma Sınırlandırılması Özellikle koruma altında olanlar Gençler, çıraklar Hamileler Emzikliler Gençlerde ve çıraklarda istisnai durumlar Eğer eğitim hedefleri için önemli ise, Uzman bir ustanın kontrol ve gözetimi sağlanırsa ve Maruziyet sınırı asılmamışsa 159 EĞİTİM İşverenler tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan Güvenlik Bilgi Formları ile madde hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür Eğitimler ilk girişte mutlaka verilmelidir Eğitim bilgileri değişen şartlara göre güncellenmelidir Eğitimin içeriği ve tarihi yazılı olarak tutanak halinde kayda geçmelidir Eğitimden gecen çalışanlar eğitim aldığını imzası ile teyit etmelidir Bu tutanaklar İSG dosyasında saklanmalıdır Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 10 160 İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması halinde gerekli yeni bilgiler; İşyerinde bulunan veya ortaya çıkabilecek; Tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili, bu maddelerin tanınması, sağlık ve güvenlik riskleri, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler, hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 10 161 İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması halinde gerekli yeni bilgiler; İşçilerin kendilerini ve diğer işçileri korumaları için alınması gerekli önlemler ve yapılması gerekli işler, Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden sağlanan malzeme bilgi formları, hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 10 162 İŞÇİLERİN EĞİTİMİ VE BİLGİLENDİRİLMESİ İşçilere veya temsilcilerine verilecek bilgi, yapılan risk değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan riskin derecesi ve özelliğine bağlı olarak, sözlü talimat ve yazılı bilgilerle desteklenmiş eğitim şeklinde olacaktır. Bu bilgiler değişen şartlara göre güncellenecektir Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 10 163 RİSK DEĞERLENDİRMESİ (I) Risk değerlendirmesinde dikkate alınacak hususlar; K.M. sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, MSDS, Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, Miktar, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, Mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri, Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 6 164 RİSK DEĞERLENDİRMESİ (I) İşveren, tedarikçiden veya diğer kaynaklardan risk değerlendirmesi için gerekli olan ek bilgileri sağlar Bu bilgiler, kullanıcılara yönelik olarak, varsa kimyasal maddelerin yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk değerlendirmelerini de içermelidir Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 6 165 RİSK DEĞERLENDİRMESİ (II) Risk değerlendirmesi aşağıdaki hallerde yenilenecektir; Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde, Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda, En az 5 yılda bir defa. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 6 c 166 RİSK DEĞERLENDİRMESİ (III) Öncelikle ikame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde yerine işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde veya işlem kullanılacaktır Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 167 GENEL ÖNLEMLER Güvenlik Bölgesi 1 1) İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu 2) Tekn.Gelişmeler; Uygun yöntem, makina ve ekipman 3) Kontrol, denetim ve gözetim 4) En az sayıda işçi 5) Maruziyet; minimum düzeyde madde miktar ve süresi 6) Sadece üretimde gerekli olduğu kadar T.K.M. bulundurma 7) İşyerleri ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz 8) Kişisel temizlik için uygun ve yeterli şartlar 9) T.K.M. atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 7 168 Güvenlik Bölgesi 1 Tehlikeler ortadan kaldırıldı veya asgariye çekildi Ciddi tehlike yok (Risk değerlendirmesine göre kabul edilebilir sınır altında ise; 8, 9, 12’ye gerek yok..) