tc istanbul yeni yüzyıl üniversitesi sağlık bilimleri
advertisement
T.C. İSTANBUL YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANA BİLİM DALI TEHLİKELİ MADDELERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ Özlem KUTBAY Tez Danışmanı Prof Dr. Gönül KUNT İSTANBUL AĞUSTOS 2015 T.C. İSTANBUL YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANA BİLİM DALI TEHLİKELİ MADDELERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ Özlem KUTBAY Tez Danışmanı Prof Dr. Gönül KUNT İSTANBUL AĞUSTOS 2015 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER .................................................................................................. i ŞEKİLLER LİSTESİ ....................................................................................... iii Özgünlük Bildirisi ........................................................................................... iv 1.GİRİŞ .......................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER...................................................................................... 2 2.1. RİSK TANIMI .......................................................................................... 2 2.2. RİSK DEĞERLENDİRMESİ .................................................................... 2 2.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, risk değerlendirme aşamaları ............................................................................... 2 2.2.2.Tehlikelerin Tanımlanması .................................................................... 3 2.3. TEHLİKELİ MADDELER ......................................................................... 4 2.3.1.Tehlikeli Madde ..................................................................................... 4 2.3.2. Tehlikeli Madde Sınıfları ve Özellikleri ................................................. 5 2.3.3.Tehlikeli Atıklar...................................................................................... 6 2.4.GÜVENLİK TAVSİYELERİ ....................................................................... 6 2.4.1.Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri (MMSD) ........................................... 7 2.4.2. Talimatlar ............................................................................................. 7 2.4.3. Eğitim ................................................................................................... 8 2.5. KİMYASAL TEHLİKELİ MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI ................ 8 2.5.1. Kolay Alev Alabilen ve Çok Kolay Alev Alabilen Maddeler Özellikleri .. 9 2.5.2. Korozif (Aşındırıcı) Maddeler Özellikleri ............................................. 11 2.5.3. Patlayıcı Maddeler ............................................................................. 13 2.5.4.Depolama............................................................................................ 13 2.6. MALZEME GÜVENLĐK BĐLGĐ FORMLARI ....................................... 15 2.7. GÜVENLİK DEPOLAMA AŞAMALARI................................................ 16 2.7.1. Kimyasal Envanterinin Çıkarılması .................................................... 16 2.7.2.Kimyasalların Etiketlenmesi ................................................................ 17 2.8. UYUMLU VE UYUMSUZ KİMYASALLARIN AYRILMASI ..................... 18 2.8.1. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aşamada Tespit Edilmesi ..................................................................................................................... 19 i 2.9. KİMYASALLARIN DEPOLANMASI ....................................................... 19 2.10. KATILARI VE SIVILARIN DEPOLANMASI ......................................... 21 2.10.1. Gaz Tüplerinin Depolanması............................................................ 22 2.11. Atık Kimyasalların Depolanması ve Bertarafı ...................................... 23 2.12. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ ............. 24 2.13.TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERDE TEMEL İLKYARDIM KURALLARI ................................................................................................. 26 3.GEREÇ VE YÖNTEM ............................................................................... 33 4. BULGULAR.............................................................................................. 34 5.TARTIŞMA ................................................................................................ 35 6.SONUÇ ..................................................................................................... 36 7.ÖZET ........................................................................................................ 37 8.ABSTRACT ……………………………………………………………………..38 9.KAYNAKLAR ............................................................................................ 39 11.ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................. 40 ii ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Toksik Madde Depolama Dolabı (Havalandırmalı / Havalandırmasız) ..................................................................................................................... 21 Şekil 2: Gaz Tüpleri..................................................................................... 23 iii Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını, 3. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için “etik kurul onay” yazısı alındığını bildiririm. Ağustos 2015 Özlem KUTBAY iv 1.GİRİŞ Tehlikeli Maddelerin doğru bir şekilde sınıflandırılması ve depolanması çok önem verilmesi gereken, zor bir konudur. Laboratuvarlardaki iş kazalarının büyük bir kısmı kimyasalların yanlış depolanması sonucu gerçekleşmektedir. Kimyasallar, herhangi olumsuz bir durumda tehlikeli reaksiyon vermeyecek şekilde sınıflandırılmalıdır. Doğru depolamada sınıflandırma; kolay alev alabilen ve çok kolay alev alabilen, korozif(aşındırıcı), toksik, çok toksik, oksitleyici, kriyojenik, patlayıcı maddeler ve sıkıştırılmış gazlar şeklinde yapılmalıdır [1]. Bu sınıflandırma tehlikeli maddelerin özelliklerinden faydalanılarak yapılmalı, kimyasallar alfabetik olarak kesinlikle sınıflandırılmamalıdır. Bu noktada kimyasal malzemelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) bizlere yardımcı olacaktır. Katıları ve sıvıları ayrı olarak sınıflandırmak temel sınıflandırma yöntemlerinden bir tanesidir. Bu şekilde fiziksel temas sonucu oluşabilecek riskler azaltılmış olur. Genel yaklaşım kimyasalları birbirleriyle uyumlu bir şekilde sınıflandırmak olmalıdır, daha sonra gruplar bariyerlerle birbirinden ayrılmalıdır. Yeterli depolama alanı mevcut işletmelerde riski tamamen ortadan kaldırmak için farklı kimyasal gruplarda bulunan kimyasallar farklı yerlerde depolanmalıdır. 1 2. GENEL BİLGİLER 2.1. RİSK TANIMI Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimaline denir. [1] 2.2. RİSK DEĞERLENDİRMESİ İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. [1] 2.2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, risk değerlendirme aşamaları 1. Tehlikelerin tanımlanması 2. Risklerin belirlenmesi ve analizi 3. Risk kontrol adımları 4. Dokümantasyon 2 2.2.2.Tehlikelerin Tanımlanması Risk değerlendirmesinin ilk adımı, iş yerinde bulunan tehlikelerin belirlenmesidir. [2] Genel olarak iş yerlerinde aşağıdaki tehlike gruplarına rastlanmaktadır:[2] Fiziksel tehlikeler Ergonomik tehlikeler Kimyasal tehlikeler Çevresel tehlikeler Biyolojik tehlikeler Organizasyonel / idari tehlikeler Elektrik tehlikeleri İnsanlardan kaynaklanan tehlikeler Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır; Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hâle getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır. Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: 3 Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bumümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır: Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması, Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi, Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da iş yeri bölümü, sorumlu kişi ya da iş yeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur. [3] Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır. 2.3. TEHLİKELİ MADDELER 2.3.1.Tehlikeli Madde 4 Doğal özellikleri veya taşıma esnasındaki durumları sebebiyle; genel emniyet ve düzeni, özellikle umumu önemli malların, insanların, hayvanların ve diğer canlıların sağlık ve hayatlarını tehlikeye sokan madde nesnelerdir.[3] 2.3.2. Tehlikeli Madde Sınıfları ve Özellikleri Tehlikeli Maddeler fiziksel, kimyasal ve yapı özelliklerine (katı, sıvı,(viskosite veya gaz özelliğine göre)ve o maddeden neden olabileceği tehlikeler göre Sınıflandırılmaktadır. [3] Buna göre ana dokuz (9) ve alt sınıflarla birlikte toplam on üç (13) tehlike madde sınıfı bulunmaktadır. Tehlike Madde Sınıfları Gazlar Yanıcı Sıvı Maddeler Yanıcı Katı Maddeler Kendi Kendine Yanan Maddeler Su ile temas halinde tehlikeli gazlar çıkaran maddeler Yakıcı (oksitleyici) Maddeler Organik Peroksitler Zehirli Maddeler 5 Bulaşıcı Maddeler Aşındırıcı/ Asidik Maddeler Farklı Tehlikeleri olan Madde ve Nesneler 2.3.3.Tehlikeli Atıklar Bu atıkların tanımlanması ve sınıflandırılmasında henüz bir kesinliğe ulaşılamamıştır. Bu konudakiulusal ve uluslar arası çalışmalar sürmektedir. Burada tanımlandığı kadarı ile tehlikeli atıkların nelerolduğunu değinilecektir. [3] Tehlikeli atıkları; Patlayıcı, parlayıcı sıvılar, Patlayıcılar sınıfının dışında taşınmaları sırasında karşılaşılacak koşullarda kolayca tutuşabilen Kendiliğinden yanmaya geçen katılar, Suyla teması halinde parlayan gaz maddeler, Oksitleyici maddeler, Organik peroksitler, Korozif (aşındırıcı) maddeler, Hava ve su ile temasında toksin gaz bırakan maddeler, 2.4.GÜVENLİK TAVSİYELERİ Güvenlik tavsiyelerinin amacı, iş yerlerindeki muhtemel risklere karşı, risklerin oluşmasını engellemek veya risklerin getireceği sonuçları en aza indirmektir. İş Kanunu ve ona dayalı olarak yayımlanmış Yönetmelikler 6 çerçevesinde yerine getirilmesi zorunlu olan bazı uygulamalar, güvenlik tavsiyeleri aşağıdaki gibi gruplandırılabilir: [3] Tehlike işaretleri Mesleki maruziyet sınırı değerleri Talimatlar Eğitim Tehlike işaretleri Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliğinin 4. maddesinde yer alan tanımlar bölümünde bilgilendirme, diğer bir deyişle tavsiye işaretlerinin tanımı; “Bilgilendirme işareti: Yasak işareti, uyarı işareti, emredici işaret, acil çıkış ve ilk yardım işaretleri dışında bilgi veren diğer işaretleri” şeklindedir. [3] 2.4.1.Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri (MMSD) Çalışanların zarar görmeyeceği bir ortam yaratılması için verilen güvenlik tavsiyeleridir. Verilen MMSD'ler işverenin güvenli bir ortam yaratabilmesi için minimum değerlerdir. İşverenin görevi, iş yerinde bu minimum değerlerde çalışmak ve yapılabilirlik çerçevesinde bu limitlerin altındaki ortamları yaratmaktır. [3] 2.4.2. Talimatlar Türk Dil Kurumuna göre; yönerge ve görevin gerektirdiği türlü hizmetlerin başarıyla yürütülmesi için kumandanlık, başkanlık veya daire 7 başkanları tarafından verilen, o hizmetle ilgili sorumluluk, düzen ve ilkeleri içine alan buyruklar (askerlik) şeklinde tanımlanmaktadır. Çalışma ortamına göre; çalışanların yapacakları işlemler hakkında gerekli bilgileri aktarmak hem de güvenlik açısından uyarıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu bakımdan talimatlar, aynı zamanda güvenlik tavsiyesi olarak da algılanabilir. Talimatlar, güvenlik konusunda katkıda bulunurlar. Örneğin; yakıt alırken sigara içilmemeli, alevle yaklaşılmamalı şeklinde verilen talimat, kimyasallar açısından bakıldığında bir güvenlik tavsiyesidir.[3] 2.4.3. Eğitim 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 4 ncü maddesinde İşverenin genel yükümlülüğü İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Bu eğitim özellikle; işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişm esi hâlinde veya değişen ve yeni teknoloji uygulanması hâlinde verilir. Eğitimler, ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.[3] 2.5. KİMYASAL TEHLİKELİ MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI Pek çok kimyasalın birden çok tehlike sınıfına dahil olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla, tehlikeli bir kimyasalın güvenli bir şekilde nasıl 8 depolanacağını belirlemek için çeşitli kılavuzdepolama bölümlerine ihtiyaç duyulabilir. Örneğin, asetik asit, korozif asittir ve aynı zamandayanıcı bir sıvıdır. Bu nedenle 1. (Kolay alev alabilen ve çok kolay alev alabilen) ve 2.(Aşındırıcı) bölümlerin dikkate alınması gerekmektedir.[4] 2.5.1. Kolay Alev Alabilen ve Çok Kolay Alev Alabilen Maddeler Özellikleri Kolay alev alabilen maddeler, hava ile temasında alevlenebilen, ateş kaynağı ile kısa süreli temasta hemen yanabilen, çok düşük parlama noktasına sahip olan veya su ile temasında çokkolay alevlenir gaz yayan maddeler ve müstahzarlardır . Çok kolay alev alabilen maddelerise çok düşük parlama noktası ve kaynama noktasına sahip maddeler ve müstahzarlar ve havaile temasında alevlenebilen gaz haldeki maddeler ve müstahzarlardır Genellikle kullanılankolay alev alabilir kimyasal maddeler şunlardır : Aseton Etil Eter Sodyum Hidrojen Lityum Asetilen Etil Alkol Potasyum Depolama 9 Alev alabilen maddeleri tüm ateşleme kaynaklarından (açık alevler, sıcak yüzeyler,direkt güneş ışığı, kıvılcım)uzak tutunuz. Alev alabilen maddeleri özellikle oksitleyiciler ve toksikler gibi tehlike sınıflarından ayrı depolayınız. Alev alabilen gazları oksitleyici gazlardan, uygun ve onaylı bir yanmaz bölme ile ya da arada en az 6 metrelik bir mesafe olacak şekilde ayrı tutunuz. Alev alabilen sıvı maddeleri onaylanmış güvenli konteynır veya dolaplar içinde saklayınız. Malzemenin alt alev alma limitini aşan buharlarının oluşumu ya da buharlarla havanın karışarak kendi kendine yanma olasılığını düşürmek üzere depolama alanlarını serin tutunuz. Normal depolama koşullarında buhar birikimini önlemek üzere yeterli havalandırma sağlanmalıdır. Kimyasal maddenin tehlikesine uygun olacak şekilde bir yangın söndürücüyü hazır durumda bekletin ve bunu kullanacak olan her kimse gerekli eğitimi almış olmasınadikkat ediniz. Soğuk depolama gerektiren alev alabilen sıvıları kıvılcım veya statik elektrikten korumak için güvenli yanıcı malzeme buzdolabı veya derin dondurucuda muhafazaediniz. ‘Sigara İçilmez’ işaretleri alev alabilen maddelerin depolandığı alanlarda gözle farkedilir bir yere asınız. Kullanım: Alev alabilen sıvıları kullanırken eldiven ve emniyet gözlükleri takınız. Alev alabilen ve yanıcı sıvıların karışımlarının parlama noktası; karışımdaki en düşükparlama noktasına sahip sıvınınkine eşit kabul edilir. 10 Alev alabilen sıvı aktarıldığında veya kullanıldığında tüm alev kaynakları alandan yokedilmelidir. Açık alevler veya sıcak levhalar alev alabilen sıvıları doğrudan ısıtmakiçin kullanılmamalıdır. Alev alabilen sıvı döküntülerini temizlemede su kullanmayınız. Alev alabilen ve yanıcı sıvıları lavabodan tahliye etmeyiniz. 2.5.2. Korozif (Aşındırıcı) Maddeler Özellikleri Aşındırıcı maddeler, canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli aşındırıcılık özelliği gösterebilirler Korozifmaddeler deriyi yakar, kaşınmaya yol açar. Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer vemide dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri teması ve solunum yoluyla hemen vücudaabsorplanır. Laboratuvarda sık kullanılan korozif sıvıların vücutta dış hasara neden olmariskleri bulunur. [5] Korozif katılar çoğu kez zamana bağlı zararlara yol açar. Korozif katılar,nemden dolayı deri üzerinde ve solunum sisteminde hemen çözündükleri için etkileri genişölçüde temas süresine bağlı olmaktadır. Korozif maddeler asidik veya bazik olabilir. Korozifmadde örnekleri aşağıda sıralanmıştır. [5] Sülfürik Asit Hidroklorik Asit Nitrik Asit Amonyum Hidroksit Sodyum Hidroksit 11 Krom Trioksit Depolama: Asitleri bazlardan ve korozif maddeleri hem organik, hem de alev alabilen maddelerden ayrı tutunuz. Raflardan düşme tehlikesini en aza indirmek için korozif maddeleri tabana yakınyerlerde depolayınız. Güneş ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan alanlarda depolayınız. Depolama alanı sıcaklık değişimlerine karşı korunmalıdır. Asitleri temas halinde zehirli gazlar oluşturabilecek kimyasallardan uzak tutunu (sodyum siyanür, demir sülfür vb.) Asitleri sodyum, potasyum ve magnezyum gibi su reaktif metallerden ayrı tutunuz. Korosif maddeleri metal raflarda kesinlikle saklamayınız. Havalandırma yardımcı olsa da, kimyasallar rafları aşındıracaklardır. Kullanım: Gerekli koruyucu ekipmanları (laboratuvar önlüğü, uygun eldivenler ve sıçramaya karşı emniyet gözlükleri) kullanınız. Sıçrama öngörülen bir tehlikeyse yüz koruyucu maske takılmalıdır. Korozif madde, tehlikeli ve zehirli gazları meydana getirebileceğinden, kullanıcıyı korumak üzere bir çeker ocak altında kullanılmalıdır. Etkin maddeleri yavaşça ilave ediniz. Daima suyun üzerine asidi (suyu aside değil) ekleyiniz. İlave etme sırasında asidi kabın kenarından yavaşça ekleyiniz ve şiddetlice karıştırmayınız. 