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 169 Güvenlik Bölgesi 2 Güvenlik Bölgesi 1’deki önlemler yeterliliğini kaybettiği an devreye girer Toksik, çok Toksik ve Kanserojen maddelerde Bölge 2 hemen devreye girer Teknik Kontrol Mekanizmaları uygulanır Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak uygun yöntemlerle yapılır, uygun makine ve ekipman sağlanır Organizasyon İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır Kişiye özel önlemler Kişisel Koruyucu Donanımları (KKD) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 170 Güvenlik Bölgesi 2 Teknik önlemler – Örnek Kapsüllemek – Çalışanları ve kimyasalları birbirinden ayırma Ör; Bidonlarla, Borularla, kapalı sistemlerle Kapsamak – tamamen, teşekkül anında Havayı emerek + Filtreleyerek Havalandırmak – Konsantrasyonu azaltarak Hava değişimi: Verilen + Emilen Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 171 Güvenlik Bölgesi 2 Organizasyonel önlemler – Örnek: Çalışanları özel olarak seçmek Sağlık kontrolleri, şayet gerekirse İş Talimatı (Prosedürler) Talimatname Eğitim İş saatleri (Maddelerle teması olanlar ile olmayanları ayırmak) Kontrol Ölçüm Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 172 173 Güvenlik Bölgesi 2 Kişiye özel önlemler – Örnek: Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 174 Güvenlik Bölgesi 3 Yüksek tehlikeli işlerde tamamlayıcı güvenlik önlemleri Güvenlik Bölgesi 1 ve 2´nin insan sağlığını ve güvenliğini koruyamadığı ve Kategori 1 ve 2´ye göre sınıflandırılmış Toksik, Çok Toksik, Kanserojen Mutajen Üreme için Toksik maddeler için zorunlu bölge Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 175 Güvenlik Bölgesi 3 Mesleki maruziyet sınır değerlerine riayet edilmelidir. Ölçümlerle kontrol edilmelidir Maruziyet sınır değeri aşıldığında, işçilerin maruz kalacakları madde miktarları ve maruziyet süreleri mümkün olan en az düzeyde olmalıdır. Gereğine uygun Kişisel Koruyucu Donanımları (KKD) acilen ve mecburen giyinilmeli veya takılmalıdır. İşverenler sınır değerlerinin aşılmasını önlemek için alınmış olan tüm güvenlik tedbirlerini belgelendirebilmelidir. Söz konusu işyerlerine sadece yetkili işçiler girebilir (en az sayıda) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 176 Güvenlik Bölgesi 4 Kanserojen, mutajen ve üreme için toksik işlerde tamamlayıcı güvenlik önlemleri Aşağıdaki sağlık ve güvenlik önlemleri, sadece sınır değerleri tutulamadığı zaman geçerlidir Yüksek maruziyeti önleyebilmek için ölçümler gerçekleştirilmelidir Tehlike bölgesini kapsülleyiniz Sigara içmeyi yasaklayınız Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 177 Güvenlik Bölgesi 4 Kanserojen, mutajen ve üreme için toksik islerde tamamlayıcı güvenlik önlemleri Yıkım, Bakim ve Restore islerinde maruziyet sınır değerinin aşılacağı önceden belli ise, alınmış teknik önlemler yarar sağlayamıyorsa Çalışanları veya temsilcilerini derhal haberdar ediniz Maruziyet zamanını daha asgariye indiriniz Kişisel Koruyucu Donanımları (Ör: Gaz Maskeleri) hemen ve acilen taktırınız Teknik havalandırma yöntemleriyle sadece filtrelenmiş hava tekrar kullanılabilir. Yalnız bu havanın komşu alanlara yayılmasını önlemelisiniz Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde 8 b 178 GENEL HAREKET KURALLARI Kimyasal madde kullanımından kaçınmak İkame yöntemi kullanmak Gerekir Kimyasalı kullanmadan önce alınması gereken bilgiler Tehlikeleri Riskleri Güvenlik önlemleri Atık ve artıkların; En uygun şekilde işlenmesi Kullanılması Taşınması Depolanması için gerekli düzenlemeler ve Acil Durumlardaki Eylem Planları 179 GENEL HAREKET KURALLARI Gaz, Buhar veya Toz oluşmasından kaçınınız Kimyasallarla vücut temasından kaçınınız Sigara içme ve yemek yeme yasaklarına uyunuz Hijyenik önlemleri dikkate alınız ve uyunuz Kimyasallarla çalışmalarda yaptığınız ise uygun Kişisel Koruyucu Donanımını (KKD) kullanınız 180 HİJYENİK ÖNLEMLER Yiyecek ve içecekler kimyasallarla temas etmeyecek şekilde depolanmalıdır Toksik Çok toksik Kanserojen Mutajen Üreme için toksik maddelerle çalışmalarda (dışarısı bile olsa): Yemek yemek, sigara ve su içmek yasaktır. Yıkanma imkanı ve ayrı bölümlerde soyunma ve giyinme olanakları sunulmalıdır. Koruyucu giysileriniz işveren tarafından temizlenmeli ve gerekirse yenisi verilmelidir. 