12 Korozif maddeler kırılmaz kaplarda aktarılmalıdır. 2.5.3. Patlayıcı Maddeler Patlayıcı maddeler, atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiştest koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir. [5] Patlayıcı maddeler; ani şok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde ani ve derhal büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve ısıyı serbest bırakan kimyasal maddelerdir. Şok, sıcaklık veyakimyasal tepkimenin koşulları altında bazı maddeler şiddetle patlayabilir. Bazı kullanımkoşullarında reaktif olabilen maddeler şunlardır: [5] Asetilen Asit Hidrojen Nitro Bileşikleri Amonyak Organik Peroksitler Perkloratlar Bromatlar 2.5.4.Depolama 13 Envanterinizde bulunan tüm patlayıcıları tespit ediniz. Depolama sırasında sıvı kaplarında patlayıcı peroksit yaratıcı ürünlerin bulunmasına izin vermeyiniz. Patlayıcı kimyasalları tüm ateşleme kaynaklarından uzak tutunuz. Patlayıcı kimyasalları patlayıcı depolarında muhafaza ediniz. Patlayıcı maddeleri depolamak ve kullanmak için özel bir alan oluşturunuz. Patlayıcı maddeleri kullanan görevlilerin güvenli depolama metotları, kimyasalların tehlikeleri gibi konularda eğitimli olduklarından emin olunuz.[5] Kullanım: Deney donanımını havasız ortam kabini (glovebox) veya gaz battaniyesi (gasblanket)içerisine koyunuz. Eterlerin depolanmasını minimuma indiriniz. Patlayıcı kimyasal madde çalışılan yere yakın tarafta belirlenmiş yangın söndürmedonanımı bulundurunuz. Etkin madde/ürünlerin kararlılığı dahil olmak üzere deneyden önce tüm patlamatehlikelerini saptayınız. Patlama Tehlikelerine Karşı Kaçınılması Gerekenler: Pikrik asidi kurumaya bırakmak, Alev alabilen kimyasal maddelerle oksijeni karıştırmak, Alev alabilen gaz kaçaklarını önleyememek, Sıkıştırılmış veya sıvılaştırılmış gazı ısıtmak, 14 Reaktif madde kullanarak deneyler sırasında dalgalanan veya kontrol edilemeyensıcaklıklarda çalışmak, Sıcak sıvıyı (örneğin yağ gibi) daha düşük bir kaynama noktasına sahip bir malzemeile ani temas ettirmek, Alev alabilen maddeleri katalizörle temas ettirmek, Nitrik asidi asetonla karıştırmak, Peroksitleri uzaklaştırmadan eterleri damıtmak 2.6. MALZEME GÜVENLĐK BĐLGĐ FORMLARI Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS), kimyasal bir malzemenin içerdiği potansiyeltehlikeleri (sağlık, yangın, reaktivite ve çevresel) belirten ve bu kimyasal ürünle güvenli birşekilde nasıl çalışılacağını gösteren bir belgedir. Aynı zamanda kimyasalın tehlikeleri, kullanım, depolama, taşıma ve acil durum prosedürleri hakkında bilgiler içerir. MSDS’lermalzeme hakkında malzemenin etiketinden daha çok bilgi vermektedir. MSDS’ler tedarikçi veya üretici firma tarafından hazırlanır .[5] İşletmelerde kullanılan kimyasalların kullanımı ile ilişkili risklerin tanımlanması, değerlendirilmesi ve kontrolünde önemli bir rol oynar. Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının amacı bir işletmede kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlamaktır.[5] Bir işletmede kullanılan tehlikeli kimyasal maddelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının bulundurulması, etkin bir yönetim için en önemli unsurlardan biridir. Tam bir sağlık ve güvenlik programının geliştirilmesi için önemli bir başlangıç noktasıdır .[5] 15 Öte yandan bu formların işyerlerinde Türkçe olarak bulundurulması yasal bir zorunluluktur. MSDS’lerde her maddeye özel olarak aşağıdaki bilgiler yer alır [5] Madde / Müstahzar ve Üreticinin Kısa Tanıtımı Kimyasal Bileşimi Kimyasalın Tehlikeleri İlkyardım Bilgileri Yangınla Mücadele Bilgileri Kaza Sonucu Yayılmaya Karsı Önlemler Kullanım ve Depolama Özellikleri Maruziyet ve Kişisel Korunma Bilgileri Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Maddenin Kimyasal Kararlılığı ve Reaktivitesi Toksikolojik Bilgi Ekolojik Bilgi Bertaraf Bilgileri Taşımacılık Bilgileri Yasal Mevzuat Bilgileri Diğer Bilgiler 2.7. GÜVENLİK DEPOLAMA AŞAMALARI 2.7.1. Kimyasal Envanterinin Çıkarılması Güvenli depolama için ilk adım tehlikeli kimyasalların güncel bir envanterinin çıkarılmasıdır. Bu sayede çalışma ortamındaki potansiyel tehlikeler ortaya konmuş olur. Envanter çıkarmanınen iyi yolu çalışma 16 ortamındaki her bir bölümü tek tek gezmek, var olan kimyasalları not etmektir. Ayrıca satın alma kayıtları da envanterin çıkarılmasında kolaylık sağlar.[5] Kimyasal konteynerlerde bulunan denildiğinde sıvı bazı kimyasallar kişilerin gelir. aklına Oysaki bir sadece envanter çıkarıldığında konteynır içerisinde olup olmamasına bakılmaksızın katı, sıvı, gaz, formlarındaki bütün kimyasallar dikkate alınmalıdır. Kimyasal envanteri kimyasallar ve tehlikeleri hakkında yeterli bilgiye sahip olan teknik bir personel tarafından yeterince zaman ayrılarak titiz bir şekilde hazırlanmalıdır. Çalışma ortamının gezilerek envanter çıkarılması esnasında, gerekli kişisel koruyucu donanımlar (gözlük, eldiven, önlük, koruyucu ayakkabı vs.) giyilmeli ve etiketlenmemiş, şişkin, sızdıran,paslanmış ya da çatlak kimyasal konteynırlarına envanter çıkarmak için dahi olsa dokunulmamalıdır. Bir envanterde tarih, kimyasalın adı, formülü, markası, ambalajı (g, kg, mL, L vs.), tehlike sınıfı, adeti ve depolandığı yer gibi bilgiler bulunmalıdır. Ayrıca envanterin hangi bina için yapıldığı, yapan kişinin adı soyadı ve iletişim bilgileri de bulunmalıdır. Envanter sadece kullanılır durumda olan kimyasallar için değil atılması gerekenler için de tutulmalıdır. Envanter sayesinde hem depolardaki maddelerin giriş ve çıkışı kontrol edilmiş hem de yangın gibi acil durumlarda tehlikelerin farkında olunması sağlanmış olur. 2.7.2.Kimyasalların Etiketlenmesi 17 Düzgün bir kimyasal etiketleme ilkyardım ve korunmada önemli bir adımdır. Sağlık ve fiziksel etkileri tanımlanmış kimyasallar, kişisel maruziyet ya da yangın gibi durumlarda oluşabilecek olumsuz sağlık etkilerini ve maddi hasarı minimize etmede kritik derecede önem taşır. Düzgün şekilde etiketlenmemiş ya da tanımlanmamış kimyasallar eninde sonunda kimyasal atık haline geleceklerdir. Tanımlanmamış bir kimyasalı belirleme maliyetli bir süreç gerektirirken bu durum aynı zamanda kullanıcılar ve çevre için endişe ve tehlikeleri barındırır. Bu sebeple laboratuvarda “bilinmeyen” kimyasallar oluşturmaktan kaçınılmalıdır.[6] Etiketlemede dikkat edilmesi gereken hususlar; Kimyasallar, söz konusu kimyasalın tam olarak ismini (kısaltma vb. olmadan) tehlike sınıfını, son kullanma ve üretim tarihlerini içerecek şekilde etiketlenmelidir. Tehlike riski yüksek ve zamana hassas maddelerin alınış ve açılış tarihleri etiketlenmelidir. Kimyasal konteynerler, içlerinde depolanmış kimyasal sınıflarına uygun tehlike işaretleri ile etiketlenmelidir. Bütün tehlikeli kimyasallar standart turuncu etiket ile etiketlenmelidir. Tehlikeli olamayan kimyasallar standart yeşil etiket ile etiketlenmelidir. Bütün kimyasallar için standart olan kolay okunur etiketler kullanılmalıdır 2.8. UYUMLU VE UYUMSUZ KİMYASALLARIN AYRILMASI 18 2.8.1. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aşamada Tespit Edilmesi Tehlike Sınıflamasının Yapılması: Mevcut kimyasalların etiketlerinden yararlanarak tehlike sınıfları belirlenir. Bazı kimyasallar birden fazla tehlike sınıfında yer alabilir,böyle bir durumda bu kimyasala ait Malzeme Güvenlik Bilgi Formuna (MSDS)bakılarak öne çıkan tehlike sınıfı belirlenmelidir. Yaygın olarak bilinen tehlikesınıfları şunlardır:[6] Patlayıcı Maddeler Toksik Maddeler Oksitleyici Maddeler Sıkıştırılmış gazlar Alevlenebilir Maddeler Radyasyon içeren Maddeler Korozif (aşındırıcı) Maddeler Biyolojik tehlike içeren Maddeler 2.9. KİMYASALLARIN DEPOLANMASI Endüstriyel tesislerde kullanılan kimyasallar, aşağıda belirtildiği gibi çeşitli biçimlerde depolanmaktadır .[6] Açıkta depolama Kapalı bina ve yapılarda depolama Yer üstü tank depolaması Yer altı tank depolaması Basınçlı kaplarda depolama 19 Aşağıda kimyasal madde depolamasında dikkat edilmesi gereken esaslar hakkında kısa hatırlatmalar yer almaktadır. Kimyasal maddeler tehlike sınıflarına uygun olarak depolanmalıdır. Alfabetikdepolamadan kaçınılmalıdır. Toksik ve çok toksik kimyasallar ile patlayıcılar bağımsız bölüm veya kabinlerde depolanmalıdır. Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güneş ısınlarından korunacak biçimde depolanmalıdır. Tüm tehlikeli kimyasalların Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) sağlanmalıdır. Ambalajlı kimyasalların etiketleri standartlara uygun olmalıdır. İşletmeler uluslararası normlara uygun ve kendi bünyelerinde kullandıkları biretiketleme ve işaretleme sistemi geliştirebilirler. Depolama raflarının üzerine izin verilebilecek en fazla depolama miktarları açıkçagörülecek şekilde yazılmalıdır. Depolama raflarından malzemenin düşmemesi için önlem alınmalıdır. Cam türü, kolay kırılabilir kaplar genellikle göz hizasının altında depolanmalıdır. Depo binaların yıldırım koruması olmalıdır. Depo binalarının dökülme ve sızmaya karsı güvenli drenajları olmalıdır. Depo rafları ve kapıları topraklanmalıdır. Depo zemini kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılmış olmalıdır. Depo kapsında Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun işaretlemeyapılmalıdır. Depoda yangın güvenliği önlemleri alınmış olmalıdır. Kimyasal maddenin özelliğine uygun bir havalandırma sistemi kurulmalıdır. 20 Kimyasal madde dökülme ve sızmalarına karsı gerekli engelleyici malzeme ve uygun Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) olmalıdır. Boy ve göz duşu bulunmalıdır. İlkyardım malzeme kiti bulundurulmalıdır. Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güneş ısınlarından korunacak biçimde depolanmalıdır. 2.10. KATILARI VE SIVILARIN DEPOLANMASI Kimyasal maddeleri depolamada öncelikle kimyasal maddelerin sınıflandırılması gereklidir. Bunun nasıl yapılacağı yukarıda detaylı anlatılmıştır. Katı ve sıvı maddeler birbirlerinden ayrılarak alfabetik sınıflandırma yöntemi kesinlikle tercih edilmeden (sadece zararlı olmayan tuzlar, şekerler ve diğer bazı organik kimyasallar kendi içlerinde alfabetik olarak) sıralanabilirler. [6] Şekil 1: Toksik Madde Depolama Dolabı (Havalandırmalı / Havalandırmasız) Katı ve sıvı kimyasallar özelliklerine göre sınıflandırılarak depolanır. Solventlerin çoğu,yanıcı uçucu kolay buharlaşıp ortama zehirli 21 patlayıcı karışımlar verebilen özelliğe sahiptir. Üretici güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasına ilişkin tebliğ kapsamınca güvenlik bilgi formunu hazırlayarak alıcı, kullanıcıyı ve depolayıcıyı bilgilendirmelidir. 