181 TEMİZLİK VE DÜZEN Kimyasal maddelerle güvenli çalışabilmenin şartlarından biri; Çalışılan alandaki temizlik ve düzendir Artan kimyasallar veya diğer tehlikeli durumlar hemen ortadan kaldırılmalıdır Akmış yağın ortaya çıkardığı kayma tehlikesi gibi vs) İşyeri sadece gereğine uygun temizlik cihazları ile temizlenmelidir Bağlayıcı ve koyulaştırıcılarla (Ör: talaş), Var olan tehlikeli tozları tozutmaktan kaçınmalıdır Kimyasal maddeleri sadece bunlar için öngörülmüş yerlerde depolanmalıdır Yetkisiz kişilere karşı güvenlik önlemleri alınmalıdır 182 TEHLİKELİ MADDELERLE ÇALIŞMALAR Kaplar, Hatlar, Borular ve tehlikeli maddeler karıştırılmayacak şekilde işaretlenmelidir Tehlikeli maddelerle çalışmalar talimatnamelerle düzenlenebilir Doldurma ve boşaltmalarda; Gereğine uygun variller/bidonlar kullanılmalıdır Kimyasal ve biyolojik maddeler; İnsan sağlığına zararsız olan yiyecek veya içecek kaplarına/şişelerine doldurulamaz veya bunlarda depolanamaz Şayet başka kaplara boşaltıldığında, bu kapların yönetmelikte belirtildiği şekilde işaretlenmelidir 183 TEHLİKELİ MADDELERLE ÇALIŞMALAR Tehlikeli maddelerle çalışmalar talimatnamelerle düzenlenebilir Eğer Talimatname yoksa, etikette bulunan güvenlik tavsiyelerini dikkate alınmalıdır Üretim alanında yapılan iş için gerekli olan miktardan fazla tehlikeli kimyasal madde bulundurulmamalıdır Dökülen maddelere hemen müdahale edilmelidir (Ör: talaş) Atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. 184 TEHLİKELİ MADDE BULUNAN ALANLARA GİRMEK İçinde konsantre edilmiş Tehlikeli Madde bulunan alanlarda; Girişlerde tehlikeyi anlatan ve gösteren işaretler bulunmalıdır Sadece yetkili kişiler girebilir Öngörülmüş güvenlik önlemleri alındıktan sonra girilebilir 185 TEHLİKELİ MADDELERİN MUHAFAZASI VE DEPOLANMASI İnsan sağlığına zarar vermeyecek Suiistimal ve yanlış kullanımı engelleyecek Yetkisi olmayanlar giremeyecek İlaçların ve yiyeceklerin yakınında olmayacak Düzenli ve tehlikeli madde olduğuna dair işaretli şekilde yapılması gerekir Kimyasal ve biyolojik maddeler insan sağlığına zararsız olan yiyecek veya içecek kaplarına/şişelerine doldurulamaz veya bunlarda depolanamaz 186 TEHLİKELİ MADDELERİN MUHAFAZASI VE DEPOLANMASI Toksik (T) ve çok Toksik (T+) maddeler kilitli alanlarda veya dolaplarda ve sadece eğitimli kişiler tarafından kullanılabilir şekilde depolanmalıdır (İstisna: Benzin İstasyonları) B e m 187 i s p i e l f ü r e i n e i t S i c h e r h e i t s a DEPOLAMA Genel bakışla depolanan maddelerin tarzını ve miktarını elde edebilmek için, belirli aralıklarda depolama planları yapılmalıdır Güvenli depolama: Ayrı mekanlarda depolamayla yeterince güvenlik mesafesi göz önünde bulundurarak elde edilir Depo yüzeyi işaretlenmelidir Çeşitli maddelerin aynı yerde depolanmasında yasaklara ve azami miktarlara dikkat edilmelidir Tehlikeli maddeler istiflenirken, düştüğü veya devrildiği zaman, içinde bulunduğu varilin ve kapların zarar görmeyeceği şekilde depolanmalıdır 188 DEPOLAMA + Ayni Alanlarda Depolanabilir - Ayni Alanlarda Depolanamaz O Ayni Alanlarda Depolama Özel Güvenlik Önlemleriyle Yapılabilir 189 TEHLİKELİ ATIKLAR Atık oluşturmaktan genellikle kaçınmak gerekir Tehlikeli atıklar: Usulüne uygun ekarte edilmelidir Başka atıklarla karıştırılmaz Ev çöplerine atılmaz Kanalizasyona dökülmez Atık Kapları/Bidonları; İçinde bulunan maddelere göre işaretlenmelidir Yanıcı atıklar için ağzı kapanır ve yanmayan elementten olmalıdır Atıklar, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkındaki Yönetmeliğe uygun ise, tehlikeli atıklardır 190 ŞİRKET İÇİ TEHLİKELİ MADDE NAKLİ Şirket içi tehlikeli madde nakli Teslimatı Depolamayı Dağıtımı Yanında taşımayı Kapsar Tehlikeli madde naklinde: Maddeler usulüne uygun ambalajlı ve işaretli olmalıdır Yükün devrilme veya düşme tehlikesine karşı önlem alınmalıdır Teknik yardım aparatları usulüne uygun kullanılmalıdır Nakil yolları işaretli ve engelsiz olmalıdır Nakil taşıtlarının ve şahısların ayrı yolları olmalıdır 191 TEŞEKKÜR EDERİM 192