2.10.1. Gaz Tüplerinin Depolanması Gaz tüpleri düşürülme veya çarpma sonucunda patlayabilirler. Bu nedenle sıkıca bulundukları zemin veya duvara sabitlenmelidirler. Gaz tüpleri su veya solvent buharlarının yoğun olduğu, korozif maddelerin bulunduğu yerlerde depolanmamalıdır. Tüplerin depolandığı yer daima havalandırılmalıdır. Tüp depoları doğrudan güneş ışığına maruz kalmamalıdır. Dolu ve boş tüpler karışmalarını önlemek amacı ile ayrı bölümlerde depolanmalıdır. Yanıcı gaz içeren tüpler oksijen ve azot oksit tüpleri ile aynı ortamda depolanmamalıdır. Gaz tüpleri açık aleve ve yüksek sıcaklıklara (50 0C) maruz bırakılmamalıdır. Gaz tüpleri devrilmelerini önleyecek şekilde zincir ile sabitlenmelidir. Gaz tüpleri tüp taşımak amacı ile özel olarak tasarlanmış taşıyıcılar ile taşınmalıdır. Gaz tüpleri taşıma esnasında veya kullanılmadıklarında kapaklar kapalı tutulmalıdır. Gaz tüplerinin bağlantıları laboratuvar teknik elemanlarınca yapılmalıdır. Boş gaz tüpleri işaretlenmeli, laboratuvar ve depo yönetimine bilgi verilmelidir. Bağlantı hortumları, regülatör günlük olarak kontrol edilmelidir 22 Şekil 2: Gaz Tüpleri 2.11. Atık Kimyasalların Depolanması ve Bertarafı Kullanılan kimyasal atıklar belli kurallar çerçevesinde depolanarak bertarafı Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak yapılmalıdır. Bölümlerin ihtiyaçlarına göre belirlemiş olduğu atık odası mevcut olmalıdır. Bu atıklar Ana Atık Deposuna taşındıktan sonra ilgili yönetmeliklere uygun olarak tahliyeedilmelidir. Bu tip kimyasal atıkların depolanması ve atılmasında izlenecek kurallar verilmiştir. Bunun dışında atık envanterleri hazırlanmalı ve periyodik olarak güncelleştirilmelidir. [6] Başlıca tehlikeli atık kaynakları; Kullanılmış, bozulmuş ve kontamine kimyasallar, boyalar, yağlar, Bozulmuş deney ürünleri ve kimyasallar, Deney ekipmanı temizleme artıkları, Hammadde döküntüleri ve deney sonrası açığa çıkan kimyasal karışımlar, 23 Hammadde ambalajlarındaki atıklar, Raf ömrü bitmiş kimyasallar, İhtiyaç dışı kimyasallar (kaynağı ve niceliği bilinen/bilinmeyen kimyasallar) olarak bilinmektedir. 2.12. TEHLİKELİ KİMYASALLARIN RİSK DEĞERLENDİRİLMESİ Risk, genel olarak “tehlikeden dolayı ölüm, yaralanma, hastalık, hasar veya her türlü istenmeyen durumun meydana gelme olasılığı” olarak tanımlanmaktadır. “Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkındaki Yönetmeliğe” göre ise risk “kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığı” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdaki kapsamın ve zararın belirlenebiliyor olması bize riskin nicelleştirilebilir bir kavram olduğunu göstermektedir. Bu durumda risk için, zarar verecek bir olayın gerçekleşme olasılığı ve gerçekleştiğinde oluşacak zararın bir kombinasyonudur demek mümkündür.[6] Riskin iki temel bileşeni vardır; Tehlikenin sonuçları ( güvenlik, çevresel, ekonomik vb.) Tehlikenin ortaya çıktığı veya çıkabileceği sıklık Bu iki terim çok genel olarak aşağıdaki eşitlikte de gösterildiği gibi birleştirilir; Risk = Olasılık x Zarar Eşitliğe göre; tehlikeyle ilişkili risk, tehlikenin sıklığı ve sonuçlarının bir ürünüdür Tehlikelerin tanımlanması, risk değerlendirmesinin ilk adımını oluşturan çalışmadır. Bu aşamada tehlike ile risk kavramını ayırmakta fayda vardır. Tehlike, zarar verme potansiyeli 24 taşıyan durum, madde ya da olay olarak tanımlanabilir. Bu aşamada, tehlike yaratacak olayın meydana gelme olasılığı ve meydana geldiğinde vereceği zarar değerlendirilmeden, mevcut ya da potansiyel olayların değerlendirmesi yapılmaktadır.[6] Kimyasal Maddelerle Çalışmada Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkındaki Yönetmeliğe göre kimyasalların risk değerlendirilmesinde; Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu (MSDS) Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, Bu Yönetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet sınır değerleri ve biyolojik sınır değerleri, Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları göz önüne alınır. Genel olarak ele alındığında risk değerlendirme yöntemleri nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif)olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.[6] Nitel temelli risk değerlendirmelerinde, değerlendirmeyi yapan ekip ya da kişinin sübjektif değerlendirmeleri, deneyimleri ve konu üzerindeki deneyimi belirleyici olmaktadır. Bu yöntemde riskler belirlenmekte, öncelikle dirilmekte ve çözüm önerileri nedenleriyle birlikte açıklanmaktadır. Çoğunlukla standart bir formata dayanmamaktadır. Nicel temelli risk değerlendirme yöntemlerinde ise, sabit bir metodoloji uygulanmakta ve analistin sübjektif yorumlarına imkan verilmemekte ya da minimum düzeyde 25 tutulmaktadır. Birçok değerlendirme yöntemi de, hem nitel temelli bir yaklaşımı hem de nicelleştirilen sonuçları bir arada içermektedir. Burada hangi yöntemin kullanılacağı konusunda belirleyici olan, değerlendirmedeki amaç, beklentileri, analiz ekibinin bilgi düzeyi ve zamanı gibi faktörlerdir. [6] 2.13.TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERDE TEMEL İLKYARDIM KURALLARI Bir kaza anında yaralanan kişiye ilk müdahale yapılmadan önceenfeksiyon ve hastalık bulaştırma riskleri göz önünde bulundurularak eller çok iyi yıkanmış olmalı; mümkünse lateks eldiven kullanılmalıdır. Đlkyardım malzemelerinin ve yangın söndürücülerin yeri her çalışan tarafından bilinmelidir. Her depoda içeriği her hafta depo sorumlusu tarafından kontrol edilen ve aşağıda belirtilen malzemeleri içeren bir ilk yardım çantası bulundurulmalıdır:[6] 4X4 gazlı bez pansumanları Karın bandajları Üçgen bandajlar Yara bandajları Silindir bandaj Çeşitli yaralanma ve kazalarda ilk yardım kuralları ana hatlarıyla aşağıda verilmiştir: 26 Yaralar, Kesikler ve Sıyrıklar Öncelikle, kullanılacak malzeme (gazlı bez, su, plasterler, makas vb.) hazırlamalı ve altında bulundurulmalıdır. Yaraya dokunulduğunda mikrop bulaştırmamak için yara temizlenmeden önce eller su ve sabunla yıkamalı, daha sonra alkolle ovulmalıdır. Eğer yara biraz kanıyorsa, bir süre kanın sızmasına izin verilir. Eğer kanama fazla ise, kanamanın durmasına yardımcı olmak için doğrudan yaranın üzerine bastırılır. Kirli yaralar, bol su ile yıkanır, böylece yara temizlenir. Yarada küçük yabancı cisimler (cam, küçük taş parçalan, vb.) bulunup bulunmadığına bakılır. Bunlar yaranın dışında ise dikkatle gazlı bez yardımıyla uzaklaştırılır. Yaranın içine saplanmış cisim varsa, çıkarılmaya çalışılmamalıdır (bir damara girmiş ve saplanmış bir cam parçası bir tıpa işlevi görerek kanın akmasını önleyecektir. Bu çıkarıldığı takdirde başka zararlar verebilir). Yara üzerine herhangi bir ilaç ya da pomad sürülmemelidir. Yaranın havayla teması kesilmemelidir. Eğer yara kapatılırsa, enfeksiyonu (yaranın kızarması, şişmesi, ağrı ve iltihap) önlemek için pansuman 24/48 saatte bir yenilenmelidir. Bir yaraya dikiş atılması gerekiyorsa, ya da çok kirli, kötü ya da düzensiz bir görüntüsüvarsa, çok fazla dokunmadan temiz pansuman malzemeleri ile kapatılır ve tespit edilir, uygunkoşullarda bakım yapılması için bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 27 Yaralarda Hiçbir Zaman Kullanılmaması Gereken Malzemeler Pamuk, kağıt mendil ya da peçete gibi malzemeler: lif bırakır ve kolayca dağılırlar yaraların etrafına yapışarak enfeksiyon tehlikesi doğururlar. Alkol, iyot vb. güçlü dezenfektanlar: yarayı yakarlar. Antibiyotik içeren merhemler ya da tozlar, pudralar: yaralının bunlara karşı alerjisi olabilir ve yaranın iyileşmesini geciktirebilirler. Önemli Kanamalar telefon numaralarından acil yardım çağırılmalıdır. Kanamalı hastanın endişelenmemesine, rahatlamasına yardımcı olunmalıdır. Hasta yatırılmalı, üzerindeki giysi vb. objeler çıkarılmaya çalışılmamalıdır. Yaranın üzerine steril bir bandajla (bulunamıyorsa temiz bir bezle) basınç uygulanmalıdır. Direkt basınç uygulaması yeterli olmuyorsa yaralı kısmı kalp hizasının üzerinde tutmaya çalışılmalıdır. Kanama çok şiddetli ise yaralının bacaklarını yaklaşık 30 cm kadar yukarı kaldırılmalı ve üzerine bir battaniye örtülmelidir. Sıcak Cisimle Temas Sonucu Ortaya Çıkan Yanıklar 28 Tutuşma varsa söndürülmeli, yanan veya sıcak cisme temas eden giysiler hemen çıkarılmalıdır. Birinci derece yanıklar: Ağrı, kızarma ve şişme gözlenir. Yanan uzvu/bölgeyi suya tutulmalı veya en az 5 dakika soğuk suya daldırılmalı; gerekgörülüyorsa tıbbi yardım alınmalıdır. Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez)örtülmelidir. İkinci ve üçüncü derece yanıklar: Deride kızarma / alacalı bir görüntü, su toplaması (ikinciderece) veya beyaz renk veya kavrulmuş bir görüntü (üçüncü derece-çok ciddi) ortaya çıkar. Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez) örtülmelidir. Kimyasallardan Kaynaklanan Yanıklar İlk yardıma başlamadan önce birey kendisi için de koruyu tedbirleri (gözlük, eldiven, maske, koruyucu giysi kullanımın vb.) almış olmalıdır. Cilt yanıkları: Elbise düğmeleri çözülmeli, bulaşmış giysiler, iç çamaşırlar ve ayakkabılar (kimyasalların ayakkabı içinde biriktiği göz önüne alınarak) da dahil olmak üzere derhal çıkarılmalı, cilt bol suyla en az 15 dakika yıkanmalıdır. 29 Yaraya merhem/sprey vb. bir uygulama yapılmamalıdır. Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez) örtülmelidir. Yanığın boyutları büyükse Ek-5&6’da belirtilen telefon numaralarından acil yardım çağırılmalıdır. Gözler: Tahriş olmamış göz derhal korunmalı; diğer göz kapağı zorla açılarak su/göz solüsyonları ile en az 15 dakika yıkama işlemi uygulanmalıdır. Yıkama işleminin burnun üst hizasından kulaklar yönünde yapılmasına özen gösterilerek diğer gözün etkilenmemesi ve kimyasalın tekrar göze gelmemesi sağlanmalıdır. Yıkamanın etkinliği açısından varsa kontakt lensler hemen çıkarılmalıdır. Her iki göz de steril veya temiz bir yara bezi ile kapatılmalıdır. Ek-5&6’da telefon numaraları ve adresleri belirtilen sağlık kuruluşları ile temasa geçilmelidir. Kimyasalların Yutulması Kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya süt içirilmelidir. (kusma eğilimindeyse sıvı verilmesine devam edilmez). %5'lik bakır sülfat eriyiği kullanılmasıda bir çözüm yolu olabilir. Bakır sülfatın kusturucu gücü fazla olduğundan, zehir mideden uzaklaştırılmış olur. Şuur yerinde değilse yaralının mutlaka başını veya tüm vücudunu sol tarafa döndürülmelidir. Kazaya maruz kalan kişi derhal belirtilen sağlık kuruluşlarına ulaştırılmalıdır 30 Kimyasalların Solunum Yolu ile Alınması Bulunulan alan boşaltılmalı, yaralının temiz hava alması sağlanmalıdır Nefes alma durduğu (nefes gürültüsü duyulmaması, göğüste hareket görülmemesi ve değişen cilt rengi) anda tıbbi yardım (Ek-5&6) alana kadar geçen süre içinde ağızdan ağıza veya ağızdan buruna suni teneffüs yapılmalıdır. Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda hemen sağlık kuruluşuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve açık hava sağlanmalıdır. Su veya bikarbonat buharı ve oksijen teneffüs ettirilebilir. Asit, Brom veya Fosfor Yanıklarında İlk Yardım Bromdan ileri gelen yanıklar benzol veya petrol ile iyice yıkamalıdır. Fosfor nedeniyle olmuş yanık yer de bikarbonat eriyiğine daldırılır ve sonra fosforun oksitlenmesi için yanık havaya tutulur. Bu işlem birkaç defa tekrarlanır. Asit dökülen yer ve çevresine nötralize edecek bir madde (ya da sodyum bikarbonat) uygulanmalıdır. Köpüklenme ve gaz çıkışı sona erene kadar nötralizasyon maddesiyle dökülen madde karıştırılmalıdır. (Not: Reaksiyonun tamamlanması için su ilave edilmesi gerekebilir.) Nötralize eden madde, asidi tamamen nötralize etmeden önce absorblayabilir. Karışımda asidin nötralize olup olmadığı pH gösterenkağıt yardımıyla kontrol edilmelidir. Karışım plastik bir torba içine alınmalı, sıkıcabağlanmalı, atık etiketi yapıştırılmalı ve çeker ocağa yerleştirilmelidir. Atık için gereken kişiler bilgilendirilmelidir. Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile temasında hemen bol çeşme suyu ile yıkamalı, bulaşan giyecekler çıkarılmalıdır. Önce temas ettiği alanlar iyice yıkanmalı, sonra soda, bikarbonat gibi yumuşak bir alkali çözeltisi 31 uygulanmalıdır. Eğer gözler söz konusu ise, hemen ılık su ile en az 15 dakika yıkanmalıdır. Kromik asit ve dikromatların deri ile temasında %5'lik sodyumtiyosülfat ile yıkama yapılır, eğer lezyonlar görünürse bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 32 3.GEREÇ VE YÖNTEM Tehlikeli Maddelerde iş sağlığı ve güvenliği, işçilerin tümüne İSG Uzmanı tarafından verilen İSG eğitimleri ve iş kazası kayıtlarının incelenmesi sonucu elde edilmiştir. 33 4. BULGULAR Tehlikeli Maddelerde çalışan işçilere verilen eğitimlerde, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulabilmesi için iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili temel bilgileri edinmek, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatı tanımak ve işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından alınması gereken temel önlemleri öğrenmek amaçlanmıştır. 34 5.TARTIŞMA Tehlikeli Maddelerde çalışan işçilere verilen eğitimlerin değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilendiği, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlandığı tespit edilmiştir. İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili ilave eğitim verilmektedir. 35 SONUÇ Tehlikeli Maddelerin doğru depolamada sınıflandırma; kolay alev alabilen ve çok kolay alev alabilen, korozif(aşındırıcı), toksik, çok toksik, oksitleyici, kriyojenik, patlayıcı maddeler ve sıkıştırılmış gazlar şeklinde yapılmalıdır. faydalanılarak Bu sınıflandırma yapılmalı, tehlikeli kimyasallar maddelerin alfabetik özelliklerinden olarak kesinlikle sınıflandırılmamalıdır. Bu noktada kimyasal malzemelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) bizlere yardımcı olacaktır. 36 TEHLİKELİ MADDELERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖZET Tehlikeli Maddelerde ilkyardım ve korunmada önemli bir adımdır. Sağlık ve fiziksel etkileri tanımlanmış tehlikeli maddeler kişisel maruziyet ya da yangın gibi durumlarda oluşabilecek olumsuz sağlık etkilerini ve maddi hasarı minimize etmede kritik derecede önem taşır. Düzgün tanımlanmamış şekilde kimyasallar hazırlanmış eninde tehlikeli sonunda maddeler kimyasal atık ya da haline geleceklerdir. Tanımlanmamış bir kimyasalı belirleme maliyetli bir süreç gerektirirken bu durum aynı zamanda kullanıcılar ve çevre için endişe ve tehlikeleri barındırır. Bu sebeple laboratuvarda “bilinmeyen” kimyasallar oluşturmaktan kaçınılmalıdır. Anahtar Kelimeler: İş Sağlığı ve Güvenliği, Tehlikeli Maddeler, Tehlikeli Maddelere karşı önlemler, 37 OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY IN HAZARDOUS SUBSTANCE ABSTRACT First aid and hazardous substances is an important step in prevention. Health and critically important to hazardous substances at defined physical effects of personal exposure or adverse health effects that may occur in situation ssuch as fire and property damage our mini. Properly prepared hazardous substances or chemicals are defined chemical waste will become in theend. An unidentified chemical process requires a determination of the cost of this will also host a concern and danger forthe user and the environment. This is why laboratory "unknown" to avoid making chemicals. Keywords:Occupational Health and Safety, Hazardous Substances, measures against hazardous substances, 38 KAYNAKLAR [1] www.kirbas.com/index.php?id=410 [2]http://www.ecas.com.tr/OHSAS-18001-is-sagligi-ve-guvenligi-yonetimsistemi [3] Kimyasal Hijyen Planı, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği, 2007 [4] Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008 [5] Endüstriyel Tesislerde Tehlikeli Kimyasal Yönetiminin İlkeleri, Arme İstisnai Eğitim ve Danışmanlık Hiz. Ltd. Şti, ,Adana, 2007. [6] Kimyasal Maddeleri Depolama, T.C. MEB Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Ankara, 2009. 39 ÖZGEÇMİŞ Adı : Özlem Soyadı : KUTBAY Doğum Yeri ve Tarihi : Tokat/Zile -22.02.1978 Eğitimi : Makine Mühendisi Yabancı Dil : İngilizce Bilimsel Etkinlikler : Özlem KUTBAY, 22/02/1978 tarihinde Zile’de doğdu. İlk orta ve lise öğretimini Zile’de tamamladı.Lise öğreniminin ilk iki yılını Mersin TSGL ‘de,son bir yılını da Çağrı Bey Lisesi’nde tamamlamıştır.Kutbay 1996 yılında girdiği Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümünden Eylül 2005’de mezun oldu. 2005-2007 yılları arasında Plastik Geri dönüşümü ve Atık Yönetimi üzerine çalışmalar yaptığı Vel-ay Plastik ‘te Üretim Müdürü, madeni yağ sektöründe Çmys Madeni yağ firmasında İşletme Mühendisi denizyolu taşımacılığı ve atık yönetimi üzerine MEKE Group ‘ta Makine Mühendisi ,denizyolu ile taşınan tehlikeli maddeler ve IMDG eğitimleri ile ilgili Bilkent Holding –Tepe firmasında satış mühendisi olarak çalıştı. 2012 yılında Mds Eğitim Danışmanlık firmasında Yönetim Danışman’ı ve İş Güvenliği Uzmanı olarak çalışırken Eflatun Akademi firmasını kurmuştur. 2014 Eylül ayı itibariyle kurduğu O mega Osgb ve Omega Akademi firmalarının Genel Müdür’lüğünü yapmaktadır. 40
